Louis Proyect-Ο Λένιν του Ζίζεκ και ο δικός μας Λένιν/http://leninreloaded.blogspot.com/

Louis Proyect-Ο Λένιν του Ζίζεκ και ο δικός μας Λένιν

Louis Proyect
O Λένιν του Ζίζεκ και ο δικός μας Λένιν

Μτφρ.: Γιάννης Τεμπέλης

Επιμέλεια μτφρ.: Lenin Reloaded

Για λόγους που δεν καταλαβαίνω ακριβώς, κάθε φορά που γράφω κάτι για τον Ζίζεκ αυτό δημιουργεί μεγάλη κίνηση εδώ. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή υπάρχει πολύ ενδιαφέρον για τον Ζίζεκ ή επειδή ο Ζίζεκ βγάζει τον καλύτερο (χειρότερό;) μου εαυτό. Παραδέχομαι ότι ο Binh πιθανόν να είχε δίκιο όταν περιέγραφε τον Ζίζεκ ως ένα Τρολ το οποίο δεν πρέπει να τροφοδοτείς, αλλά επιδιώκω αυξημένη κίνηση στο μπλόγκ μου με την ελπίδα ότι νέοι αναγνώστες θα βρουν και τα άλλα άρθρα μου χρήσιμα. Το παρακάτω κείμενο έχει γραφεί πριν ξεκινήσω να γράφω σε μπλογκ. Μπορείτε να βρείτε όλα μου τα άρθρα από εκείνη και την μετέπειτα περίοδο στο http://www.columbia.edu/~lnp3/mypage.htm

Δημοσιεύθηκε στο www.marxmail.org στις 31 Ιανουαρίου, 2004.

Κυκλοφορεί στο διαδίκτυο ένα άρθρο στο “In These Times” από τον θεωρητικό του πολιτισμού Σλαβόι Ζίζεκ με τίτλο “Τι πρέπει να κάνουμε (Με τον Λένιν); ” Σήμερα ένας σύνδεσμος προς αυτό εμφανίστηκε στη σελίδα “Arts And Letters” του νεοσυντηρητικού Denis Dutton, κάτι που προφανώς αποτελεί σημάδι για το ότι ο Ζίζεκ δεν έκανε καμιά χάρη στην αριστερά όταν έγραψε αυτό το άρθρο. Ο Dutton είναι σαν ηλεκτρική σκούπα που ρουφάει κάθε εχθρική αναφορά προς τον Μαρξισμό που μπορεί να βρεθεί σε γνωστά μέσα και ακαδημαϊκά έντυπα. Παρά το υποχρεωτικό του προσκύνημα στον Λένιν, ο Λένιν του Ζίζεκ λειτουργεί περισσότερο ως δείγμα επαναστατικότητας τύπου "να σοκάρουμε τους αστούς" παρά σαν μια σοβαρή απόπειρα να τον κάνει σύγχρονο στο 2004.

Το άρθρο είναι μια πραγματεία περί ελευθερίας η οποία έχει περισσότερη σχέση με  “Εισαγωγή στη Φιλοσοφία για αρχάριους” παρά με τον ιστορικό υλισμό. Στηρίζοντας την ιδέα της σχετικής ελευθερίας ενάντια στην ιδέα της απόλυτης ελευθερίας, παραθέτει κάποιες παρατηρήσεις του Λένιν το 1922 :

Πράγματι, τα κηρύγματα των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών εκφράζουν την πραγματική τους φύση : 'Η Επανάσταση το έχει παρακάνει. Αυτό που λέτε τώρα εμείς το λέγαμε συνέχεια, επιτρέψτέ μας να το ξαναπούμε'. Ως απάντηση εμείς τους λέμε : 'Επιτρέψτε μας να σας στείλουμε στο απόσπασμα για αυτό που λέτε. Ή μη λέτε την άποψη σας, ή αν επιμένετε στο να εκφράζετε δημόσια τις πολιτικές σας απόψεις υπό τις παρούσες συνθήκες, όπου η θέση μας είναι πολύ πιο δύσκολη απ' ότι ήταν όταν η λευκή φρουρά μας έκανε ευθέως επίθεση, τότε είστε μόνο εσείς υπαίτιοι αν σας φερθούμε σαν τα χειρότερα και πιο καταστροφικά στοιχεία της λευκής φρουράς'

Αυτά τα αρκετά ανατριχιαστικά λόγια ερμηνεύονται από τον Ζίζεκ ως προθυμία της Σοβιετικής κυβέρνησης να καταστείλει τη κριτική που θα υπονόμευε την κυβέρνηση των εργατών και των αγροτών εκ μέρους της αντεπανάστασης. Με άλλα λόγια, ο Λένιν του Ζίζεκ στηρίζει την εκτέλεση των ανθρώπων που έχουν ιδεολογικές διαφορές ως προς την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, ή έτσι φαίνεται.

Χωρίς να ιδρώσει τ' αυτί του, ο Ζίζεκ συγχωνεύει την εκτέλεση των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών που κρίθηκαν ένοχοι εγκλημάτων σκέψης με την τάση στις φιλελεύθερες κοινωνίες να μάς προσφέρουν ανούσιες επιλογές όπως μεταξύ Coca Cola ή Pepsi ή κουμπιά “Κλείστε τη Πόρτα” σε ασανσέρ που δε συνδέονται με τίποτα. Καταλήγει λέγοντας: 

Γι' αυτό έχουμε την τάση να αποφεύγουμε τον Λένιν στις μέρες μας : όχι επειδή ήταν 'εχθρός της ελευθερίας', αλλά επειδή μάς υπενθυμίζει τα μοιραία όρια των ελευθεριών μας, όχι επειδή δε μας προσφέρει επιλογές [ο Λένιν] αλλά επειδή μάς υπενθυμίζει ότι η δική μας “κοινωνία των επιλογών” αποκλείει κάθε πραγματική επιλογή.

Επειδή είναι τουλάχιστον απίθανο τα εκτελεστικά αποσπάσματα των Σοβιετικών το 1922 να έχουν οποιαδήποτε σχέση με την επιλογή αναψυκτικών, μπορεί να είναι χρήσιμο να δούμε ακριβώς για ποιο πράγμα μιλούσε ο Λένιν στην ομιλία του παρόλο που μπορεί να ανατρέψει την μεταμοντέρνα γυμναστική στην οποία επιδίδεται ο Ζίζεκ.

Πρώτον, χρειάστηκε πολύ ψάξιμο για να βρω πού είπε ο Λένιν αυτά τα λόγια. Σκαλίζοντας το google (Τα αρχεία του Δικτυακού Αρχείου Μαρξιστών χρησιμοποιούσαν διαφορετική μετάφραση οπότε το απόσπασμα δε μπορούσε να βρεθεί αυτούσιο), ανακάλυψα ότι ο Ζίζεκ δεν είναι ο μόνος που αποδίδει αξιοπιστία σ'αυτή την εκδοχή του Λένιν ως Υψηλού Εκτελεστή. Το υπέρ-Σταλινικό Προοδευτικό Εργατικό Κόμμα λατρεύει εξίσου αυτά τα λόγια. Σ' ένα βιβλίο στη σελίδα τους με τίτλο “Μια άλλη όψη του Στάλιν” του Ludo Martens, ανακαλύπτουμε ότι οι απειλές του Λένιν ενάντια στους αντιπάλους του απιδεικνύουν ότι “αντιμετώπισε βίαια τους αντεπαναστάτες που έκαναν επίθεση στη λεγόμενη 'γραφειοκρατία' για να ανατρέψουν το σοσιαλιστικό καθεστώς”. Με άλλα λόγια, ο Λένιν του Ζίζεκ και αυτός του ΠΕΚ είναι ένας πρόδρομος του Στάλιν, έμμεσα και άμεσα αντιστοίχως.

Από το άρθρο του ΠΕΚ έμαθα τουλάχιστον τη πηγή του αποσπάσματος, το οποίο ήταν η Πολιτική Αναφορά της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος στο 11ο συνέδριο, στις 27 Μαρτίου, 1922. Μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο στο http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1922/mar/27.htm (Αγγλικά).

Αν το διαβάσετε δε θα βρείτε τίποτα στην ομιλία που να υποστηρίζει την ερμηνεία του Ζίζεκ ή του ΠΕΚ. Κατ' αρχάς, η αναφορά είναι μια υποστήριξη της στροφής από τον Κομμουνισμό Του Πολέμου προς την Νέα Οικονομική Πολιτική, την οποία οι περισσότεροι ιστορικοί βλέπουν ως ένα τέλος στην οικονομική, πολιτική, νομική χρήση στρατιωτικής πειθαρχίας -- περιλαμβανομένης της θανατικής ποινής. Αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας το 1917, οι Μπολσεβίκοι κατάργησαν την θανατική ποινή. Η θανατική ποινή επανήλθε μόνο κατά τη περίοδο του εμφυλίου, όταν ο Λευκός τρόμος εξαπολύθηκε κατά του άμαχου πληθυσμού. Μόλις ηττήθηκε ο Λευκός Στρατός δεν υπήρχε χρήση για το εκτελεστικό απόσπασμα. Ένα διάταγμα της Σοβιετικής κυβέρνησης στης 17 Ιανουαρίου του 1920 ανέφερε ότι αφού η αντεπανάσταση ηττήθηκε, δεν υπήρχε ανάγκη για εκτελέσεις. Εφόσον αυτό συνέβη δυο χρόνια πριν την ομιλία του Λένιν, είναι λίγο δύσκολο να ανακαλύψουμε για ποιό πράγμα μιλούσε ο Λένιν.

Όπως προκύπτει, ο Λένιν δεν αναφέρονταν σε ένα κυριολεκτικό εκτελεστικό απόσπασμα,  αλλά σ' ένα μεταφορικό, όπως είναι εμφανές από τις παραγράφους που προηγούνται από την παράθεση του Ζίζεκ :

Όταν ένας ολόκληρος στρατός (μιλάω μεταφορικά) [έμφαση Proyect] υποχωρεί, δε μπορεί να έχει το ίδιο ηθικό που έχει όταν προελαύνει. Σε κάθε βήμα βρίσκεις μια διάθεση κατάθλιψης. Είχαμε μέχρι και ποιητές που έγραφαν ότι οι άνθρωποι κρύωναν και λιμοκτονούσαν στη Μόσχα, και 'όλα ήταν λαμπρά και όμορφα πριν, αλλά τώρα το εμπόριο και η αισχροκέρδεια αφθονούν'. Έχουμε έναν σημαντικό αριθμό από πηγαίες ποιητικές εκφράσεις αυτού του είδους. 

Φυσικά, η υποχώρηση τα γεννά όλα αυτά. Εδώ βρίσκεται ο σοβαρός κίνδυνος· είναι τρομερά δύσκολο να υποχωρείς μετά από σπουδαία και νικηφόρα επέλαση, γιατί οι σχέσεις είναι εντελώς διαφορετικές. Κατά τη διάρκεια μιας νικηφόρας επέλασης, ακόμα κι αν η πειθαρχία είναι χαλαρή, όλοι πιέζουν προς τα μπρος με τη δική τους θέληση. Κατά τη διάρκεια μιας υποχώρησης όμως, η πειθαρχία πρέπει να είναι πιο συνειδητή και είναι εκατό φορές πιο αναγκαία, γιατί όταν ο στρατός υποχωρεί, δε ξέρει ούτε βλέπει πού πρέπει να σταματήσει. Βλέπει μόνο την υποχώρηση· υπό αυτές τις συνθήκες μερικές πανικόβλητες φωνές, μερικές φορές, είναι αρκετές για να προκαλέσουν ποδοπάτημα. Ο κίνδυνος εδώ είναι τεράστιος. Όταν ένας πραγματικός στρατός υποχωρεί, τα αυτόματα όπλα είναι έτοιμα, και όταν μια πειθαρχημένη υποχώρηση εκφυλίζεται σε αταξία, δίνεται εντολή πυρός, και δικαίως. 

Αν, κατά τη διάρκεια μίας δύσκολης υποχώρησης, όταν όλα εξαρτώνται απ' τη διατήρηση της τάξης, ο καθένας σπέρνει τον πανικό --ακόμα κι αν έχει τα καλύτερα κίνητρα--, η ελάχιστη χαλάρωση της πειθαρχίας πρέπει να τιμωρείται σκληρά, αποφασιστικά και δίχως οίκτο· και αυτό δεν ισχύει μόνο για κάποια από τα εσωτερικά ζητήματα του κόμματός μας, αλλά επίσης, και σε μεγαλύτερο βαθμό για αριστοκράτες όπως οι Μενσεβίκοι και σε όλη την αριστοκρατία της 2ης-και-μισό Διεθνούς.

Οπότε, τα λόγια του Λένιν, τα οποία ερμηνεύτηκαν κυριολεκτικά από τον Ζίζεκ και το ΠΕΚ, εκλαμβάνονταν από τον ίδιο ως μια μεταφορική άσκηση. Ο Λένιν μιλούσε για μεταφορικά στρατεύματα, μταφορικές υποχωρήσεις, μεταφορικά αυτόματα όπλα και μεταφορικά εκτελεστικά αποσπάσματα.

Πιο συγκεκριμένα, δεν υπήρχαν Σοσιαλεπαναστάτες ή Μενσεβίκοι στην ΕΣΣΔ για να τούς απευθύνει τέτοιες απειλές το 1922. Δεν ήταν πια μέρος της πολιτικής εξίσωσης μέσα στη Ρωσία, και είχαν καταλήξει να εκφράζουν την αντίθεση τους για την επανάσταση από το εξωτερικό. Φυσικά, προκύπτει η ερώτηση γιατί δεν ήταν πλέον στην χώρα. Είχαν εξορίσει οι Μπολσεβίκοι τους πολιτικούς τους αντιπάλους κατά τον ίδιο τρόπο που ο Λίνκολν συνέλαβε και εξόρισε στον Καναδά έναν γερουσιαστή αντίθετο με τον εμφύλιο πόλεμο; Ή με τον ίδιο τρόπο που ο Ρούζβελτ φυλάκισε τους ηγέτες του τροτσκιστικού κινήματος που ασκούσαν κριτική στα κίνητρα του πολέμου με την Γερμανία ή την Ιαπωνία;

Στη πραγματικότητα, η καταπίεση των Σοσιαλεπαναστατών και τον Μενσεβίκων δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με ιδέες για την οικοδόμηση του Σοσιαλισμού. Στο πολύτιμο [βιβλίο] του John Rees In Defence of October [Υπέρ του Οκτώβρη], μαθαίνουμε ότι η νεογέννητη Σοβιετική δημοκρατία ήρθε αντιμέτωπη με τις ίδιες απειλές που έχει αντιμετωπίσει η Κούβα από το 1959. Την ίδια στιγμή που ο Λευκός Στρατός έσφαζε Σοβιετικούς πολίτες και έκαιγε χωριά, ξένοι διπλωμάτες οργάνωναν την κατ' όνομα σοσιαλιστική αντιπολίτευση. Ο R. H. Bruce Lockhart, ο Βρετανός διπλωματικός εκπρόσωπος στη Μόσχα, είχε κρίσιμο ρόλο στην εξασφάλιση της απόδρασης του Κερένσκι από τη Ρωσία μετά την αποτυχημένη προσπάθεια να ανατρέψει στρατιωτικά τους Μπολσεβίκους. Ο Rees γράφει :

Ο Sidney Reilly, ένας Βρετανός πράκτορας, προσπαθούσε χωρίς επιτυχία να πείσει τον Lockhart ότι 'ίσως θα μπορέσει να στήσει μια αντεπανάσταση στη Μόσχα. Αλλά, σύμφωνα με τον Reilly, ένα μέρος του σχεδίου του εφαρμόστηκε πρόωρα τον Αύγουστο του 1918 : Η Σοσιαλεπαναστάτρια Fanny Kaplan πυροβόλησε από πολύ μικρή απόσταση τον Λένιν δύο φορές, φέρνοντας τον κοντά στον θάνατο. Νωρίτερα, ο Reilly κατάφερε να γίνει Σοβιετικός υπάλληλος με πρόσβαση σε έγγραφα από το υπουργείο εξωτερικών του Τρότσκι. Και ένας άλλος Βρετανός πράκτορας, ο George Hill, έγινε στρατιωτικός σύμβουλος του Τρότσκι.

Συνεπώς, η συγκεκριμένη εφαρμογή της θανατικής ποινής κατά τον εμφύλιο πόλεμο είχε περισσότερη σχέση με την αποτροπή αποπειρών δολοφονίας από άτομα σαν την Fanny Kaplan, παρά με την αποτροπή της διάδοσης διαφορετικών απόψεων για την οικοδόμηση του Σοσιαλισμού στον σοβιετικό λαό, όπως και η εκτέλεση των αεροπειρατών πρόσφατα στην Κούβα είχε μεγαλύτερη σχέση με το να αποτρέψει την απώλεια αθώων ζωών από απελπισμένους εγκληματίες παρά με την επιβολή μονολιθισμού. Φυσικά, στις αρχές του 1920 αυτά τα αμυντικά μέτρα ερμηνεύονταν από τους φιλελεύθερους ως ασκήσεις ελέγχου της σκέψης και κοινωνικής καταπίεσης, όπως ακριβώς ερμηνεύονται σήμερα και σ' ό,τι αφορά την Κούβα. Είναι ιδιαίτερα θλιβερό, παρόλα αυτά, να βλέπεις τον Ζίζεκ -- έναν αυτοαποκαλούμενο θαυμαστή του Λένιν (με την ίδια έννοια, στην πραγματικότητα, που είναι θαυμαστής των ταινιών του David Lynch) να δίνει αξιοπιστία σε τέτοιες ερμηνείες ενώ υποτίθεται πως υπερασπίζεται τον Λένιν.