jouissance/∞ Α π ε ι ρ 8

jouissance

Gianlorenzo Bernini.-Apollo and Daphne

Η γαλλική λέξη  jouissance σημαίνει βασικά " απόλαυση ",αλλά διαθέτει σεξουαλικές συνεκδηλώσεις  (παραπέμπει ,για παράδειγμα,στον "οργασμό") που λείπουν από την αγγλική λέξη "απόλαυση",γι'αυτό και αφήνεται αμετάφραστη στις περισσότερες μεταφράσεις του Lacan τα αγγλικά (αν και πρόσφατα έγινε γνωστό ότι η λέξη "jouissance" περιλαμβάνεται όντως στο Shorter English Dictionary, βλ. Macay,1988 : 288,σημείωση 129).Όπως παρατηρεί η Jane Gallop,ενώ ο οργασμός είναι ένα ουσιαστικό που έχει πληθυντικό αριθμό,ο όρος jouissance χρησιμοποιείται πάντοτε στον ενικό από τον Lacan, και ακολουθεί πάντοτε ένα οριστικό άρθρο (Gallop,1982 :30).

Ο όρος δεν εμφανίζεται στο έργο του Lacan παρά μόνο μετά το 1953,αλλά και τότε δεν καταλαμβάνει περίοπτη θέση (Ε,42,87).Στα σεμινάρια του 1953-4 και του 1954-5 ο Lacan χρησιμοποιεί περιστασιακά τον όρο,συνήθως στο πλαίσιο της εγελιανής διαλεκτικής του ΚΥΡΙΟΥ και του σκλάβου : ο σκλάβος αναγκάζεται να δουλέψει για να προμηθεύσει τα αντικείμενα της απόλαυσής (jouissance) του κυρίου (Σ1,223'Σ2,269).Μέχρι το 1957 επομένως ο όρος δεν φαίνεται να σημαίνει τίποτε παραπάνω από την απολαυστική αίσθηση που συνοδεύει την ικανοποοήση μιας βιολογικής ανάγκης όπως η πείνα(Σ4,125).Αμέσως μετά οι σεξουαλικές συνδηλώσεις άρχισαν να γίνονται πιο εμφανείς : το 1957 ο Lacan χρησιμοποιεί τον όρο για να αναφερθεί στην απόλαυση ενός σεξουαλικού αντικειμένου (Εc,453) και στις ηδονές του αυνανισμού (Σ4,241),ενώ το 1958 καθιστά ξεκάθαρη τη σημασία της jouissance ως όργασμού (Εc,727). (Για μια πληρέστερη περιγραφή της εξέλιξης του όρου στο έργο του Lacan βλ.Macey,1988 :200-5). 27*

Μόνο το 1960 ο Lacan αναπτύσσει την κλασσική αντίθεση που εισήγαγε ανάμεσα στη jouissance και την ηδονή - μια διάκριση που παραπέμπει στην εγελιανοκοζεβιανή διάκριση μεταξύ Genub (απόλαυσης)και Lust (βλ.Kojeve,1947Q46).Η αρχή της ηδονής λειτουργεί ως όριο στην απόλαυση.Πρόκειται για έναν νόμο που προστάζει το υποκείμενο"να απολαμβάνει όσο το δυνατόν λιγότερο"Την ίδια στιγμή,το υποκείμενο προσπαθεί συνεχώς να υπερβεί τις απαγορεύσεις που επιβάλλονται στην απόλαυσή του,να προχωρήσει "πέρα από την αρχή της ηδονής". Εντούτοις,το αποτέλεσμα της υπέρβασης της αρχής της ηδονής δεν είναι περισσότερη ηδονή αλλά πόνος,αφού το υποκείμενο μπορεί να αντέξει μόνο μια συγκεκριμένη ποσότητα ηδονής.Πέρα από αυτό το όριο,η ηδονή γίνεται οδύνη.Αυτή ακριβώς η "οδυνηρή ηδονή"ονομάζεται από τον Lacan jouissance" : " η jouissance είναι οδύνη" (Σ7,184).Ο όρος jouissance εκφράζει επομένως με επιτυχία την παράδοξη ικανοποίηση που αποκομίζει το υποκείμενο από το σύμπτωμά του,ή ,για να το θέσουμε διαφορετικά,την οδύνη που αποκομίζει από την ίδια του την ικανοποίηση.

Η απαγόρευση της jouissance (η αρχή της ηδονής) είναι εγγενής στη συμβολική δομή της γλώσσας,κι αυτό εξηγεί γιατί "η jouissance είναι απαγορευμένη για εκείνον που μιλά,καθεαυτή"(Ε,319).Η είσοδος του υποκειμένου στο συμβολικό εξαρτάται από μια ορισμένη αρχική αποκήρυξη της jouissance που λαμβάνει χώρα στο πλάισιο του συμπλέγματος ευνουχισμού,όταν το υποκείμενο παραιτείται από τις προσπάθειές του να γίνει ο φανταστικός φαλλός για τη μητέρα : " ευνουχισμός σημαίνει ότι η jouissance πρέπει να γίνει αντικείμενο άρνησης για να γίνει προσιτή στην αντεστραμμένη κλίμακα (l'echelle renversee)του Νόμου της επιθυμίας".(Ε4,324).Η συμβολική απαγόρευση της απόλαυσης στο οιδιπόδειο σύπλεγμα (το ταμπού της αιμομιξίας) είναι επομένως,και κατά παράδοξο τρόπο,μια απαγόρευση για κάτι που είναι εκ των προτέρων αδύνατο : η λειτουργία της δεν είναι λοιπόν παρά να συντηρεί τη νευρωτική αυταπάτη ότι η απόλαυση θα ήταν δυνατή αν δεν ήταν απαγορευμένη.Η ίδια η απαγόρευση δημιουργεί την επιθυμία για την υπέρβαση ή την ανατροπή της,και η jouissance είναι,επομένως,θεμελιωδώς αναπρεπτική (βλ.Σ7,κεφ 17).

ΟΡΜΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ είναι το όνομα που αποδίδεται σε αυτή την αδιάλειπτη επιθυμία του υποκειμένου να σπάσει το γράγμα της αρχής της ηδονής στην κατεύθυνση του ΠΡΑΓΜΑΤΟΣ και μιας ορισμένης περίσσειας jouissance.Επομένως η jouissance είναι "το μονοπάτι προς το θάνατο" (Σ17,17).Στον βαθμό που οι ορμές συνιστούν προσπάθειες υπέρβασης της αρχής της ηδονής στην κατεύθυνση ανεύρεσης της jouissance,κάθε ορμή είναι μια ορμή θανάτου.

Υπάρχουν ισχυρές συγγένειες ανάμεσα στη λακανική έννοια της jouissance και στη φροϋδική έννοια της LIBIDO,όπως γίνεται ξεκάθαρο από τον τρόπο με τον οποίο περιγράφει ο Lacan τη jouissance,δηλαδή ως μια "σωματική ουσία".(Σ20,26).Σε συμφωνία με τη θέση του Freud ότι υπάρχει μία μόνο libido,που είναι ανδρική,ο Lacan ισχυρίζεται ότι η jouissance είναι κατ' ουσίαν φαλλική:"Η jouissance στον βαθμό που είναι σεξουαλική,είναι φαλλική,κάτι που σημαίνει ότι δεν σχετίζεται με τον Άλλο καθεαυτόν"(Σ20,14).Ωστόσο,το 1973 ο Lacan παραδέχεται ότι υφίσταται και μια ιδιαίτερη γυναικεία jouissance,μια "συμπληρωματική jouissance"(Σ20,58), η οποία βρίσκεται "πέρα από τον φαλλό" (Σ20,69),μια jouissance του Άλλου.Αυτή η γυναικεία jouissance είναι ανείπωτη,μια και οι γυναίκες τη βιώνουν αλλά δεν γνωρίζουν τίποτε για αυτή (Σ20,71).Προκειμένου να διακρίνει τις δύο αυτές μορφές jouissance ο Lacan εισάγει διαφορετικά αλγεβρικά σύμβολα για την καθεμιά: Το σύμβολο Jφ αναφέρεται στην φαλλική jouissance ενώ το σύμβολο JA αναφέρεται στην jouissance του Άλλου.

27*. Επισημαίνουμε ότι ο συγγραφέας του λεξικού έχει δημοσιεύσει μια ενδιαφέρουσα εργασία για την έννοια της jouissance στην οποία επίσης θα μπορούσε να ανατρέξει ο αναγνώστης.Βλ.Evans,Dylan,"From Kantian Ethics to Mystical Experience : an Exploration of jouissance" στο Nobus,Dany(επιμ.) Key Concepts of Lacanian Psychoanalysis,Λονδίνο: Rebus Press,1998.Ελληνική απόδοση: Evans , Dylan, "Από την καντιανή ηθική στην μυστική εμπειρία: Μια ανίχνευση της jouissance και των κοινωνικών και πολιτισμικών συνεπειών της ", μτφρ.Γιάννης Σταυρακάκης,Σύγχρονα Θέματα,τ.73,2000(Σ.τ.Μ.)

