Θα πρέπει να φυλαγόμαστε -όπως άλλωστε έλεγε και ο Δ. Σαββόπουλος-από το να μιλάμε για τα όνειρα μας σε έναν φροϋδιστή Σύμφωνα με τον Φρουντ, το Όνειρο ανακουφίζει την ένταση προσφέροντας φαντασιακή εκπλήρωση στις απωθημένες και απαγορευμένες επιθυμίες
Το Φροϋδικό Όνειρο συντίθεται σχεδόν αποκλειστικά από απωθημένο υλικό από βρεφικές ή παιδικές σεξουαλικές επιθυμίες που είναι ασυμβίβαστες με το εγώ και απωθούνται ,και που μπορούν να αναδυθούν στα όνειρα μόνο με την στρεβλή μορφή των συμβόλων για να αποφύγουν την λογοκρισία του προσυνειδητου*
Οι σεξουαλικές ορμές μπορεί να είναι τόσο πολύ καταπιεσμένες που οι αναμνήσεις ενός ανθρώπου από τα σημαντικά από ψυχολογική άποψη γεγονότα, τα όνειρα ή τις συνειδητές ονειροπολήσεις του είναι δυνατό να μη περιέχουν φανερά σεξουαλικά στοιχεία Το Όνειρο στη φροϋδική έννοια του όρου χαρακτηρίζεται από μεταφορές, προσμίξεις και συμπυκνώσεις. Το Όνειρο διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα αλλά εμφανίζεται σχεδόν άχρονο. «Η Συμπύκνωση είναι μαζί με την μετατροπή μιας σκέψης σε περιστατικό τα πιο ιδιότυπα χαρακτηριστικά του ονείρου» έλεγε ο Φρουντ.
Αλλά και η μετάθεση, η μεταφορά, η εικονογράφηση περιστατικών. Στο Όνειρο συναντάμε πρόσωπα πού δεν θα συναντούσαμε ποτέ,« με περίεργα σύνθετα χαρακτηριστικά, αθροιστικά και μικτά, δημιουργίες πού μπορούν να συγκριθούν με μυθικά ζώα.» ***
* A . Hadfield ,Dreams and night mares PENGUIN BOOKS great Britain 1962
**(που είναι ο προθάλαμος –δίοδος μεταξύ του ασυνείδητου και του συνειδητού)
* A . Hadfield ,Dreams and night mares PENGUIN BOOKS great Britain 1962
**(που είναι ο προθάλαμος –δίοδος μεταξύ του ασυνείδητου και του συνειδητού)
*** Σ Φρόιντ, Όνειρο και Τηλεπάθεια. εκδ Επίκουρος, Αθήνα 1983
βλ και
Μιχάλη Χρυσανθοπουλου, Αρτεμίδωρος και Φρουντ ,ερμηνευτικές προσεγγίσεις και λογοτεχνικά όνειρα , Προσεγγίσεις ,Εξάντας, Αθήνα 2οο5 (αποσπασμα βιβλιοπαρουσιασης τουΠέτρου Θεοδωρίδη στο περιοδικό Επιστημη και Κοινωνια)
Η ερμηνεία των ονείρων(1900)του Φρουντ, συνεισφέρει με δυο τρόπους στην ανατροπή κοινών τόπων του ευρωπαϊκου ορθολογικου τρόπου σκέψης:πρώτον τεκμηριώνει ότι το όνειρο είναι ένα ψυχικό φαινόμενο που εκκινεί από την επιθυμία και στόχο έχει την εκπλήρωση της.δεύτερον διατυπώνει την πρώτη ολοκληρωμένη άποψη για τη δομή του ψυχικού οργάνου διαχωρίζοντας μεταξύ της συνείδησης και του ασυνείδητου
