Τέχνη και ΕΩΣΦΟΡΟΣ

 OCTAVIO PAZ

Η ΔΙΠΛΗ ΦΛΟΓΑ Έρωτας και ερωτισμός. Οκταβιου Παζ 

Μετάφραση ΣΑΡΑ ΜΠΕΝΒΕΝΙΣΤΕ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΑ

ΕΞΑΝΤΑΣ-ΝΗΜΑΤΑ 1993

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΕΩΣΦΟΡΟΣ 

Σελ 145- 148 

Οι αρχαίοι αναπαριστούσαν τον πλανήτη Αφροδίτης, τον Αυγερινο  με τη μορφή ενός νέου που έφερε μια δάδας του Εισφόρου Τέως (κατηγόρως) + φέρω). 

Για να μεταφράσει ένα κείμενο του 

Ευαγγελίου στο οποίο ο Ιησούς μιλά για τον Σατανά σαν «μια σπιθα που έπεσε από τον ουρανό», ο Άγιος Ιερώνυμος χρησιμοποίηση τη λέξη που αναφερόταν στο αστέρι της αυγής. Εωσφόρος. 

Υπήρξε ευτυχής διολίσθηση του σημαινομένου το ότι δόθηκε στο στασιαστή άγγελο, τον ωραιότερο από όλη την συράνια στρατιά, το όνομα του αγγελιαφόρου που προαγγέλλει την αρχή της αυγής.

 Ήταν μια πράξη ποιητικής και ηθικής φαντασίας. Το φως είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη σκιά, το πέταγμα με την πτώση.

. Στο κέντρο του απόλυτου σκοταδιού του κακού εμφανίστηκε μια αδιόρατη ανταυγεια, το αμυδρό φως του ξημερώματος. 

Εωσφόρος: αρχή ή πτώση, φως ή σκιά;

 Ίσως και τα δύο μαζί.

 Οι ποιητές συνέλαβαν την αμφισημία αυτή και την αξιοποίησαν δεόντως

. Ο Εωσφόρος γοήτευσε τον Μίλτον αλλά και τους ρομαντικούς, που τον μετέτρεψαν σε άγγελο της επανάστασης και σε μεταλαμπαδευτή της ελευθερίας.

 Οι αυγές είναι σύντομες και είναι ακόμη πιο σύντομες οι αυγές που φωτίζονται από το διάχυτο φως του Εωσφόρου. 

Εμφανίστηκε στο χάραμα του 18ου αιώνα και κατά τα μέσα του 19ου αιώνα ωχρίασε η ροδαλή του λάμψη, μολονότι εξακολούθησε να φωτίζει με αδύναμο και ιριδίζον φως, το φως της διανόησης μάλλον παρά της καρδιάς, το αργό δειλινό του συμβολισμού. 

Κατά το τέλος της ζωής του, ο Χέγκελ παραδέχτηκε ότι η φιλοσοφία φτάνει πάντα αργά και ότι το φως της αυγής διαδέχεται το λυκόφως: «το πουλί της Αθηνάς αρχίζει την πτήση του καθώς πέφτει η νύχτα».

Η σύγχρονη εποχή είχε δύο αυγές, 

εκείνη που έζησε ο Χέγκελ και η γενιά του, η οποία αρχίζει με τη Γαλλική Επανάσταση και τελειώνει πενήντα χρόνια αργότερα, 

και αυτή που αρχίζει με τη

 μεγάλη επιστημονική και καλλιτεχνική αφύπνιση η οποία προηγείται του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου του 20ού αιώνα και τελειώνει κατά την έκρηξη του Β΄.

 Το έμβλημα της δεύτερης περιόδου είναι και πάλι η αμφίσημη μορφή του Εωσφόρου.

 Είναι ο άγγελος του κακού

. Η σκιά του καλύπτει τους δύο πολέμους, τα στρατόπεδα του Χίτλερ και του Στάλιν, την έκρηξη του Ναγκασάκι και της Χιροσίμα.

 Επαναστάτης άγγελος του φωτός, είναι η σπίθα που ανάβει και προκαλεί όλες τις μεγάλες καινοτομίες της εποχής μας στην επιστήμη, την ηθική και τις τέχνες.

 Από τον Πικάσο ως τον Τζόις και από τον Ντυ

σαν ως τον Κάφκα,

 η λογοτεχνία και η τέχνη της πρώτης πεντηκονταετιας  του 20ού αιώνα υπήρξαν εωσφορικές. 

Δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για την περίοδο που ακολούθησε τα δεύτερο πόλεμο, τις τελευταίες στιγμές της οποίας ζούμε, κατά τα φαινόμενα, σήμερα .

Η αντίθεση είναι χτυπητή. Ο αιώνας μας άρχισε με μεγάλες επαναστατικές κινήσεις στον τομέα της τέχνης, όπως ο κυβισμός και η αφηρημένη τέχνη, τις οποίες διαδέχθηκαν άλλες παθιασμένες επαναστάσεις, όπως ο σουρεαλισμός, που διακρινόταν για τη βία του. Κάθε λογοτεχνικό είδος, από το μυθιστόρημα μέχρι την ποίηση, υπήρξε το προσκήνιο διαδοχικών μεταβολών όσον αφορά τη μορφή, τον προσανατολισμό και το ίδιο το νόημα των έργων. Οι μετα βολές και οι δονήσεις έγιναν αισθητές και στο χώρο της κωμωδίας και του δράματος

. Επιπλέον, ο κινηματογράφος επηρεάστηκε από όλους αυτούς τους πειραματισμούς.

 Εν συνεχεία, η κινηματογραφικη  τεχνική παρουσίασης των εικόνων και ο ρυθμός του κινηματογράφου επηρέασαν σημαντικά την ποιηση και το μυθιστόρημα.

 Η τεχνική του ταυτοχρονισμού, για παράδειγμα, η οποία βασίλευε στην ποίηση και το μυθιστόρημα εκείνα τα χρόνια, είναι άμεση συνέπεια του κινηματογραφικού μονταζ 

. Τίποτε τέτοιο δεν συνέβη κατα την περίοδο που ακολούθησε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

. Ο επ ναστάτης άγγελος, ο Εωσφόρος, εγκατέλειψε αυτον τον. αιώνα

Δεν είμαι απαισιόδοξος, ούτε νοσταλγικός. 

Η εποχή στην οποία ζούμε σήμερα δεν υπήρξε στείρα, παρ' όλο που η καλλιτεχνική παραγωγή υπέστη σοβαρές ζημιές από τις πλήγματα της εμποριоκρατιας, από το κέρδος και τη διαφήμιση. Η ζωγραφική και το μυθιστόρημα για παράδειγμα, έχουν γίνει προίόντες που υπόκεινται στη μόδα, η ζωγραφική μέσω του φετιχισμού του μοναδικού αντικειμένου και το μυθιστορημα εξαιτίας του μηχανισμού της μαζικής παραγω γής

. Ωστόσο από το 1950 και μετά εμφανίζονται συνεχώς αξιοσημείωτα έργα και  προσωπικότητες στο χώρο της ποίησης, της μελιού κής, του μυθιστορήματος και των εικαστικών τεχνών.

 Εντούτοις δεν εμφανίστηκε κανένα μεγάλο αισθητικό ή ποιητικό κίνημα. 

Το τελευταίο υπήρξε ο σουρεαλισμός. 

Είδαμε αναβιώσεις, άλλοτε απλώς ευρηματικές και άλλοτε λαμπρές. 

Η μάλλον είδαμε, για να μεταχειριστούμε την ακριβή αγγλική λέξη, revivals 

. Όμως ένα revival δεν 

είναι αναβίωση, είναι μια αναλαμπή που σβήνει  πάραυτα.  Ο 18ος αιωνας είχε το νεοκλασικισμο.. Εμείς είχαμε τον νέο εξπρεσιονισμό », μια «υπερ-πρωτοπορία  και μάλισται κι έναν νέο ρομαντισμό . Τι άλλο ήταν η ποπ αρτ και η ποίηση μπη  παρά πειράγωγα, η μια του ντσ νταισμού και η άλλη του σουρεαλισμού.

 Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός» της Νέας Υόρκης ήταν και αυτός μια παράγωγη τάση. Μας έδωσε μερικούς εξοχους καλλιτέχνες, αλλά και πάλι υπήρξε ένα reviaval , μια αναλαμπή. Το ίδιο μπορεί να ειπιηθεί και για μια φιλοσοφικολογοτεχνική τάση του μεταπολέμου που εμφανίστηκε στο Παρίσι και εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμος τον υπαρξι σμό. 

Ως προς τη μέθοδό του, υπήρξε η προέκταση του Χούσερλ .Ως προς τα θέματά του, ακολούθησε τον Χάιντεγκερ. 

Ένα παράδειγμα ακόμη• από το 1960 και μετά άρχισαν να δημοσιεύονται δοκίμια και βιβλία για τον Ντε Σαντ, τον Φουριέ, τον Ρουσέλ' και άλλους. Όρισμένες από αυτές τις μελέτες και τις ερμηνείες υπήρξαν οξυδερκεις, διεισδυτικές και ενίστε βαθιές.

 Ωστόσο δεν είχαν τίποτε το πρωτότυπο.

 Οι συγγραφείς και τα έργα εκείνα είχαν ανακαλυφθεί σαράντα χρόνια πριν από τον Απόλιναίρ και τους σουρεαλιστές. 

Κι άλλο revival. Δεν αξίζει τον κόπο να συνεχίσουμε... 

Επαναλαμβάνω το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα δεν είναι φτωχό σε αξιόλογα έργα. 

Όμως, εξαιτίας του ίδιου του χαρακτήρα τους, τα έργα αυτά αντιπροσωπεύουν κάτι πολύ διαφορετικό και μάλιστα αντίθετο από τα έργα της πρώτης πεντηκονταετίας του αιώνα. 

Δεν τα φωτίζει το αμφίσημο και βίαιο φως του Εωσφόρου. 

Είναι έργα του λυκόφωτος. 

Θεότητά τους είναι άραγε ο μελαγχολικός Κρόνος; 

Μπορεί, μολονότι ο Κρόνος αγαπά τις αποχρώσεις.

 Η μυθολογία τον αναπαριστά ως το μονάρχη ενός χρυσού αιώνα της διανόησης που υπονομεύτη σε από τη μέλαινα χολή, τη μελαγχολία, που αγαπά το κιαροσκούρο 3.

 Αντίθετα, η εποχή μας είναι απλοϊκή, συνοπτική και άξεστη. 

Αφου ενδώσαμε στην ειδωλολατρία των ιδεολογικών συστημάτων, αιώνας μας κλείνει με τη λατρεία των Αντικειμένων. Τι θέση έχει ο ερωτας σ' έναν κόσμο σαν τον δικό μας;

     ++++++-++

Raymond Roussel (1877-1933): Γάλλος συγγραφέας. Θεωρείται ένας από προδρόμους του σουρεαλισμού. (Σ.τ.Μ.)

148

147

146