θα ήταν χρησιμότερο να θεωρήσουμε το συγκεκριμένο έτος ( το 1989 ) ως το τέλος της περιόδου 1789-1989, της περιόδου, δηλαδή, που περι κλείει τον θρίαμβο και την κατάρρευση, την άνοδο και τον οριστι κό αφανισμό του φιλελευθερισμού ως παγκόσμιας ιδεολογίας -ως γεωκουλτούρας, όπως την ονομάζω εγώ- του σύγχρονου κοσμοσυστήματος.
Υπό αυτή την έννοια, το 1989 σηματοδοτεί το τέλος μιας πολιτικοπολιτισμικής εποχής -εποχής θεαματικών τεχνολογικών επιτευγμάτων- κατά τη διάρκεια της οποίας τα συνθήματα της Γαλλικής Επανάστασης θεωρήθηκαν από τον περισσότερο κόσμο ότι αντανακλούσαν αναπόφευκτες ιστορικές αλήθειες, οι οποίες, αργά ή γρήγορα, επρόκειτο να υλοποιηθούν.
Ο φιλελευθερισμός ουδέποτε υπήρξε δόγμα της Αριστεράς, συνιστούσε πάντοτε την πεμπτουσία του κεντρώου δόγματος.
Οι υποστηρικτές του ήταν βέβαιοι για τη μετριοπάθεια, τη σοφία τους και την ανθρωπιά τους.
Τάσσονταν, συγχρόνως, εναντίον ενός αρχαϊκού παρελθόντος αδικαιολόγητων προνομίων (το οποίο θεωρούσαν ότι εκπροσωπείτο στη συντηρητική ιδεολογία) και εναντίον μιας επικίνδυνης ισοπέδωσης που δεν λογάριαζε ούτε αρετή ούτε αξία (κάτι που θεωρούσαν ότι ενσάρκωνε η σοσιαλιστική/ριζοσπαστι κή ιδεολογία). Οι φιλελεύθεροι πάντοτε ήθελαν να βλέπουν την πολιτική σκηνή σαν να ήταν συγκροτημένη από δύο άκρα μεταξύ των οποίων βρίσκονταν οι ίδιοι. Ισχυρίστηκαν ότι ήταν εξίσου ενάντι οι και στους αντιδραστικούς, αλλά και στους ρεπουμπλικάνους (ή δημοκρατικούς) την περίοδο 1815-1848· εναντίον τόσο των φασι στών όσο και των κομμουνιστών την περίοδο 1919-1939· εναντίον των ιμπεριαλιστών, αλλά και των ριζοσπαστών εθνικιστών την περίοδο 1945-1960· εναντίον και των ρατσιστών, αλλά και των «μαύ ρων» ρατσιστών στη δεκαετία του '80.
ήταν, πιθανώς, αληθές. Δυστυχώς όμως, η ομάδα αυτή παρέμεινε για πάντα μια μειονότητα, αιωνίως επιχειρούσα να καταστεί πλειονότητα. Οι φιλελεύθεροι πάντοτε υποστήριζαν ότι μόνον ένα φιλελεύθερο κράτος μπορούσε να εγγυηθεί μία μη καταπιεστική τάξη πραγμά των. Επικριτές από τα δεξιά γνωμάτευαν ότι το φιλελεύθερο κρά τος, μη θέλοντας να φαίνεται καταπιεστικό, επέτρεπε -και στην συ σία ενθάρρυνε την αναρχία. Από την πλευρά τους, επικριτές από τα αριστερά πάντοτε ισχυρίζονταν ότι η τάξη ήταν, στην πραγματικότητα, το κύριο μέλημα των φιλελευθέρων, όταν αυτοί βρίσκο- νταν στην εξουσία, οπότε και επιδίδονταν σε κανονικότατη κατα στολή που μόνον εν μέρει μπορούσε να αποκρυφτεί. Το θέμα δεν είναι να ξανασυζητήσουμε ακόμη μία φορά τα ελατ
τώματα ή τα λάθη του φιλελευθερισμού ως βάσης της καλής κοινω νίας. Αυτό που μάλλον χρειάζεται είναι να καταπιαστούμε με την κατανόηση της ιστορικής του κοινωνιολογίας. Πρέπει να αναλύ σουμε ξεκάθαρα την ιστορική του εμφάνιση την επαύριο και συνε πεία της Γαλλικής Επανάστασης τη μετεωρική του άνοδο στο θρό νο της κυρίαρχης ιδεολογίας, αρχικά σε μόνο λίγα κράτη (πλην όμως στα πλέον ισχυρά) και έπειτα σε όλον τον κόσμο, ως κοσμοσύστη- μα να αναλύσουμε, τέλος, την πρόσφατη, ξαφνική του εκθρόνιση. Το ότι ρίζες του φιλελευθερισμού βρίσκονται στις πολιτικές ανα-
ταράξεις που ενεργοποίησε η Γαλλική Επανάσταση, είναι κάτι που έχει ευρύτατα υποστηριχθεί στη βιβλιογραφία. Ο ισχυρισμός μου όμως, ότι ο φιλελευθερισμός υπήρξε το κεντρικό δόγμα της γεω- κουλτούρας του κοσμοσυστήματός μας είναι πολύ περισσότερο αμ- φιλεγόμενος. Ενώ οι περισσότεροι αναλυτές θα συμφωνούσαν ότι ο φιλελευθερισμός ήδη θριάμβευε στην Ευρώπη του 1914 και άλ- λοι θα υποστήριζαν ότι τότε ακριβώς άρχιζε η παρακμή του, εγώ, αντιθέτως, υποστηρίζω, ότι το απόγειό του σημειώθηκε την περίοδο μετά το 1945 (και μέχρι το 1968), την εποχή δηλαδή της ηγεμονίας των ΗΠΑ στο κοσμοσύστημα. Άλλωστε, και την άποψή μου για το πώς θριάμβευσε ο φιλελευθερισμός -οι ουσιαστικοί του δεσμοί με
τον ρατσισμό και τον ευρωκεντρισμό-πολλοί θα την αμφισβητούσαν. Υποθέτω, ωστόσο, πως το πλέον προκλητικό είναι να υποστηρί ζω ότι η κατάρρευση του κομμουνισμού και των καθεστώτων του, δεν αντιπροσωπεύει την τελική επιτυχία του φιλελευθερισμού ως ιδεολογίας, αλλά την αποφασιστική υπονόμευση της ικανότητας της φιλελεύθερης ιδεολογίας να συνεχίσει τον ιστορικό της ρόλο. Ασφαλώς, ανάλογη εκδοχή αυτής μου της θέσης έχει υποστηριχθεί από τους τρωγλοδύτες της παγκόσμιας Δεξιάς. Πολλοί από αυτούς όμως, είναι είτε κυνικοί που απλώς προβάλλουν συνθήματα είτε αδιόρθωτοι νοσταλγοί μιας οικογενειο-κεντρικής ουτοπίας που ιστο ρικά ουδέποτε υπήρξε. Πολλοί άλλοι, είναι απλώς φοβισμένοι από την επικείμενη αποσάθρωση της παγκόσμιας τάξης που ορι θώς πιστεύουν ότι συντελείται.
Μια τέτοιου είδους αποκήρυξη του φιλελεύθερου ρεφορμισμού
εφαρμόζεται σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον τίτλο «Συμ- βόλαιο με την Αμερική», ταυτοχρόνως δε επιβάλλεται με το ζόρι σε χώρες όλου του κόσμου υπό την αιγίδα του ΔΝΤ. Αυτές οι εμφα νώς αντιδραστικές πολιτικές, ενδέχεται να ενεργοποιήσουν σημα ντική πολιτική αντίδραση στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως ήδη συμ- βαίνει στην Ανατολική Ευρώπη, αφού μάλλον επιδεινώνουν παρά βελτιώνουν την άμεση οικονομική κατάσταση του μεγαλύτερου μέ ρους του πληθυσμού. Μια τέτοια αντίδραση όμως, δεν θα σημαίνει επιστροφή στην πίστη προς τον φιλελεύθερο ρεμορμισμό. Θα ση μαίνει απλώς πως ένα δόγμα που συνδυάζει ένα ψευδεπίγραφο λι βάνισμα της αγοράς με νομοθεσίες εναντίον των φτωχών και των ξένων, ό,τι ακριβώς προωθούν σήμερα και οι αναζωογονημένοι αντι δραστικοί, δεν μπορεί να προσφέρει βιώσιμο υποκατάστατο των ανεκ πλήρωτων υποσχέσεων για μεταρρύθμιση. Σε κάθε περίπτωση, η επιχειρηματολογία μου δεν είναι ίδια με τη δική τους. Η δική μου συντάσσεται με την άποψη όλων όσοι υποστηρίζουν αυτό που από καλώ, σε ένα από τα δοκίμιά μου, «νέες μορφές απελευθέρωσης».
48
47
Πάντοτε οι φιλελεύθεροι υποστήριζαν ότι το φιλελεύθερο κρά τος-μεταρρυθμιστικό, νομοταγές ίσως ακόμα και ελευθεριακό ήταν το μόνο κράτος που μπορούσε να εγγυηθεί την ελευθερία. Και για τη μικρή σχετικά ομάδα της οποίας την ελευθερία εγγυάτο, αυτό
46
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου