ΤΟ ΒΛΕΦΑΡΟ ( ΡΟΛΑΝΤ ΜΠΑΡΤ )

 ΤΟ ΒΛΕΦΑΡΟ

ΡΟΛΑΝ ΜΠΑΡΤ

Ἡ ἐπικράτεια τῶν σημείων

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΪΑΚΩΒΟΥ

ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΑΠΠΑ

Κάτω από το βλεφαρο 

από πορσελάνη  

μια χοντρή σταγόνα μαύρη :

 Η Νύχτα του Μελανοδοχειου που γι ' αυτήν μιλάει ο Μαλαρμε! 

Σελ 127- 130

Οἱ λίγες γραμμές που συνθέτουν έναν ἰδεογραφικό

 χα ρακτήρα χαράζονται μὲ ὁρισμένη τάξη, αυθαίρετη αλλά κανονική ή γραμμή,

 ἀρχινημένη με μια χοντρή πινελιά, καταλήγει σε μια μικρή μύτη, καμπυλωτή, που την τελευταία στιγμή λοξεύει από την κατεύθυνσή της.

 Το ίδιο τοῦτο σχεδίασμα μιᾶς πίεσης τὸ συναντούμε στο γιαπωνέζικο μάτι. 

Λές κι ὁ καλλιγράφος ἀνατόμος βάζει το πινέλο του βαθιά στην ἐσωτερική γωνιά τοῦ ματιού και στρίβοντάς το λίγο, με μια μόνο πινελιά, ὅπως γίνεται στη ζωγραφική alla prima, 

ἀνοίγει το πρόσωπο ἀπό μιάν ἐλλειπτική σχισμή, πού τήν κλείνει πρὸς τὸν κρόταφο, μέ μια γρήγορη στροφή του χεριού του· 

το σχέδιο εἶναι τέλειο, γιατί εἶναι ἁπλό, άμεσο, στιγμιαίο, κι ώστόσο ώριμο ὅπως οἱ κύκλοι ἐκεῖνοι πού χρειάζεσαι μιάν ὁλόκλη ρη ζωή γιά νά μάθεις να τους φτιάχνεις με μιάν ἀλάθευτη μονοκοντυλιά. 

Έτσι, το μάτι περιέχεται ἀνάμεσα στις ἀκραίες παραλλήλους του καί στή διπλή (ἀνεστραμμένη) καμπύλη τῶν ἄκρων του: 

λές καί εἶναι τὸ ξεπατικωμένο ἀποτύπωμα ἑνός φύλλου, το πλαγιαστό χνάρι ἀπό ἕνα μεγάλο ζωγραφιστό κόμμα. 

Το μάτι εἶναι ἐπίπεδο (αὐτό εἶναι τὸ θαῦμα του)· οὔτε γουρλωτό οὔτε χωστό, χωρίς φούσκωμα, χωρίς σακκούλιασμα, καί θά λέγαμε χωρίς δέρμα, εἶναι ἡ λεία σχισμή σε μια λεία ἐπιφάνεια.

 Η κόρη τοῦ ματιού, ζωηρή, ἄστατη, εὐκίνητη, ἔξυπνη (γιατί το γραμμωτό τοῦτο μάτι, πού διακόπτεται ἀπό τό πάνω χείλος τῆς  σχισμής,

 μοιάζει ἔτσι σαν να κρύβει μια συγκρατημένη στοχαστικότητα, 

ἕνα πλεόνασμα

νοημοσύνης που φυλάγεται σάν ἐφεδρεία, ὄχι πίσω ἀλλά πάνω ἀπό τό βλέμμα),  ἡ κόρη δέν. ὑπερβάλλεται καθόλου ἀπό την κόχη, ὅπως γίνεται στη δυτική μορφολογία· το μάτιεἶναι ἐλεύθερο μέσα στη σχισμή του (πού τη γεμίζει κυ ριαρχικά καί ἐκλεπτυσμένα), καί κακώς (ἀπό πρόδηλο ἐθνοκεντρισμό) ἐμεῖς οἱ Γάλλοι τὸ ὀνομάζουμε χαλινω μένο· τίποτα δὲν τὸ συγκρατεί, γιατί εἶναι σχεδιασμένο κατάσαρκα, καί ὄχι λαξεμένο στον σκελετό, ὁ χώρος του εἶναι ὁ χῶρος ὁλόκληρου τοῦ προσώπου. 

Το δυτικό μάτι ὑποβάλλεται σε μιάν ὁλάκερη μυθολογία τῆς ψυχῆς, κεντροθετημένη καί κρύφια, πού ή φλόγα της, προφυλαγμένη μέσα στην κοιλότητα τῆς κόχης, ἀκτινοβολεῖ πρὸς ἕνα ἐξωτερικό σαρκικό, αἰσθησιακό, περιπαθές· 

το γιαπωνέ ζικο πρόσωπο, ὅμως, δέν ἔχει ἠθική ἱεραρχία· εἶναι όλοζώντανο, καί μάλιστα ζωηρό (ἀντίθετα ἀπό τόν θρύλο περί ἀνατολίτικης ἱερατικότητας), 

γιατί ἡ μορφολογία του δέν μπορεῖ νά διαβαστεῖ « σε βάθος », δηλαδή, σύμφωνα μέ τόν ἄξονα μιᾶς ἐσωτερικότητας· 

το μοντέλο του δέν εἶναι γλυπτικό ἀλλά σχεδιαστό : εἶναι ἕνα μαλακό, λεπτό, κρουστό ύφασμα (τό μετάξι, φυσικά), απλά καί σάν ἄμεσα καλλιγραφημένο με δυό κοντυλιές· ἡ «ζωή» δέν βρίσκεται στὸ φῶς τῶν ματιών, βρίσκεται στη δίχως μυστικά σχέση μιᾶς ἀμμουδιᾶς με τις χαραματιές της: 

μέσα σ' αὐτή τήν ἐκτροπή, σ' αὐτή τή διαφορά, σ' αὐτή τή συγκοπή πού εἶναι, ὅπως λέμε, ή κενή μορφή τῆς ἀπόλαυσης. 

Μέ τόσα λίγα μορφολογικά στοιχεία, τό ἀποκάρωμα (πού παρατηρούμε σε τόσα καί τόσα πρόσωπα στα νυχτερινά τραῖνα καί μετρό) δέν εἶναι πιά παρά μιά μπόσικη πράξη: δίχως πτύχωση τοῦ δέρματος, το μάτι δέν μπορεῖ νά « βασιλέψει »· ἁπλῶς διατρέχει τούς κανονικούς βαθμούς μιᾶς προχωρητικῆς ἑνότητας, που το πρόσωπο τή βρίσκει σιγά-σιγά : μάτια χαμηλωμένα, μάτια κλειστά, μάτια « κοιμισμένα ». Μιά κλειστή γραμμή κλείνει κι ἄλλο μ' ἕνα κατέβασμα τῶν βλεφάρων πού δέν λέει να τελειώσει.

130

127