Από την κοινωνία στην Μνήμη

 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΝΤΖΟ ΤΡΑΒΕΡΣΟ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ 

ΕΚΔΟΣΕΙς ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ 

2016  

21

Το τέλος του 20ού αιώνα πήρε τη μορφή μιας συμπύκνωσης μνημών: οι πληγές του άνοιξαν και πάλι, μνήμη και ιστορία δια-σταυρώθηκαν και, σύμφωνα με την ωραία διατύπωση του Ντα νιέλ Μπενσαΐντ, «τα υδροφόρα στρώματα της συλλογικής μνήμης» συνάντησαν «το συμβολικό σπινθήρισμα του ιστορικού συμβάντος». 13 

Ο παγωμένος χρόνος του ψυχρού πολέμου έδωσε τη θέση του στην εκκόλαψη μιας πληθώρας από μνήμες που στο παρελθόν λογοκρίνονταν, κρύβονταν ή απωθούνταν. 

Έχοντας αναγορευτεί σε νέο υπόδειγμα των προσεγγίσεων του συγκαιρι νού κόσμου, η μνήμη εκτοπίζει σε δεύτερο επίπεδο την έννοια της κοινωνίας που, ανάμεσα στις δεκαετίες του 1960 και 1980, έμοιαζε να κυριαρχεί χωρίς αντίπαλο στο εργαστήρι των ιστορικών. 14

 Κι ενώ στο παρελθόν ασχολούνταν μαζί της μόνο κάποιοι πιστοί της προφορικής ιστορίας, η μνήμη απόχτησε ξαφνικά τη διπλή υπόσταση της πηγής και του αντικειμένου ιστορικής έρευνας, για να γίνει τελικά ένα είδος ετικέτας στη μόδα, μια λέξη του συρμού, που χρησιμοποιείται συχνά σαν συνώνυμο της ιστορίας. 

22

κυρίως όμως μέσα στην επόμενη δεκαετία η μνήμη μεταμορφώθηκε σε ιστοριογραφικό υπόδειγμα. Δεν θα ήταν δύσκολο να επισημάνουμε μιαν αναλογία ανάμεσα στις τροχιές της συλλογικής μνήμης και τις προσανατολιστικές κατευθύνσεις των κοινων νικών επιστημών. Στη Γαλλία, οι έρευνες γύρω από το αποικιακό παρελθόν, το καθεστώς του Βισί, τη Σοά ή την ιστορία της μετα μετανάστευσης ακολούθησαν, λίγο-πολύ, τη «λειτουργία της μνήμης» στην κοινωνία: απομονωμένες στη φάση της «απώθησης» (δεκαετίες 1950 και 1960), αυξήθηκαν στη φάση της «μνημονικής ανάκλησης» (δεκαετίες 1970 και 1980), για να πλημμυρίσουν τα ράφια των βιβλιοπωλείων όταν η μνημονική εμμονή έφτασε στο απόγειο (από τη δεκαετία του 1990).

 Η ίδια διαπίστωση θα μπορούσε να γίνει για την ιστορία του ναζισμού στη Γερμανία, του φρανκισμού στην Ισπανία ή του φασισμού στην Ιταλία. Από αυτή την άποψη, ο Ζακ Ρεβέλ έχει δίκιο όταν υπογραμματεία πως, αν η μνήμη - μια διαδικασία στην οποία συγκλί. νουν οι αναμνηστικές τελετές, η ένταξη των λειψάνων του παι ρελθόντος στην πολιτισμική κληρονομιά και η αναδιατύπωση των ομαδικών ταυτοτήτων- αποτελεί «μια κίνηση βάθους της κοινωνίας μας», τότε οι ιστορικοί την «ανακάλυψαν» και τη με τέτρεψαν σε αντικείμενο έρευνας, όμως «δεν την επινόησαν», Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ερευνά τις διασυνδέσεις -όχι πάντα γόνιμες- μεταξύ ιστοριογραφίας και μνήμης, τις οποίες γέννησε το γύρισμα του αιώνα.

Τα σημάδια που αναγγέλλανε αυτή τη στροφή εμφανίστη ταν, κι αυτά, μέσα στη δεκαετία του 1980 –η δημοσίευση των τόπων μνήμης στη Γαλλία και του Ζαχόρ στις Ηνωμένες Πολι είες, η «διαμάχη των ιστορικών» (Historikerstreit) στη Γερμανια , η διεθνής επιτυχία ενός συγγραφέα όπως ο Πρίμο Λέβι....

13. Daniel Bensaid, Walter Benjamin. Sentinelle messianique, Les Prairies dinaires, Παρίσι, 2010, σελ. 39. 14

.