Λακάν εναντίον Ουίνικοτ αναδημοσιευση απο το Στο ντιβάνι με το Λακάν

Λακάν εναντίον Ουίνικοτ

Joan Conway

Ο Λακάν και ο Ουίνικοτ (Winnicott) έτρεφαν μεγάλο σεβασμό ο ένας για το πρόσωπο του άλλου. Ο Λακάν σε επιστολή αποκαλεί τον Ουίνικοτ πολυαγαπημένο φίλο (Television:75). Ο Λακάν το 1959 προώθησε την μετάφραση και δημοσίευση του σημαντικού σεμιναρίου του Ουίνικοτ «Μεταβατικά αντικείμενα και μεταβατικά φαινόμενα» στο περιδοκό Psychanalyse. Επίσης ο Λακάν απολάμβανε να πειράζει τον Ουίνικοτ αποκαλώντας τον «νοσοκόμο-αναλυτή» ο οποίος δημιουργούσε τον κίνδυνο να μειώσει την ανακάλυψη του Φρόιντ σε μια πρακτική του «καλού Σαμαρείτη». Όπως ξέρουμε για το πείραγμα και τα αστεία πολλές φορές μπορούν να είναι θανάσιμα σοβαρά.

Η έννοια της ενόρμησης, στόχος της οποίας είναι η ικανοποίηση διαμέσου ενός αντικειμένου, είναι διαμετρικά αντίθετη με την αντίληψη των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Για τον Λακάν το μεταβατικό αντικείμενο του Ουίνικοτ είναι ένα μέσο που βοηθά στο να ανταπεξέλθει το βρέφος από τον αποχωρισμό της μητέρας. Ο μεταβατικός χώρος ενσωματώνει κάτι άλλο από την τυπική συμβιωτική σχέση όπως την περιέγραψε η Άννα Φρόιντ για παράδειγμα. Για τον Λακάν ο Ουίνικοτ αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει κάτι ψευδαισθητικό στην σχέση μητέρας παιδιού κάτι μη τυπικό για τους θεωρητικούς των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. 

Για τον Ουίνικοτ είναι ο «αληθής εαυτός» αυτός που προηγείται της ενόρμησης ενώ σύμφωνα με αυτή την άποψη οι ενορμήσεις υπηρετούν τον εαυτό αλλά δεν τον συγκροτούν. Αυτό είναι μια μείζονα παρέκκλιση από από τον Φρόιντ. Υπάρχει πολύ λίγος ή καθόλου χώρος για την βρεφική ή ενήλικη σεξουαλικότητα στην σύλληψη του ατόμου από τον Ουίνικοτ. Ο Ουίνικοτ παίζει με τον παραλληλισμό που κάνει ο Φρόιντ μεταξύ Εγώ και Αυτό από τη μια και αναβάτη και αλόγου από την άλλη. Υποστηρίζει ότι αντί ο αναβάτης να οδηγεί το άλογο στην διεύθυνση που το άλογο θέλει να πάει (όπως υποστηρίζει οΦρόιντ) ο αναβάτης πρέπει να ιππεύσει το άλογο προς την κατεύθυνση που αυτός θέλει. Έτσι είναι φανερή η άποψη του Ουίνικοτ ότι τα ένστικτα τοποθετούνται κάτω από την κυριαρχία και έλεγχο του ατόμου, του «εαυτού».

Το φροϊδικό αντικείμενο δεν είναι (όπως το αντικείμενο στις αντικειμενοτρόπες σχέσεις) ένα αντικείμενο πλήρους ικανοποίησης, ένα αρμονικό αντικείμενο που σηματοδοτεί  μια συγκεκριμένη σχέση με την πραγματικότητα και φανερώνει ένα συγκεκριμένο επίπεδο ωριμότητας. Για τον Λακάν η κατάσταση στην οποία φαίνεται να υπάρχει χάσμα μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου αφορά την προγεννητική οργάνωση όπου οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από  φαινόμενα μεταβατισμού, μια σχέση μεταξύ υποκειμένου αντικειμένου που είναι κυριολεκτικά μια ισοδυναμία μεταξύ του ενός και του άλλου. Αυτή είναι η σχέση λέει ο Λακάν που αποτελεί το θεμέλιο για τις αντικειμενοτρόπες σχέσεις και την τοποθέτηση των σχέσεων αντικειμένου στην πρώτη γραμμή της αναλυτικής πράξης.  Αυτή η οπτική των αντικειμενοτρόπων σχέσεων χάνει το ζητούμενο όπως δείχνει το λακανικό στάδιο του καθρέφτη. Η δυαδική σχέση είναι μια σχέση αντιπαλότητας.

Με φροϊδικούς όρους το υποκείμενο δομείται αναδραστικά μέσω μιας βασικής εμπειρίας (ευνουχισμός και οιδιπόδειο) και η σύγκρουση μεταξύ του συνειδητού και ασυνείδητου προκαλείται από το γεγονός ότι αυτό που αναζητά η ενόρμηση είναι σκοτεινό και παραναγνωρίζεται. Έτσι δεν είναι το μονοπάτι της συνείδησης αυτό στο οποίο το υποκείμενο «βρίσκει τον εαυτό του»  αλλά υπάρχει ένα πέραν της γνώσης. Μέσω του Καρλ Άμπραχαμ  αυτή η φροϊδική αντίληψη του υποκειμένου εγκαταλείπεται προς χάρη της λειτουργίας του αντικειμένου. Η οπτική των αντικειμενοτρόπων σχέσεων για τον Λακάν τοποθετεί αυτό το ιδανικό αντικείμενο ως σκοπό ή τέλος της θεραπείας έχοντας ως αποτέλεσμα την κανονικοποίηση του υποκειμένου. Όταν η σχέση του υποκειμένου με το περιβάλλον είναι κεντρική, τότε το υποκείμενο αντικειμενοποιείται  και η αναλυτική εμπειρία μειώνεται σε εμπειρία προσαρμογής. Οι αντικειμενοτρόπες θεωρίες οδηγούν στην ομογενοποίηση και αποκλείουν την ιδιαιτερότητα της υποκειμενικής επιθυμίας.

Για τον Λακάν όπως αναφέρει στο σεμινάριο IV όλα τα αντικείμενα με τα οποία το παιδί παίζει είναι μεταβατικά (δεν χρειάζεται να είναι συγκεκριμένα) και ανήκουν στην τάξη του φανταστικού, είναι όλα φανταστικά αντικείμενα. Για τον Λακάν η εμφάνιση τέτοιων φανταστικών αντικειμένων δεν σηματοδοτούν κάποια ενδιάμεση, ή μεταβατική περίοδο ανάπτυξης αλλά μια μόνιμη. Για τον Λακάν δεν υπάρχει μεταβατικό αντικείμενο αλλά μετάβαση του αντικειμένου από το αιμομικτικό αντικείμενο στο αντικείμενο αίτιο της επιθυμίας  μέσω των διαδικασιών της αλλοτρίωσης και του αποχωρισμού.

Για τον Λακάν αυτό που έχει ξεχαστεί από τον Ουίνικοτ στη σχέση βρέφους μητέρας είναι η απουσία αντικειμένου.  Η απουσία αντικειμένου είναι αυτή που θεμελιώνει την σχέση του υποκειμένου με τον κόσμο και όχι η προσαρμογή  μέσω της μητέρας. Σύμφωνα με τον Λακάν η απουσία αντικειμένου ως δομική αναγκαιότητα  είναι αυτή που θεμελιώνει το υποκείμενο και το αντικείμενο-αντικείμενο αίτιο της επιθυμίας ενώ για τον Ουίνικοτ δεν είναι απαραίτητο κάτι τέτοιο. Για τον Λακάν η έλλειψη αντικειμένου μπορεί να σηματοδοτήσει διάφορα στάδια στην ανάπτυξη του υποκειμένου.  Η έλλειψη τοποθετείται στο κέντρο της σχέσης μητέρας βρέφους από τον Λακάν όπως και από τον Φρόιντ και λειτουργεί ως άγχος που σχετίζεται με ένα πραγματικό αντικείμενο.  Αυτό το πραγματικό αντικείμενο δεν γίνεται αρχικά αντιληπτό από το βρέφος ως αντικείμενο και έχει μια ευθεία σχέση με το υποκείμενο.  Είναι ο τρόπος με τον οποίο θα παρουσιαστεί ως ανεπαρκές ή ελλείπον που θα θεμελιωθεί μια σχέση με αυτό από το υποκείμενο. Για τον Λακάν δεν χρειάζεται κάποιος διαχωρισμός μεταξύ του εγώ και όχι εγώ.

Ο Λακάν άσκησε κριτική στις έννοιες του αληθινού και ψευδούς εαυτού. Ο ψευδής εαυτός έγινε ισοδύναμος με το φανταστικό εγώ  ενώ ο όρος σύμφωνα με τον Λακάν ήταν προβληματικός  επειδή επιδίωκε να ορίσει το υποκείμενο με όρους μιας τελικής αλήθειας.  Ο Λακάν λέει : « πίσω από τον ψευδή εαυτό τι υπάρχει; Η αλήθεια με την οποία κάποιος θα ξεκινήσει πάλι;»

Ο Ουίνικοτ αναφέρει σπάνια τον πατέρα ή την πατρική λειτουργία. Ο πατέρας δεν εμφανίζεται να απαγορεύει την αιμομικτική επιθυμία όπως ο φροϊδικός πατέρας ούτε αποτελεί μοντέλο σεξουαλικής διαφοράς.

και  μερικα σχολια  αποτο ΝΤΙΒΑΝΙ

kraftwerk3 Δεκεμβρίου 2012 11:10 π.μ.

Αντικείμενο της επιθυμίας δεν υπάρχει στην λακανική ψυχανάλυση, υπάρχει μόνο αντικείμενο αίτιο της επιθυμίας. Διάφορα αντικείμενα φανταστικά μπορούν να καταλάβουν την θέση του αντικειμένου α αλλά η έλλειψη δεν πληρώνεται ποτέ. Στον Ουίνικοτ το αντικείμενο καλύπτει την έλλειψη και είναι πραγματικό και όχι φανταστικό. Το δάχτυλο που πιπιλίζει το βρέφος, η πιπίλα, το αρκουδάκι αποτελούν πραγματικά αντικείμενα (μεταβατικά) τα οποία πληρούν την έλλειψη. Ο Λακάν επικρίνει τη θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων επειδή αυτές αποδέχονται ότι μπορεί να υπάρξει μια αρμονία μεταξύ ενός υποκειμένου και ενός αντικειμένου που να το ικανοποιεί. Στις αντικειμενοτρόπες σχέσεις το αντικείμενο είναι αντικείμενο ικανοποίησης. Επίσης η σχέση αντικειμένου είναι μια συμμετρική και δυαδική σχέση σύμφωνα με την θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Ο Ουίνικοτ δεν λαμβάνει υπόψη το φαλλό, το σημαίνον της έλλειψης αλλά ούτε τη λειτουργία του πατέρα ως νόμου, ως αυτού που απαγορεύει. Ο υποβιβασμός του ρόλου του πατέρα παρουσιάζει τη μητέρα παντοδύναμη, φαλλική. Η φαλλική μητέρα δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε ένα διαστροφικό σύστημα σκέψης όπως υποστηρίζουν ο Μιλλέρ και Laurent. Ο αληθινός εαυτός σύμφωνα με τον Ουίνικοτ αναδύεται κάτω από βλέμμα-καθρέφτη μιας «αρκετά καλής» μητέρας. Αν οι ενορμήσεις δεν προηγούνται αλλά έπονται του εαυτού τότε τι υπάρχει πριν από το καθρέφτισμα στον Ουίνικοτ; Στον Λακάν πριν το στάδιο του καθρέφτη υπάρχει η ενόρμηση. Επίσης ο αληθής εαυτός παραπέμπει στην ουσιοκρατία, δεν αναγνωρίζεται ο φαντασιακός χαρακτήρας του εγώ.
Όσο για την ενόρμηση του θανάτου πρέπει να διακριθεί από τον θάνατο στον Λακάν. Η ενόρμηση του θανάτου δεν ερμηνεύεται ως μια επιστροφή στην ανόργανη ύλη αλλά το αντίθετο, μια ζωή αιώνια, απερίσταλτη (δες το άρθρο για την ενόρμηση θανάτου). Δεν πρόκειται για κάποια απαισιοδοξία αλλά σχετίζεται με την κλινική, ερμηνεύει την επανάληψη τραυματικών αναμνήσεων από τους ασθενείς. Όσο για τον θάνατο, ο Λακάν αρχικά είχε θέσει ως τέλος της ανάλυσης, την αντιμετώπιση της θνητότητας, του πεπερασμένου της ζωής. Αυτό δεν αποτελεί απαισιοδοξία αλλά υγιής στάση απέναντι στον θάνατο. Ο Ουίνικοτ θέτει τον αναλυτή κατά τη διάρκεια της θεραπείας στη θέση αρκετά καλής μητέρας που θα επουλώσει τα τραύματα που δημιούργησε η ανεπαρκής μητέρα του αναλυόμενου ώστε να καταπέσουν οι άμυνες που αυτός ανέπτυξε και να αποκαλυφθεί ο αληθής εαυτός. Πρόκειται για την απόκρυψη της αλήθειας του υποκειμένου με κάθε κόστος. Το υποκείμενο καθηλώνεται σε αυτό το φανταστικό είδωλο που σχηματίζεται στο στάδιο του καθρέφτη, ταυτίζεται με τον άλλο μέσα από μια κατοπτρική σχέση.

Απάντηση

rakis3 Δεκεμβρίου 2012 1:30 μ.μ.

Δε νομίζω. Στον Ουίνικοτ (1971) το πραγματικό αντικείμενο πρέπει να μην ικανοποιεί.
Ο αληθινός εαυτός είναι περισσότερο μια ιδανική περιγραφή και αφορά μια ιδανική μητέρα. Ειδάλλως, δεν θα δημιουργούταν ποτέ το πραγματικό αντικείμενο: Μια ημιτελής προσαρμογή στην ικανοποίηση του βρέφους καθιστά τα αντικείμενα πραγματικά, τόσο αγαπητά όσο και μισητά. Η εμπειρία της μη ικανοποίησης εδραιώνει το πραγματικό αντικείμενο και την εξωτερική πραγματικότητα.Η αρχή της πραγματικότητας δεν είναι παρά η αρχή της ηδονής ενός άλλου, της επιθυμίας ενός άλλου. Έτσι, η ενόρμηση δεν έπεται. Αντιθέτως, σαν τον Φρόυντ, οι συνθήκες ματαίωσης είναι όπου το αντικείμενο παύει να είναι το αντικείμενο της ενόρμησης του ατόμου. Ακριβώς αυτή η κατάσταση οδηγεί στη ναρκισσιστική επένδυση του εγώ, που σημαίνει σταθερότητα και απόκρυψη των ρωγμών, πράγμα που ο Λακάν θα ονομάσει διάκλειση. Αντίθετα, σε σχέση με τον Λακάν, Ο Βεργέτης ψελλίζει κάτι σαν το ότι ακόμη και βρέφος ακούει τη γλώσσα, από την κοιλιά ακόμα. Ό,τι άλλο δεν είναι άξιο ενδιαφέροντος. Αν υπάρχει κάποιος οργανισμός για τους λακανικούς είναι απορίας άξιον.
Τέλος, στο θέμα της ψυχαναλυτικής διαδικασίας. Στον Ουίνικοτ το αντίθετο συμβαίνει από αυτό που λες. Δεν είναι να το παίξει καλή μητέρα αλλά ο αναλυόμενος τα λάθη και τις αποτυχίες του διευκολυντικού περιβάλλοντος να τα χειριστεί με δόσεις και έτσι να λάβει υπόψη του την αποτυχία του αναλυτή ως αντιμεταβίβαση. Αντίθετα, όταν η ψυχανάλυση ξεκινά με σκοπό εντοπισμού του τραύματος και με τον Λακάν καταλήγει να εγκαταλείπει αυτό και να συνδράμει στην ψυχαναλυτική θεωρία, κάτι δεν πάει καλά. Όταν, δηλ. στοχεύει στο να εκπαιδεύσει τον αναλυόμενο στο να καταλάβει τι είναι η ψυχανάλυση , τότε και η λακανική ψυχανάλυση κανονικοποιεί τον αναλυόμενο.