Τρένα και κινηματογραφος .

 κινηματογράφος και τρένα 

 TONY JUD

Η ΔΟΞΑ ΤΩΝ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΩΝ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗ

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ

ΑΘΗΝΑ 2013

Ο. κινηματογράφος καὶ ὁ σιδηρόδρομος ἄνθησαν χέρι χέρι – ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1920 ὡς τὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1950– καὶ εἶναι ἱστορικὰ ἀδιαχώρι- στοι. Ἕνα ἀπὸ τὰ πρωιμότερα κινηματογραφικά ἔργα ἀφοροῦσε ἕνα τρένο: Ἡ ἄφιξη ἑνὸς τρένου στὸ σταθμὸ Λὰ Σιοτὰ τῶν ἀδελφῶν Λυμιέρ (L'arrivée d'un train à la Ciotat, 1895). Τὰ τρένα εἶναι μιὰ ἐμπειρία τῶν αἰσθήσεων: ὀπτικὴ καὶ (ἰδίως τὴν ἐπο- χὴ τοῦ ἀτμοῦ) ἀκουστική. Προσφέρονταν ἔτσι ὡς φυσικό θέμα γιὰ τοὺς κινηματογραφιστές. Οἱ σταθ μοὶ εἶναι ἀνώνυμοι, γεμάτοι σκιές, κίνηση καὶ με- γάλους χώρους, δὲν εἶναι λοιπὸν παράδοξο ποὺ ἄσκη σαν τέτοια γοητεία στοὺς παραγωγούς κινηματο- γραφικῶν ἔργων. Ἐξακολουθεῖ ὡστόσο νὰ ἐντυπω- σιάζει τὸ ἐκπληκτικὰ εὐρὺ φάσμα ταινιῶν ποὺ ἀξιο- ποιοῦν τοὺς σιδηροδρομικούς σταθμούς, τὰ τρένα καὶ τὴν προσδοκία ἢ τὴν ἀνάμνηση ἑνὸς ταξιδιοῦ μὲ τὸ τρένο. Καμιὰ ἄλλη μορφὴ ταξιδιοῦ δὲν κατέχει τέ- τοια ἀκριβῶς θέση στὸν διεθνή κινηματογράφο: τὸ ἄλογο καὶ τὸ αὐτοκίνητο δὲν διαθέτουν τὰ πολυποί- κιλα χαρακτηριστικὰ τοῦ τρένου. Τὰ γουέστερν καὶ οἱ ταινίες δρόμου γρήγορα θεωροῦνται ξεπερασμένα, κι ἐνῶ εἶχαν διεθνὴ ἀπήχηση, γυρίστηκαν μόνο στὶς Ηνωμένες Πολιτεῖες.

Aπο τον Στρατηγό 1927 μέχρι το 

Ἔγκλημα στὸ Ὀριὰν Ἐξπρές (1974). ᾿Αξίζει ὅμως νὰ σταθοῦμε στὸ πιὸ γνωστὸ ἴσως ἀπ᾿ ὅλα, στὴ Σύν τομη συνάντηση (Brief Encounter, 1945) τοῦ Ντέι- βιντ Λήν, ὅπου ὁ σταθμός, τὸ τρένο καὶ οἱ προορι- σμοί του λειτουργοῦν σὰν κάτι παραπάνω ἀπὸ σκη * νικά βοηθήματα καὶ ἀφορμὴ γιὰ τὴν ἔκφραση συ ναισθημάτων καὶ εὐκαιριῶν. Ἡ ἐμμονή στη λεπτο- μέρεια (ἡ ὑπερβατικὴ ἐξουσία τοῦ πίνακα μὲ τὰ δρο μολόγια, ἡ διαρρύθμιση τοῦ σταθμοῦ καὶ ἡ θέση του ἐντὸς τῆς πόλης καὶ τῆς κοινότητας, ἡ ὑλικὴ ἐμπει- ρία τοῦ ἀτμοῦ καὶ τῆς καπνιᾶς, μαζὶ μὲ τὴ σημασία τους γιὰ τὴν πλοκή) ἀνάγει αὐτὰ τὰ στοιχεῖα σὲ κάτ πολὺ παραπάνω ἀπὸ σκηνικό. Οἱ σκηνὲς στὸ σταθμ τοῦ Κάρνφορθ, ποὺ ἀντιπαρατίθενται στὴν οἰκογε νειακὴ ζωή, ἀπειλώντας τὴ γαλήνη της, συμβολί ζουν τὸ ρίσκο, τὴν εὐκαιρία, τὴν ἀβεβαιότητα, τ καινούριο καὶ τὴν ἀλλαγή – μὲ δυὸ λόγια, τὴν ἴδι τὴ ζωή.

Οἱ σιδηρόδρομος

Θὰ ἦταν ἄσκοπο νὰ ἀπαριθμήσουμε ὅλα τὰ κινη ματογραφικὰ ἔργα ποὺ ἀφοροῦν ἢ ἀξιοποιοῦν τοὺς σιδηρόδρομους, ἀπὸ τὸν Στρατηγό (1927) μέχρι το

32