Στην Ερμηνεία των ονείρων ,ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης διαπλέκει το υποκείμενο της αφήγησης με το αντικείμενο της μελέτης δεν υπάρχει δυνατότητα διαχωρισμού ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο της αφήγησης Η θέση αυτή του Φρουντ πρέπει να συσχετισθεί με τα θεωρία του για το πώς δομείται το Όνειρο μέσω της εργασίας του Ονείρου και πώς αποδομείται. Η εργασία του ονείρου συνίσταται στις ενέργειες που μετατρέπουν το λανθάνον περιεχόμενο του ονείρου ,δηλαδή τα ημερήσια κατάλοιπα και τα σωματικά ερεθίσματα ,στο έκδηλο περιεχόμενο ή Όνειρο δηλαδή στο εικονικό κυρίως προϊόν που βλέπει κανείς στον ύπνο του. Μηχανισμοί της εργασίας του ονείρου είναι- κατά Φρουντ- η συμπύκνωση, η μετάθεση, η μέριμνα για την παραστασιμότητα ή ικανότητα για απεικόνιση,και η δευτερογενής επεξεργασία
Στην Ερμηνεία των ονείρων ,ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης διαπλέκει το υποκείμενο της αφήγησης με το αντικείμενο της μελέτης δεν υπάρχει δυνατότητα διαχωρισμού ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο της αφήγησης Η θέση αυτή του Φρουντ πρέπει να συσχετισθεί με τα θεωρία του για το πώς δομείται το Όνειρο μέσω της εργασίας του Ονείρου και πώς αποδομείται. Η εργασία του ονείρου συνίσταται στις ενέργειες που μετατρέπουν το λανθάνον περιεχόμενο του ονείρου ,δηλαδή τα ημερήσια κατάλοιπα και τα σωματικά ερεθίσματα ,στο έκδηλο περιεχόμενο ή Όνειρο δηλαδή στο εικονικό κυρίως προϊόν που βλέπει κανείς στον ύπνο του. Μηχανισμοί της εργασίας του ονείρου είναι- κατά Φρουντ- η συμπύκνωση, η μετάθεση, η μέριμνα για την παραστασιμότητα ή ικανότητα για απεικόνιση,και η δευτερογενής επεξεργασία
Η συμπύκνωση,ο επικαθορισμός ή υπερκαθορισμός σύμφωνα με τον οποίο ένα όνειρο μπορεί να εκφράσει πολλές διαφορετικές επιθυμίες. Η μετάθεση που αποτελεί έναν μηχανισμό που προσδιορίζει ότι το έκδηλο Όνειρο έχει διαφορετική εστίαση από τις λανθάνουσες ονειρικές σχέσεις αυτό σημαίνει ότι σημαντικά στοιχεία του έκδηλου περιεχομένου δεν παίζουν τον ίδιο ρόλο στις λανθάνουσες ονειρικές σκέψεις και το αντίστροφο. Κατά συνέπεια το έκδηλο Όνειρο δεν αντικατοπτρίζει την σχετική σημασία των ονειρικών σκέψεων. Το αποτέλεσμα είναι η παραμόρφωση του ονείρου με άξονα τη μετατροπή του ασήμαντου σε σημαντικό και του σημαντικού σε ασήμαντο Η μέριμνα για την παραστασιμότητα συνίσταται στο ότι οι ονειρικές σκέψεις οφείλουν να υποβάλλονται σε μια διαδικασία επιλογής και μετατροπής σε εικόνες. Ετσι πριμοδοτείται η εικονική διατύπωση, κατασκευάζονται μεταφορές, δημιουργείται ένα εικονικό και συγκειμενικό πλαίσιο εντός του οποίου αναζητεί και βρίσκει τη θέση της μια ονειρική σκέψη « με παρόμοιο τρόπο όπως στην εργασία του ποιητή » Ο συγγραφέας εδώ θεωρεί ότι με τον μηχανισμό αυτόν ο Φρουντ υπογραμμίζει την μεταφορική διαδικασία, και τον ρόλο που παίζει η εκ των υστερών νοηματοδότητση και η ερμηνευτική κατασκευή. Η δευτερογενής επεξεργασία που αποτελεί την πρώτη ερμηνεία το ονείρου από τον ίδιο τον ονειρευόμενο συνίσταται στην αναδιάταξη του ονείρου, ώστε αυτό να αποκτήσει τη λογική και κατανοητή μορφή .
