Για την αισθητική ουτοπία του έθνους Του Πέτρου Θεοδωρίδη. / Δημοσιευτηκε στο περιοδικο ΕΝΕΚΕΝ τευχος 1. Αποσπασμα

o   

Για την αισθητική ουτοπία του έθνους

Του Πέτρου Θεοδωρίδη

o   Σε αυτό το κείμενο θα κάνω ορισμένες παρατηρήσεις σε ότι ονομάζω αισθητική ουτοπία του έθνους. Άποψη μου είναι ότι η ουτοπική μάτια γεφυρώνει ,εξαφανίζει τη διαφορά. Και εννοώ εδώ ως διαφορά, όχι τόσο την εν γένει αλλότητα, όχι την εχθρότητα απέναντι στον Άλλο-ατομικό η εθνικό, αλλά εκείνες τις διαφορές πού ενυπάρχουν σε κάθε συλλογικό ή εθνικό εμείς. Διαφορές χρώματος ,καταγωγής, ταξικές και άλλες πού σημαδεύουν την συλλογική  πραγματικότητα με χάσματα και συγκρούσεις δηλαδή με την αναπότρεπτη ατέλεια και έλλειψη που ενυπάρχει στις κοινωνικές σχέσεις. Διαφορές και πού υπονοούν εν τέλει την απόλυτη έλλειψη, τη γεύση του φθαρτού των πραγμάτων, τον φόβο του θανάτου.

o   Αυτά τα χάσματα, αυτή την έλλειψη η ουτοπική σκέψη προσπαθεί να την καλύψει Σαν σκηνικό θεάτρου η ουτοπία ντύνει την πραγματικότητα, της δίδει νόημα ,σκοπό, τέλος Η αντίθετα την απλοποιεί ,την φτωχαίνει , την διαστρέφει. Η ουτοπία γίνεται ονειρική σαν έργο τέχνης και ταυτόχρονα συνειδητή ,άπιαστη και φευγαλέα αλλά και οικεία καθώς αποτελεί εκδήλωση του ναρκισσισμού μας Η ακόμα σκηνοθετείται  ως η ουτοπία του παρόντος ,ως εξωραϊσμένος πίνακας του εθνικού εαυτού μας, πού συγκαλύπτει τα κενά, πού δείχνει την αιώνια ομορφιά και κρύβει την αρρώστια, τον φόβο του θανάτου, την έλλειψη.

o   1 Η Ουτοπία

o Η έννοια της ουτοπίας μετασχηματίζεται ιστορικά Στην αρχαιότητα και στην αναγέννηση χαρακτηρίζεται από την απουσία ιστορικότητας :Ήταν τοποθετημένη στον χώρο. σε κάποια ουράνια πολιτεία ή σε φανταστικά νησιά Η Ουτοπία περιοριζόταν αρχικά σε ότι δηλώνει το όνομα της ,σε ένα Ουτόπο, κινείται στον χώρο του φανταστικού, της ανάμνησης ή της προσδοκίας, πού δεν οριζόταν όμως χωρικά και  χρονικά. ,συνοδεύεται από μια αίσθηση του χρόνου, πολύ διαφορετική από εκείνη του 18ου και 19ου αιώνα, από μια απουσία ιστορικότητας, τοποθέτηση της στον χώρο. Τις ουτοπίες τις τοποθετούν όχι στο Μέλλον, σε απόσταση χρόνου αλλά σε απόσταση χώρου από τον τόπο παραμονής του συγγραφέα

o Η νεωτερική εκδοχή της ουτοπίας διακρίνεται για την ιστορικότητα της Η ουτοπία δεν παραμένει απλό κανονιστικό πρόταγμα, τοποθετημένη σε έναν υποθετικό, φανταστικό [Ου]τόπο.Αντίθετα ενσωματώνεται σε αυτήν την διαλεκτική της ιστορίας ως εγγενής στο παρόν δυνατότητα. ως προέκταση του παρόντος, ως η ''εντελέχεια'' του. Πλάι στις θετικές νεωτερικές ουτοπίες αυτού του είδους (π.χ σοσιαλιστικές ουτοπίες του 19ου αιώνα ) θα ανευρουμε και τις, επίσης νεωτερικές, αρνητικές, νοσταλγικές, ρομαντικές ουτοπίες. Εκείνο πού χαρακτηρίζει έντονα τίς τελευταίες είναι η Νοσταλγία πού κινεί την απατηλή φυγή προς την Ουτοπία, το παραμύθι , τό φανταστικό, και το μυστηριώδες,[1] .

