Ο Terry Eagleton του The Chronicle εγκωμιάζει…τον Μαρξ(ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΦΟΡΜΗ ΚΑΙ Βαθύ Κόκκινο

Ο Terry Eagleton του The Chronicle εγκωμιάζει…τον Μαρξ



Εγκώμιο στον Μαρξ

Του Terry Eagleton

Το να εγκωμιάζεις τον Καρλ Μαρξ μπορεί να φαίνεται διεστραμμένο όπως το να πεις μια καλή κουβέντα για τον στραγγαλιστή της Βοστώνης. Δεν ήταν οι ιδέες του Μαρξ υπεύθυνες για τον δεσποτισμό, τη μαζική δολοφονία, τα στρατόπεδα εργασίας, την οικονομική καταστροφή, και την απώλεια της ελευθερίας για εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες; Δεν ήταν ένας από τους αφοσιωμένους οπαδούς του, ένας παρανοϊκός Γεωργιανός χωριάτης με το όνομα Στάλιν, και ένας άλλος βάναυσος κινέζος δικτάτορας, ο οποίος μπορεί κάλλιστα να έχει στα χέρια του το αίμα 30 περίπου εκατομμυρίων από τον λαό του;

Η αλήθεια είναι ότι ο Μαρξ δεν ήταν υπεύθυνος για την τερατώδη καταπίεση του κομμουνιστικού κόσμου περισσότερο από ότι ο Χριστός για την Ιερά Εξέταση. Ο Μαρξ απαξίωνε την ιδέα ότι ο σοσιαλισμός θα μπορούσε να ριζώσει στις απελπιστικά φτωχές, καθυστερημένες κοινωνίες, όπως ήταν η Ρωσία και η Κίνα. Αν αυτό γινόταν, τότε το αποτέλεσμα θα ήταν απλά αυτό που ονόμασε «γενικευμένη έλλειψη», με το οποίο σήμαινε ότι όλοι θα στερούνταν, και όχι μόνο οι φτωχοί. Θα σήμαινε αντί γενικευμένη ευημερία, φτώχεια για όλους. Ο μαρξισμός είναι μια θεωρία για το πώς οι ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τους τεράστιους πόρους τους για την επίτευξη δικαιοσύνης και ευημερίας για τους λαούς τους. Δεν είναι ένα πρόγραμμα με το οποίο οι λαοί θα στερούνται τους υλικούς πόρους, την άνθηση της πολιτικής κουλτούρας, την δημοκρατική κληρονομιά, τα αγαθά της εξέλιξης της τεχνολογίας, την παράδοση του φιλελεύθερου διαφωτισμού, καθώς και ενός εξειδικευμένου και εκπαιδευμένου εργατικού δυναμικού που θα ωθεί την κοινωνία προς την σύγχρονη εποχή και και πέρα από αυτήν.

Ο Μαρξ θα ήθελε να δει σίγουρα τη δικαιοσύνη και την ευημερία να θριαμβεύουν ακόμα και σε αυτά τα εγκαταλειμμένα από τον Θεό μέρη. Έγραψε οργισμένα και εύγλωττα για αρκετές από τις καταπιεσμένες αποικίες της Μεγάλης Βρετανίας, και όχι μόνο για την Ιρλανδία και την Ινδία. Και το πολιτικό κίνημα που το έργο του έθεσε σε κίνηση έχει κάνει περισσότερα για να βοηθήσει τις μικρές χώρες να ξεφορτωθούν τους ιμπεριαλιστές αφέντες τους, από οποιοδήποτε άλλο πολιτικό ρεύμα. Ωστόσο ο Μαρξ δεν ήταν αρκετά αφελής να φαντάζεται ότι ο σοσιαλισμός θα μπορούσε να κτιστεί σε αυτές τις χώρες χωρίς την βοήθεια των πιο προηγμένων εθνών. Και αυτό σημαίνει ότι ο απλός λαός των ανεπτυγμένων χωρών πρέπει να αποσπάσει τα μέσα παραγωγής από τους κατόχους τους και να τα τοποθετήσει στην υπηρεσία των εξαθλιωμένων όλης της γης. Αν αυτό είχε συμβεί στην Ιρλανδία τον 19ο αιώνα, δεν θα υπήρξε η πείνα που έστειλε ένα εκατομμύριο άνδρες και γυναίκες στους τάφους τους και άλλα δύο ή τρία εκατομμύρια πρόσφυγες στις πιο μακρινές γωνίες της γης.

Υπάρχει μια αίσθηση ότι το σύνολο των γραπτών του Μαρξ, βράζει με αρκετές ενοχλητικές ερωτήσεις: Γιατί η καπιταλιστική Δύση ενώ έχει συσσωρεύσει περισσότερους πόρους από ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία, φαίνεται να αδυνατεί να ξεπεράσει τη φτώχεια, την πείνα, την εκμετάλλευση και την ανισότητα; Ποιοι είναι οι μηχανισμοί με τους οποίους παράγεται ευημερία για μια μειοψηφία, και κακουχίες και εξευτελισμοί για τους πολλούς; Γιατί τα ιδιωτικά πλούτη πάνε χέρι-χέρι με την αθλιότητα των πολλών; Είναι, όπως υποστηρίζουν οι καλοπροαίρετοι φιλελεύθεροι μεταρρυθμιστές, ότι απλά δεν έχουμε ασχοληθεί με την βελτίωση των συνθηκών στις εστίες της φτώχειας, αλλά αυτό είναι κάτι που πρέπει να πράξουμε με το πλήρωμα του χρόνου; Ή εντελώς αντίθετα, η αλήθεια είναι ότι υπάρχει κάτι στη φύση του ίδιου του καπιταλισμού που παράγει στερήσεις και ανισότητα;

Ο Μαρξ ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που μίλησε με αυτούς τους όρους. Αυτός ο γόνος μεταναστών Εβραίων, ένας άνθρωπος που όσο κανείς άλλος τόσο φτωχός, δεν έγραψε τόσα πολλά για τον πλούτο, μας κληροδότησε μια γλώσσα με την οποία το σύστημα στο οποίο ζούμε μπορεί να περιγραφεί στο σύνολο του. Οι αντιφάσεις του αναλύθηκαν, οι εσωτερικές του δυναμικές απογυμνώθηκαν, οι ιστορικές του προελεύσεις εξετάστηκαν, και η πιθανότητα της διάλυσή του προαναγγέλθηκε. Όλα αυτά βέβαια δεν συνιστούν ούτε για μια στιγμή ότι ο Μαρξ θεωρούσε τον καπιταλισμό ως απλά ένα κακό πράγμα, όπως το να θαυμάζεις την Sarah Palin ή να φυσάς τον καπνό στα πρόσωπα των παιδιών. Αντίθετα, η στάση του ήταν επαινετική για την τάξη που δημιούργησε τον καπιταλισμό, και είναι γεγονός ότι τόσο οι επικριτές του όσο και οι μαθητές του βολικά το απέκρυψαν. Δεν υπάρχει άλλο κοινωνικό σύστημα στην ιστορία, έγραψε, που να είχε αποδειχτεί τόσο επαναστατικό. Μέσα σε λίγους αιώνες, η αστική τάξη είχε διαγράψει από το πρόσωπο της γης, σχεδόν κάθε ίχνος από τους φεουδάρχες εχθρούς της. Συσσώρευσε σε αυτό διάστημα υλικούς και πνευματικούς θησαυρούς, εφηύρε την έννοια των ανθρώπινων δικαιωμάτων, απελευθέρωσε τους σκλάβους, ανέτρεψε βασιλιάδες, αποσυναρμολόγησε αυτοκρατορίες, πολέμησε και πέθανε για την ανθρώπινη ελευθερία, και έθεσε τη βάση για ένα πραγματικά παγκόσμιο πολιτισμό. Κανένα γραπτό δεν έχει τόσα κομπλιμέντα για αυτό το ιστορικό επίτευγμα, όσο το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, ούτε καν η Wall Street Journal.

