Αλέν Τουρέν: Υπάρχει ελπίδα/Αναδημοσίευση απο την ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ

Κυριακή, 1 Μαΐου 2011

Αλέν Τουρέν: Υπάρχει ελπίδα

Της Πάρης Σπίνου,  Ελευθεροτυπία, 30.4.11

«Απέναντι σε ένα όλο και περισσότερο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η μόνη εφικτή αμυντική δύναμη οφείλει να είναι πάνω από την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα (...) Πρόκειται για μια διακήρυξη των οικουμενικών δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων: δικαίωμα στην ύπαρξη, δικαίωμα στην ελευθερία και στην αναγνώριση αυτής της ελευθερίας από τους άλλους, καθώς και της κοινωνικής και πολιτισμικής ταυτότητας που απειλείται από τον απάνθρωπο κόσμο του κέρδους (...). Οφείλουμε κυρίως να διακηρύξουμε ότι η δημοκρατία, που μετατρέπει τους εργαζομένους σε υπεύθυνους πολίτες, είναι η βασική προϋπόθεση της οικονομικής και κοινωνικής ανόρθωσης, τουλάχιστον στις χώρες που έχουν ήδη επιλέξει την πολιτική ελευθερία αντί του ολοκληρωτισμού».

Οι οικονομολόγοι είναι πρωταγωνιστές στις εκτιμήσεις για την κρίση. Να όμως που ο διάσημος γάλλος κοινωνιολόγος Αλέν Τουρέν με ένα εκτενές, διορατικό δοκίμιο ερευνά πώς η σημερινή ύφεση μετασχηματίζει μακροπρόθεσμα τις κοινωνίες, πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτή τη δυσμενή κατάσταση και τι θετικό μπορεί να μας περιμένει όταν θα καταφέρουμε να βγούμε από αυτήν.

Η κοινωνία μας, αυτή της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και του θριαμβεύοντος ατομικισμού, διέρρηξε κάθε δεσμό με το παλαιό μοντέλο ενσωμάτωσης της εποχής της βιομηχανικής επανάστασης, συμπεραίνει ο Αλέν Τουρέν στο βιβλίο του «Μετά την κρίση. Από την κυριαρχία των αγορών στην αναγέννηση της κοινωνίας», που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» (μεταφρ: Μαρία Μαλαφέκα). Θεωρεί ότι δεν είμαστε πλέον δρώντα υποκείμενα ενός οικονομικού συστήματος γύρω από το οποίο οργανώνεται η κοινωνική ζωή, αλλά πρέπει να βλέπουμε τους εαυτούς μας κυρίως ως υποκείμενα που έχουν δικαιώματα, μέσα σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από το πολιτισμικό στοιχείο.

Στα χρόνια που έρχονται θα παραπαίουμε ανάμεσα στην καταστροφή και στην αναμόρφωση, είναι η προφητεία του συγγραφέα, ο οποίος διετέλεσε διευθυντής ερευνών στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, όπου ίδρυσε το Κέντρο Μελέτης Κοινωνικών Κινηματών, ενώ στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του «Προς σοσιαλιστές ανοικτή επιστολή» (Παπαζήσης, 1996), «Πώς να ξεφύγουμε από τον φιλελευθερισμό» (Πόλις, 1999), κ.ά.

«Οταν η κρίση διαχωρίζει την οικονομία από την υπόλοιπη κοινωνία και η τελευταία κλείνεται μέσα στα εσωτερικά της προβλήματα, σε τι καταλήγει η κοινωνική ζωή»; είναι ένα από τα πρώτα ζητήματα που θέτει ο Τουρέν για να δώσει την απάντηση:

«Οχι μόνο τίθεται στο περιθώριο αλλά μεταβάλλεται, σε σημείο μάλιστα να προκαλεί φόβους και εξεγέρσεις ενάντια στους θεσμούς. Αυτές οι συγκινησιακές αντιδράσεις συνέβαλαν πολλές φορές στην επιτυχία κάποιου αυταρχικού, λαϊκίστικου ή εθνικιστικού κινήματος (...) Παράλληλα, η κρίση επιταχύνει τη μακροπρόθεσμη τάση προς τον διαχωρισμό του οικονομικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής του διάστασης, από τα κοινωνικά υποκείμενα, τα οποία, έχοντας πληγεί από την κοινωνική κρίση, μετατρέπονται σε ανέργους, αποκλεισμένους ή κατεστραμμένους αποταμιευτές, όλους ανίκανους να αντιδράσουν πολιτικά, γεγονός που εξηγεί τη σημερινή σιωπή των θυμάτων της κρίσης, ή σε υποκείμενα όλο και λιγότερο κοινωνικά, προσδιοριζόμενα μάλλον με όρους οικουμενικούς, ηθικούς ή πολιτισμικούς».

Χωρίς να απορρίπτει τις τεχνικές λύσεις των οικονομολόγων, ο συγγραφέας προτείνει: «Να αναδομήσουμε την κοινωνική ζωή, να θέσουμε τέρμα στην κυριαρχία της οικονομίας πάνω στην κοινωνία». Αυτό σημαίνει προσφυγή «σε μια αρχή όλο και περισσότερο γενική, ακόμα και οικουμενική, που μπορούμε να την ονομάσουμε ξανά δικαιώματα του ανθρώπου (αναφερόμενα καλύτερα ως ανθρώπινα), η οποία οφείλει να γεννήσει νέες μορφές οργάνωσης, διαπαιδαγώγησης, διακυβέρνησης, να είναι ικανή να επιφέρει μια αναδιανομή του εθνικού προϊόντος υπέρ της εργασίας που εδώ και πολύ καιρό θυσιάζεται στον βωμό του κεφαλαίου και να απαιτήσει περισσότερο πραγματικό σεβασμό της αξιοπρέπειας όλων των ανθρώπινων όντων».

Ο φημισμένος διανοητής βλέπει το τέλος του διαχωρισμού των τάξεων και των ομάδων, όπως τον ξέραμε. «Σε όλους τους τομείς οι κοινωνικές κατηγορίες αποσυντίθενται ή κατακερματίζονται». Η εξέλιξη αυτή είναι πιο ορατή στον επαγγελματικό τομέα. «Η κατάρρευση του διεθνούς τραπεζικού συστήματος, με πρώτο το αμερικανικό, δημιούργησε ένα σοκ και γέννησε φόβους, αλλά δεν προκάλεσε μαζική αντίδραση από την πλευρά των θυμάτων, καθώς δεν αποτελούσαν μια πραγματική κοινωνική και πολιτική ομάδα, και τα συμφέροντα των εργαζομένων δεν ήταν περισσότερο ενιαία από όσο εκείνα των ιθυνόντων, μεταξύ των οποίων υπήρχαν επίσης διαιρέσεις και συγκρούσεις».

Από την άλλη, οι νέες κοινωνικές σχέσεις όλο και πιο άμεσα εκθέτουν τους εργαζόμενους στο στρες που προκαλεί η πίεση της αγοράς. «Αυτοκτονίες, εγκατάλειψη, ψυχικές ασθένειες δείχνουν αυτήν την σύνθλιψη ατόμων που ονομάζουμε πιο υπεύθυνα και πιο ελεύθερα και που είναι πάντα περισσότερο εκτεθειμένα στη στρατηγική των επιχειρήσεων και των αγορών (...) Η πολιτική των επιχειρήσεων συνίσταται όλο και περισσότερο στο να προστατεύονται οι ίδιες από τις θύελλες εκθέτοντας τους εργαζόμενούς τους στη βία τη πρώτης γραμμής».

Στην αρχή οι άνθρωποι ζητούσαν από τους κυβερνώντες να καταφέρουν να σταματήσουν την κρίση και να ξαναθέσουν σε κίνηση τις μηχανές της οικονομίας. Τώρα όμως στρέφονται πάλι στο σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, πιστεύει ο Τουρέν:

«Η έξοδος από την κρίση και η διαμόρφωση μιας νέας κοινωνίας εξαρτώνται από πρωτοβουλίες που θα πάρουν οι κυβερνήσεις ή θα επιβληθούν από τα ίδια τα θύματα». Με νέους νόμους, θεσμούς και πολιτισμικούς στόχους, που θα υποστηρίζουν την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη: «Ο ρόλος των θεσμών δεν είναι πλέον να επιβάλλουν κανόνες αλλά να βοηθούν στην οικοδόμηση του ανθρώπινου υποκειμένου, με βάση την ποικιλομορφία των ατόμων και κοινωνικών ομάδων».

Κι αυτό δεν μπορεί να ευοδωθεί «παρά μόνο από μαχητικούς πολίτες και υποδειγματικές μορφές οργανωμένους όχι κάθετα, όπως τα κόμματα και τα συνδικάτα, αλλά οριζόντια, από την κοινή γνώμη και από παράγοντες πληροφορημένους κυρίως από τα ΜΜΕ και το Διαδίκτυο και αποφασισμένους να μην αφήσουν να συσταθεί μια νέα εξουσία ακόμα πιο αυταρχική από την παλιά».

Οπως συμπεραίνει ο Τουρέν: «Απέναντι σε ένα όλο και περισσότερο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η μόνη εφικτή αμυντική δύναμη οφείλει να είναι πάνω από την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα (...) Πρόκειται για μια διακήρυξη των οικουμενικών δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων: δικαίωμα στην ύπαρξη, δικαίωμα στην ελευθερία και στην αναγνώριση αυτής της ελευθερίας από τους άλλους, καθώς και της κοινωνικής και πολιτισμικής ταυτότητας που απειλείται από τον απάνθρωπο κόσμο του κέρδους (...). Οφείλουμε κυρίως να διακηρύξουμε ότι η δημοκρατία, που μετατρέπει τους εργαζομένους σε υπεύθυνους πολίτες, είναι η βασική προϋπόθεση της οικονομικής και κοινωνικής ανόρθωσης, τουλάχιστον στις χώρες που έχουν ήδη επιλέξει την πολιτική ελευθερία αντί του ολοκληρωτισμού».

Αναρτήθηκε από Gustave Flaubert
ΒΛ και