Η ψυχαναλυτική ερμηνεία ξεκινά από το έκδηλο και βασιζόμενη στη γνώση των μηχανισμών του ονείρου αλλά και της γενικότερης ψυχαναλυτικής θεωρίας οδηγείται στο λανθάνον Όνειρο:
Στο Όνειρο ή επιθυμία και η εκπλήρωση της δεν αποτελούν τους κρίκους μιας αιτιώδους αλυσίδας και δεν διακρίνονται χρονικά:αρκεί η παρουσία του ενός από τους όρους για να συναγάγουμε τους επόμενους Πρώτον. τα όνειρα αποτελούν εκπλήρωση επιθυμιών. Η θέση αυτή σημαίνει ταυτόχρονα δυο πράγματα: ότι τα όνειρα προέρχονται από τις επιθυμίες και οτι οι επιθυμίες ανήκουν στην Πρωτογενή διαδικασία η οποία χαρακτηρίζει το Ασυνείδητο ,ανήκουν δηλαδή σε ένα σύστημα ψυχικής λειτουργίας ,στο οποίο δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ της επιθυμίας και της εκπλήρωσης της Κατά τον Φρουντ,οι ασυνείδητες επιθυμίες παραμένουν πάντοτε ενεργές και οι ασυνείδητες διαδικασίες είναι ακατάλυτες. Η λήθη για τον Φρουντ συντελείται στο επίπεδο του προσυνειδητού και συνιστά μια δευτερογενή διαδικασία. Το ασυνείδητο, το ψυχικό σύστημα στο οποίο παράγεται το Όνειρο,δεν χαρακτηρίζεται από τη χρονικότητα του συνειδητού, μια και σε αυτό η πάροδος του χρόνου δεν επιφέρει καμία μεταβολή. Αυτό σημαίνει οτι ο χρόνος λειτουργεί με ένα ιδιαίτερο τρόπο τόσο στο ασυνείδητο όσο και στο Όνειρο που αποτελεί φαινόμενο του. Συγκεκριμένα , στο Όνειρο η επιθυμία εικονογραφείται ως πράξη. η επιθυμία να πάει κανείς ταξίδι παίρνει στο Όνειρο τη μορφή ενός ταξιδιού που συντελείται , ο ονειρευόμενος δηλαδή δεν επιθυμεί να ταξιδέψει αλλά ταξιδεύει. Ετσι ,ο χρόνος που αναγκαστικά παραβάλλεται μεταξύ της επιθυμίας και της εκπλήρωσης της καταργείται. Παρατηρείται μια μορφή αχρονικοτητας στο όνειρο η οποία συνίσταται στην παρουσίαση της επιθυμίας ως γεγονότος.
Ο Χρυσανθοπουλος στο τρίτο κεφάλαιο επανέρχεται στην σχέση Αρτεμίδωρου και Φρουντ στηριγμένος στην ομοιότητα ως διαδικασία που συμβάλλει στην ερμηνεία των ονείρων Η ομοιότητα αποτελεί σημαντικό στοιχείο στον Αρτεμίδωρο, επειδή του επιτρέπει να κινείται από το παρελθόν προς το παρόν και το μέλλον. Η ομοιότητα είχε και για τον Φρουντ μεγάλη σημασία επειδή το ασυνείδητο δεν διέπεται από τους κανόνες της χρονικής ακολουθίας του συνειδητού και ,κατά συνέπεια, το παρόν δομείται κατ αναλογία του παρελθόντος
Η αναλογική σκέψη αποτέλεσε σημείο αναφοράς του φροϋδικού λόγου .παράλληλα όμως, αυτός δεν εγκατέλειψε ποτέ το κεκτημένο της εμπειρικής παρατήρησης των θετικών επιστημών Μπορούμε –σύμφωνα με τον συγγραφέα -να χαρακτηρίσουμε το εγχείρημα του Φρουντ ως μια προσπάθεια ενσωμάτωσης του μυθικού τρόπου σκέψης στο ορθολογικού.Με την έννοια αυτή διαπιστώνουμε μια καταστατική αντίφαση, η οποία έχει μια από τις χαρακτηριστικές εκφάνσεις της στο ζήτημα του χρόνου:το ασυνείδητο που χαρακτηρίζεται από αχρονικότητα και το συνειδητό που κατατάσσει χρονικά τις εμπειρίες συνδιαλέγονται ,προκαλώντας ετσι μια μη γραμμική αντίληψη του χρόνου και ενσωματώνοντας τον μυθικό τρόπο σκέψης στον ορθολογικό.
Αν«η παλαιά δοξασία ,ότι το όνειρο μας δείχνει το μέλλον , μπορεί να έχει μια δόση αλήθειας » όπως υποστηρίζει ο Φρουντ αυτό σημαίνει ότι το όνειρο δεν είναι μεν προφητικό, επιτρέπει όμως, διαμέσου της γνώσης του παρελθόντος, τη διατύπωση προβλέψεων για το μέλλον.Και η διττοτητα ξεπερνιέται με ένα παράδειγμα αναλογικής σκέψης: το παρόν αποτελεί ομοίωμα του παρλθοντος το δε μέλλον ο ονειρευομενος το εκλαμβάνει ως παρόν: επειδή το όνειρο παρουσιάζει μια επιθυμία ως εκπληρωμένη , επειδή δηλαδή καταργεί ΄την χρονική απόσταση ανάμεσα στο « επιθυμώ » και το «έχω » και την εικονογραφεί ως πράξη αρατηρούμε λοιπόν τον τρόπο με τον οποίο η ερμηνεία του παρελθόντος και η ανακατασκευή του στο παρόν συλλειτουργεί με την κατασκευή του μέλλοντος ως παρόντος.
Η ψυχαναλυτική ερμηνεία ξεκινά από το έκδηλο και βασιζόμενη στη γνώση των μηχανισμών του ονείρου αλλά και της γενικότερης ψυχαναλυτικής θεωρίας οδηγείται στο λανθάνον Όνειρο:
Στο Όνειρο ή επιθυμία και η εκπλήρωση της δεν αποτελούν τους κρίκους μιας αιτιώδους αλυσίδας και δεν διακρίνονται χρονικά:αρκεί η παρουσία του ενός από τους όρους για να συναγάγουμε τους επόμενους Πρώτον. τα όνειρα αποτελούν εκπλήρωση επιθυμιών. Η θέση αυτή σημαίνει ταυτόχρονα δυο πράγματα: ότι τα όνειρα προέρχονται από τις επιθυμίες και οτι οι επιθυμίες ανήκουν στην Πρωτογενή διαδικασία η οποία χαρακτηρίζει το Ασυνείδητο ,ανήκουν δηλαδή σε ένα σύστημα ψυχικής λειτουργίας ,στο οποίο δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ της επιθυμίας και της εκπλήρωσης της Κατά τον Φρουντ,οι ασυνείδητες επιθυμίες παραμένουν πάντοτε ενεργές και οι ασυνείδητες διαδικασίες είναι ακατάλυτες. Η λήθη για τον Φρουντ συντελείται στο επίπεδο του προσυνειδητού και συνιστά μια δευτερογενή διαδικασία. Το ασυνείδητο, το ψυχικό σύστημα στο οποίο παράγεται το Όνειρο,δεν χαρακτηρίζεται από τη χρονικότητα του συνειδητού, μια και σε αυτό η πάροδος του χρόνου δεν επιφέρει καμία μεταβολή. Αυτό σημαίνει οτι ο χρόνος λειτουργεί με ένα ιδιαίτερο τρόπο τόσο στο ασυνείδητο όσο και στο Όνειρο που αποτελεί φαινόμενο του. Συγκεκριμένα , στο Όνειρο η επιθυμία εικονογραφείται ως πράξη. η επιθυμία να πάει κανείς ταξίδι παίρνει στο Όνειρο τη μορφή ενός ταξιδιού που συντελείται , ο ονειρευόμενος δηλαδή δεν επιθυμεί να ταξιδέψει αλλά ταξιδεύει. Ετσι ,ο χρόνος που αναγκαστικά παραβάλλεται μεταξύ της επιθυμίας και της εκπλήρωσης της καταργείται. Παρατηρείται μια μορφή αχρονικοτητας στο όνειρο η οποία συνίσταται στην παρουσίαση της επιθυμίας ως γεγονότος.