Αυτό, όμως, ήταν μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Υπάρχουν αυτοί που βλέπουν την σύγχρονη ιστορία ως μια συναρπαστική ιστορία προόδου, και αυτών που την βλέπουν ως ένα μεγάλο εφιάλτη. Ο Μαρξ, με τη συνήθη «διαστροφή» του, τα έβλεπε και τα δύο. Κάθε πρόοδος στον πολιτισμό έφερνε μαζί της νέες δυνατότητες για περισσότερη βαρβαρότητα. Τα μεγάλα συνθήματα της επαναστατικής αστικής τάξης «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα», αποτελούν επίσης και της λέξεις κλειδιά του Μαρξ. Είπε απλά για πιο λόγο αυτές οι ιδέες δεν θα μπορούσε ποτέ να εφαρμοστούν στην πράξη [στον καπιταλισμό] χωρίς την βία, την φτώχεια και την εκμετάλλευση. Ο καπιταλισμός είχε αναπτύξει τις ανθρώπινες δυνάμεις και δυνατότητές πέρα από κάθε προηγούμενο μέτρο. Ωστόσο, δεν είχε χρησιμοποιήσει αυτές τις δυνατότητες για να βγάλει τους άνδρες και τις γυναίκες από τον άκαρπο μόχθο. Αντιθέτως, τους ανάγκασε να εργάζονται σκληρότερα από ποτέ. Οι πλουσιότεροι πολιτισμοί της ανθρωπότητας ίδρωσαν εξίσου σκληρά τους ανθρώπους, όπως ίδρωνε και η κυρίαρχη φύση τους νεολιθικούς προγόνους τους.

Γκραβούρα του 1849 που αποτυπώνει τον λιμό της πατάτας στην Ιρλανδία

Διαδηλωτής μπροστά στο κτήριο της Goldman Sachs στην Ουάσιγκτον τον Νοέμβριο του 2009

Ο Μαρξ θεώρησε ότι αυτό, δεν οφείλεται στην φυσική έλλειψη. Οφείλεται αντίθετα στον εκ φύσεως αντιφατικό τρόπο με τον οποίο το καπιταλιστικό σύστημα δημιουργεί τον μυθικό πλούτο του. Ισότητα για ορισμένους σημαίνει ανισότητα των υπολοίπων, και η ελευθερία για κάποιους, σημαίνει καταπίεση και δυστυχία για τους πολλούς. Η ακόρεστη επιδίωξη του συστήματος για εξουσία και κέρδη μετέτρεψε τα ξένα έθνη σε σκλαβωμένες αποικίες, και τα ανθρώπινα όντα σε έρμαια οικονομικών δυνάμεων πέρα από τον έλεγχό τους. Φόρτωσε τον πλανήτη με ρύπανση και μαζική λιμοκτονία και τον σημάδεψε με άθλιους πολέμους. Μερικοί κριτικοί του Μαρξ επισημαίνουν με την απαραίτητη οργή, τις μαζικές δολοφονίες στην κομμουνιστική Ρωσία και την Κίνα. Οι ίδιοι ξεχνούν συνήθως να αναφερθούν με την ίδια αγανάκτηση για τις γενοκτονίες και τα εγκλήματα του καπιταλισμού: τους λιμούς του τέλους του 19ου αιώνα, στην Ασία και την Αφρική στην οποία ανυπολόγιστα εκατομμύρια χάθηκαν. Το μακελειό του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο τα ιμπεριαλιστικά έθνη έσφαζαν ο ένας την εργατική τάξη του άλλου, στην αγώνα τους για τον έλεγχο των παγκόσμιων πόρων. Και τη φρίκη του φασισμού, ένα καθεστώς στο οποίο ο καπιταλισμός έχει την τάση να καταφεύγει όταν βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο. Χωρίς την αυτοθυσία της Σοβιετικής Ένωσης, μεταξύ των άλλων εθνών, το ναζιστικό καθεστώς μπορεί να βρισκόταν στη θέση του ακόμα και σήμερα.

Οι Μαρξιστές προειδοποιούσαν για τους κινδύνους του φασισμού, ενώ οι πολιτικοί του λεγόμενου ελεύθερου κόσμου αναρωτιόνταν φωναχτά αν ο Χίτλερ ήταν πράγματι ένας τέτοιος δυσάρεστος τύπος όπως εμφανιζόταν. Σχεδόν όλοι οι οπαδοί του Μαρξ σήμερα απορρίπτουν την παλιανθρωπιές του Στάλιν και του Μάο, ενώ πολλοί μη-μαρξιστές εξακολουθούν να υπερασπίζονται σθεναρά την καταστροφή της Δρέσδης και της Χιροσίμα. Τα σύγχρονα καπιταλιστικά έθνη είναι ως επί το πλείστον ο καρπός μιας ιστορίας γενοκτονίας, βίας και εξόντωσης εξίσου απεχθή όπως τα εγκλήματα του κομμουνισμού. Ο καπιταλισμός επίσης, οικοδομήθηκε με αίμα και δάκρυα, και ο Μαρξ υπήρξε μάρτυρας σε αυτό. Είναι ακριβώς επειδή το σύστημα λειτουργεί εδώ και πολύ καιρό που οι περισσότεροι από εμάς αγνοούμε το γεγονός αυτό.

Η επιλεκτική πολιτική μνήμη παίρνει κάποιες περίεργες μορφές. Πάρτε, για παράδειγμα την 11η Σεπτεμβρίου. Εννοώ την πρώτη 11η Σεπτεμβρίου, όχι την δεύτερη. Αναφέρομαι στην 11/9 που έλαβε χώρα 30 χρόνια πριν από την πτώση του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες βοήθησαν να ανατρέπει βίαια η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε της Χιλής [11/9/1973], και να εγκατασταθεί στη θέση του μια απεχθή δικτάτορα, η οποία δολοφόνησε πολύ περισσότερους ανθρώπους από όσους πέθαναν εκείνη την φοβερή ημέρα στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον. Πόσοι Αμερικανοί το γνωρίζουν αυτό; Πόσες φορές έχει αναφερθεί στο Fox News?

Ο Μαρξ δεν ήταν κάποιος ουτοπιστής ονειροπόλος. Αντίθετα, άρχισε την πολιτική του δράση με μια άγρια αντιδικία με την ονειροπόλους ουτοπιστές [ουτοπικούς σοσιαλιστές] που τον περιστοίχιζαν. Είχε περίπου το ίδιο ενδιαφέρον για μια τέλεια ανθρώπινη κοινωνία όπως θα είχε και κάποιος χαρακτήρας του Κλιντ Ίστγουντ, και ο ίδιος ποτέ δεν μίλησε με τέτοιους παράλογους όρους. Δεν πίστευε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες θα μπορούσε να ξεπεράσουν τον Αρχάγγελο Γαβριήλ στην αγιότητα. Αντίθετα, πίστευε ότι ήταν απλώς εφικτό, ο κόσμος να γίνει ένα πολύ καλύτερο μέρος. Υπό αυτή την έννοια ήταν ρεαλιστής, και όχι ιδεαλιστής. Αυτοί που έχουν τα κεφάλια τους χωμένα στην άμμο, οι στρουθοκάμηλοι της ηθικής αυτού του κόσμου-είναι αυτοί που αμφισβητούν ότι μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε ριζική αλλαγή. Συμπεριφέρονται σαν να νομίζουν ότι οι φθοριούχες οδοντόκρεμες θα εμφανιστούν γύρω στο έτος 4000. Το σύνολο της ανθρώπινης ιστορίας διαψεύδει αυτή την άποψη.

