Νίκος Πουλατζάς - Φασισμός και Δικτατορία (ολόκληρο το βιβλίο) απο το μπλογκ Ελληνικά Βιβλία

 Νίκος Πουλατζάς - Φασισμός και Δικτατορία (ολόκληρο το βιβλίο) Μέρος 5

 Νίκος Πουλατζάς - Φασισμός και Δικτατορία (ολόκληρο το βιβλίο) Μέρος 9

Σημείωση: Το κείμενο έχει μετατραπεί από pdf αρχείο και γι' αυτό περιέχει μικρά λάθη σε κάποιες λέξεις. Είναι όμως ευανάγνωστο. Για το πρωτότυπο pdf το οποίο δεν περιέχει τα μικρά αυτά λάθη (που όμως δεν αναγνωρίζει τους χαρακτήρες/γράμματα), πηγαίνετε εδώ: http://www.gamato.info/details.php?id=d6f1d034cce68d738d0d3d511dc56e9a097b8b2d


προκαλεί την «αριστερή» καμπή της Διεθνούς.2
Η πρώτη αντίρρηση που θα προβάλαμε σ' αυτήν τη λογική είνοα ότι οι εκτιμήσεις: «δεξιά-αριστερά» είνοα περιγραφικές, διότι δεν προ-σδιορίζουν τη συγκυρία της πάλης των τάξεων οτην ΕΣΣΔ. Από την άλλη μεριά, ακόμη κι αν καταφέρουμε να εντοπίσουμε τα αποτελέ-οματα των καμπών, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εντάσοοντοα, λίγο ή πολύ, ατο πεδίο της ίδιας γενικής γραμμής για την οποία γίνετοα λό-γος. Πιο πέρα: Έχει καθιερωθεί ότι μετά το 1928 οι διακυμάνσεις του είδους «δεξιά-αριστερά» απαλύνονται ακόμη και από άποψη καθαρά φαινομενική.
Αλλά κι αν υποτεθεί ότι διατηρούμε το ίδιο σχήμα, οι αντιφάσεις είνοα ολοφάνερες πριν και μετά το 1928. Στο αποκορύφωμα της πά-λης εναντίον της αριστερής αντιπολίτευσης, η Κ.Δ. μπαίνει ατην «α-ριστερή» καμπή με το 5ο Συνέδριο (1924). Η περίοδος 1924-1928 της Διεθνούς, πολύ διφορούμενη και συγκεχυμένη, δεν μπορεί επίσης να ερμηνευθεί μ' αυτόν τον τρόπο, γιατί την ίδια εποχή στην ΕΣΣΔ τα πράγματα φαίνονται ξεκάθαρα (πάλη εναντίον της «αριοτερής αντι-πολίτευσης»). Η ερμηνεία: πάλη του Στάλιν εναντίον της δεξιάς αντι-πολίτευσης, φοάνεται ότι ταιριάζει φαινομενι,κά περισοότερο οτη στρο-φή της Διεθνούς του 1928, υπό τον όρο ότι είχε γίνει, μια πραγματι-κά «υπεραριστερή» στροφή, πράγμα όμως που δεν αυνέβη. Αλλά οι αντιφάσεις είναι καταφανείς στην περίοδο που προπαρασκευάζεται η «δεξιά» στροφή Δημητρώφ, περίοδο, ακριβώς, που συμπίπτει με την έντονη πάλη εναντίον της «δεξιάς αντιπολίτευσης» στην ΕΣΣΔ.
Και τέλος: αν ήδη απ' αυτήν τη χρονολογία οι μεγάλες μορφές της αντιπολίτευσης έχουν πολιτικά εξοντωθεί, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι (πράγμα γνωστό σήμερα), ο Στάλιν πριν καταλήξει στη φυσική εξό-ντωση του συνόλου των παλοαών στελεχών του κόμματος των μπολ-σεβίκων και του Κόκκινου Στρατού, εξακολουθεί να προσκρούει σε πολύ σοβαρές εσωτερικές αντιπολιτεύσεις [Κίρωφ (Kirov), Ορντζονι-κίντζε (Ordjonikidze) κ.λπ.], αντιπολιτεύοεις που προφανώς δεν χω-ράνε στο κλασικό σχήμα «αριοτερά-δεξιά».