________________________________________

πηγή

DYLAN EVANS

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΛΑΚΑΝΙΚΗς ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ

μετάφραση

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ

Ελληνικά γράμματα

Πέτρος Θεοδωρίδης .Ιστορίες για τον Χρόνο 4. Μνήμη και αναμνήσεις I.

Ιστορίες για τον Χρόνο   4.  Μνήμη και αναμνήσεις  I

  Πέτρος Θεοδωρίδης

Υπάρχει η Μνήμη: σαν το ατελείωτο πάντα παζλ, θαμπή και απροσδιόριστη, άλλοτε φωτεινή και ολόασπρη, άλλοτε μισοσκότεινη, άλλοτε διάτρητη από μαύρες τρύπες, από τις δίνες τραυμάτων και  απωθήσεων. Και υπάρχουν και οι Μνήμες -ή μάλλον οι ενθυμήσεις- πάντα στον πληθυντικό: Μνήμες αφής, ερωτικών αγγιγμάτων, μνήμες συνάντησης με άλλα σώματα, όπως το δείχνει το ποίημα Επέστρεφε του Καβάφη : «Επέστρεφε συχνά και παίρνε με, / αγαπημένη αίσθησις/ επέστρεφε και παίρνε με — όταν ξυπνά του σώματος η μνήμη,/ κι επιθυμία παλιά ξαναπερνά στο αίμα· / όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται, κι αισθάνονται τα χέρια σαν ν’ αγγίζουν πάλι./ Επέστρεφε συχνά και παίρνε με την νύχτα,/ όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται».

Μνήμες έντασης, μνήμες  χαλάρωσης: ενθυμήσεις  γεύσεων -άλλοτε πικρών,  άλλοτε στιφών,  άλλοτε γλυκύτατων- μνήμες που αναδύονται  αίφνης σαν μέσα από Ρωσικές  κούκλες, ή σύμφωνα με την μεταφορά του Προυστ (στο Αναζητώντας   τον χαμένο χρόνο):  «σαν το παιχνίδι που διασκεδάζει τους Ιάπωνες, όταν μουσκεύουν σε μια κούπα πορσελάνης γεμάτη νερά μικρά κομμάτια  χαρτί, αξεχώριστα ως τότε, μα που μόλις βραχούν τεντώνονται, στρίβουν, χρωματίζονται, διαφοροποιούνται, γίνονται  λουλούδια , σπίτια, πρόσωπα  στέρεα  και που αναγνωρίζεις». Μνήμες συνοδευόμενες από  ανεξιχνίαστα  αισθήματα  ευδαιμονίας, πλήρωσης  σαν κι αυτή που ο Προυστ περιγράφει να  αναδύεται μέσα από τη γεύση της Μαντλέν, ενός  μπισκότου  με γεύση  λεμονιού και σχήμα αχιβάδας :«Αλλά  τη στιγμή που η γουλιά, ανακατεμένη με τα ψίχουλα του γλυκού άγγιξε τον ουρανίσκο μου, σκίρτησα, προσέχοντας κάτι καταπληκτικό που συνέβαινε μέσα μου. Μια γλυκιά απόλαυση με είχε κυριεύσει, απομονωμένη, χωρίς να ξέρω την  αιτία της. Μου είχε κάνει  ξαφνικά τις περιπέτειες της ζωής αδιάφορες,  ακίνδυνες τις καταστροφές της,  ανύπαρκτη τη συντομία της,[….]: ή μάλλον η ουσία αυτή   δεν ήταν μέσα μου, ήμουν  εγώ». Μνήμες  όσφρησης, μνήμες γεύσης : «Όταν όμως από ένα μακρινό παρελθόν τίποτα  δεν επιζεί, αφού πεθάνουν οι άνθρωποι,  αφού καταστραφούν τα άψυχα, μόνες, πιο φθαρτές , αλλά πιο μακρόβιες , πιο άυλες, πιο επίμονες, πιο πιστές , η όσφρηση και η γεύση ζουν για καιρό ακόμα  σαν τις ψυχές , για να θυμούνται, να περιμένουν, να ελπίζουν, πάνω σ’ όλα αυτά  τα ερείπια, να βαστούν  χωρίς να λυγίζουν, πάνω στην μικρή  σχεδόν άυλη σταγόνα τους , το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης» (Προυστ).

Ενθυμήσεις σκέψεων που τις θυμόμαστε πλέον αμυδρά, που όταν τις κάναμε, φάνταζαν ακλόνητες, ορθολογικές  και  στέρεες. Αναμνήσεις  πραγματικές  ή αναμνήσεις-προκάλυμμα, δηλαδή παιδικές αναμνήσεις  που χαρακτηρίζονται ταυτόχρονα από την ιδιαίτερη  καθαρότητα τους και από την φαινομενική ασημαντότητα του περιεχομένου τους – και που  ο Φρόυντ ονομάζει προκαλύμματα με την έννοια ότι επικαλούνται απωθημένες  σεξουαλικές  εμπειρίες ή φαντασιώσεις – ασήμαντες λεπτομέρειες που θυμόμαστε  για να κρύψουμε κάτι  άλλο, κάτι τραυματικό που απωθήσαμε, κάτι που ίσως ποθήσαμε και δεν αποκτήσαμε.

Αναμνήσεις ονείρων. Αναμνήσεις  πραγματικές  και αναμνήσεις φανταστικές, μνήμες πραγμάτων που ζήσαμε και πραγμάτων που επινοήσαμε, αναμνήσεις τραυμάτων επίσης, ουλών που μόλις που τολμάμε να αγγίζουμε  κι όμως και πάλι ψαχουλεύουμε· ο νους μας γυρνά  και γέρνει εκεί, όπως η γλώσσα  στη ουλή  ενός βγαλμένου  δοντιού– μνήμες απώλειας· αυτές, ίσως,   είναι οι πιο οδυνηρά ηδονικές μνήμες. Και τι άλλο είναι οι μνήμες (ως αναμνήσεις/ ξανα-κοιτάγματα) παρά προσπάθεια να δώσουμε μορφή και σχήμα στα  εκάστοτε σπαράγματα  του χρόνου, στα ίχνη από το πέρασμα του πραγματικού, στο αδιάκοπο  διάβα του παρόντος  που γίνεται παρελθόν και παρέρχεται μόλις το ακουμπάμε και που μπορεί να γίνει υποφερτό μόνο μέσα από επεξεργασίες νοήματος; Όπως τα όνειρα υφίστανται πάντα μια πρωτογενή και δευτερογενή επεξεργασία -τις στιγμές που ξυπνάμε -έτσι και τα αδιάκοπα παρόντα αποκτούν  νόημα   μέσα  από την  ακατάπαυστη, αξεδιάλυτη συγχώνευση τους με τις δικές μας προβολές και εκλογικεύσεις.

Μνήμη  και αναμνήσεις: Είναι διαφορετική η μνήμη από την ανάμνηση, μας λέει ο Αριστοτέλης: «όχι μόνο σχετικά με το χρόνο αλλά και γιατί, ενώ μνήμη έχουν πολλά  κι από τα αλλά ζώα, ανάμνηση δεν έχουν κανένα ας πούμε  από τα γνωστά ζώα, εκτός από τον άνθρωπο. Αιτία δε είναι ότι η ανάμνηση είναι σαν συλλογισμός· γιατί αυτός που αναθυμάται, συλλογίζεται  ό,τι  προηγουμένως  είδε   ή  άκουσε ή  έπαθε  κάτι  τέτοιο και είναι σαν κάποια αναζήτηση. Και αυτό  είναι  φυσικό να συμβαίνει μόνο στα όντα  που σκέπτονται για ν’ αποφασίσουν · γιατί η διάσκεψη  αυτή  είναι ένα είδος συλλογισμού».