Οι ριζική αλλαγές, να είστε σίγουροι, δεν είναι απαραίτητο ότι θα να είναι προς το καλύτερο. Ίσως, ο μόνος σοσιαλισμός που θα γίνουμε ποτέ μάρτυρες, να είναι αυτός που θα αναγκαστούν να υιοθετήσουν τα ερείπια της ανθρωπότητας, ύστερα από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα ή μια οικολογική καταστροφή. Ο Μαρξ μιλάει σκυθρωπά ακόμη και για την πιθανή «αμοιβαία καταστροφή όλων των μερών». Ένας άνδρας που υπήρξε μάρτυρας του τρόμου της εκβιομηχάνισης της καπιταλιστικής Αγγλίας ήταν απίθανο να είναι τόσο αφελώς ενθουσιώδης και ρομαντικός για τους συνανθρώπους του. Το μόνο που έλεγε ήταν ότι περισσεύουν αρκετοί πόροι στον πλανήτη για την επίλυση των περισσότερων υλικών μας προβλημάτων, όπως ακριβώς περίσσευαν αρκετά τρόφιμα στη Βρετανία τη δεκαετία του 1840 για να τραφεί πολλές φορές ο λιμοκτονούντας ιρλανδικός πληθυσμός. Αυτό που έχει ζωτική σημασία, είναι ο τρόπος με τον οποίο οργανώνουμε την παραγωγή μας. Είναι εμφανές, ότι ο Μαρξ δεν μας παρείχε τα σχέδια για το πώς θα πρέπει να κάνουμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Έχει λίγα να πει για το μέλλον. Η μοναδική σίγουρη εικόνα για το μέλλον είναι η αποτυχία του παρόντος. Δεν ήταν λοιπόν ένας προφήτης με την έννοια την έννοια αυτών που διαβάζουν κρυστάλλινες σφαίρες. Υπήρξε ένας προφήτης στην αυθεντική βιβλική της έννοια, κάποιος που μας προειδοποιεί ότι αν δεν αλλάξουμε τους άδικους τρόπους μας, το μέλλον είναι πιθανό να είναι βαθιά δυσάρεστο. Ή ότι μέλλον δεν θα υπάρχει καθόλου.

Ο σοσιαλισμός, λοιπόν, δεν εξαρτάται από κάποια θαυματουργή αλλαγή στην ανθρώπινη φύση. Μερικοί από εκείνους που υπερασπιζόταν την φεουδαρχία ενάντια στις καπιταλιστική αξίες στα τέλη του Μεσαίωνα κήρυσσαν ότι ο καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει επειδή ήταν αντίθετος με την ανθρώπινη φύση. Ορισμένοι καπιταλιστές λένε τώρα ακριβώς το ίδιο πράγμα και για το σοσιαλισμό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα υπάρχει μια φυλή κάπου στη λεκάνη του Αμαζονίου που θα πιστεύει ότι η τάξη στην κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει, αν κάποιο άτομο έχει το δικαίωμα να παντρευτεί τη γυναίκα του αποθανόντος αδελφού του. Έχουμε την τάση να γενικεύουμε και να απολυτοποιούμε τους δικούς τους όρους, όρια και ορίζοντες.

Ο Μαρξ ήταν βαθιά ένας ηθικός στοχαστής. Μιλάει στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος της για έναν κόσμο στον οποίο «η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός θα είναι να είναι η προϋπόθεση της ελεύθερης ανάπτυξης όλων». Αυτό είναι ένα ιδανικό για να μας καθοδηγεί, και δεν αποτελεί κατάσταση που θα μπορούσε ποτέ να επιτύχουμε απολύτως. Αλλά η γλώσσα του είναι οπωσδήποτε σημαντική. Ως ένα καλός ρομαντικός ανθρωπιστής, ο Μαρξ πίστευε στην μοναδικότητα του ατόμου. Η ιδέα αυτή διαπερνά τα γραπτά του από άκρη σε άκρη. Είχε ένα πάθος για τις αισθητά συγκεκριμένες ιδέες και μια αποστροφή προς τις αφηρημένες, όμως μερικές φορές χρειαζόταν να σκεφτεί και έτσι. Ο αποκαλούμενος υλισμός του είναι η ίδια η ρίζα το ανθρώπου ως σώμα. Ξανά και ξανά, μιλά για τη δίκαιη κοινωνία, εκείνη κατά την οποία οι άνδρες και οι γυναίκες θα είναι σε θέση να αντιληφθούν τις δυνάμεις τους και να πραγματοποιήσουν τις δυνατότητες τους με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο. Ο ηθικός του στόχος είναι η ευχάριστη αυτοπραγμάτωση. Σε αυτό συντάσσεται μαζί με τον μεγάλο μέντορα του τον Αριστοτέλη, ο οποίος κατανόησε ότι η ηθική είναι για το πώς θα ανθίσει η ζωή πιο πλούσια και ευχάριστα, και όχι να μπαίνουν στην πρώτη θέση (όπως η σύγχρονη εποχή [προτεσταντική ηθική] φαντάζεται με καταστροφικό τρόπο) η υποταγή στα καθήκοντα, οι νόμοι, οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες.

Πώς αυτός ο ηθικό στόχος διαφέρει από τον φιλελεύθερο ατομικισμό; Η διαφορά είναι ότι για να επιτευχθεί πραγματική προσωπική ολοκλήρωση, τα ανθρώπινα όντα για τον Μαρξ, θα πρέπει να την βρουν ο ένας διαμέσου του άλλου. Δεν είναι μόνο το να κάνει ο καθένας το δικό σε απομόνωση από τους άλλους. Αυτό δεν θα ήταν καν δυνατόν. Ο Άλλος πρέπει να γίνει το έδαφος της αυτοπραγμάτωσης του Ενός, την ίδια στιγμή που Αυτός ή Αυτή θα αποτελεί τον όρο για την αυτοπραγμάτωση του Άλλου. Στο διαπροσωπικό επίπεδο, αυτό είναι γνωστό ως αγάπη. Σε πολιτικό επίπεδο, αυτό είναι γνωστό ως σοσιαλισμός. Ο σοσιαλισμός για τον Μαρξ είναι απλώς, ένα σύνολο θεσμών που θα επιτρέψει αυτή την αμοιβαιότητα να συμβεί στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Σκεφτείτε τη διαφορά μεταξύ μιας καπιταλιστικής επιχείρησης, στην οποία η πολλοί εργάζονται προς όφελος των λίγων, και έναν σοσιαλιστικό συνεταιρισμό, στον οποίο η δική μου συμμετοχή στο έργο αυξάνει την ευημερία όλων των άλλων, και το αντίστροφο. Αυτό δεν είναι θέμα της αυτοθυσίας μερικών άγιων. Η διαδικασία αυτή είναι ενσωματωμένη στη δομή της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Ο στόχος του Μαρξ είναι ο ελεύθερος χρόνος, δεν είναι η εργασία. Ο καλύτερος λόγος για να γίνεις σοσιαλιστής, εκτός από το γίνεις ενοχλητικός σε άτομα που τυχαίνει να αντιπαθείς, είναι να απεχθάνεσαι ότι πρέπει να εργαστείς. Ο Μαρξ θεωρεί ότι ο καπιταλισμός είχε αναπτύξει τις δυνάμεις της παραγωγής σε τέτοιο σημείο στο οποίο, υπό διαφορετικές κοινωνικές σχέσεις, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να απελευθερώσουν το μεγαλύτερο μέρος των ανδρών και των γυναικών από τις πιο ταπεινωτικές μορφές εργασίας. Τι σκεφτόταν ότι θα κάνουμε όταν θα έρθει αυτή η στιγμή; Οτιδήποτε θέλουμε. Αν, όπως και ο μεγάλος ιρλανδός σοσιαλιστής Όσκαρ Ουάιλντ, επιλέξουμε απλά να βρισκόμαστε όλη μέρα με χαλαρά κόκκινα ενδύματα, πίνοντας αψέντι και διαβάζοντας ο ένας στον άλλο περίεργα αποκόμματα από τα έπη του Ομήρου, τότε ας κάνουμε αυτό. Η ουσία είναι ότι αυτό το είδος της ελεύθερης δραστηριότητας θα πρέπει να είναι στη διάθεση όλων. Δεν θα ανεχόμαστε πια μια κατάσταση στην οποία η μειοψηφία είχε ελεύθερο χρόνο, διότι η πλειοψηφία δουλεύει για αυτήν.