2 Η αντινεωτερική νοσταλγία της« κοινότητας»

Η νεωτερικότητα ‘’αναφέρεται σε τρόπους κοινωνικής ζωής, ή οργάνωσης, που αναδύθηκαν στην Ευρώπη γύρω στον 17ο αιώνα και στην συνέχεια εξαπλώθηκαν λίγο πολύ σε ολόκληρο τον κόσμο’’,[2] πού χαρακτηρίζονται από τον τεμαχισμό  της παλαιάς, ομοιογενούς και ενιαίας κοσμοαντίληψης σε μια σειρά διακριτών τομέων της σκέψης και της ανθρώπινης δραστηριότας: τη σφαίρα της οικονομίας, τη; οικογένειας, την πολιτική, την επιστήμη, την σφαίρα της αισθητικής, της θρησκευτικής πρακτικής Σ’ όλη τη διαδρομή του 19ου και στο μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα η νεωτερικότητα θριαμβεύει μαζί με τον μύθο της: μύθο φαουστικό, μύθο της καινοτομίας πού αντιμετωπίζει και θριαμβεύει στον αγώνα της με τη φύση, τη δεισιδαιμονία, τη σπάνι. Απαξιώνει τη παράδοση, ως οπισθοδρόμηση, πρόληψη, πού οφείλει να προσαρμοσθεί στο νεώτερο κόσμο. Κινείται με λόγους σχεδόν πολεμικούς, με στρατηγικές, με πρόγραμμα να αναπτύξει μια αντικειμενική επιστήμη, μια οικουμενική ηθική και λογική, μια αυτόνομη τεχνική σύμφωνα με την δική της λογική-[3]Ο λόγος της ,είναι λόγος της προόδου, λόγος της ορθολογικής γνώσης, της βασισμένης σε επιχειρήματα, με δυνατότητες απεριόριστης επέκτασης. Λόγος της γνώσης-αξίας στο βαθμό πού επιτρέπει στις ανθρώπινες υπάρξεις να αποκτήσουν συνείδηση του εαυτού τους αλλά και γνώσης-εργαλείου στο βαθμό πού τούς επιτρέπει να ελέγχουν το φυσικό και το κοινωνικό τους περιβάλλον Εν τελει αφορούσε στην απελευθέρωση του Ανθρώπου( ως έθνους, ως τάξης, ή ως ατόμου)

o   Η σύγχρονη έννοια του έθνους δεν είναι μόνο παιδί της νεωτερικοτητας. Η έννοια του έθνους συνυφαίνεται και με μια ιδιαίτερη νεωτερική στιγμή, με μια ξεχωριστή οπτική του κοινωνικού δεσμού, ένα ειδικό βλέμμα που θα ονομάσω αισθητικό βλέμμα στο έθνος. Αυτό το βλέμμα έλκει την καταγωγή του από ένα κεντρικό βίωμα που τέμνει εξαρχής τη νεωτερικότητα: Το αίσθημα της απουσίας της «κοινότητας»[4].Το αίσθημα αυτό εκφράζεται και ως επιθυμία(για) της παραδοσιακής κοινότητας πού δεν υφίσταται πια αλλά και ως αντινεωτερική  φαντασιακή ανάπλαση (της παραδοσιακής κοινότητας). Η αντί -νεωτερική νοσταλγία (και όχι απλώς προ-νεωτερικό κατάλοιπο) γεννιέται μαζί και αποτελεί αξεχώριστο κομμάτι της νεωτερικότητας. Η νεώτερη ‘’βιομηχανική’’ κοινωνία συνιστά έτσι «μια αντιφατική ιστορική συμβίωση μεταξύ της νεωτερικότητας και αντινεωτερικότητας’»’[5] Ο Μαξ Βέμπερ ανέλυσε ορθά τη νεωτερικότητα ως διαδικασία ‘’αποσαγήνευσης’’, της κοινωνίας. Όμως ταυτοχρόνως όπως γράφει ο Ulrich Beck ‘’συντελείται και μια διαδικασία ιεροποίησης, φυσικοποίησης και αναγωγής των κοινωνικών σχέσεων σε ταμπού. Η απομυθοποίηση και η επαναμυθοποίηση πηγαίνουν χέρι με χέρι’’.[6]