Και είναι οι Μνήμες μας πάντα  επιλεκτικές και πάντα συνυφαίνονται  με την λησμονιά ,την Λήθη , όπως η Μέρα με την νύχτα ή, όπως ο θάνατος υποβαστάζει και (περι)ορίζει τη ζωή μας, αλλιώς θα χανόμασταν στην απειρία των πραγμάτων, καταστάσεων και συναισθημάτων που νιώσαμε, αντιληφθήκαμε, είδαμε, πονέσαμε, φανταστήκαμε, σαν τον  Ιρενέο Φούνες (ήρωα ιστορίας του Χ. Λ. Μπόρχες) που όταν ήταν παιδί, έπεσε από το άλογο και έμεινε ανάπηρος και «σχεδόν ανίκανος να συλλάβει καθολικές, πλατωνικές ιδέες», δηλαδή τη διαδικασία της αφαίρεσης: να εστιάζει σε συγκεκριμένες όψεις των όσων έβλεπε με το να παραβλέπει τα υπόλοιπα. Αντίθετα μπορούσε να βλέπει «το κάθε σταφύλι που είχε πατηθεί για να γίνει το κρασί και όλους τους μίσχους και τα ακροβλάσταρα του αμπελιού», εκεί που εσείς κι εγώ «με μια γρήγορη ματιά θα βλέπαμε τρία ποτήρια  με κρασί πάνω στο τραπέζι». Δυο – τρεις φορές ο Φούνες, «ανασυγκρότησε στη μνήμη του μια μέρα ολόκληρη» χωρίς κανένα δισταγμό και κανένα λάθος, «αλλά η ίδια η ανασυγκρότηση του είχε πάρει μια ολόκληρη μέρα». Στην πραγματικότητα, ο Φούνες όχι μόνο θυμόταν κάθε φύλλο κάθε δέντρου, κάθε δάσους αλλά και καθεμιά από τις φορές που το είχε δει ή το είχε φανταστεί. Έχοντας ανακαλύψει πως όχι μόνο το έργο που είχε αναθέσει στον εαυτό του δεν είχε τελειωμό, αλλά και πως η όλη ιδέα ενός τέτοιου έργου ήταν άσκοπη, ο Φουνες παραπονιόταν :«η μνήμη μου κύριε είναι ένας σωρός από σκουπίδια».

Έτσι οι μνήμες δεν μπορούν αν επιβιώσουν χωρίς την εναλλαγή τους με την λήθη: η Λήθη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Μνήμης. Έτσι οι αναμνήσεις είναι πάντα επιλεκτικές: άλλοτε σκόπιμα επιλεκτικές  αλλά τις περισσότερες  φορές αθέλητα. Φανερώνουμε πράγματα  σκεπάζοντας, αλλά και σε κάθε ηλικία,  ξεσκεπάζουμε καλά φυλαγμένα ακόμη κι από μας  μυστικά  που κρύβει η κουβέρτα της Λήθης. Γιατί δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το παρόν  χωρίς το προστατευτικό κέλυφος του παρελθόντος μας: χωρίς το παρελθόν μας που να ερμηνεύει το παρόν, το τελευταίο θα έμοιαζε  με βύθισμα στη κόλαση  που το μαρτύριο της  θα στάλαζε μέσα μας σαν ένα  επαναλαμβανόμενο αγωνιώδες ερώτημα : Τι έγινε πριν;
 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ . 3 Η στιγμή ως αιωνιότητα του Πέτρου Θεοδωρίδη
Ιστορίες για τον Χρόνο 2. Παρελθόν και Παρόν . του Πέτρου Θεοδωρίδη

Ιστοριες για τον Χρονο. #1 η Στιγμη, η Διαρκεια, η Βαρεμαρα.

Πέτρος Θεοδωρίδης

κατάθλιψη και Μελαγχολια

η Μελαγχολία ήταν η υπαρξιακή ασθένεια του Φαουστικού(ιδιοφυούς)  ανθρώπου:  Πλεονάζει ,δεν μπορεί να χωρέσει στην κοινοτοπία, στην μετριοτητα,,πνιγεται,θελει να πετάξει αλλά έχει τα φτερά σπασμένα ..

Η Μελαγχολική κατήφεια ενέχει απόλαυση όσο και Οδύνη . Ηδονή - Οδύνη.
Όμως η κατάθλιψη είναι ο ''εκδημοκρατισμός '' της Μελαγχολίας ..

 Δεν αφορά πια στις ιδιοφυίες και καλλιτεχνικές φύσεις αλλά στον κοινό μέσο ανθρωπάκο^.  δεν έχει να κάνει με πλεόνασμα αλλά με το έλλειμμα, την έλλειψη που νιώθουμε σε σχέση με τις υψηλές και αντιφατικές προσδοκίες του καιρού μας .

 Η κατάθλιψη έχει να κάνει με την Ντροπή που δεν καταφέρνουμε να γίνουμε αυτό που θα θέλαμε να είμαστε.

Η κατάθλιψη είναι η αρρώστια του καιρού μας.
 Π.Θ ο Οιδιπους κρυφοβλεπει