Αυτό που ενδιαφέρει τον Μαρξ, με άλλα λόγια, είναι αυτό που θα μπορούσε κάπως παραπλανητικά να αποκαλεστεί πνευματικό και όχι υλικό. Αν πρέπει να αλλάξουν οι υλικές συνθήκες, είναι για να λυτρωθούμε από την τυραννία των οικονομικών. Ο ίδιος είχε απίστευτα καλά μελετήσει την παγκόσμια λογοτεχνία, είχε εντρυφήσει στην τέχνη, τον πολιτισμό, και τον πολιτισμένο διάλογο, διέθετε πνεύμα, χιούμορ και κέφι, και κάποτε κυνηγήθηκε από έναν αστυνομικό για το σπάσιμο μιας λάμπας στο δρόμο κατά τη διάρκεια μιας γύρας στα μπαρ.

Αν ήταν επαναστάτης, ήταν επίσης και υπέρμαχος των μεταρρυθμίσεων. Σε κάθε περίπτωση, οι άνθρωποι που ισχυρίζονται ότι αντιτίθενται στις επαναστάσεις, συνήθως σημαίνει ότι αντιτίθενται σε ορισμένες επαναστάσεις και όχι άλλες. Είναι άραγε οι αντιτιθέμενοι στην επανάσταση Αμερικανοί, εχθρικοί προς την Αμερικανική Επανάσταση, όπως είναι με την Κουβανική; Απορρίπτουν τις πρόσφατες εξεγέρσεις στην Αίγυπτο και τη Λιβύη, ή αυτές που ανέτρεψαν τις αποικιακές δυνάμεις στην Ασία και την Αφρική; Εμείς οι ίδιοι είμαστε προϊόντα επαναστατικών γεγονότων του παρελθόντος. Ορισμένες διαδικασίες μεταρρύθμισης υπήρξαν πολύ πιο αιματοβαμμένες από ορισμένες επαναστατικές πράξεις. Υπάρχουν βελούδινες επαναστάσεις, όπως και βίαιες. Η Επανάσταση των Μπολσεβίκων έγινε με εξαιρετικά μικρό κόστος σε ζωές. Η Σοβιετική Ένωση η οποία γεννήθηκε από αυτήν την επανάσταση έπεσε περίπου 70 χρόνια αργότερα, με σχεδόν καθόλου αιματοχυσία.

Μερικοί κριτικοί του Μαρξ απορρίπτουν μια κοινωνία που κυριαρχείται από το κράτος. Αλλά και ο ίδιος απέρριπτε μια τέτοια κοινωνία. Απεχθανόταν την πολιτική κατάσταση τόσο πολύ όσο και το Tea Party, αν και για λόγους μάλλον λιγότερο επαρχιώτικους. Ήταν ένας βικτοριανός πατριάρχης, όπως κάποιες φεμινίστριες μπορεί να ρωτήσουν; Να είμαστε σίγουροι. Αλλά, όπως κάποιοι (μη μαρξιστές) σύγχρονοι σχολιαστές τονίζουν, ήταν οι άνδρες από το σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό στρατόπεδο οι μόνοι οποίοι, μέχρι την επανεμφάνιση του γυναικείου κινήματος, στη δεκαετία του 1960, θεωρούσαν το ζήτημα της ισότητας των γυναικών, ως ζωτικής σημασίας για τις υπόλοιπες μορφές πολιτικής απελευθέρωσης. Η λέξη «προλετάριος», σημαίνει αυτούς που στην αρχαία κοινωνία ήταν πολύ φτωχοί για να δώσουν στο κράτος οτιδήποτε άλλο από τους απογόνους τους (για στρατιωτική θητεία). «Proles» σημαίνει «απόγονος». Σήμερα, στο εργοστάσια-κάτεργα και στα μικρά αγροκτήματα του τρίτου κόσμου, ο τυπικός προλετάριος εξακολουθεί να είναι γυναίκα.

Περίπου το ίδιο ισχύει και για τα φυλετικά ζητήματα. Στη δεκαετία του 1920 και ’30, ουσιαστικά τους μόνους άνδρες και γυναίκες που θα έβρισκες να κηρύσσουν την φυλετική ισότητα ήταν τους κομμουνιστές. Τα περισσότερα αντιαποικιακά κινήματα ήταν επίσης εμπνευσμένα από το μαρξισμό. Ο αντισοσιαλιστής στοχαστής Ludwig von Mises περιγράφεται τον σοσιαλισμό ως «το πιο ισχυρό κίνημα μεταρρύθμισης που η ιστορία έχει γνωρίσει ποτέ, η πρώτη ιδεολογική τάση που δεν περιορίζεται σε ένα τμήμα της ανθρωπότητας, αλλά υποστηρίζεται από ανθρώπους όλων των εθνών, των φυλών, των θρησκειών και πολιτισμών». Ο ίδιος ο Μαρξ, ο οποίος γνώριζε την ιστορία μάλλον καλύτερα, θα μπορούσε να υπενθύμιζε στον von Mises και τον Χριστιανισμό, αλλά παρόλα αυτά ο αφορισμός του von Mises παραμένει ισχυρός. Όσο για το περιβάλλον, ο Μαρξ προανήγγειλε εκπληκτικά τις σύγχρονες πράσινες πολιτικές. Η Φύση, και η ανάγκη να θεωρείται σύμμαχος και όχι ως ανταγωνιστής, ήταν μια από τους συνεχείς ανησυχίες του.

Γιατί επιστρέφει ο Μαρξ ξανά στην ημερήσια διάταξη; Η απάντηση, κατά ειρωνικό τρόπο, είναι εξαιτίας του καπιταλισμού. Κάθε φορά που ακούτε καπιταλιστές να μιλάνε για τον καπιταλισμό, να ξέρετε ότι το σύστημα είναι σε μπελάδες. Συνήθως προτιμούν ένα πιο ανώδυνο όρο, όπως «ελεύθερη επιχειρηματικότητα». Η πρόσφατη χρηματοπιστωτική καταστροφή μας ανάγκασε και πάλι να σκεφτούμε τους όρους σύμφωνα με τους οποίους ζούμε στο σύνολο τους, και ήταν ο Μαρξ, που για πρώτη φορά έθεσε αυτήν την δυνατότητα αναθεώρησης. Ήταν το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος το οποίο προέβλεπε ότι ο καπιταλισμός θα γίνει παγκόσμιος, και ότι οι ανισότητες της θα ενταθούν σε μέγιστο βαθμό. Έχει το έργο του ελαττώματα; Εκατοντάδες. Αλλά είναι πολύ δημιουργικός και πολύ γνήσιος στοχαστής ώστε να πρέπει να παραδοθεί στα χυδαία στερεότυπα των εχθρών του.

Ο Terry Eagleton είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Lancaster, στην Αγγλία, Το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας, και το Πανεπιστήμιο της Notre Dame. Το τελευταίο του βιβλίο, Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο, μόλις δημοσιεύθηκε από το Yale University Press.

Αναδημοσίευση: Βαθύ Κόκκινο