Ο Χρυσανθοπουλος στο τρίτο κεφάλαιο επανέρχεται στην σχέση Αρτεμίδωρου και Φρουντ στηριγμένος στην ομοιότητα ως διαδικασία που συμβάλλει στην ερμηνεία των ονείρων Η ομοιότητα αποτελεί σημαντικό στοιχείο στον Αρτεμίδωρο, επειδή του επιτρέπει να κινείται από το παρελθόν προς το παρόν και το μέλλον. Η ομοιότητα είχε και για τον Φρουντ μεγάλη σημασία επειδή το ασυνείδητο δεν διέπεται από τους κανόνες της χρονικής ακολουθίας του συνειδητού και ,κατά συνέπεια, το παρόν δομείται κατ αναλογία του παρελθόντος
Η αναλογική σκέψη αποτέλεσε σημείο αναφοράς του φροϋδικού λόγου .παράλληλα όμως, αυτός δεν εγκατέλειψε ποτέ το κεκτημένο της εμπειρικής παρατήρησης των θετικών επιστημών Μπορούμε –σύμφωνα με τον συγγραφέα -να χαρακτηρίσουμε το εγχείρημα του Φρουντ ως μια προσπάθεια ενσωμάτωσης του μυθικού τρόπου σκέψης στο ορθολογικού.Με την έννοια αυτή διαπιστώνουμε μια καταστατική αντίφαση, η οποία έχει μια από τις χαρακτηριστικές εκφάνσεις της στο ζήτημα του χρόνου:το ασυνείδητο που χαρακτηρίζεται από αχρονικότητα και το συνειδητό που κατατάσσει χρονικά τις εμπειρίες συνδιαλέγονται ,προκαλώντας ετσι μια μη γραμμική αντίληψη του χρόνου και ενσωματώνοντας τον μυθικό τρόπο σκέψης στον ορθολογικό.
Αν«η παλαιά δοξασία ,ότι το όνειρο μας δείχνει το μέλλον , μπορεί να έχει μια δόση αλήθειας » όπως υποστηρίζει ο Φρουντ αυτό σημαίνει ότι το όνειρο δεν είναι μεν προφητικό, επιτρέπει όμως, διαμέσου της γνώσης του παρελθόντος, τη διατύπωση προβλέψεων για το μέλλον.Και η διττοτητα ξεπερνιέται με ένα παράδειγμα αναλογικής σκέψης: το παρόν αποτελεί ομοίωμα του παρλθοντος το δε μέλλον ο ονειρευομενος το εκλαμβάνει ως παρόν: επειδή το όνειρο παρουσιάζει μια επιθυμία ως εκπληρωμένη , επειδή δηλαδή καταργεί ΄την χρονική απόσταση ανάμεσα στο « επιθυμώ » και το «έχω » και την εικονογραφεί ως πράξη αρατηρούμε λοιπόν τον τρόπο με τον οποίο η ερμηνεία του παρελθόντος και η ανακατασκευή του στο παρόν συλλειτουργεί με την κατασκευή του μέλλοντος ως παρόντος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου