TONY JUDT
Η ΔΟΞΑ ΤΩΝ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΩΝ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΑΘΗΝΑ 2013
Σελ 9 -10
Κανένας ἄλλος τεχνολογικός σχεδιασμὸς ἢ κοινωνικὸς θεσμὸς δὲν ἀντιπροσωπεύει τὴ νεωτερικότητα οσο ὁ σιδηρόδρομος.
Κανένα ἄλλο ἀνταγωνιστικόέσο μεταφορᾶς, καμιὰ κατοπινὴ τεχνολογική και- οτομία, καμιὰ ἄλλη βιομηχανία δὲν ἔχει ἐπιφέρει Οαλλαγές σὲ τέτοια κλίμακα, ἢ δὲν τὶς ἔχει διευκολυνει τόσο, ὅσο ἡ ἐφεύρεση καὶ ἡ καθιέρωση τοῦ οιδηρόδρομου.
Ὁ Πῆτερ Λάσλετ ἀναφέρθηκε κάποτε στὸν «κόσμο ποὺ χάσαμε» στὸν ἀσύλληπτα αφορετικό χαρακτήρα τῶν πραγμάτων ὅπως ἦταν ποτε. Προσπαθήστε νὰ φανταστεῖτε ἕναν κόσμο πριν ἀπὸ τὸ σιδηρόδρομο, καθὼς καὶ τὴν ἔννοια τῆς αποὁστασης καὶ τὰ ἐμπόδια ποὺ ἐπέβαλλε για πα δειγμα, ὁ χρόνος ποὺ χρειαζόταν γιὰ νὰ ταξιδέψει κανεἰς ἀπὸ τὸ Παρίσι στη Ρώμη – καὶ τὰ μέσα γιὰ πραγματοποιηθεῖ ἕνα τέτοιο ταξίδι – ἐλάχιστα εἶχαν ἀλλάξει ἐπὶ δύο χιλιετίες.
᾿Αναλογιστεῖτε πόσο περιορίζονταν οἱ οἰκονομικές δραστηριότητες καὶ οἱ δυνατότητες τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ἐξαιτίας τῆς ἀδυναμίας νὰ μεταφερθοῦν τρόφιμα, ἀγαθὰ καὶ ἄνθρωποι σὲ μεγάλους ἀριθμοὺς ἢ μὲ ταχύτητες ποὺ νὰ ὑπερβαίνουν τὰ δεκαπέντε περίπου χιλιόμετρα)τ ὴν ὥρα· ἀναλογιστεῖτε τὴ μονίμως τοπική φύση κάθε γνώσης – πολιτιστικῆς, κοινωνικῆς, πολιτι- κῆς – καὶ τὶς συνέπειες ἑνὸς τέτοιου κατακερματισμοῦ τοῦ κόσμου σὲ ἀπομονωμένες ἡ μία ἀπὸ τὴν ἄλλη περιοχές.
Καὶ πάνω ἀπ᾿ ὅλα, σκεφτεῖτε πόσο διαφορετικός φάνταζε ὁ κόσμος στοὺς ἄντρες καὶ τὶς γυναῖκες πρὶν ἀπὸ τὴν ἐμφάνιση τοῦ σιδηρόδρομου.
Αὐτὸ ἐν μέρει ἦταν συνάρτηση μιᾶς περιορισμένης ἀντίληψης τοῦ κόσμου. Μέχρι τὸ 1830 ἐλάχιστοι ἄνθρωποι εἶχαν κάποια εἰκόνα γιὰ ἄγνωστα τοπία, μακρινές πόλεις ἢ ξένα μέρη, γιατὶ οἱ περισσότεροι δὲν εἶχαν οὔτε τὴν εὐκαιρία οὔτε κάποιο λόγο νὰ τὰ ἐπισκεφθοῦν.
Ἐν μέρει ὅμως ὁ κόσμος πρὶν ἀπὸ τὸ σιδηρόδρομο ἔμοιαζε τόσο διαφορετικός ἀπ' ὅ,τι ἦταν μετὰ καὶ ἀπ' ὅ,τι ξέρουμε σήμερα γιατὶ οἱ σιδηρόδρομοι δὲν διευκόλυναν ἁπλῶς τὶς μετακινήσεις οὔτε ἄλλαξαν ἁπλῶς τὸν τρόπο ποὺ ἔβλεπε κανεὶς τὸν κόσμο καὶ τὸν ἀπεικόνιζε. Μετέβαλαν τὸ ἴδιο τὸ τοπίο.)
10
. Οἱ σιδηροδρο-μικὲς γραμμὲς ἐπινόησαν ἐκ νέου τὸ τοπίο.
Πέρασαν μέσα ἀπὸ λόφους, κάτω ἀπὸ δρόμους καὶ διώρυγες, διέσχισαν κοιλάδες, κωμοπόλεις, ἐκβολές ποταμῶν.
Ἡ σταθερή τροχιὰ μποροῦσε νὰ τοποθετηθεῖ πάνω σὲ σιδερένιες δοκούς, σὲ ξύλινα ὑποστυλώματα, σὲ γέφυρες μὲ πλίνθινες ἐπενδύσεις, σὲ ἐπιχώσεις μὲ λίθινες στηρίξεις ἢ σὲ πεπιεσμένη τύρφη.
Ἡ εἰσα-γωγὴ ἢ ἡ ἀπομάκρυνση αὐτῶν τῶν ὑλικῶν μποροῦσε νὰ ἀλλοιώσει ἄρδην τὸ ἀστικὸ τοπίο καὶ τὴν ὕπαιθρο.
Καθὼς τὰ τρένα γίνονταν πιὸ βαριές κατα- σκευές, ἔτσι κι αὐτὰ τὰ θεμέλια ἔκαναν τὴν παρου- σία τους ἀκόμη πιὸ χτυπητή: ἀποκτοῦσαν μεγαλύτερο πάχος καὶ βάθος, καὶ μεγαλύτερη ἀντοχή.
Οἱ σιδηροδρομικές γραμμές κατασκευάστηκαν γιὰ μιὰ συγκεκριμένη χρήση: τίποτε ἄλλο δὲν μποροῦσε νὰ κινηθεῖ πάνω τους ἀλλὰ καὶ τὰ τρένα δὲν μποροῦσαν νὰ κινηθοῦν πάνω σὲ τίποτε ἄλλο. Κι ἐπειδὴ δὲν μποροῦσαν νὰ χαράξουν τὶς διαδρομέςους ἢ νὰ τὶς κατασκευάσουν παρά μόνο σὲ ὁρισμέ-νες κλίσεις τοῦ ἐδάφους, μὲ περιορισμένες καμπύλες καὶ ἀπαλλαγμένες ἀπὸ ἐμπόδια ὅπως δάση, βράχια, καλλιέργειες καὶ ἀγελάδες,
ὁ σιδηρόδρομος άπαιτοῦσε – καὶ παντοῦ κατακτοῦσε – ἐξουσίες ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων καὶ τῆς φύσης: τὸ δικαίωμα νὰ περνᾶ μέσα ἀπὸ ἰδιωτικές γαῖες, τὸ δικαίωμα ἰδιοκτησίας, κατοχῆς καὶ καταστροφῆς – δικαιώματα ποὺ ἦσαν, καὶ ἐξακολουθοῦν νὰ εἶναι, χωρὶς προηγούμενο σὲ ἐποχὲς εἰρήνης,
Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὅσες κοι- νότητες συμβιβάστηκαν μὲ τὸ σιδηρόδρομο γνώρι- σαν τὴν εὐημερία, ἐνῶ ὅσες πόλεις ἢ χωριὰ ἀντιστά- θηκαν ἀνοιχτὰ εἴτε ἔχασαν τὴ μάχη εἴτε, ἐὰν κατόρ- θωναν νὰ ἐμποδίσουν ἢ νὰ ἀναβάλουν τὴν κατασκευή μιᾶς γραμμῆς, μιᾶς γέφυρας ἢ ἑνὸς σταθμοῦ στὴν ἐπικράτειά τους, ἔμειναν πίσω: οἱ οἰκονομικές συ- ναλλαγές, τὰ ἀγαθὰ καὶ οἱ ἀγορές, ὅλα αὐτὰ τὶς προσπέρασαν καὶ πῆγαν ἀλλοῦ. Γ
ΧΡΟΝΟΣ
Ἡ κατάκτηση τοῦ χώρου ὁδήγησε ἀναπόδραστα στὴν ἀναδιοργάνωση τοῦ χρόνου. ᾿Ακόμη καὶ οἱ χα-μηλές ταχύτητες τῶν πρώτων τρένων - γύρω στὰ τριάντα μὲ ἑξήντα χιλιόμετρα τὴν ὥρα – ξεπερνοῦ- σαν καὶ τὰ πιὸ τρελὰ ὄνειρα ὅλων τῶν ἀνθρώπων ἐκτὸς μιᾶς δράκας μηχανικῶν. Οἱ περισσότεροι ταξι- διῶτες καὶ παρατηρητὲς δικαίως ὑπέθεταν ὄχι μόνο ὅτι ὁ σιδηρόδρομος ἔφερνε ἐπανάσταση στὶς σχέσεις μέσα στὸ χῶρο καὶ στὶς δυνατότητες ἐπικοινωνίας,
13
ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ Χρόνου
Τα τρένα ἦσαν ἐξαιρετικὰ ἐπικίνδυνα ἀφοῦ κινοῦνταν μὲ ἄγνωστες ἕως τότε ταχύτητες καὶ χωρὶς κανένα ἐμπόδιο νὰ ἀνακόπτει τὴν πορεία τους. Κάτι ποὺ ἴσχυε ἐξάλλου ἀπολύτως.
Τὰ συστή πατα σηματοδότησης, ἐπικοινωνίας καὶ τροχιοδρό τησης πάντοτε ὑπολείπονταν τῆς σταθερὰ αὐξανό πενης ἰσχύος καὶ ταχύτητας τῶν κινητήρων: ἴσαμε πολύ πρόσφατα, πρὸς τὰ τέλη τοῦ 20οῦ αἰώνα, τὰ ρένα εἶχαν καλύτερες ἐπιδόσεις στὴν κίνηση παρὰ τὴν πέδηση. Γι' αὐτὸ καὶ ἦταν ζωτικῆς σημασίας ὰ τηρεῖται πάντοτε μιὰ ἀπόσταση ἀσφαλείας με- αξύ τους καὶ νὰ γνωρίζει κανεὶς ἀνὰ πάσα στιγμὴ τοῦ βρίσκονται. Κι ἔτσι - γιὰ λόγους τεχνικούς λλὰ καὶ ἀσφάλειας, ὅσο καὶ γιὰ λόγους ἐμπορικούς, νεσης ἢ διαφήμισης - γεννήθηκαν οἱ πίνακες τῶν ιδηροδρομικῶν δρομολογίων.
Εἶναι δύσκολο νὰ κατανοήσουμε σήμερα τὴ σημασία καὶ τὶς ἐπιπτώσεις τοῦ πίνακα δρομολογίων, ποὺ πρωτοεμφανίστηκε στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840, ὄχι μόνο γιὰ τὴν ὀργάνωση τῶν ἴδιων τῶν σιδηροδρόμων ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν καθημερινὴ ζωής όλων τῶν ἀνθρώπων.
Τὸν προνεωτερικό κόσμο τὸν καθό-ιζε ὁ χῶρος· τὸν κόσμο ποὺ τὸν διαδέχτηκε τὸν ὄριζε χρόνος. Ἡ μετάβαση συντελέστηκε στὰ μέσα τοῦ 9ου αἰώνα καὶ μὲ ἐκπληκτική ταχύτητα, συνοδευό μενη ἀπὸ τὸ πανταχοῦ παρὸν ρολόι τοῦ σταθμοῦ: σὲ τερίβλεπτους πύργους, ποὺ κατασκευάστηκαν εἰδικὰ γι' αὐτὸν τὸ λόγο, σὲ ὅλους τοὺς μεγάλους σταθ μούς, στοὺς χώρους μὲ τὰ ἐκδοτήρια, στὶς ἀποβάθρες καί, σὲ φορητὴ μορφή, στὴν τσέπη τῶν σιδηροδρο μικῶν ὑπαλλήλων. Ὅλα τὰ ἄλλα ἦσαν ἁπλῶς ἐπα- κόλουθα: ἡ ἐγκαθίδρυση ζωνῶν ὥρας που συμφωνή θηκαν σὲ ἐθνικὸ καὶ διεθνὲς ἐπίπεδο, τὰ ρολόγια στὰ ἐργοστάσια, ἡ γενικευμένη χρήση τοῦ ρολογιοῦ χειρο ρός· τὰ δρομολόγια μὲ τὶς ἀκριβεῖς ὧρες ἄφιξης καὶ ἀναχώρησης γιὰ τὰ λεωφορεῖα, τὰ ὀχηματαγωγά πλοῖα καὶ τὰ ἀεροπλάνα· τὰ ραδιοφωνικὰ καὶ τηλε- οπτικὰ προγράμματα· τὰ σχολικὰ ὡρολόγια προ- γράμματα, καὶ πολλὰ ἄλλα. Οἱ σιδηρόδρομοι ὑπερη φανεύονταν γιὰ τὴν κραταιὴ θέση τῶν τρένων στὴν ὀργάνωση καὶ τὸν ἔλεγχο τοῦ χρόνου – δεῖτε τὴ ζω γραφιστὴ ὀροφή (1899) στην τραπεζαρία τοῦ σιδη ροδρομικοῦ σταθμοῦ (σήμερα μουσείου) τοῦ Ὀρσαί: μιὰ «᾿Αλληγορία γιὰ τὸ χρόνο» ποὺ ὑπενθύμιζε σὲ ὅποιον γευμάτιζε ὅτι τὰ τρένα δὲν περιμένουν νὰ τοῦ σερβίρουν τὸ ἐπιδόρπιό του.
τὸ τὰ ἐγκαίνια τῆς σιδηροδρομικῆς γραμμής ουλ-Μάντσεστερ τὸ 1830, οἱ ἄνθρωποι δὲν ευαν μαζὶ σὲ μεγάλες ὁμάδες. Μιὰ τυπικὴ ἐπι- ρατηγὴ ἄμαξα χωροῦσε τέσσερις ἐπιβάτες μέσα καὶ δέκα ἀπέξω. ᾿Αλλὰ δὲν τὴν χρησιμοποιοῦσαν πολ- λοί, καὶ ὁπωσδήποτε ὄχι ὅσοι εἶχαν ἄλλη ἐπιλογή.
15
σταθμού
σιδηροδρομι
τοπίο μεταβολών το
Σε
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου