Η Βιοεξοουσια του Φουκώ

Βιοεξουσια

Φουκώ γνώση

Ο όρος βιοεξουσια

 εμφανίζεται στη Βούληση για γνώση,

 πρώτο τομο της Ιστορίας της σεξουαλικότητας, όπου ορίζει ένα βαθύ μετασχηματισμό των μορφών δυτικής κυριαρχίας ανάμεσα στο τέλος του 18ου και την αρχή του 19ου αιώνα.

 Σε αντίθεση με το κλασικό μοντέλο της εξουσίας, ενσαρκωμένο από το κράτος και κωδικοποιημένο από τη νομοθεσία,

 η βιοπολιτική 

κατακλύζει την κοινωνία και εισχωρεί στον ιστό της ίδιας της ζωής. 

Ως κυριαρχική εξουσία, 

το κράτος διαθέτει τη νόμιμη βία, 

εγκεκριμένη από το λαό τον οποίο εκπροσωπεί και στον οποίο παραχωρεί δικαιώματα και υποχρεώσεις, περιορίζοντας τους χώρους της ατομικής και συλλογικής ελευθερίας του. 

Η βιοεξουσία, απεναντίας, δεν είναι εξαναγκαστικό σύστημα

 αλλά διάχυτος μηχανισμός 

διαχείρισης της ζωής από απρόσωπα μέσα, διοικητικές πρακτικές και συχνά άγραφους νόμους. 

Η ανάδυση της βιοεξουσίας συμπίπτει με την άνοδο του βιομηχανικού καπιταλισμού αλλά –και εδώ έγκειται το παράδοξό της- 

φαίνεται να αντιφάσκει προς τη φιλελεύθερη αρχή του διαχωρισμού μεταξύ του κράτους και της κοινωνίας.

 Από τον Χομπς ως τον Βέμπερ, το κυριαρχικό κράτος νοούνταν ως εξουσία ικανή ν' αποφασίζει για τη ζωή και το θάνατο των υπηκόων και πολιτών του, 

ενώ η βιοε-ξουσία «θεωρεί έργο της τη διαχείριση της ζωής». 17 

Ο άξονας της βιοεξουσίας

 δεν είναι πια η βία του κράτους 

αλλά η οικονομική πολιτική της διακυβέρνησης που δεν αποσκοπεί πια στην καταστολή αλλά στον έλεγχο και τη ρύθμιση της ζωής και των κινήσεων των πληθυσμών. 

Ο πληθυσμός δεν είναι πια ο «λαός» -δηλαδή το έθνος εννοημένο σε αφηρημένους όρους, ως νομικοπολιτική κοινότητα- 230

αλλά ένα σύνολο ζωντανών πλασμάτων, σω-μάτων ενταγμένων σ' ένα κοινωνικό και οικονομικό δίκτυο, αντικείμενο δημογραφικών, επισιτιστικών, ιατρικών, εκπαιδευτικών, υγειονομικών και οικολογικών πολιτικών. 

Σε αντίθεση με την κλασική πολιτική φιλοσοφία, που αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο αποκλειστικά ως «πολιτικό ζώο», διακριτό από τον άνθρωπο ως ζωντανό ον,

 η βιοπολιτική θεωρεί το νεοτερικό άνθρωπο ως «ένα ζώο στην πολιτική από το οποίο εξαρτάται η ζωή του ως ζωντανού όντος». 18 

Η περιοχή δράσης της βιοεξουσίας είναι το έδαφος που ορίζεται όχι τόσο από τα σύνορα της κρατικής κυριαρχίας αλλά ως χώρος κατοικημένος από ζωντανά όντα. 

Η τάξη πραγμάτων που κυριαρχεί εκεί δεν είναι η τάξη του νμου και της στρατιωτικής βίας αλλά, ιδεατά τουλάχιστον, μια τάξη που καθορίζεται από ένα «αόρατο χέρι» –ο Φουκό επαναλαμβάνει και ξαναορίζει τη μεταφορά του Άνταμ Σμιθ-19 το οποίο προσανατολίζει από το εσωτερικό, με αυτόματο και «φυσικό» τρόπο, τις πρακτικές και τους τρόπους ζωής. 

Η νεοτερική βιοεξουσία εκδηλώνεται σύμφωνα με δυο διακριτές τροπικότητες: από τη μία, πειθαρχικές και εξαναγκαστικές τεχνικές που υποτάσσουν τα σώματα (το πανοπτικό μοντέλο της φυλακής, του εργοστάσιου και του στρατώνα), 20 

από την άλλη η «κυβερνητικότητα», δηλαδή η εξουσία που ασκείται πάνω στον πληθυσμό, εννοημένο σαν ένα σύνολο ζωτικών διαδικασιών, η εξουσία που ενεργεί σαν τεχνική ρύθμισης μεταβολικών ανταλλαγών ανάμεσα στο κράτος και την κοινωνία. 

Περισσότερο από κυρίαχος που κατέχει την εξουσία για θανάτωσηση  η βιοεξουσία είναι εργοστάσιο ζωντανών σωμάτων, των οποίων ρυθμίζει και προ στατεύει τη ζωή.

231

Η έννοια της βιοεξουσίας προσφέρει ένα κλειδί ανάγνωσης όχι αποκλειστικό μα ουσιαστικό- για να αναλυθεί μια μεγάλη γκάμα σύγχρονων φαινομένων. 

Προσανατόλισε τη μελέτη του μεταπολεμικού κράτους προνοίας, με τις στατιστικές και τα σχέδιά του, μια σειρά παρεμβάσεων στον τομέα της υγείας και της εκπαίδευσης, τη μέριμνά του για τα παιδιά και για τους ηλικιώμένους. 

Άσκησε μια όχι αμελητέα επιρροή στη μελέτη φαινομένων όπως η μαζικοποίηση των πρότυπων ζωής, με την ευρύτερη έννοια, από την αγορά και η έλευση νέων μορφών κυριαρχίας.

 Στην Αυτοκρατορία, ο Μάικλ Χαρντ και ο Τόνι Νέγκρι χρησιμοποιούν την έννοια της βιοεξουσίας για να ορίσουν την «κοινωνία ελέγχου» του κόσμου σήμερα, όπου «οι μηχανισμοί επιστασίας γίνονται όλο και πιο “δημοκρατικοί”, όλο και πιο εγγενείς στο κοινωνικό πεδίο, διάχυτοι στο μυαλό και το σώμα των πολι- τών». 21 

Στο σύστημα αυτό, οι μορφές διάκρισης και αποκλεισμού εσωτερικεύονται από τα άτομα με αυξανόμενο τρόπο. «Η εξουσία -γράφουν – ασκείται τώρα από μηχανές που οργανώνουν άμεσα τα μυαλά (μέσω συστημάτων επικοινωνίας, δικτύων πλη ροφόρησης, κλπ) και τα σώματα (μέσω συστημάτων κοινωνικών πλεονεκτημάτων, μέσω πλαισιωμένων δραστηριοτήτων) προς μια κατάσταση αυτόνομης αλλοτρίωσης, ξεκινώντας από το νόημα της ζωής και την επιθυμία για δημιουργικότητα». 23 

επίσης Sandro Chignola, «L'impossibile del sovrano. Governamentalità e libe- ralismo in Michel Foucault», στο Sandro Chignola (επιμ.), Governare la vita. Un seminario sui Corsi di Michel Foucault al Collège de France (1977-1979), Ombre corte, Βερόνα, 2006, σελ. 37-70, και Pierre Lascoumes, «La gouverne- mentalité: de la critique de l'État aux technologies du pouvoir», Le Portique, 2004, τχ. 13-14, σελ. 2-14.

22. Michael Hardt & Antonio Negri, Empire, Exils, Παρίσι, 2000, σελ. 48 (ελλ. μτφ. Νεκτάριος Καλαϊτζής, Αυτοκρατορία, Scripta, 2002]. 23. Ό.π., σελ. 49.

18. Ό.π., σελ. 188.

19. BX. Michel Foucault, Naissance de la biopolitique, Cours au Collège de France, 1978-1979, Gallimard-Seuil-EHESS, biopolitique, Cours 286-290 (ελλ μτφ. Βασίλης Πατσογιάννης. Η γέννηση της βιοπολιτικής. Παραδόσεις στο Κολλέγιο της Γαλλίας (1978-1979), Πλέθρον, 2012].

20. Michel Foucault, Surveiller et punir. Naissance de la prison, Gallimard, Παρίσι, 1975 (ελλ. μτφ. Τάσος Μπέτζελος, Επιτήρηση και τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής. Πλέθρον, 2011). 21. Bλ. Michel Foucault, «La gouvernementalité», Dits et Écrits, III, Ga

αλέγγρος τον

τε

C

16. BA. Thomas Lemke, «The birth of bio-politics. Michel Foucault's lec- ture at the Collège de France on neo-liberal governmentality», Economy and Society, 2001, τχ. 2, σελ. 190-207.

17. Michel Foucault, Histoire de la sexualité. 1. La volonté de savoir, Galli- mard, Παρίσι, 1976, σελ. 182 [ελλ. μτφ. Τάσος Μπέτζελος, Ιστορία της σεξουα- Δικότητας. 1. Η βούληση για γνώση, Πλέθρον, 2011].