ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

 ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ -ΣΥΝΕΧΙΖΩ την παρουσιαση αποσπασματων από την αδημοσίευτη διατριβή μου από το 1994:: " Εθνικισμός μια προσπάθεια συγκριτικής προσέγγισης." .Βλέποντας το εκ των υστέρων αναλογίζονται τις τότε δυσκολίες μου : σήμερα ίσως αυτές οι σκέψεις που διατυπώνονται εδώ να μη φαίνονται τόσο παράδοξες αλλά εκείνη την περίοδο τις συγκροτούσα πετραδάκι πετραδάκι ,ψίχουλ ψίχουλο, όπως περίπου οι χρυσοθήρες της Άγριας Δύσης κοσκινιζοντας το θολό νερό για να βρούνε ψήγματα χρυσού • και τοκανα εν μέσω α.Τρομερου κύματος εθνικισμού που ξέσπασε ξαφνικά και στη χώρα μας λόγω Μακεδονικού και β.Το πολέμου στη Γιουγκοσλαβία που μέχρι τότε μας φαινόταν αδιανοητος ..Από την άλλη τεχνικές δυσκολίες : παιδευομουν αφανταστα με το κομπιούτερ και το σύστημα γραφή ,το....Grafos ..Αλλά και η προσωπική φιλοδοξία να γράφω περίπου αποσταγμένα , φειδωλα χωρίς φιοριτουρες ..Ξέρετε πίστευα ότι ...είχα καιρό να εξηγήσω αργότερα με παραδείγματα ...Ότι ο κόσμος ,οι Τοτε καθηγητές μου θα μου δίνανε περιθώρια να εξηγήσω ... Δεν είχα φανταστεί ότι και λόγω τρομακτικής επιτάχυνσης του χρόνου δεν θα είχα χρόνο να επεξεργαστώ αυτά τα κείμενα. .....Έτσι πέρασαν τριάντα χρόνια και τώρα ...αισθάνομαι παράξενα σαν να βγάζω τη Μούμια της τότε σκέψης μου από τον τάφο της ..Ελπίζω μη διαλυθεί καθώς ξετυλίγω τις γάζες. Και ελπίζω και για κάποιους νέους ερευνητές αυτά που δημοσιεύω να φανούμε χρήσιμα .Και οι υπόλοιποι να αντιληφθείτε κάπως τον προσωπικό ΚΑΗΜΟ που κρύβεται εδώ μέσα .

-------------------------------------

12. Η αλλαγή στις αντιλή του χώρου του χρόνου και της γλώσσας και η ανάδυση του εθνικισμού. ------;;;-------------------------- Η ανάδυση του εθνικισμού προϋπέθετε και τον επανα προσδιορισμό των αντιλήψεων του χώρου, του χρόνου της γλώσσας στην ανάδυση μιας νέας αφηρημένης" αντίληψης του χώρου και του χρόνου, που επιτρέπει την εκ των υστέρων αναδιοργάνωση και ανάπλαση τους. τον κατακερματισμό και την εκκοσμίκευση των ιερών γλωσσών του μεσαίωνα, την σύνδεση της γλώσσας με την εθνική ιδιοφυία και " ιδιαιτερότητα" του κάθε εθνους.

_----_-----------------------------------------------------------++

Ελ.α : Αλλαγες στην έννοια του χώρου και του χρόνου

-----------------------------------------

1. Στις προνεωτερικές κοινωνίες οι καθημερινες σχέσεις ήσαν άμεσες προσωπικές. Το μέλος της αγροτικής κοινότητας βρισκόταν στον ίδιο χώρο με τον συνομιλητή του, ο χρόνος της συνομιλίας, της επαφής ταυτιζόταν με τον χώρο, χώρος και χρο νος συνέκλιναν. [1] Ο χώρος στην παραδοσιακή κοινωνία ήταν εσωστρεφής, τοπικός, ενσωματωμένος σε μια σειρά απομο νωμένων κοινοτητων που κινούνται με τον δικό τους ρυθμό. Ο χρόνος στην μεσαιωνική κοινωνία ήταν ταυτοχρονικός" [ 2] χωρίς διάκριση παρελθοντος και μέλλοντος, χωρίς την ιδια την έννοια της παράδοσης, καθώς τιποτε δεν διαφεύγει από την επιρροή της και τίποτε δεν αντιτίθεται σε αυτήν [3] Ήταν χρόνος αντιστρεπτος" [reversible][4] αργόσυρτος, εποχικός, κυκλικός που προσιδιάζει στον αγροτικό τρόπο παραγωγής, την επαναλαμβανόμενη επιστροφή του αγρότη στη γή συμμφωνα με τον ρυθμό των εποχών [5] Κοντα στον αντιστρεπτο χρόνο των αγροτων υπήρχε βεβαια και ο ιστορικός χρόνος των γεγονότων, ο μη αντιστρεπτός, ο' αμετάκλητος χρόνος που. καταγράφεται με χρονολογική σειρά . Όμως ο αμετακλητος ιστορικός χρόνος ανήκε στους αρχοντες, στις δυναστείες στην επιφάνεια της κοινωνιας (6.1). Οι άρχοντες ξοδευαν τον ιστορικό τους χρόνο σε μεγαλοπρεπεις γιορτες, τον πόλεμο και την περιπέτεια, αφήνοντας ανέγγιχτή την τάξη της αγροτικης κοινωνίας

Η γραφή είναι το πρώτο οπλο του ιστορικά αμετακλήτου χρόνου, καθώς κάνει δυνατή την φυγη από την άμεση συναναστροφή των προσώπων προς την απροσωπη μνήμη, τη μνήμη της διοικησης της Κοινωνίας [7] Ομως καθώς περιορίζεται αρχικά σε ένα κύκλο εγγραμμάτων, ιερέων , η ιστορία ξετυλίγεται παράμερα • δεν αλλοιώνει της κοινωνία σε βάθος.

Ήταν η εξέλιξη των τεχνικών επικοινωνίας, της γραφής (γραμμα, τυπωμένο βιβλίο, μεταφορές] πού έκαναν δυνατη την επικοινωνία με πρόσωπα που δεν βρίσκονται εδώ στον χώρο, που οδήγησαν στην απομάκρυνση του χώρου από τον χρόνο, την απο- στασιοποίηση του χρόνου -χωρου.

Ήταν επίσης η επικράτηση της αστικής τάξης, της πρώτης που θέτει την εργασία ως αξία που οδηγεί στην καθιέρωση του ιστορικού" αμετάκλητου χρόνου" σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Η εργασία ως αξία της νέας αστικής τάξης που μετασχηματίζει την φύση και "εξανθρωπίζει" τον άνθρωπο, επι βάλλεται μαζί με τον νέο της αμετάκλητο ιστορικό χρόνο τον χρόνο που μετράται με το "ρόλοι και το ημερολογιο (9)

Όμως ο νέος( και νεοτερικος ) αυτός χρόνος ήταν και είναι χρόνος πραγμάτων, εμπορευμά των που παράγονται σε σειρές ( σειριακός χρόνος) [9] . Ο νέος αμετάκλητος χρόνος είναι " αφηρημένος" και άδειος", ενώ ο προηγούμενος κυκλικός χρόνος βιωνόταν από άτομα και ομάδες 5 συγκεκριμμένος, ενωμένος με τον χώρο τοπικός -

2 ο χώρος από την αναγέννηση και μετά γίνεται άπειρο διάστημα " [10] "άδειος" γεωμετρικός" που κονιορτοποιείται" (11) και αναπαραγεται ως ενοποιημένο διάστημα με την δημιουργία συστηματων επικοινωνιας , διοίκησης, συγκοινω

γιας, κάνοντας δυνατή την αντίληψη ότι οι εθνικές ταυτότητες μπορούν να κατασκευασθούν μέσω γεωγραφικών διαφοροποιήσεων . Ο χώρος διαστημα παράγεται με την ορθολογική χαρτογραφήση του, τον τεμαχισμό του σε ειδικά διαστηματα μεταφορών. επικοινωνίας, ανθρωπίνης εγκατάστασης, που συνοδεύεται από νομικά συστήματα δικαιωμάτων πάνω στο εδαφος Μια σειρά από στοχαστες του διαφωτισμού ( Μοντεσκιέ , Ρουσσω. κ.α ) αρχίζουν να συζητούν για τις υλικές και ορθολογικές αρχές που διέπουν την κατανομή των πληθυσμών, τρόπων ζωής και πολιτικών συστημάτων στην επιφάνεια της γής. .. Σε αυτό το πλαίσιο αναδύονται αντιλήψεις περιβαλλοντολογικού ντετερμινι-όμου που εκτιμούν την διαφορετικότητα των λαών με βάση την ασφαλή γνώση ότι η " θεση" τους στην χωρική τάξη ήταν αναμφισβήτητα γνωστη [12]

Αναδύεται έτσι το δόγμα του εθνικισμού που συνδέει το κάθε εθνος με τον δικό του φυσικό χώρο, την δική του γή την επικρατεια: :

" 0ποιες και να είναι οι διαφορες τους, τα εθνικιστικά ιδανικά τείνουν να συνδέσουν μια αντίληψη της πατρίδας μια εννοια εδαφικής επικρατείας (territoriality]- με άλλα λόγια ένα μύθο καταγωγής, απονέμοντας πολιτιστική αυτονομία στην κοινότητα που θεωρείται φορέας αυτών των ιδανικών. " Η αλλη λεγγύη που ενας εθνικιστής επιθυμεί είναι βασισμένη στην κατοχή της γής οχι καθε γής, αλλά της ιστορικής γής, τη γής των περασμένων γενεών ..." (13)

Ο χρόνος της νεοτερικότητας άρχισε να γίνεται έτσι , ημερολογιακός, ομοιογενής, συνεχής, γραμμικός, επιτρέποντας την αναδυση ενός σχήματος που κάνει δυνατή την ιστορική αναδρομή και προβλεψη και την ιδέα του εθνους που κινείται πάνω κάτω στην ιστορίας 14 . Η αποστασιοποίηση αυτή του χώρου από τον χρόνο, το ''αδειασμα του χρόνου" από το προ- νεωτερικό "ταυτόχρονο περιεχόμενο του προκαλεί και την ανάγκη της φαντασιακής εσωτερικευσής του, της ανάπλασης του από τον εθνικισμό. Αναπλαση που γίνεται είτε με την έμφαση στον μελλοντικό χρόνο, την λατρεία της προόδου, την απορρί μη του παρελθοντος (Νεο Ημερολόγια Γαλλικής Επανάστασης), είτε, αργότερα με την εξιδανικευμένη ανάπλαση του παρελθον της.

Ε2β Η αλλαγή των αντιλήψεων για την γλώσσα

1. Οι Ιερές γλώσσες.

Σύμφωνα με τον Β. Anderson οι μεγάλες θρησκευτικές κοινότητες των Μέσων χρόνων αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους μέσω ιερών γλωσσών που συνδέονται με μια υπερκοσμική τάξη . Αυτές οι ιερές γλώσσες : συνήθως νεκρες γλώσσες σαν τα Λατινικα[1] αποτελούν ένα προνομιούχο σύστημα αναπαράστασης του κόσμου που μεσολαβεί μεταξύ εγκόσμιας και υπερκόσμιας πραγ ματικότητας, ουρανού και γης. Η σημασία αυτής της νεκρής γλώσσας γίνεται περισσότερο κατανόηση, αν την συνδέσουμε με την μεσαιωνική αντίληψη του χρόνου : στην μεσαιωνική χριστιανική τουλαχιστον νοοτροπία, η αναπαρασταση της πραγματικότητας ήταν οπτική και ακουστική• " ταυτόχρονική." Ταυτοχρονικη αντιληψη του χρόνου σημαινε ότι το παρελθον και το μέλλον, δεν γίνονται αντιληπτα ως Ιστορία με την σύγχρονη έννοια του όρου .,ως δηλαδή σειρά αιτιών και αποτελεσμάτων. Αντίθετα ενώνονται σε ένα στιγμιαίο παρόν που γινοταν αντιληπτο μέσα από μυριάδες λεπτομερειων . Σε αυτή την αντίληψη της χρονικότητας η κοσμολογία και η ιστορία ήταν αδιαχώριστες(2) Στον σταθερο, ταυτοχρονικό μεσαιωνικό κόσμο, πού πιστεύει ότι τα υψηλά κέντρα κυριαρχίας [μονάρχες] κυβερνούν μέσω κάποιας κοσμολογικής ιερής χορηγίας, η οντολογική πραγματικότητα γίνεται αντιληπτή μόνο μέσω του προνομιακού αυτού συστήματος αναπαράστασης που κατέχεται από τους εγγραμματους.. Οι νεκρές, ιερές γλώσσες προσέφεραν προνομιακή είσοδο στην οντολογική αλήθεια, αλλά και ήταν αδιαχώριστο μέρος της αλήθειας αυτής.(3) Για να το πούμε αλλιώς : Τα Λατινικά ,ως ιερή γλώσσα δεν αναπαριστούσαν μόνο την Επέκεινα θεϊκή αλήθεια αλλά αποτελούσαν ως γλώσσα ( ιερή ,περίπου μαγική γλώσσα ) και μέρος της Αλήθειας αυτής ..( σημείωση τωρινή 2023'δικη μου ). ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ https://m.facebook.com/story.

Πέτρος Θεοδωρίδης Η ταινία Blade Runner ως μια ταινία για την αλλοτρίωση της σύγχρονης εργατικής τάξης.

 Θεοδωρίδης Πέτρος

Η ταινία Blade Runner ως μια ταινία για την αλλοτρίωση της σύγχρονης εργατικής τάξης.

1 . Εισαγωγή

Σήμερα ζούμε σε μια κατάσταση «Παροντισμού» όπου η Χρονιότητα ,η αίσθησή δηλαδή της ιστορίας του παρελθόντος και του μέλλοντος, έχει σχεδόν εξοβελιστεί και ο κόσμος γίνεται στεγνός , επιφανειακός και λείος, όπου η κυκλοφορία του κεφαλαίου γίνεται πια με ένα ‘’ανοιγοκλείσιμο του ματιού ‘’όπως προείπε κάποτε ο Μαρξ .

Η ταινία Blade Runner φαινομενικά αναφέρεται στο ζήτημα της Τεχνητής νοημοσύνης και στον κίνδυνο μιας εξέγερσης των ανδροειδών -ρομπότ αλλά στην ουσία αφορά -μεταφορικά βέβαια και υπαινικτικά ,στην έκπτωση και την αποσάθρωση της εργατικής τάξης -προλεταριάτου που, από συλλογική δύναμη μετατρέπεται σε εξαθλιωμένο «πρεκαριάτο» της επισφαλούς εργασίας ,

2 Για την Μαρξιστική έννοια της αλλοτρίωσης

Για τον Μαρξ η έννοια της αλλοτρίωσης συνδέεται με την αποξενωμένη μισθωτή εργασία.

Στα «Οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα του’’ ο εργάτης αντικειμενοποιεί και αλλοτριώνει την ιδιά την ‘’ουσία ‘’ του [….] το προϊόν της αλλοτριωμένης η μισθωτής εργασίας δεν είναι ένα απλό φυσικό αντικείμενο [..] είναι μάλλον η αντιμενοποίηση της ιδίας της ανθρώπινης υποκειμενικότητας, της υποκειμενικότητας του εργάτη που στην εργασία διαχωρίζεται από αυτόν τον ίδιο και ενσωματώνεται στο υλικό αντικείμενο ‘’ το σώμα ‘’ η το υλικό περίβλημα ‘’ του εμπορεύματος ‘’. Στο Κεφάλαιο του o Mαρξ εξηγεί τον περίφημο φετιχισμό του εμπορεύματος:

«Το εμπόρευμα εμφανίζεται, με πρώτη ματιά, ως κάτι το πολύ τετριμμένο και εύκολα κατανοητό. Η ανάλυσή του δείχνει ότι, στην πραγματικότητα, είναι κάτι πολύ παράξενο, γεμάτο μεταφυσικές αποχρώσεις και θεολογικές πινελιές. [...]Αλλά τα πράγματα με τα εμπορεύματα είναι διαφορετικά. Εκεί, η ύπαρξη των πραγμάτων ως εμπορευμάτων, και η σχέση αξίας ανάμεσα στα προϊόντα της εργασίας που τα σφραγίζει ως εμπορεύματα, δεν έχουν καμία σύνδεση με τις φυσικές τους ιδιότητες και με τις υλικές σχέσεις που πηγάζουν απ' αυτές.[…]. Αυτό το ονομάζω φετιχισμό που προσκολλάται στα προϊόντα της εργασίας, απ' τη στιγμή που παράγονται ως εμπορεύματα, και που συνεπώς είναι αδιαχώριστος από την παραγωγή εμπορευμάτων» .

Επιπλέον κεντρική θέση στα πρώιμα κείμενα του Μαρξ ενέχει η κριτική της ποσοτικοποίησης της ζωής όπου : «ο εργάτης συρρικνώνεται στη συνθήκη του ανθρωπίνου εμπορεύματος και καταλήγει μια καταραμένη ύπαρξη «φυσικά και πνευματικά απα-νθρωπιζεται». Και στο πολεμικό του έργο εναντίον του Προυντον «η μιζέρια της Φιλοσοφίας» ο Μαρξ γράφει ‘’ έπειτα έρχεται η εποχή οπού όσα οι άνθρωποι θεωρούσαν αναπαλλοτρίωτα καθίστανται απαλλοτριώσιμα […] Είναι ο χρόνος της μεγάλης διαφθοράς , του οικουμενικού αργυρωνήτου»

3. α. η μαρξιστική έννοια της Τάξης

Ειδικά για τον Μαρξ η εργατική τάξη ενείχε την έννοια του Βιομηχανικού προλεταριάτου που, ακριβως γιατί στην εποχή του ήταν συγκεντρωμένο στο εργοστάσιο και πειθαρχημένο μέσα από την συλλογική εργασία, γινόταν εν δυνάμει φορέας της επανάστασης. Κατά την μαρξιστική άποψη οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ως το σύνολο ατόμων που χαρακτηρίζονται από τη θέση που κατέχουν στην παραγωγική διαδικασία .

Αυτή η θέση προσδιορίζεται και από τη σχέση που έχει το άτομο με τα μέσα παραγωγής . Από την άλλη μεριά το κοινωνικό αυτό σύνολο αποκτά ίδια κοινωνική συνείδηση και ενότητα σε σχέση με τα αλλά κοινωνικά σύνολα και συνειδητοποίηση ότι η σύγκρουσε με την άρχουσα τάξη είναι αναπόφευκτη. Εδώ να πούμε ότι τρία σημεία είναι βασικά στην μαρξιστική προσέγγιση της εννοίας της εργατικής τάξης :

1. Η Ταξική συνείδηση που σημαίνει ότι η εργατική τάξη αντιλαμβάνεται πως μόνο με κοινή δράση μπορεί να ανατραπεί το καπιταλιστικό σύστημα των ιδιοκτήτων

2 Η ταξική αλληλεγγύη ,η αλληλοϋποστήριξη των εργατών για να δράσουν από κοινού

3 η πάλη των τάξεων που έχει δυο μορφές α Μη συνειδητοποιημένη πάλη των εργατών ενάντια στους καπιταλιστές για το μοίρασμα του προϊόντος που έχει παραχθεί και β , Συνειδητή πάλη μεταξύ δυο τάξεων , όταν οι εργάτες έχουν αποκτήσει συνείδηση του ρόλου του και δρουν συλλογικά για να πάρουν στα χεριά τους τα μέσα παραγωγής και την πολιτική εξουσία

Δηλαδή για τον Μαρξ η πολιτική συνειδητοποίηση της εργατικής τάξης είναι και αυτή που – εν δυνάμει – την συγκροτεί ως τάξη. Δεν παράγεται μόνο αντικειμενικά αλλά και υποκειμενικά μέσω της ταξικής συνείδησης και ταξικής πάλης :μετατρέπεται από τάξη καθ’ εαυτή σε τάξη για τον εαυτό της.

3β. Η σύγχρονη έννοια του Πρεκαριάτου (precariato).

Όμως σήμερα, στην εποχή της ρευστής νεωτερικοτητας κατά Μπαουμαν η έννοια του Βιομηχανικού προλεταριάτου – εργατικής τάξης υποκαθίσταται από την έννοια του Πρεκαριατου:. Ο όρος από το λατινικό precarious (που σημαίνει αβέβαιος, ανασφαλής), εμφανίζεται από τη δεκαετία του '80 και αφορά σε όλους όσους εργάζονται διανοητικά ή χειρωνακτικά με ελαστικούς όρους εργασίας, καθώς και τους ανέργους και τους χαμηλοσυνταξιούχους: με "ελαστικούς όρους" και στο πλαίσιο του "flexicurity" (ελαστική και με χαμηλή ασφάλιση εργασία).

Το Πρεκαριάτο αποτελεί μια αναδυόμενη τάξη ανθρώπων που αντιμετωπίζουν πρωτοφανή εργασιακή και συνολική ανασφάλεια, μπαινοβγαίνοντας σε "μικρές", επισφαλείς θέσεις εργασίας που δίνουν μηδενική σταθερότητα και ελάχιστο νόημα στη ζωή τους..

Σύμφωνα με τον Ζ.Μπάουμαν ,σήμερα η ζωή στις πόλεις έχει μετατραπεί σε μια φυσική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία του τρόμου συνοδευόμενου από τον πανταχού παρόντα φόβο . . Όλο κα περισσότερο η κοινωνία θεωρείται και χρησιμοποιείται ως δίκτυο παρά ως δομές, δίκτυο παρόμοιο με αυτό ενός κυκλώματος τυχαίων συνδέσεων αποσυνδέσεων και άπειρων πιθανών εναλλαγών. Όλα αυτά οδηγούν στον κατακερματισμό της πολιτικής δράσης κα του ατομικού βίου σε μια σειρά από βραχυπρόθεσμα κα αναρίθμητα προγράμματα και επεισόδια. Έτσι η ευθύνη για την επίλυση των διλημμάτων που δημιουργούνται από τις ασταθείς καταστάσεις μεταφέρεται στους ώμους των ατόμων -που τώρα καλούνται να γίνουν ελεύθεροι επιλογείς. Η συμμόρφωση στους κανόνες ,που είναι ελάχιστοι και συχνά αντιφατικοί δεν αποτελεί πλέον μια αρετή: την θέση της έχει πάρει η ευελιξία δηλαδή η ετοιμότητα να εγκαταλείπει οποιαδήποτε δέσμευση και πίστη χωρίς μεταμέλεια.

4 το βιβλίο του Φιλιπ Ντικ , το Ηλεκτρικό Πρόβατο και και η ταινία Blade runner

Το Ηλεκτρικό πρόβατο του Φίλιπ Ντικ εκδόθηκε γύρω στο 68 και ο Blade Runner -ταινία του Ridley Scott το 1982, ενώ η υπόθεση τοποθετείται γύρω από την εποχή μας. Στο βιβλίο επικρατεί μια μελαγχολική εξατομίκευση της κατανάλωσης, συνοδευμένης από μια αβάσταχτη απόγνωση για τη ζωή που εκλείπει.

Δύο είναι τα κεντρικά του στοιχεία: Το ένα η αποσάθρωση της κοινωνίας. Το άλλο η αίσθηση ματαιότητας

Σε αντίθεση με την ρευστή μας πραγματικότητα που λατρεύει τα ηλεκτρονικά γκατζετακια, ο κόσμος του ηλεκτρικού προβάτου λατρεύει ότι έχει απομείνει ζωντανό μετρά την πυρηνική καταστροφή. Μια αράχνη μια γίδα, έναν φρύνο. Είναι ένας κόσμος που αποσυντίθεται διαρκώς και σ’αυτό μοιάζει με τον δικό μας. Όπως και στην μελαγχολία του. Ήρωας του ο Ντέρεκ , κυνηγός επικηρυγμένων ανδροειδών Νέξους 6 που τα στέλνουν στις αποικίες στο έξω διάστημα, για να βοηθάνε και να συντροφεύουν τους ανθρώπους.

Στη τηλεόραση του ερειπωμένου κόσμου της γης όπου, όσοι δεν αποστέλλονται ως άποικοι στο διάστημα θεωρούνται ανθρώπινα σκουπίδια και ανάξιες (για αποικισμό) Ζωές , οι εναπομείναντες άνθρωποι κάθε τόσο καταφεύγουν στο κουτί του Μερσερισμού για να νιώσουν πως γίνονται ένα με όλους τους άλλους ανθρώπους..

O Φίλιπ Ντικ ήταν ο συγγραφέας της Αλλοτρίωσης. .Ο Ντικ ήταν γνωστικός και η υπόθεση του Σκοτεινού ,κακού Δημιουργού ( που την περιέγραψε με σαφηνεια στα «τρία στίγματα του Πάλμερ Ελντριτζ») ,διαπερνά όλα τα έργα του και φυσικά αυτό. Για τον Φιλιπ Ντικ όπως λέει στο εργο του Valis " Ο αληθινός Θεός διεξάγει ανταρτοπόλεμο σε εχθρικό έδαφος" - Κάτι συμβαίνει κάτι πήγε λάθος με την δημιουργία και η σαβουροποίηση διαλύει τον κόσμο μας. Τα αντίγραφα ,τα ρομπότ ,είναι τέλεια αλλά δεν νιώθουν συμπάθεια , ούτε καν για τα άλλα ανδροειδη : Είναι καταδικασμένα να είναι μόνα .Και ο Ντικ τα βάζει σε ένα σημείο του βιβλίου του να αντικρίσουν - τον πίνακα του Μονκ την Κραυγή ,το σύμβολο της αλλοτρίωσης : «είμαστε μόνοι σε έναν παγωμένο κόσμο ,καταδικασμένοι να ακούμε μόνο την κραυγή μας».

Τόσο το βιβλίο όσο και στην ταινία ,η Ρέπλικα αντιπροσωπεύει την χαμένη εργατική τάξη, ως ομοίωμα που επιστρέφει στην αρχική πατρίδα , την γη , όχι για να εκπληρώσει τον Ιστορικό της ρόλο αλλά για να εκδικηθεί τον κακό δημιουργό , να καταστρέψει.

Τι λείπει από αυτήν την προσομοίωση της εργατικής τάξης ; Κατά αρχάς η αίσθηση του Ιστορικού χρόνου και η αίσθηση του ρόλου της στην Ιστορία:

Στην ταινία ο χρόνος έχει παραταχθεί στον χώρο ,σε σειρά , όχι ως ιστορική διαδοχή αλλά ως μεταμοντέρνα διαδοχή των στυλ, ως μια άσκοπη διαδοχή παρόντων σε ρυθμούς από αρχαϊκούς έως μοντέρνους στην αρχιτεκτονική , ως μια βίαιη ανάμειξη πληθυσμών σε μορφή πλήθους που συνωστίζεται, προχωρώντας αργοκίνητα υπό την καθοδήγηση της Ιπτάμενης αστυνομίας.

Κυρίαρχο χαρακτηριστικό του πλήθους είναι η απουσία συλλογικοτήτων. δεν υπάρχουν οικογένειες ,σωματεία ενώσεις παρά άτομα ετερόγλωσσα που ομιλούν μια γλώσσα εσπεράντο,ανάμειξη αγγλικών με ασιατικές γλώσσες .Άτομα που δεν κοιτούν ο ένας τον άλλον καθώς συνωστίζονται άσκοπα και παραμένουν αδιάφορα και αμέτοχα σε σκηνές φόνων μπροστά τους: δεν βλέπουν ,,κοιτάζουν μόνο αλλά δεν βλέπουν. Ο κόσμος του Blade Runner είναι ένας κόσμος Οθόνης ,όπου η αδιάκοπη ροή εικόνων και διαφημίσεων υποκαθιστά το βλέμμα. μέσα από μια πλήρη Τηλεοπτικοποίηση: Ένας σχιζοφρενικός κόσμος με την έννοια που έδινε ο Λακάν στη σχιζοφρένεια ως διακοπής της σχέσης των σημαινόντων και της σχέσης με το συμβολικό . ο κόσμος του Blade Runner είναι ο κόσμος της απουσίας Μνήμης και της έκρηξης του Παρόντος .

Σε αυτόν τον αλλόκοτα παροντικό κόσμο οι σκλάβοι , υποκατάστατα της εργατικής τάξης, επαναστατούν διεκδικώντας την Μνήμη. Ναι έχουν μνήμη αλλά είναι πλαστή ,κατασκευασμένη, εμφυτευμένη στον μηχανισμό τους .

Τα ανδροειδή διεκδικούν τον χρόνο καθώς ζούνε μόνο τέσσερα χρόνια .Η ζωή τους βέβαια είναι πολύ πιο πυκνή από την ανθρώπινη καθώς ,όπως λέει ο δημιουργός τους, ο Ταιλερ " μια φλόγα που καίει με διπλάσια ένταση είναι προορισμένη να σβήσει πιο γρήγορα "

Τα αντίγραφα, είναι σχεδιασμένα ως η ύστατη μορφή εξαιρετικά εξειδικευμένου και ευέλικτου εργατικού δυναμικού.

Δεν είναι απλώς μιμήσεις, μοιάζουν με ανθρώπους, μιλούν σαν αυτούς, έχουν ακόμη και αισθήματα .Κάτι όμως τους κάνει να διαφέρουν ριζικά από τους ανθρώπους: ο Χρόνος .Η Ρέπλικα δεν προλαβαίνει να γεράσει, είναι καταδικασμένη στην αιωνιότητα ενός πυκνού σαν μαύρη τρύπα άχρονου χρόνου, ωραία και νέα σαν το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ ( ενώ αντίθετα ο κατασκευαστής παιχνιδιών -γενετιστής άνθρωπος Σεμπάστιαν πάσχει από πρόωρη γήρανση)

Από την άλλη, τα αντίγραφα ζούνε έντονα, κινούνται στο εύρος του χώρου με τέτοια ταχύτητα και δυναμισμό που τους επιτρέπει να αποκτούν τεράστια εμπειρία .

Αλλοτριωμένες ,αποξενωμένες ακόμα και από τους όμοιους τους οι Ρέπλικες δεν μπορούν φυσικά να δώσουν ένα νόημα στην εξέγερση τους: Η εξέγερση τους έχει χαρακτήρα απεγνωσμένο και το τέλος , τα περίφημα «δάκρυα της βροχής» ενέχουν μια απελπισμένη διεκδίκηση της αφήγησης : Η Ρέπλικα Roy ,που πεθαίνει μπροστά στον τρομαγμένο κρεμασμένο από το περβάζι Deckard διεκδικεί για τη ζωή της ένα νόημα : «έχω δει πράγματα που δεν μπορείς.να φανταστείς " του λέει και πεθαίνει .

5. O Χώρος ως σκηνικό αλλοτρίωσης .

Η ίδια η πόλη της ταινίας Blade Runner είναι η υλοποίηση της αλλοτρίωσης στον χώρο:μια μεταμοντέρνα πόλη που πλημμυρίζει από σκουπίδια. Η (όξινη) βροχή μπαίνει μέσα σε άδειες αποθήκες και βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Στρόβιλοι ομίχλης, σωροί σκουπιδιών, ρακοσυλλέκτες. Πάνω από την παρακμή των δρόμων υψώνεται ένας κόσμος υψηλής τεχνολογίας, μεταφορικά μέσα που ανυψώνονται κάθετα, διαφημίσεις μετανάστευσης σε άλλους πλανήτες αλλά και διαφημίσεις της Κόκα Κόλα και της εταιρείας Tyler με σλόγκαν :«το εμπόριο, πιο ανθρώπινο από τους ανθρώπους είναι η δουλειά μας».

Η αρχιτεκτονική είναι ένα συνονθύλευμα από ετερόκλητα χρονικά στυλ, η εταιρεία Tyler στεγάζεται σε κτήριο που θυμίζει αιγυπτιακή πυραμίδα, ελληνικοί και ρωμαϊκοί κίονες αναμειγνύονται με αναφορές στην αρχιτεκτονική των Μάγια, των Κινέζων η της Βικτωριανής εποχής.

Το χάος των σημάτων και μηνυμάτων υποβάλλει μια κατάσταση αβεβαιότητας και διάβρωσης, ωστόσο υπάρχει η αίσθηση ότι κάποια κρυμμένη δύναμη επιβάλλει την τάξη.

Οι μορφές απασχόλησης που ονομάζονται ευέλικτες μοιάζει να κυριαρχούν στη ταινία παρόλο που γυρίστηκε το 1982 και αυτό αναδεικνύει επίσης και την αίσθηση κατακερματισμού της εργατικής τάξης: τα λέπια για τεχνητά φίδια και τα ψεύτικα ανθρώπινα μάτια παρασκευάζονται σε μικρά εργαστήρια δείχνοντας σχέσεις υπεργολαβίας.

Πρόκειται για μια μεταβιομηχανική πόλη όπου ,στους δρόμους, παρατηρούμε ένα διαρκώς μετακινούμενο πλήθος όπου κυριαρχούν οι Ασιάτες και έχει δημιουργηθεί ένα γλωσσικό ιδίωμα της πόλης ,ως υβρίδιο ιαπωνικών ,γερμανικών ισπανικών αγγλικών κλπ που αναπαράγει τον τρίτο κόσμο μέσα στον πρώτο.

6. Αντί για συλλογική δράση και επανάσταση, εξατομικευμένη εκδίκηση .

Όπως όλοι οι εργάτες που αντιμετωπίζουν την απειλή του συντομευμένου εργάσιμου βίου, τα αντίγραφα δεν αποδέχονται ευνοϊκά τους περιορισμούς της τετράχρονης ζωής τους.Επιστρέφουν στους δημιουργούς τους με στόχο να βρουν τρόπο για να παρατείνουν τη ζωή τους.

Όμως η εξέγερση τους παραμένει ατομική . Ο ισχυρότατος κοινωνικός δεσμός αναμεσά στον Ντέκαρντ και τα αντίγραφα που εξεγείρονται ποτέ δεν γεννούν την υπόνοια έστω ότι μπορείς να υπάρξει συνασπισμός καταπιεσμένων .

Παρότι ο Ροΐ βγάζει τα μάτια του Τάιλερ ενώ τον σκοτώνει αυτή είναι μάλλον ατομική παρά ταξική-συλλογική πράξη οργής. Το φινάλε της ταινίας είναι μια πράξη ατομικής φυγής η οποία αφήνει αμετάβλητη την θέση τόσο των αντιγράφων όσο και του πλήθους της ανθρωπότητας που κατοικεί στους δρόμους ενός αποσαθρωμένου αποβιομηχανοποιημένου μεταμοντέρνου κόσμου

7. Επίμετρο

Στον Μαρξ η αλλοτρίωση ήταν συνδεδεμένη με την εξαρτημένη εργασία του βιομηχανικού εργάτη που δεν ελέγχει και δεν κατανοεί ούτε την κατακερματισμένη ( συλλογική ) του, ούτε τον χρόνο εργασίας του ούτε φυσικά το προϊόν του : για 0κτω η δέκα η δωδεκάωρες είναι εκτός εαυτού Στην εποχή μας η κατακερματισμένη εργασία επεκτείνεται στην παγκοσμιότητα .Με την τηλεργασία και με την απορρόφηση ως και του ελεύθερου χρόνου ως εργασία ,αλλά και με τις περιφράξεις που επιβάλλει η πανταχού παρούσα κατανάλωση , η Υπεραξία αποστάζεται από παντού.. Έτσι , νιώθουμε ανήμποροι να ελέγξουμε το παραμικρό , γινόμαστε γρανάζια ενός τερατώδους συστήματος .

Το Ηλεκτρικό πρόβατο του Φιλιπ Ντικ και το Blade Runner αφορούν στον σύγχρονο πρεκαριο Σίσυφο που συνεχίζει να προσπαθεί να διαφυλάξει την ζωή του ενώ τριγύρω του επεκτείνεται διαρκώς η αποσάθρωση και η αλλοτρίωση Και όπως λέει σε κάποιο σημείο του βιβλίου ένας από τους ήρωες του ο Σεμπάστιαν :«Κανείς δεν μπορείς να νικήσεις τη σαβούρα παρά μόνο προσωρινά και ίσως σ ’ένα σημείο ,όπως στο διαμέρισμα μου ,όπου έχω ας πούμε δημιουργήσει μια ισορροπία αναμεσά στη πίεση της σαβούρας και μη σαβούρας ,προς το παρόν .Αλλά τελικά θα πεθάνω η θα φύγω ,και η σαβούρας θα υπερισχύσει πάλι .

Είναι ένας παγκόσμιος νομός που ισχύει σε όλο το σύμπαν .Ολόκληρό το σύμπαν προχωράει προς μια τελική κατάσταση ολοκληρωτικής ,απολυτής σαβουροποίησης»

Για την σχέση εθνικισμού, εθνότητας, έθνους : Από το Πέτρος Θεοδωρίδης Εθνικισμός μια προσπάθεια συγκριτικής προσέγγισης.’’ Θεσσαλονίκη 1994

 

Για την σχέση εθνικισμού, εθνότητας, έθνους :

Από το Πέτρος Θεοδωρίδης  Εθνικισμός μια προσπάθεια συγκριτικής προσέγγισης.’’ Θεεσαλονικη 1994

Αδημοσίευτη διατριβή κατατεθειμένη στο Τμήμα  Δημοσίου Δίκαιου και πολιτικής επιστήμης του Νομικού τμήματος του Α.Π.Θ

ΣΥΝΕΧΙΖΩ την παρουσιαση αποσπασματων από την αδημοσίευτη διατριβή μου από το 1994:: " Εθνικισμός μια προσπάθεια συγκριτικής προσέγγισης." .Βλέποντας το εκ των υστέρων αναλογίζονται τις τότε δυσκολίες μου : σήμερα ίσως αυτές οι σκέψεις που διατυπώνονται εδώ να μη φαίνονται τόσο παράδοξες αλλά εκείνη την περίοδο τις συγκροτούσα πετραδάκι πετραδάκι ,ψίχουλ ψίχουλο, όπως περίπου οι χρυσοθήρες της Άγριας Δύσης κοσκινιζοντας το θολό νερό για να βρούνε ψήγματα χρυσού • και τοκανα εν μέσω α.Τρομερου κύματος εθνικισμού που ξέσπασε ξαφνικά και στη χώρα μας λόγω Μακεδονικού και β.Το πολέμου στη Γιουγκοσλαβία που μέχρι τότε μας φαινόταν αδιανοητος ..Από την άλλη τεχνικές δυσκολίες : παιδευομουν αφανταστα με το κομπιούτερ και το σύστημα γραφή ,το....Grafos ..Αλλά και η προσωπική φιλοδοξία να γράφω περίπου αποσταγμένα , φειδωλα χωρίς φιοριτουρες ..Ξέρετε πίστευα ότι ...είχα καιρό να εξηγήσω αργότερα με παραδείγματα ...Ότι ο κόσμος ,οι Τοτε καθηγητές μου θα μου δίνανε περιθώρια να εξηγήσω ... Δεν είχα φανταστεί ότι και λόγω τρομακτικής επιτάχυνσης του χρόνου δεν θα είχα χρόνο να επεξεργαστώ αυτά τα κείμενα. .....Έτσι πέρασαν τριάντα χρόνια και τώρα ...αισθάνομαι παράξενα σαν να βγάζω τη Μούμια της τότε σκέψης μου από τον τάφο της ..Ελπίζω μη διαλυθεί καθώς ξετυλίγω τις γάζες. Και ελπίζω και για κάποιους νέους ερευνητές αυτά που δημοσιεύω να φανούμε χρήσιμα .Και οι υπόλοιποι να αντιληφθείτε κάπως τον προσωπικό ΚΑΗΜΟ που κρύβεται εδώ μέσα .

Πέτρος Θεοδωρίδης

 

 

α. Από την παράθεση των ποικίλων ερμηνειών του εθνικισμού διαφαίνεται η διαπλοκή του φαινομένου του εθνικισμού εκείνο του φαινομένου έθνους.

 Η σύγχρονη θεωρία του εθνικισμού, σε αντίθεση με την εθνικιστική θεωρία doctrine) που αποδέχεται την παντοτινή ύπαρξη των εθνών, προτείνει το έθνος σαν μια κοινότητα που παράγεται, είτε με την διατύπωση και εξάπλωση του δόγματος της εθνικής αυτοδιάθεσης (Ε. Kedourie), είτε ως αποτέλεσμα ενός οριοθετημένου δικτύου Επικοινωνίας(Κ Deutch) ή της ανάδυσης της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας(Ε Gellner, είτε ως πολιτιστικό κατασκεύασμα ιδιαίτερου τύπου φαντασιακά βιωμένη κοινότητα B. Anderson ) που ενυπάρχει στο σύγχρονο έθνος-κράτος(Anthony Giddens).

 

 Όλοι σχεδόν οι θεωρητικοί του εθνικισμού, αντιμετωπίζουν το έθνος  ως φαινόμενο της νεοτερικότητας, και η αντίθεση τους με την υποκειμενική θεώρηση του έθνους  για τον εαυτο του ως κάτι το αιώνιο και αμετάβλητο στην ουσία του στην εσωτερική οπτική του εθνικισμού συνιστά ένα από τα παράδοξα του ίδιου του εθνικισμού όπως εύστοχα υπέδειξε ο Anderson.

Αν όμως το έθνος παράγεται ως νεωτερική κοινότητα και εμφανίζεται σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, πώς εξηγείται και η παλαιότερη χρήση του όρου, αλλά και οι δεσμοί ψυχολογικής συγγένειας, οι κοινότητες γλώσσας, θρησκείας, προγονικών δεσμών αλλά και το στοιχείο πατριωτισμού που εμφανίζονται και στις προνεοτερικές κοινωνίες;-32-Θα προσπαθήσουμε να διευκρινίσουμε - χωρίς βέβαια να επιχειρήσουμε την ολοκληρωμένη απάντηση στα θεμελιακά αυτά ερωτήματα - κατά το δυνατόν ορισμένους όρους (εθνική ομάδα , εθνότητα, έθνος) με την ελπίδα την καλύτερη κατανόηση του κεντρικού μας προβλήματος του εθνικισμού.

 

 

Β. Έθνος

 

Η σημασία της λέξης Έθνος υπήρξε πολύ διαφορετική στις διαφορές ιστορικές εποχές και στην αρχαιότητα σήμαινε και πληθος πραγμάτων ή τάξη ανθρώπων

Έτσι το " ελεατικό εθνος" σήμαινε την φιλοσοφική σχολή της Ελέας ενώ υπήρχε και το "' μαχιμον έθνος", το "όστρεων έθνος", το" ιχθύων εθνος" . ( 1)

Στην χριστιανική περίοδο στα Πατερικά

κείμενα η λέξη εθνικός σήμαινε τους μη Χριστιανούς (2) ενώ στη Δύση και σύμφωνα με τον Kedurie ( 3) ο όρος χρησιμοποιείται συνήθως για κοινότητες αλλοδαπών .

Κατά το Μεσαίωνα τα Πανεπιστήμια διαιρούνταν σε "εθνη"(nations): και το Πανεπιστήμιο του Παρισιού είχε 4 εθνη: honorable nation de France, la fidele nation de Picardie, la venerable nation de Normandie, la constante nation de Germanie"

 

 

 

 

 

Αυτοί οι διαχωρισμοί ήταν ενδεικτικοί των χωρών προέλευσης αλλά κατά κανέναν τρόπο δεν αντιστοιχούσαν είτε σε σύγχρονες γεωγραφικές διαιρέσεις είτε σε αυτό που κατανοούμε σήμερα ως εθνος .

Σκοπός των πανεπιστημίων ήταν η υπεράσπιση της χριστιανικής πίστης. Τα έθνη ησαν σύλλογοι φοιτητικοί, στους οποίους ανήκαν φοιτητές που προέρχονταν από την ίδια επαρχία .

Η γλώσσα των Πανεπιστημίων ήταν ή λατινική, μια οικουμενική γλώσσα. Οι διδάσκοντες ανήκαν σε πολλές εθνικότητες και ήταν δυνατόν π.χ στην Σορβόννη να διδάσκουν ταυτόχρονα ο Άγγλος Αλέξανδρος του Hales, ο Ιταλός θωμας Ακίνατος και ο Γερμανός Αλβερτος ο Μεγάλος (4)

 Αργότερα ο όρος σήμαινε το ιδιαίτερο σώμα ανθρώπων που μπορούσαν να  εκλέξουν ή να εκλεγούν σε αντιπροσωπευτικά σωματα, ήταν συνήθως ευγενείς, ενώ όταν επικρατεί η Γαλλική επανάσταση το έθνος γίνεται κάτι περισσότερο από το σύνολο των ευγενών

» Τι είναι εθνος»ρωτουσε ο Sieyes''ένα σώμα  συντρόφων που ζουν κάτω από ένα  κοινό νόμο και αντιπροσωπεύονται από ένα κοινό νομοθετικό σώμα.»

 Το έθνος κατέληξε να σημαίνει ένα σώμα λαού που συνεταιρίζεται και αποφασίζει ένα σχήμα διακυβέρνησης(5)) Αναδύεται έτσι με την Γαλλική επανάσταση η πρώτη νεότερη σημασία του Έθνους που το συνδέει με την απεριόριστη εθνική (λαϊκή) κυριαρχία, την ενότητα του κράτους και του λαού. Αυτή η πρώτη σημασία, πιστεύουμε ότι θα βοηθήσει την διευκρίνηση της σχέσης της έννοιας του εθνους με μια αλλη έννοια εκείνη της εθνικής ομάδας ( ethnic group) και της εθνότητας (nationality-ethnicity)

 

Γ .Εθνική ομάδα- εθνότητα- εθνος

Ο όρος εθνότητα αποδίδει τους όρους nationality-ethnicity των οποίων η χρήση στην διεθνή βιβλιογραφία εμφανίζει αρκετες περιπλοκές. Το κυρίαρχο προβλημα αφορά στο σημασιολογικό επίπεδο: η εθνότητα θεωρείται το έμβρυο του Έθνους και ότι αρκεί η σπίθα" της αυτοσυνείδησης που θα

την μετατρέψει σε αυτό καθοριζόμενο έθνος.

 Όμως σε μια τέτοια ανάγνωση" της εθνότητας ελλοχεύει ένας διπλός κίνδυνος: Πρώτον ο κίνδυνος της εκ των υστέρων ανάγνωσης της ιστορίας μέσα από την υιοθέτηση σχημάτων προοδευτικής ανέλιξης". θα ήταν καλύτερα να μιλάμε για τις εθνότητες ως "πιθανά εν δυνάμει έθνη" 'πού τους λείπει κάτι. Δεύτερον ο κίνδυνος της υιοθέτησης του πυρήνα της ίδιας της εθνικιστικής θεωρίας- ιδεολογίας που βρίσκεται ακριβώς στην " αρχή των εθνοτήτων" δηλαδή την αφύπνιση των κοιμωμένων εθνοτήτων, και την διεκδίκηση της θέσης τους στην ιστορία. 13.

Δ .Η ιστορική  διάσταση της σχέσης έθνους εθνότητας μας αποκαλύπτει μια δυνατότητα ερμηνείας της σχέσης αυτής.

Όπως είδαμε στις πρώτες μαρξιστικές προσεγγίσεις και όχι μόνο σε αυτές γίνεται η διάκριση μεταξύ ιστορικών και μη ιστορικών εθνών, εθνών και λαων χωρίς Ιστορία. Η διάκριση δεν αφορούσε μόνο στους Μαρξ Έγκελς, καθώς αποτελούσε κοινή πεποίθηση στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα ότι ορισμένες μικρες εθνότητες δεν είχαν μέλλον ως ανεξάρτητες οντότητες και ότι τα κριτήρια που θα επέτρεπαν σε ένα λαό να θεωρηθεί έθνος ήταν είτε

α.η σύνδεση με ένα υπάρχον κράτος,

είτε β. η ύπαρξη μιας πολιτιστικής ελίτ με μακροχρονη γραπτή λογοτενική διοικητική παράδοση, είτε

γ. μια αποδεδειγμένη ικανότητα για κατάκτηση(13).

                       Οι περιφρονημένες εθνότητες αναδύονται(ή «αφυπνίζονται ) στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, τα «ιστορικά» όμως έθνη που έχουν ήδη αποκτήσει ή σταθεροποιήσει την εθνική τους κυριαρχία, τους αρνούνται τον χαρακτηρισμό του εδ νους που συνεπάγεται και την αναγνώριση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης. Σε αυτή την περίπτωση το εθνος πού έχει ήδη αυτοκαθορισθεί ως εθνος με την απόκτηση της ανεξαρτησίας και της εδαφικής του κυριαρχίας, γίνεται εκείνο που ορίζει την εθνότητα ως οριζόμενη - ετεροκαθοριζονενη

Η εθνότητα(ethnicity- nationality) χρησιμοποιείται και με εννοια γενική και με έννοια ειδική, συγκεκριμένη.

Στην συγκεκριμένη του χρήση, ο όρος αφορά πολλές φορές σε εθνικές ομάδες πού δεν έχουν αποκτήσει εθνική ανεξαρτησία .

 Χρησιμοποιείται όμως και γενικά, αφηρημένα όταν αναφέρεται σε μια φιλοδοξία εθνικής ενοποίησης, στην ιδέα της συνομάσδωσης στις προσώπων σε έθνη ή την τάση της ενοποίησης του λαού ενός ίδιου έθνους (πρβλ την "αρχή των εθνοτήτων") (6) απο ελώντας έτσι έννοια γένους και για την έννοια του έθνους και για τις εθνικές ομάδες

-34-

Η ειδική σημασία όμως του όρου συνδέεται με τη διάσταση των ειδικων προσδιορισμών της εθνότητας στα διάφορα επιστημονικά ερευνητικά πεδία δημιουργεί μια σειρά συγχύσεων καθώς: new 1. Υπάρχει πολύ μικρή αναφορά του εθνικισμού(με την ιστορική – πολιτική του εννοια ) σε εργασίες που την ethnicity, ειδικά στο πεδίο των κοινωνικών Επιστημών και αντιστροφα εκείνοι που ασχολούνται κεντρικά με τον εθνικισμό συχνά αγνοούν την ethnicity

 (7) 2.Υπάρχει επίσης και μια συχνή εξίσωση της εθνικής ομάδας με μειονοτικές ομάδας κυρίως σε χώρες με μεταναστευτική συγκρότηση( Βορειοαμερικάνικες χωρες). Συχνά σε τέτοιες χώρες ο όρος εθνότητα( ethnicity) αναφέρεται σε κοινωνικές υπο-μάδες, ενώ οι κυριαρχες ομάδες που συνδέονται με την πολι- τική εξουσία δύσκολα ορίζονται ως εθνότητες. Αντίθετα σε Ευ ρωπαϊκούς ορισμούς της εθνότητας, δύσκολα γίνεται η συνδε ση της εθνικής ομάδας με κοινωνικές υποομάδες.

α

3. Ένα τρίτο πρόβλημα είναι εκείνο της επιλογής κριτηρίων(υποκειμενικών: η πίστη κάποιου ότι είναι μέλος μιας εθνότητος ορίζει και την εθνική ομάδα, αντικειμενικών τη εθνική ομάδα ορίζεται με αντικειμενικά γλωσσικά, φυλετικά, γεωγραφικά ή και θρησκευτικά κριτήρια).

Η σύγχυση επιτείνεται καθώς στην ελληνική μετάφραση τους οι όροι δεν διαφοροποιούν ται, καθώς και λόγω μιας τάσης απόδοσης του όρου ως ιθαγενεια" ή "εθνικότητα, που δημιουργεί επιπλέον προβλήματα καθώς υπαινίσσεται την νομική έννοια της ιθαγένειας που αναφέρεται στην ιδιότητα του πολιτη .

Β2 Ο Edwards παρακάμπτει ως ένα βαθμό το πρόβλημα των κριτηρίων ορίζοντας την εθνική ομάδα ως  την "κοινωνική ομάδα της οποίας τα μέλη συνδέονται με μια κοινή εθνική ταυτότητα.... ενώ".. Εθνική ταυτότητα είναι η πίστη σε μια ομάδα[…] με προγονικούς δεσμούς...(10)

Ο Robert H. Jacksons σε μια εννοιακή ανάλυση (concept analysis) του όρου ethnicity προτείνει να τον δεχθούμε ως  ένα γενικό όρο που αναφέρεται και σε μια έννοια κοινωνικής επιστήμης και σε μια τάξη κοινωνικών αντικειμένων τις εθνικές οντότητες" ο πιο γενικός επόμενος όρος είναι η εθνική συλλογικότητα που περιλαμβάνει τις εθνικές κατηγορίας τις εθνικές ομάδες" και το ethno nation''. Η εθνική κατηγορία σημαίνει τα άτομα που κληρονομούν τα ίδια αντιλη στα κοινωνικά χαρακτηριστικά (φυλή, χρώμα γλώσσα, θρησκεια .έθιμα, και γεωγραφικη καταγωγή). Η εθνική ομάδα σημαίνει την εθνική κατηγορία που αποκτά τα προσθετα χαρακτηριστικά της ταυτότητας και της οργάνωσης.

Με τον όρο εθνική ταυτότητα εννοείται η αναγνωριση και αξιολόγηση από ένα πρόσωπο της συμμετοχής του σε μια εθνική κατηγορία.

Το ethnonation- οι υποδηλώνει μια εθνική ομάδα που προσπαθεί να αποκτήσει δημόσια εξουσία αλλά όχι πλήρη κυριαρχία. Με τον όρο δημοσια  εξουσία Public authority) εννοείται μια συνταγματική κατάσταση που περιλαμβάνει ειδικά δικαιώματα όπως επαρχιακή αυτονομία ή γλωσσικά δικαιώματα.

Η έννοια του έθνους διακρίνεται με κριτήριο την πολιτική του ανεξαρτησία (11)

Η κλιμάκωση των εννοιών, όπως βλέπουμε καθορίζεται με κριτήριο τον βαθμό πολιτική εξουσίας και εν τέλει με βάση τη  εθνική  κυριαρχία.

 Αν η έννοια της εθνότητας είναι λογικά γενική εννοια ενώ εκείνη του έθνους υπάλληλη, ειδική, το ιδιαίτερο γνώρισμα του έθνους είναι η κυριαρχία του, η εθνική κυριαρχία.

- Σε πολλούς ορισμούς η εθνότητα θεωρείται σαν έθνος χωρίς αυτοσυνείδηση. [12] και αντίστροφα το έθνος θεωρείται σαν η εθνότητα που αποκτα πλήρη συνείδηση του εαυτού της. Η εθνότητα θεωρείται σαν εν δυνάμει έθνος", που ακόμα ετεροκαθορίζεται, ενώ το εθνος σαν μια αυτοσυνειδητοποιημένη ειδική ομάδα που αυτοκαθορίζεται. Στα πλαίσια αυτά η εθνότητα δεν αντιμετωπίζεται σαν γενική έννοια αλλά σαν έννοια παράλληλη με εκείνη του έθνους.

 

Ότι λείπει από την εθνότηταθεωρειται ότι είναι η σπίθα της αυτοσυνείδησης που θα την μετατρέψει σε αυτό καθοριζόμενο έθνος. Σελ -37-

Όμως σε μια τέτοια ανάγνωση της έννοιας της εθνότητας ελλοχεύει ένας διπλός κίνδυνος : Πρώτον ο κίνδυνος της εκ των υστέρων ανάγνωσης της ιστορίας

μέσα από την υιοθέτηση σχημάτων προοδευτικής ανέλιξης". θα ήταν καλύτερα να μιλάμε για τις  εθνότητες  ως ‘’πιθανά ‘’ έθνη  παρα για " εν δυνάμει εθνη που τους λείπει -ακόμα – κάτι(η αφύπνιση). Δεύτερον ο κίνδυνος της υιοθέτησης του πυρήνα της ίδιας της εθνικιστικής θεωρίας-ιδεολογίας που βρίσκεται ακριβώς στην « αρχή εθνότητων»  δηλαδη την αφυπνιση των κοιμωμενων εθνοτήτων, και την διεκδίκηση της θέσης τους στην ιστορία.

. 83 Η ιστορική ακριβώς διασταση της σχεσης εθνους εθνότητας μας αποκαλύπτει μια δυνατότητα ερμηνείας της σχέσης αυτής.

 Οπως ειδαμε στις πρώτες μαρξιστικές προσεγγισεις και όχι μόνο σε αυτές γίνεται η διάκριση μεταξύ ιστορικών και μη ιστορικών εθνών, εθνών και λαων χωρίς Ιστορία. Η διάκριση δεν αφορούσε μόνο στους Μαρξ Εγκελς, καθώς αποτελούσε κοινή πεποίθηση στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα ότι ορισμένες μια κρες εθνότητες δεν είχαν μελλον ως ανεξάρτητες οντότητες Οι περιφρονημένες εθνότητες αναδύονται ή αφυπνίζονται) στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, τα ιστορικά όμως έθνη που έχουν ήδη αποκτήσει ή σταθεροποιησει την εθνική τους κυριαρχία, τους αρνούνται τον χαρακτηρισμό του ε8- νους που συνεπάγεται και την αναγνώριση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης. Σε αυτή την περίπτωση το εθνος που έχει ήδη αυτο καθορισθεί ως έθνος με την απόκτηση της ανεξαρτησίας και της εδαφικής του κυριαρχίας, γίνεται εκείνο που ορίζει ( το Definiens)

την εθνότητα ως ετεροκαθοριζόμενη Χαρακτηριστικό το παραδειγμα από τη σύγκρουση

Μαγυάρων και μη Μαγυάρων στην αυτοκρατορία των Αψβούργων μετά τον συμβιβασμο( δυαρχία) του 1867. Με τον νόμο περί εθνοτήτων το 1868 μόνο ένα έθνος αναγνωριζόταν στην περιοχή της Ουγγαριας, το ουγγρικό. Στα 1879 η Πράξη για την εκπαίδευση" κάνει υποχρεωτική τη διδασκαλία της μαγυαρικής (ουγγρικής) γλώσσας σε όλα τα πρωτοβάθμια σχολεία. Ούγγροι πολίτες μή μαγυαρικής μητρικής γλώσσας δικαιούνται και αυτοί ίσα δικαιώματα με την προϋπόθεση ότι θα μάθουν την ουγγρική γλώσσα και θα θεωρήσουν τον εαυτό τους Ούγγρο (14)

,

 Αυτή η τελευταία ιστορική διάσταση μπορεί να βοηθήσει κατά την γνώμη μας στην διατύπωση ενός δυναμικού ορισμού της σχέσης έθνους- εθνότητας

. Κεντρική σε εν τέτοιο ορισμό είναι  και η έννοια της κυριαρχίας πάνω σε ορισμένο έδαφος-επικρατεια . Έθνος είναι η εθνική ομάδα που θεωρεί και θεωρείται

από τα άλλα έθνη, ότι ασκεί κυρίαρχη εξουσία σε μια εδαφική περιοχή ενώ εθνότητα είναι η εθνική ομάδα που είτε δεν θέτει ακόμα ζητήματα εδαφικής κυριαρχίας ή συμμετοχής στην πολιτική εξουσία είτε εμποδίζεται να τα θέσει από τα κυρίαρχα έθνη.

Προσπαθουμε με αυτό τον ορισμό να συνδέσουμε την σχέση έθνους εθνότητας όχι απλά με την έννοια της εθνικής ταυτότητας ως συνείδησης κοινών προγονικών δεσμών αλλά με την έννοια της κυριαρχίας και την συνειδητοποίηση-εσωτερίκευση  της κυριαρχίας.

Επίσης να δείξουμε ότι εθνότητες και έθνη αποτελούν βαθμίδες μιας ιστορικής διαδικασίας που δεν ήταν και δεν είναι αναγκαία ιστορικά.

Αυτή η διαδικασία δεν αποτελεί ή τουλάχιστον δεν αποτελεί πια μετά τα μέσα του 19ου αιώνα) μια ευθύγραμμη ανοδική κίνηση προς τα εμπρός, με την κάθε εθνότητα να ανέρχεται σταδιακά στο επίπεδο του έθνους, αλλά ενέχει συγκρούσεις και αποκλεισμούς με τις εθνότητες να ετεροκαθορίζονται ως τέτοιες από τα έθνη.

Αυτή η αντιφατική ιστορική διαδικασία κινητοποίησης των εθνικών ομάδων προς την πολιτική ανεξαρτησία  και τις ιδεολογικές και ψυχολογικές διαστάσεις της  είναι που συνδέεται με τον εθνικισμό. 14. Οι παραπάνω ορισμός δεν εξαντλεί φυσικά την πληθώρα των εννοιολογικών προβλημάτων . Η μετάβαση από την εθνότητα στο το έθνος δεν περιορίζεται στην εδαφική κυριαρχία. Στον ορισμό του Anderson έθνος βιώνεται "φαντασιακά» γιατι :

«τα μέλη και του πιο μικρού έθνους δεν πρόκειται ποτέ να γνωρίσουν τα άλλα μέλη της κοινότητας αν και τα φαντάζονται να συμμετέχουν σε αυτήν» (15)

Εκείνο που συνεπώς συνδέει τα μέλη του έθνους δεν είναι μια συγκεκριμένη σχέση είτε βιολογική, είτε σχέση στενών προσωπικών δεσμών που βασίζονται στην παράδοση αλλά μια σχέση αφαίρεσης( απρόσωπη, έμμεση, "αντικειμενική σχέση». Στον ορισμό του Anderson για το  εθνος και στις άλλες προσεγγίσεις που παραθέσαμε, ιδίως σε αυτήν του Gellner) το έθνος ως νεωτερική κοινότητα εντάσσεται στην έννοια της κοινωνίας μάλλον παρά της Κοινότητας(αν θυμηθούμε την διάκριση μεταξύ Gemeinschaft-Gesellschaft του F. Tonnies)

Η αναλογία αυτή υπαινίσσεται ότι η ανάδυση του έθνους και των συμπαγών, ομοιογενών εθνο-κρατών προϋποθέτει την καταστροφή των μικρών, παραδοσιακών, τοπικών κοινοτητων και την αφομοίωση τους από μεγαλύτερες εθνικο -κρατικές ενότητες Το έθνος για τον Anderson αποτελεί οριζόντια συντροφικότητα" που υπαινίσσεται και την κατάργηση ιεραρχικών ενδιάμεσων συλλογικοτήτων συντεχνίες, Estates) και την βαθιά σχέση ισότητας που την ακολουθεί. Αλλά αυτή η σχέση είναι εξισωτική ακριβώς γιατί είναι αφηρημένη και. να γνω απρόσωπη, γιατί προϋποθέτει άτομα που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει πιθανότητα γνωρισθούν. Η παρατήρηση που μπορεί να γίνει είναι ότι τα έθνη παράγονται σε συνθήκες" εντροπίας", διάλυσης, αποσύνθεσης, της παραδοσιακής προνεωτερικής κοινωνίας ( χωρίς αυτό σημαίνει απαραίτητα την αποδοχή της υπόθεσης του εκσυγχρο νισμού-εκβιομηχάνισης). Αποσυντίθενται οι ενδιάμεσες δομές οι συλλογικότητες, θρησκευτικές, συντεχνιακές ταξικές (με την έννοια των νομοκατεστημένων τάξεων ) που μεσολαβούν με τ ταξύ ατόμου και ευρύτερης κοινωνίας. Στην νέα ανασύνθεση του εθνους μεταξύ ατόμου και κοινωνίας-κράτους δεν απομένει τίποτα, η σχέση απομένει υλικά-κοινωνικά αδιαμεσολάβητη

Πέτρος Θεοδωρίδης  Εθνικισμός μια προσπάθεια συγκριτικής προσέγγισης.’’ Θεσσαλονίκη 1994

Σελ. 31-39