o   Με αυτή την έννοια, η νοσταλγία της κοινότητας, δηλαδή μιας κοινωνίας μόνιμης και ενεργούς αλληλεγγύης, τέμνει εξαρχής και συνεχίζει να σημαδεύει την νεωτερικότητα .Θα ήθελα εδώ να θυμίσω τον τρόπο που ένας ρομαντικός ποιητής και φιλόσοφος ο Νοβάλις ορίζει την ‘’ νοσταλγία ’’ως« την ορμή να είσαι παντού σαν στο σπίτι σου ως« το όνειρο της πατρίδας εκείνης πού βρίσκεται παντού και πουθενά, την τέχνη του να φαίνεσαι ξένος με ελκυστικό τρόπο, ως την τέχνη του να  κάνεις ένα θέμα ξέμακρο και  ωστόσο γνώριμο και ευχάριστο...όλα γίνονται ρομαντικά»- λέει ο Νοβάλις - «και ποιητικά αν τα βάλουμε σε μιαν απόσταση ’’.αν δώσουμε μυστηριώδη όψη στο συνηθισμένο, την αξιοπρέπεια του αγνώστου στο οικείο και μιαν άπειρη σημασία στο πεπερασμένο[7]

o   Και να επισημάνω εδώ ,πώς, κατά την γνώμη μου ,αυτή η «μυστηριώδης όψη στο συνηθισμένο, η αξιοπρέπεια του αγνώστου στο οικείο και η άπειρη σημασία στο πεπερασμένο», συνδέεται με μια ορισμένη διάσταση του εθνικισμού, που η σχετική βιβλιογραφία ονομάζει «πολιτιστικό» εθνικισμό

o   3 Ο πολιτιστικός εθνικισμός και το φαντασιακό στοιχείο του έθνους

o   Βασικές ιδέες του πρότυπου του πολιτιστικού εθνικισμού αποτελούν: η συμπάθεια προς τον Μεσαίωνα, η αντίληψη της Ιστορίας ως δύναμης όχι λιγότερο ισχυρής από τη φύση ,η θεώρηση της γλώσσας ως της πιο ζωτικής δύναμης της λαϊκής συλλογικής συνείδησης. Κι εδώ να πω ότι αυτό το είδος του πολιτιστικού εθνικισμού το διακρίνει μια έντονη νοσταλγική ματιά, μια, ,αισθητική ουτοπία του έθνους, όπου το έθνος είναι μια φαντασιακη νοσταλγική περιοχή, πού γεφυρώνει τα χάσματα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, λιώνει και ανασυγκολλά τις αντιφάσεις του παρόντος σ’ ένα μάγμα

o   Δεν θα μπορούσα βέβαια, στα πλαίσια  αυτού του κειμένου να αναφερθώ στην τεράστια συζήτηση και βιβλιογραφία για την έννοια του έθνους: Υπαινικτικά να  πω, ότι, σύμφωνα με μια αντίληψη  το έθνος αποτελεί μια μεταφυσική αυθύπαρκτη οντότητα, αναλλοίωτη, θαμμένη στη σπηλιά του χρόνου πού αφυπνίζεται πότε -πότε Αντίθετα ,το έθνος συντίθεται μέσα από  ένα ‘’καθημερινό δημοψήφισμα‘’[8] σύμφωνα με τον E Renan  παράγωγο της εθνικιστικής ιδεολογίας αλλά και των υλικών, οικονομικών, πολιτισμικών  συνεπειών της εξόδου από την παραδοσιακή κοινωνία O E Durkheim .ιδρυτής της Γαλλικής σχολής της Κοινωνιολογίας έγραφεπως’’ χωρίς αμφιβολία η ιδέα του έθνους  είναι μια ιδέα μυστική, σκοτεινή’’[9] και ο ιστορικός ερευνητής του έθνους Hugh  Seton –Watson οδηγήθηκε  στο συμπέρασμα ότι’’ κανένας επιστημονικός ορισμός του έθνους δεν μπορεί να προταθεί αλλά παρόλα αυτά ,το φαινόμενο υπήρξε και θα υπάρχει και υιοθετεί συνέχεια έναν ορισμό σύμφωνα με τον οποίο’’ ένα έθνος υπάρχει όταν ένας σημαντικός αριθμός από πρόσωπα μέσα σε μια κοινότητα θεωρεί τον εαυτό της ότι συνιστά ένα έθνος ή συμπεριφέρεται σαν να αποτελεί ένα έθνος’’[10]

o   Στην απέραντη αυτή συζήτηση ο ορισμός του Β Anderson φαίνεται πληρέστερος και ευρηματικός , «Το έθνος αποτελεί ‘’μια φαντασιακή (η ακριβέστερα φαντασιωμένη ή φαντασιακά βιωμένη (imagined)) πολιτική κοινότητα’’ φαντασιωμένη ως περιορισμένη και κυρίαρχη η οποία: α) είναι φαντασιωμένη γιατί τα μέλη και του πιο μικρού έθνους δεν πρόκειται ποτέ να γνωρίσουν τα άλλα μέλη της κοινότητας αν και τα φαντάζονται να συμμετέχουν σε αυτήν. β) το έθνος φαντασιώνεται ως περιορισμένο, επειδή και το πιο μεγάλο από αυτά έχει ορισμένα σύνορα γ) φαντασιώνεται ως κυρίαρχο, επειδή η έννοια γεννήθηκε σε μια εποχή, στην οποία ο Διαφωτισμός και η Γαλλική  Επανάσταση κατέστρεψαν την νομιμότητα ενός ιερού δυναστικού Βασιλείου. δ) φαντασιώνεται ως κοινότητα, επειδή το έθνος γίνεται αντιληπτό ως βαθιά, οριζόντια συντροφικότητα.»[11]

. Όμως .κατά την γνώμη μου), ΄και όπως ο ίδιος ο Β Anderson το επισημαίνει ,το φαντασιακό πέπλο του έθνους δεν σημαίνει ότι το έθνος δεν είναι και μια πραγματική κοινότητα ,τουλάχιστον το ίδιο πραγματική όπως και οι προηγούμενες ιστορικά κοινότητες. Κάθε κοινότητα λέει ο Β Anderson εκτός ίσως από τις πιο πρωτόγονες είναι φαντασιακά βιωμένη. Ο Anderson απορρίπτει επίσης τον υπαινιγμό της κατηγοριοποίησης του έθνους ως μιας μορφής ψευδούς συνείδησης’:« Οι κοινότητες- γράφει- πρέπει να διακρίνονται, όχι  από το ψεύδός ή την γνησιότητα τους, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο είναι φαντασιωμένες’’»[12] Υπάρχει μια θεώρηση που υποδεικνύει την φαντασίωση ως κάτι αντίθετο της πραγματικότητας, ένα καθαρά απατηλό προϊόν της φαντασίας που εμποδίζει την ορθή αντίληψη της πραγματικότητας. Εντούτοις, αυτή η θεώρηση της φαντασίωσης παραβλέπει το ότι, η πραγματικότητα είναι κάτι που είναι καθεαυτό ρηματικά κατασκευασμένο ,που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή με έναν μοναδικό, αντικειμενικά ορθό τρόπο. Η ίδια η μνήμη κατασκευάζεται ,στο επίπεδο του λόγου, από τη φαντασία. Οι αναμνήσεις των συμβάντων του παρελθόντος αναμορφώνονται συνεχώς, ανάλογα με τις ασυνείδητες επιθυμίες μας: τα υποτιθέμενα «αντικειμενικά συμβάντα »:σε μεγάλο βαθμό προέρχονται από μια σύνθετη διαλεκτική στην οποία η φαντασίωση παίζει ζωτικό ρόλο. Εξάλλου η φαντασίωση είναι κομμάτι της καθημερινής μας πραγματικότητας για να θυμηθούμε και μια από τις περίφημες ρήσεις του Λακάν: «η φαντασίωση είναι η σκηνοθεσία  του πραγματικού»[13].

o   4. Το Έθνος Πράγμα

o   Και θα ήθελα να πω εδώ ότι, με έναν τρόπο αντίθετο από ότι οι ίδιοι οι εθνικιστές πιστεύουν, αυτή η λεγόμενη «φαντασιακή» ή «νοερή» κοινότητα, το έθνος, υπάρχει πραγματικά. Υπάρχει περιβεβλημένο με τη φαντασίωση του βέβαια, αλλά αν την αφαιρέσεις παραμένει σχεδόν πάντα ενα υπόλοιπο, ένα Πράγμα, που είναι η Απόλαυση ενσαρκωμένη όπως την περιγράφει ο Slavoj Zizek:«Η εθνική ταύτιση, εξ ορισμού, στηρίζεται στη σχέση προς το Έθνος ως Πράγμα. Αυτό το έθνος πράγμα καθορίζεται από μια σειρά αντιφατικών χαρακτηριστικών (….¦ Εμφανίζεται ως αυτό που προσδίδει πληρότητα και ζωντάνια στη ζωή μας, ωστόσο ο μόνος τρόπος με τον οποίο είναι δυνατόν να το προσδιορίσουμε, είναι καταφεύγοντας σε διαφορετικές εκδοχές μιας κενής ταυτολογίας:το μόνο που μπορούμε να πούμε γι αυτό είναι ,τελικά, ότι το « Πράγμα είναι ο εαυτός του, το αυθεντικό πράγμα»«αυτό για το οποίο όντως πρόκειται» και ούτω καθεξής. Αν μας ρωτήσουν πως μπορούμε να αναγνωρίζουμε την παρουσία αυτού του Πράγματος ,η μόνη συνεπής απάντηση είναι ότι το Πράγμα είναι παρόν σ αυτή τη φευγαλέα αδιόρατη οντότητα που ονομάζεται «τρόπος ζωής μας»Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να απαριθμήσουμε ασύνδετα στοιχεία του τρόπου με τον οποίο η κοινότητα μας οργανώνει τις γιορτές της, τις «τελετουργίες του ζευγαρώματος», τις τελετές μύησης, με λίγα λόγια ,όλες τις λεπτομέρειες μέσω των οποίων γίνεται ορατός ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο μια κοινότητα οργανώνει την απόλαυση της »[14]

o   5.Το εθνος ως  « αισθητική ουτοπία »

o   Αυτό το «Πράγμα», η παράδοξη απόλαυση, περιβάλλεται σχεδόν πάντα από τον μύθο του, την φαντασίωση του .Εδώ θέλω να αναφερθώ ειδικά, όχι σε κάθε φαντασίωση που περίβαλλε πάντα τις κοινωνικές ομάδες ,αλλά σε εκείνη την ειδική χρήση του όρο της φαντασίας που αναδεικνύει το έθνος σε αισθητική ουτοπία Ο Jurgen Habermas, αναφέρεται  στην ‘’αισθητική ουτοπία’’ του Schiller  που συλλαμβάνει την Τέχνη ως επικοινωνιακό λόγο ,πού θα πραγματωθεί στο «αισθητικό  κράτος του μέλλοντος(…),καταμεσής στο τρομακτικό βασίλειο ‘’ έγραφε ο Schiller των δυνάμεων και στο ιερό βασίλειο των νόμων  η αισθητική παρόρμηση εργάζεται απαρατήρητα για την δημιουργία ενός τρίτου χαρούμενου βασιλείου του παιχνιδιού και της φαινομενικότητας[15] Κατά τον Adorno ,η αισθητική σύνθεση πού επιτυγχάνεται με το έργο Τέχνης διαφέρει από τη σύνθεση της εννοιακής σκέψης κατά το ότι δεν ασκεί βία στο μερικό, στο απωθημένο , στο μερικό. Αυτός είναι ο λόγος πού  το έργο τέχνης γίνεται για τον Adorno το υπόδειγμα για μια μη καταπιεστική ενσωμάτωση των συστατικών στοιχείων σε μια ολότητα.[16] Όπως λέει ο Adorno :«Κάθε έργο Τέχνης έχει την άλυτη αντίφαση του στην ‘’σκοπιμότητα χωρίς σκοπό’’ με την οποία ο Καντ όρισε το αισθητικό’ στο γεγονός ότι αντιπροσωπεύει την αποθέωση του ποιείν, εκείνης της ικανότητας καθυπόταξης της φύσης, η οποία , ως δημιουργία δεύτερης φύσης, θέτει τον εαυτόν της ως κάτι απόλυτο, ελεύθερο σκοπών, όν»’’ [17] Παρόμοια το αισθητικό βλέμμα στο έθνος με αφετηρία τις -φαινομενικά-έξω- πολιτικές κατηγορίες του ωραίου και του άσχημου [18]προσπαθεί να αντικρίσει αιώνιες και αμετάβλητες ουσίες[19] εξορκίζοντας τα ‘’εφήμερα ’’ στοιχεία του παρόντος ,σύμφωνα και με τον Baudelaire που ισχυριζόταν ότι «Το εφήμερο είναι  το μεταβατικό, το φευγαλέο, το τυχαίο, το μισό της τέχνης `το άλλο μισό της είναι το αιώνιο και το αναλλοίωτο.».

Στην αισθητική προσέγγιση του έθνους, μπορούμε να διακρίνουμε ως κυρίαρχο στοιχείο τη μεταφορά. Στην Ποιητική του Αριστοτέλους, μεταφορά ''είναι η μετάθεση της καθημερινής ονομασίας ενός πράγματος σε ένα άλλο χάριν της ομοιότητας τους’’'[20]Με τη χρήση μεταφορών ανασύρονται από καιρό θαμμένες σημασίες και συνδέονται αυθαίρετα με το παρόν, ώστε να εμφανισθεί ένα νέο μάγμα. Ο Ricoeur θεωρεί την μεταφορά‘’ «διεργασία πάνω στη γλώσσα’» πού  «συνίσταται στην απόδοση κατηγορουμένων στα λογικά υποκείμενα  εντελώς ασυμβίβαστων προς αυτά . Η μεταφορά καταστρέφει  την συνηθισμένη χρήση των λέξεων στην πρόταση ,την σημασιακή σχέση της πρότασης, όπως αυτή έχει εδραιωθεί μέσω της συνήθους, δηλαδή της λεξικογραφικής εννοίας των όρων πού περιέχει, δίνοντας σε αυτές ένα καινοφανές, απροσδόκητο νόημα»[21] Σε αυτή την ικανότητα μετάπλασης της πραγματικότητας, μέσα από εικόνες-μάγματα, στηρίζει-κατά την άποψη μου-η εθνικιστική ιδεολογία την αισθητική ουτοπία της.

6.Το έθνος ως Όνειρο

o   Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι η αποδόμηση του εθνικιστικού μύθου δεν αρκεί για την αποδόμηση του εθνικισμού και της απόλαυσης που εμπνέει το έθνος. Ο Εθνικισμός είναι ένας πολύμορφος Πρωτεας και όταν ένα από τα προσωπεία του, ένας μύθος του έθνους τρωθει η διαλυθεί, ένας άλλος μύθος γρήγορα  θα τον αντικαταστήσει.

o   Θα έλεγα ότι ο τρόπος συγκόλλησης των μύθων του έθνους εντός της εθνικιστικής ιδεολογίας, χαρακτηρίζεται από  διαστρέβλωση και αυθαιρεσία και θυμίζει τις διεργασίες του Ονείρου. Το Όνειρο στη φροϋδική έννοια του όρου χαρακτηρίζεται από μεταφορές ,προσμίξεις και συμπυκνώσεις. Σκεφτείτε ότι το Όνειρο διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα αλλά εμφανίζεται σχεδόν άχρονο όπως και το έθνος. «Η  Συμπύκνωση είναι μαζί με την μετατροπή  μιας σκέψης σε περιστατικό τα πιο ιδιότυπα χαρακτηριστικά του ονείρου» έλεγε ο Φρουντ[22]. Αλλά και η μετάθεση, η μεταφορά, η εικονογράφηση περιστατικών. Στο Όνειρο συναντάμε πρόσωπα πού δεν θα συναντούσαμε ποτέ,« με περίεργα σύνθετα χαρακτηριστικά, αθροιστικά και μικτά, δημιουργίες πού μπορούν να συγκριθούν με μυθικά ζώα.» [23]

o   Και θα ήθελα να θυμίσω, την περίεργη σύνθεση –θηλυκή και αρσενική μαζί ,μητρική και πατρική -πού την έχουμε βαθιά μέσα μας, σχεδόν όλοι. Την εικόνα της’’ μητέρας πατρίδας ‘’. Είναι μια σύνθεση αντιφατική αλλά και πολύ οικεία, υπαινίσσεται ταυτόχρονα την μητρική οικειότητα αλλά και την πατρική εξουσία. Σύνθεση που ταυτόχρονα –όπως το Όνειρο- εικονογραφεί ,συμπυκνώνει και απορροφά με μια αποπλανητική δύναμη, τα άλυτα διλήμματα πού σχεδόν ο καθένας μας βιώνει.

 Η έννοια του έθνους εμπεριέχει και την έννοια της αμοιβαίας ανα-γνώρισης. Δυο άνθρωποι άλληλο αναγνωρίζονται ως μέλη του ίδιου έθνους, αναγνωρίζουν δηλαδή ότι έχουν κοινή ταυτότητα όταν ξανά-βλέπουν ο ένας στον άλλο τον εαυτό του, τον καθρέπτη του, ξαναβλέπουν κάποια κοινά σημεία, σύμβολα ,χειρονομίες ,συναισθήματα, κάποια κοινή γλώσσα με την ευρεία έννοια του όρου Όταν κάποια άτομα αλληλοαναγνωριζονται ως όμοια, αυτό σημαίνει ότι υπερτονίζουν μια ιδιότητα ως κυρίαρχη ,πού το καθιστά συμμέτοχο ευρύτερων ομαδώσεων, αλλά και ότι αποκλείουν ή υποτονίζουν άλλες ιδιότητες Ανά-γνωρίζονται, σημαίνει ότι ξαναβλέπουν ο ένας τον άλλο με μια δεύτερη πρόσθετη ματιά. Ταυτόχρονα παρά-γνωρίζουν, δηλαδή παραβλέπουν ,εκείνο, ή εκείνα τα χαρακτηριστικά, πού τους καθιστούν διαφορετικούς. Έτσι. η αναγνώριση μπορεί να γίνει σε συνθήκες ηρεμίας, ηπιότητας ,αναγνώριση λεία, σχεδόν τρυφερή, ομαλή ,πού αναδεικνύει τις ομοιότητες, παραμένει όμως ανεκτική στις διαφορές. Μπορεί όμως, σε συνθήκες απειλής, κρίσης, η αλληλοαναγνώριση αυτή να αναδείξει τις οξείες γωνίες της, να απολέσει την ανεκτικότητα, να γίνει μια βίαιη ματιά, πού αποκλείει κάθε τι το διαφορετικό και εκβιάζει την ομοιότητα. Το Όνειρο του έθνους μπορεί εύκολα να μετατραπεί και σε εφιάλτη

---

[1]Πρβλ τον ορισμό της ουτοπίας ως ‘’αντί-κόσμου της  κατεστημένης πραγματικότητας’ στο. Νουτσος, Π.(: Η διαλεκτική της Ουτοπίας: Η φιλοσοφική σκεψη και η πολιτική πραξη της εποχής μας,τόμος Φιλοσοφία και Πολιτική, Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία , Καρδαμίτσα Αθήνα, 1982σ143.) Για τη  σχέση του χρόνου και του χώρου(γεωγραφικό και κοινωνικό) με την έννοια της ουτοπίας βλ. Habermas, J. Ο Φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 1993 :σ 20 κ.ε

[2] A. Giddens, The Consequences of Modernity, Polity Press, (1991) 1992,p 1

[3] J Habermas,οp.cit στο Harvey D, The condition of post modernity, Blackwell Cambridge 1989, p 12

[4] βλ Krishan Kumar, Prophesy and Progress, The Sociology of Industrial and Post Industrial Society, Penguin, New York, 1983,p164

[5] Ulrich Beck, Η Επινόηση του Πολιτικού μτφ Καβουλάκος Κ,. Νέα Σύνορα, Αθήνα,1996 σ 137

[6] Ulrich Beck, Η Επινόηση του Πολιτικού ο.π .,1996 σσ 147,148

[7]  Αναφέρεται  στο Hauser ,Α.(1970). Κοινωνική ιστορία της Τέχνης, .μτφ Τ.Κονδύλη., Αθήνα, Κάλβος, τόμος 3ος ,σ221-222

[8] Βλ Ernest Renan , qu’est –ce qu’une nation; in J. Hutchinson &A.Smith Nationalism Oxford Readers Oxford, University Press , Oxford, New York 1994ρρ 17΄-18

[9] Αν στο Dominique Schnapper, H Κοινωνία των Πολιτών , Μτφ Δέσποινα Παπαδοπούλου Gutenberg , Αθήνα 2000 σ 42

[10] Seton Watson  H, Nations and Stateς an Enquiry in to the Origins οf Nations and the Politics of Nationalism, London, 1977 p 5

[11] , Β.Anderson.. Imagined  communities , Reflection on the Origin  and Spread of Nationalism , London: Verso 1991 pp.5, 6, 7

[12] Β. Anderson  Imagined communities. ο.π. 1991 p3

[13] βλ σχετικά Dylan Evans , Εισαγωγικό Λεξικό της Λακανικής Ψυχανάλυσης , μτφ Γιάννης Σταυρακάκης , Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2005, λήμμα «φαντασίωση» σ 304-306

[14] Slavoj Zizek,  «Eastern Europe’s Republics of  Gilead  »in Chantal Mouffe  {ed}Dimensions of Radical Democracy,  Verso , London New York  1992  ρ 194,195 βλ και μτφ Slavoj Zizek :Παράρτημα με τίτλο  Απόλαυσε το έθνος σου όπως τον εαυτό σου,  στο Slavoj Zizek Μίλησε κανείς για ολοκληρωτισμό  . εκδ Scripta Αθήνα 2002 σ 347,348

[15] Jurgen  Habermas Ο Φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας , Μετ Λ Αναγνώστου, Α.Καραστάθη Εκδ Αλεξάνδρεια   Αθήνα 1993 σ66

[16] βλ Albrecht Wellmer’’ Λόγος Ουτοπία και Διαλεκτική του Διαφωτισμού ‘’μτφ Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου , Εκδ Έρασμος 1989σ 24

[17] Theοdor  Adorno Minima Moralia, εκδ Αλεξάνδρεια μτφ Λ Αναγνώστου , Αθήνα  1990 σ 332

[18]  Αισθητική ματιά, πού ποτίζει την έννοια του Πολιτικού με εκείνη  του Ωραίου  Αντίθετα ‘’Η ειδικά πολιτική διάκριση στην οποία μπορούν να αναχθούν οι πολιτικές πράξεις και τα πολιτικά κίνητρα είναι η διάκριση φίλου και Εχθρού ’’ έγραφε ο Karl Schmitt’’ και ‘‘ το Πολιτικό θα πρέπει αναγκαστικά να έγκειται στις δικές του ιδιαίτερες τελικές διακρίσεις, στις οποίες δύναται να αναχθεί κάθε, με το ειδικό νόημα της λέξης, το πολιτικό πράττειν Karl Schmitt ‘’ Η Έννοια Του Πολιτικού ’’ , εκδόσεις Κριτική  , Αθήνα 1988 σ45

[19] Αναφ στο J Habermas, Ο Φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας….. σ 24

[20] ''Μεταφορά δε, είναι η απόδοσις εις πράγμα τι  ονόματος ανήκοντος εις άλλο πράγμα, ή από του γένους εις εν είδος ή από του είδους εις το γένος ή από ενός είδους εις ένα άλλο είδος η κατα αναλογίαν’’ Αριστοτέλους χ.χ. Περί Ποιητικής, μετάφραση Σ. Μεναρδου, Εισαγωγή, Κείμενο και Ερμηνεία υπό Ι. Συκουτρή, εκδ Εστία Αθήνα : χχ: 182

[21]Ρ  Ricoeur,. Περί ερμηνείας. Μτφρ Σ. Ροζάνη.εκδ Έρασμος Αθήνα1988 σσ:15,16,17

[22] Σ Φρόιντ, Όνειρο και Τηλεπάθεια. εκδ Επίκουρος, Αθήνα 1983.σ 29

[23] Σ Φρόυντ, Όνειρο και Τηλεπάθεια. ο.π σ 27