2. Ένας άλλος παράγοντας που προτείνετοα από ορισμένους, ως ι-κανός παράγοντας για τον ακριβή προσδιορισμό της σχέσης ΕΣΣΔ και Κομμουνιοτικής Διεθνούς, είναι η εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ.
Είναι γεγονός ότι η εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ επέδρασε και αργότερα ακόμη σημαντικά στην πολιτική της Διεθνούς. Αλλά μέχρι το 1928, η εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ επηρεάζει την πολιτική της Κ.Δ. υποχρεωτικά μέσα από το δρόμο της γενικής γραμμής που κυ-
2. Σαν τυπικό παράδειγμα αυτής της ερμηνείας, βλ. P. Broue, Le parti bolchevique, 1963.
408
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ριαρχεί (με τρόπο άνισο, εννοείται) στην ΕΣΣΔ κοα ταυτόχρονα στα επί μέρους Κ.Κ. (οικονομισμός, απουσία γραμμής μαζών κοα προοδευ-τική εγκατάλειψη του διεθνιομού). Παράδειγμα ενδεικτικό, «a con-trario», και μάλιοτα μετά το 1928: στην Κίνα, λόγω της γραμμής του κινέζικου Κ.Κ. με την καθοδήγηση του Μάο ο δρόμος φράζεται, ο δε-σμός δεν υπάρχει πλέον, κι αυτό οώζει όπως ξέρουμε την Κινέζικη Επανάστασή.3
Από την άλλη μεριά, ακόμη και μετά το 1928, η γενική πολιτική γραμμή διατηρεί τη σημαοία της, ως κρίκος της σχέσης ΕΣΣΔ-Διε-θνούς:
α) η γραμμή αυτή συντελεί στο να προσδιοριοτεί το νόημα της ε-ξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ: «άμυνα της ΕΣΣΔ, μοναδικού προλε-ταριακού κράτους», ή «πολιτική μεγάλης δύναμης της ΕΣΣΔ».
β) Η γενική γραμμή επιτρέπει να γίνουν αντιληπτές ορισμένες α-ντιφάσεις, που εμφανίζονται ως «σφάλματα», με την έννοια ότι αν-χνά η πολιτική της Διεθνούς μοιάζει να εναντιώνεται οτα «συμφέρο-ντα» της ΕΣΣΔ, ανεξάρτητα με την κατεύθυνση που μπορεί να έχει η εξωτερική πολιτική της.
Απλό παράδειγμα, εντελώς ενδεικτικό για την τελευταία περίπτω-ση: για τη γραμμή του σοσιαλφασισμού του 1928 προβάλλετοα, στη Γερμανία ιδιαίτερα, η ακόλουθη ερμηνεία: το γερμανικό μεγάλο κεφά-λαιο ευνοούσε μια πολιτική συνεργαοίας με την ΕΣΣΔ, που εγκαι/νιά-στηκε με τη συμφωνία του Ραπάλο και Φον Σεκτ -συμφωνία που ση-μάδεψε ολόκληρη την εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ στην Ευρώπη-αντίθετα η γερμανική σοσιαλδημοκρατία προσανατολιζόταν προς μία «αντιρωοική» πολιτική ανοιχτής συμμαχίας με τον αγγλογαλλικό, δη-λαδή αμερικάνικο, ιμπεριαλισμό. Ο Στάλιν λοιπόν, με τη στροφή του 1928, κατευθύνει τα πυρά κυρίως εναντίον της ευρωπαϊκής, και ιδιαί-τερα της γερμανικής οοσιαλδημοκρατίας και όχι εναντίον του Χίτλερ, εκπροσώπου του μεγάλου γερμανικού κεφαλαίου, το οποίο είχε εξα-σφαλισθεί με τη συμφωνία του Ραπάλο. Διαγράφεται έτσι μια κάποια ερμηνεία του μελλοντικού γερμανοοοβιετικού συμφώνου.
Η εξήγηση αυτή όμως αγνοεί ένα ουοιαστικό γεγονός: Από το 1925, και ιδιούτερα το 1927, ο Στάλιν, όπως μαρτυρούν πολυάριθμες δηλώσεις του, είχε πλήρη συνείδηση του γεγονότος ότι μια νίκη του Χίτλερ οτη Γερμανία, θα αυνοδευόταν αναπόφευκτα από έναν πόλε-
3. Ας σημειωθεί ότι οι συγγραφείς που αποσιωποΰν τον κρίκο που α-ποτελεί η πολιτική γραμμή, αποδίδουν το χάσμα του «δεομού» Κίνας-Κ.Δ./ΕΣΣΔ οτις δυσκολίες επικοινωνίας ανάμεσα στις κόκκινες βάσεις της Κίνας με την ΕΣΣΔ!
Η ΕΣΣΔ KAI H ΔΙΕΘΝΗΣ
409
μο εναντίον της ΕΣΣΔ. Κοα ανακύπτει το ερώτημα: πού στηρίζεται το μνημειώδες «λάθος» της άποψης ότι η γραμμή του σοσιαλφασισμού θα μπορούσε πραγματικά να φράξει το δρόμο του Χίτλερ;4
3) Τελευτοάος παράγοντας που συχνά προτείνετοα ως καθορισακός για τις σχέσεις ΕΣΣΔ-Κομμουνιστικής Διεθνούς: οι μεγάλες καμπές του μπολοεδίκικου κόμματος οτην εξωτερική πολιηκή, κοα οι επιπτώ-οεις τους στη Διεθνή.
Σίγουρα κι ο παράγοντας αυτός έχει μεγάλη σημασία. Θα προα-κρούσουμε όμως κι εδώ στην αντίρρηση που είδαμε πιο πάνω σχετι-κά με τον «παράγοντα» υπ' αριθμόν 1. Γιατί, εκείνο που μετράει εί-ναι να καταφέρουμε, πέρα από τα φοανόμενα, να εντοπίσουμε τις πραγματικές καμπές, του μπολοεβίκικου κόμματος και να τις χαρα-κτηρίσουμε σε συσχετισμό με την πάλη των τάξεων οτην ΕΣΣΔ. Οπωσ-δήποτε, ούτε ο παράγοντας αυτός άσκηοε ευθεία και άμεση επιρροή πάνω στην πολιτική της Διεθνούς πριν από το 1928. Π.χ. πώς να ερ-μηνευθούν μ' αυτόν τον τρόπο οι αλλεπάλληλες καμπές της Διεθνούς στο 4ο Συνέδριο (1922-23), στο 5ο Συνέδριο (1924) και στην 5η Ολο-μέλεια (1925), στην καρδιά της περιόδου της Νέας Οικονομικής Πο-λιτικής;
Αλλά κι εδώ πάλι, σημασία έχει η γενική πολιτική γραμμή που λει-τουργεί ως κρίκος συνδετικός Διεθνούς-ΕΣΣΔ ακόμη και μετά το 1928:
α) Αναφερόμενοι στη γενική πολιτική γραμμή φτάνουμε ακριβώς στην πραγματική ερμηνεία των «εσωτερικών καμπών» αποκαθιστώ-ντας τη σχέση τους με την ταξική πάλη, της οποίας είναι αποτέλε-σμα. Ο χαρακτήρας: «αριστερά-δεξιά» των στροφών αυτών είναι ου-γκεχυμένος ακόμη και μετά το 1928 (ακριδώς όπως συμβαίνει και με τις καμπές της Διεθνονς).
4. Ας αναφέρουμε εδώ μόνον τον πιο γνωοτό ατη Γαλλία συγγραφέα που ασχολείται μ' αυτά τα ζητήματα, τον I. Ντόυτσερ. Δικαιολογημένα προσπαθεί να βάλει τα πράγματα στη θέση τους: «Αρκεί να υπενθυμίσου-με ότι μετά τη νίκη του Χίτλερ, ακουγόταν συχνά, μέσα στη γερμανική α-ριστερά, η άποψη ότι "δίχως τον Στάλιν, δεν θα υπήρχε ο Χίτλερ". Πρέ-πει να δεχτούμε αυτήν την ερμηνεία με πολλές επιφυλάξεις. Μέσα στη γε-νική θρηνολογία που ακολούθησε το 1933, η πλειονότητα των ήγετών της γερμανικής αριστεράς δεν κουράοτηκε πολΰ να ερμηνεύσει την αποτυχί,α, και να τη φορτώσει στην ολέθρια επιρροή του Στάλιν. Ωστόσο, πρέπει να αποδώσουμε ένα μέρος της ευθύνης στον Στάλιν, γιατί η πολιτική της Διε-θνούς, που αυτός ήταν ο υποκινητής της, σννέβαλε ακούοια στο θρίαμβο του Χίτλερ». (I. Deutscher, Staline, σ. 487). Εκείνο όμως που ο Ντόυτσερ δεν καταφέρνει να εξηγήσει, είναι η ρίζα αυτών των σφαλμάτων.
410
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
β) Με βάση τη γενική πολιτική γραμμή μπορεί επίοης να ερμηνευ-θούν ορισμένες φαινομενικές αντιφάσεις μεταξύ εσωτερικών καμπών της ΕΣΣΔ και των καμπών της Διεθνούς.
Αίφνης, ερμηνεύουν συχνά τη λεγόμενη «υπεραριστερή» στροφή της Διεθνούς, του 1928, αποδίδοντάς την στην αλλαγή κατεύθυνσης που επιβάλλει ο Στάλιν στην ΕΣΣΔ, με την γραμμή της «κολεκτιβο-ποίησης» και που επίσης χαρακτηρίζεται «υπεραριοτερή». Αν όμως γί-νει ένας συσχετισμός με τη γενική γραμμή, οι χαρακτηρισμοί αυτοί δημιουργούν πρόβλημα. Αλλά πέρα απ' αυτό, εκείνο που μας ενδια-φέρει εδώ είναι ότι η ολοφάνερη αντίφαση των δύο «καμπών» δεν μπορεί να εξηγηθεί αν δεν πάρουμε υπόψη μας τη γενική γραμμή. Πραγματικά, η πολιτική στροφή της ΕΣΣΔ, που άλλωστε δεν σταθε-ροποιείται παρά μετά το 1929, προκύπτει από την προϋπόθεση του Α' σοβιετικού πενταετούς προγράμματος, σύμφωνα με την οποία η ΕΣΣΔ είναι για καιρό καταδικασμένη σε απομόνωση και μάλιστα ε-ξωθείται οε πόλεμο με τις ιμπεριαλιστικές χώρες. Η θέση αυτή παρα-δέχεται ότι για μεγάλο διάοτημα η Επανάσταση στην Ευρώπη είναι αδύνατη. Αντίθετα, η ανάλογη στροφή της Διεθνούς προοδιορίζεται διεξοδικά από αναλύαεις και προβλέψεις σχετικά με την κρίση του 1929, και από την εκτίμηση (που διέπει ολόκληρη την πολιτική της Διεθνούς) ότι επίκειται η αναπόφευκτη άνοδος του επαναστατικού ρεύματος στην Ευρώπη.5
To νόημα των παρατηρήσεων αυτών δεν πρέπει να δημιουργήσει σύγχυοη. Επιμένω πάνω οτον κεφαλαιώδη ρόλο που διαδραματίζει η γενική πολιτική γραμμή ως κρίκος της σχέσης ΕΣΣΑ-Κομμουνιατικής Αιεθνούς, όχι γι,α ν' αρνηθώ ή να μειώσω την επιρροή των παραγό-ντων που αναφέρθηκαν πάνω οτην πολιτική της Διεθνούς, αλλά λό-γω του ιδιαίτερου ρόλου που η γραμμή αυτή παίζει οτην ίδια τη Σο-διετική Ένωση. Πραγματικά, η γενική γραμμή έχει καθοριστική σχέ-ση με «αυτό που συμβαίνει στην ΕΣΣΔ»: μέσα από τη σχέση της με την πάλη των τάξεων επιτρέπει να αρθρωθούν τα περιστατικά που α-ναφέρθηκαν, αποκαλύπτοντας το πραγματικό τους νόημα.
Προσεγγίζουμε έτσι το δεύτερο ζήτημα που είναι και το πιο ση-μαντικό: Σε τι ακριβώς αντιατοιχεί ο οικονομισμός, η απουσία γραμ-
5. Αναφέρω εδώ απλώς ορισμένα παραδείγματα, κι έτσι δεν θα προχω-ρήσω οτην εκτεταμένη βιβλιογραφία πάνω στο θέμα. Για την περίπτωση που συζητάμε (τις δυο καμπές του 1928) αναφέρω μόνον τον I. Ντόυτσερ που παρατηρεί συγκεκριμένα: «Υπάρχει μια αναντίρρητη αντίφαση ανάμε-σα σ' αυτές τις δυο κατευθύνσεις, της Ρωσίας, και εκείνης που καθοδηγού-σε η Διεθνής.» (I. Deutscher, Staline, a. 486). Περιττό να προσθέοω ότι ο Ντόυτσερ δεν καταφέρνει να ερμηνεΰοει αυτήν την αντίφαση.
Η ΕΣΣΔ KAI H ΔΙΕΘΝΗΣ
411
μής μαζών και η προοδευτι,κή εγκατάλειψη του διεθνιαμού στην ίδια την ΕΣΣΔ; Ποιες είναι οι αιτίες τους; Ποιες οι συνέπειές τους;
1. Δεν μπορούμε να αρκεστούμε στο να βλέπουμε απλώς λάθη ή αποκλίσεις, εκτός αν υιοθετήοουμε μια καθαρά ιδεαλιστική οπτική της ιστορίας. Οπωσδήποτε, η γενική γραμμή οδηγεί σε συγκεκριμένα λά-θη. Μ' άλλα λόγια, η λανθαομένη γραμμή δεν είνοα ένα απλό λάθος ή παραατράτημα, εκτός κι αν αποδώσουμε καθαρά υποκειμενιοτικό περιεχόμενο στο λάθος: απλούστατα, τα συγκεκριμένα λάθη υπαγο-ρεύοντοα από τούτη τη γραμμή.
2. Δεν μπορούμε επίσης να θεωρήσουμε τη γενική γραμμή σαν γραμμή μιας απλής γραφειοκρατικής κάοτας. Όχι πως το οτοιχείο αυ-τό, αρχικά τουλάχιστον κοα για ένα διάστημα, δεν είχε ιδιάζοντα ρό-λο: αλλά μια γραμμή που διέπει ταυτόχρονα την εσωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ και το παγκόσμιο κομμουνιατικό κίνημα, δεν μπορεί να θεωρηθεί απόρροια μιας οποιασδήποτε γραφειοκρατίας. Ο Τρότσκυ άλλωστε, κάτι ήξερε για το ζήτημα: εμμένοντας οτην «γραφειοκρα-τία», δεν επιχείρησε ποτέ να στοιχειοθετήοει μια γενική γραμμή που θα υπαγόρευε αυτήν την πολιτική, αλλά συνεπής με τον εαυτό του, αρκέστηκε οε μια άποψη για τα «γραφειοκρατικά ζιγκ-ζάγκ».
3. Δεν μπορούμε, τέλος, να ερμηνεύσουμε τη γενική γραμμή εξαρ-τώντας την από το γεγονός ότι βρίοκεται οτη όεύτερη φάοη, σύμφω-να με μια ορισμένη, εντελώς λανθασμένη, άποψη για τη «δεύτερη φά-οη».
Εξηγούμαι: ο Μάο προσκόμισε νέα στοιχεία καίριας σημασίας στη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία και πράξη, θεμελιωμένα πάνω οτη ση-μερινή περίοδο του ιμπεριαλισμοΰ και στις επιπτώσεις πάνω στην πα-γκόσμια ταξική πάλη βασισμένα στην ιστορική εμπειρία της Κινέζικης Επανάστασης. Ωατόοο, δεν μπορούμε να διευκρινίσουμε σε βάθος αυ-τό που καλύπτει η «τρίτη φάση», εφόαον δεν έχουμε διευκρινίσει μ' ακρίβεια:
α) τι εξειδικεύει, τη σημερινή περίοδο του ιμπεριαλισμού και τα οι-κουμενικής σημασίας στοιχεία της Κινέζικης Επανάστασης, ιδίως εκεί-να που αφορούν τις μητροπόλεις του ιμπεριαλισμού.
β) την ίδια την έννοια «φάση» και την έννοια «δεύτερη φάση»• μόνον έτοι μπορούμε να προσδιορίσουμε την «τρίτη φάση».
Θα σταθώ εδώ μόνο ατο δεύτερο σημείο, που μας ενδιαφέρει άμε-σα, προκειμένου να αναακευάσω μια ορισμένη άποψη για τη «δεύτε-ρη φάση», που θεωρώ εντελώς λαθεμένη. Τις περιοσότερες φορές α-ντιλαμβάνονται τη δεύτερη φάση με την έννοια πως ό,τι συνέβη στην ΕΣΣΔ και τη Διεθνή, ήταν, δήθεν, αναγκαία ουνέπεια μιας φάσης οτην οποία έλειπε ακόμη η ιστορική εμπειρία της Κινέζικης Επανά-οτασης και της σκέψης του Μάο.
412
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Αυχή η καθαρά εξελικτική και μοιρολατρική άποψη της περιοδο-λόγησης αναγκαστικά εγκαταλείπει το «ζήτημα Στάλιν». Η γενική πο-λιτική γραμμή της ΕΣΣΔ και της Διεθνούς γίνεται έτσι απ' άκρη a άκρη το αναπόφευκτο επακόλουθο της δεύτερης φάσης, συμπεριλαμ-βάνει στο ίδιο σύνολο και με τον ίδιο τρόπο τον Λένιν και τον Στά-λιν. Η αυνέχεια Λένιν-Στάλιν αντιπροσωπεύει τάχα τη «θετική πείρα» μέσα στα αναγκούα όρια της δεύτερης φάσης. Τίποτε το ουσιαστικό δεν παρεμβάλλετοα στη γενική γραμμή της ΕΣΣΔ από το 1917 ώς τον Χρουστσιόφ, εκτός από τα «λάθη του Στάλιν»: λάθη που αποκτούν είτε περιεχόμενο εντελώς υποκειμενικό, είτε έχουν νόημα απλών ατυ-χημάτων διαδρομής ή «αστοχημάτων βολής» μιας αναγκαίας φάοης.
Ήδη, όμως, ο' αυτό το πρώτο επίπεδο, η ερμηνεία είναι λανθασμέ-νη και το ζήτημα της «τρίτης φάσης» δεν μπορεί να αποσαφηνιστεί αν δεν εγκαταλειφθεί αυτή η ερμηνευτική μέθοδος. Είνοα γεγονός ότι ο ίδιος ο λενινισμός, με την έννοια της σκέψης και της πολιτικής του Λένίν, οριοθετείται από την περίοδο στην οποία εντάσσεται κοα σε οχέση με τη σχέση και την πολιτική του Μάο: έχουμε ήδη διαπιστώ-σει, σ' αυτό το κείμενο, τα όρια αυτά και θα τα διαπιοτώσουμε και πάλι πιο κάτω. Τα ίδια όρια, άλλωστε, ισχύουν και για τον Στάλιν.
Είναι επίσης γεγονός, ότι, μέσα στη διαδικααία ανάπτυξης της ΕΣΣΔ και της Διεθνούς εμφανίζονται σημανηκές ανακατατάξεις πράγμα που μπορεί να χαρακτηριστεί ως απόαταοη μεταξύ Λένιν και Στάλιν ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι υπάρχει «Λένιν» και «Στάλιν». To να λέει λοιπόν κάποιος ότι και ο Λένιν οριοθετείται, λόγω της περιόδου στην οποία εντάσσεται (οριοθέτηση που υπάρχει και για τον Στάλιν) είναι ένα πράγμα. To να λέει, όμως, ότι ο οικονομίσμός, η απουσία γραμμής μαζών και η εγκατάλειψη του προλεταριακού διεθνισμού, που κυριαρχούν προοδευτικά στην πολιτική του μπολσεβίκικου κόμματος και της Διεθνούς, είναι ο αναγκαστικά περιορισμένος λενινισμός της δεύτερης φάσης, συν τα λάθη του Στάλιν, είναι άλλο πράγμα. Κι αυ-τό είναι το λάθος.
Επιπρόσθετα, νοθεύεται έτσι εντελώς το ζήτημα της «τρίτης φάσης».
To περιεχόμενο και η έννοια της τρίτης φάσης εμφανίζονται με ε-ντελώς άλλη όψη αν την προσδιορίοουμε, αντίστοιχα, σύμφωνα με την παραπάνω άποψη, δηλαδή αε συσχετισμό με τον Στάλιν, θεωρούμενο ως εκφραστή του «αναγκαστικά περιορισμένου λενινισμού» της «δεύ-τερης φάσης», ή αν την προσδιορίσουμε σύμφωνα με τις αρχές που υ-ποστηρίζω. Ένα απλό παράδειγμα: η αρχή του Μάο: «η πολιτική στη θέση του Κυβερνήτη» (δηλαδή τα πρωτεία στην πολιτική), δεν μπορεί να θεωρηθεί ιδιότυπο γνώρισμα της «τρίτης φάσης» παρά μόνο σε σχέ-οη με τον Στάλιν, που χαρακτηριζόταν από αχαλίνωτο οικονομισμό και εφόσον τον εξομοιώοουμε καταχρηστικά με τον Λένιν. Η ίδια όμοας αρ-
Η ΕΣΣΔ KAI H ΔΙΕΘΝΗΣ
413
χή δεν μπορεί σε καμιά περίπτωοη να θεωρηθεί ιδιότυπο γνώρισμα της «τρίτης φάοης», σε σχέση με τον Λένιν, γιατί αντίθετα από τον Στά-λιν, ο Λένιν πάντα διακήρυσσε και εφάρμοζε αυτήν την αρχή.
Ήταν απαραίτητο να θέσουμε το ερώτημα αυτό για να φτάσουμε σ' εκείνο που μας ενδιαφέρει πιο άμεοα. Πραγματικά, η ερμηνεία αυ-τή δεν επιτρέπει να καταπιαστούμε με μια ανάλυση για «αυτό που συνέβη στην ΕΣΣΔ», την περίοδο που μας απαοχολεί, μια ανάλυση που πρέπει ακριβώς να βασιστεί πάνω στην ιοτορική εμπειρία της Κι-νέζικης Επανάστασης και τις αρχές που ανέδειξε ο Μάο. Αν, αύμφω-να μ' αυτήν την ερμηνεία, τίποτε ουσιαατικό δεν παρεμβάλλεται με-ταξύ Λένιν κοα Στάλιν, αντό ουμβαίνει γιατί, σύμφωνα με την ίδια πάντα άποψη, στην ΕΣΣΔ τίποτα ουσιαστικά δεν σνμβαίνει οτην εξέ-λιξη της σχέαης δυνάμεων ατη διάρκεια της πάλης των τάξεων, μέχρι το θάνατο του Στάλιν. Η σοβιετική αστική τάξη υποτίθεται πως ξε-πηδά ξαφνικά με την άνοδο του Χρουοτσιόφ όπως η πάνοπλη Αθη-νά από το κεφάλι του Δία. Κι αυτό είναι αφάνταστα πιο σοβαρό: α-παγορεύει, κάθε ανάλυαη της περωδολόγησης της εποχής που μας α-πασχολεί στην ΕΣΣΔ, ανάλυοη που θα αφετηριάζεται από τη λνοαα-λέα ταξική πάλη που διεξάγεται εκεί.
Δεν πρόκειται ν' ασχοληθούμε ιδιαίτερα στο σημείο αυτό με την περιοδολόγηση της ταξικής πάλης οτην ΕΣΣΔ. Πρέπει όμως να πού-με σχετικά δυο πράγματα. Στόχος μου παραμένει να δείξω ότι η πε-ριοδολόγηση οτην ΕΣΣΔ και την Κ.Δ., καθώς κοα η μεταξύ τους σχέ-ση δεν μπορούν να νοηθούν ανεξάρτητα από την πάλη των τάξεων οτην ΕΣΣΔ, παρά μόνο σε αναφορά με τη γενική γραμμή που κυριαρ-χεί προοδευτικά.
Επισημαίνουμε λοιπόν ότι σ' όλη τη διάρκεια της περιόδου που μας απαοχολεί στην ίδια την ΕΣΣΔ ξετυλίγετοα μια λυοοαλέα ταξική πά-λη ανάμεαα οε «δνο δρόμονς»: τον καπιταλιστικό κοα το σοσιαλιστι-κό (τρίτος δεν υπάρχει). Πάλη ανάμεσα σε δυο δρόμους και όχι ανά-μεοα σε δυο γραμμές. Στην ΕΣΣΔ κοα τη Διεθνή, δεν υπάρχουν «δυο» γραμμές, γιατί, όπως έχει ήδη φανεί πιο πάνω, οι διάφορες «αντιπο-λιτεύσεις» εντάσσονται τελικά (αν κοα με άνισο τρόπο) στο ίδιο πε-δίο προβληματικής με την επίσημη γραμμή.6 Η πάλη ανάμεοα οτους δυο δρόμους κατέληξε, μέσα από μια αντιφατική διαδικασία, στην α-νασυγκρότηση με νέα μορφή της «οοβιετικής αστικής τάξης» κοα στην
6. Αυτό δεν οημαίνει ότι η κριτική που έχει γίνει στις ουγκεκριμένες πλευρές της γραμμής από τις διάφορες αντιπολιτεύσεις, συμπεριλαμβανομέ-νου κοα του Τρότσκυ, δεν είχε ταξική σημασία: αυτό φαίνεται συγκεκριμέ-να από τις επιπτώσεις που θα είχε οε μια διαφορετική υλοποίηση της ί-διας βασικής γραμμής.
414
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
κατάληψη της κρατικής εξουσίας απ' αυτήν. Η διαδικασία ανασυγκρό-τησης της «σοβιετικής αστικής τάξης» (και η επιμέλεια της τελευταίας πάνω στην πάλη των τάξεων) βρίσκεται ατο ζενίθ της στην ΕΣΣΔ στην επσχή του Στάλιν. Πραγματικά, πώς κοα μέσα από ποια μονο-πάτια συντελείται τούτη η ανασυγκρότηση της «οοβιετικής αστικής τάξης» που αυναρτάται άλλωατε με μια ολόκληρη οειρά ιοτορικών οννθηκών στην ΕΣΣΔ, πώς δρα πάνω στην εργατική τάξη κοα την πο-λιτική του μπολοεβίκικου κόμματος;
Χάρη στην κινέζικη εμπειρία γνωρίζουμε σήμερα ότι η ανασυγκρό-τηση της αστικής τάξης αρχίζει εξοατίας της πολιτικής γραμμής του κόμματος της εργατικής τάξης• οι πιο αημαντικές πιθανόν, επιπτώσεις της γραμμής αυτής αφορούν τους κρατικσύς μηχανισμούς, συμπεριλαμ-βανομένων και των ιδεολογικών. Οι κρατικοί μηχανιομοί αποτελούν τα καταφύγια της παλιάς αστι,κής τάξης, που αρχικά έχει εκτοπιστεί από την οικονομική της θέση. Είναι επίσης οι προμαχώνες της ανα-συγκρότησής της κάτω από μια νέα μορφή. Μέσα στη διαδικασία αυ-τή, η «γραφειοκρατική παραμόρφωση» παίζει βέβοαα κάποιο ρόλο, κοντά σ' άλλα κοα ως ευνοϊκή κατάοταση για το σχηματισμό ενός πρώτου πυρήνα αστικής τάξης του Κράτους. Αλλά και η ίδια η πο-λιτική απέναντι στους κρατικούς μηχανισμούς υπαγορεύεται από μια γενικότερη γραμμή, με αποτελέσματα πολύ εκτεταμένα: υπαγορεύεται δηλαδή από τον οικονομισμό, την απουσία γραμμής μαζών (πράγμα που υποθάλπει την ααηκή πρακηκή), και το αναγκαστικό επακόλου-θό τους, την εγκατάλειψη του προλεταριακού διεθνιαμού?
Η γενική γραμμή, ούτε είναι ένα απλό λάθος, ούτε πέφτει από τον ουρανό, αλλά συνδέεται με την ταξική πάλη στην ΕΣΣΔ. Και κατά πρώτο κοα κύριο λόγο οφείλετοα στην εμμονή της αστικής ιδεολογίας κατά τη μεταβατική φάση. Η επιβίωση της αστικής ιδεολογίας αυνδέε-ται με την επιρροή που ασκεί στην πράξη μια αστική τάξη που ως κοινωνική δύναμη έχει καταφύγει στους κρατικούς μηχανιομούς (επιρ-ροή που με τη σειρά της οφείλεται σε μια σειρά ιδιαίτερων ιστορικών παραγόντων). Η αυξανόμενη παρουοία της «σοβιετικής αστικής τάξης» μέαα στο ίδιο το μπολσεβίκικο κόμμα ποάζει εδώ σημαντικό ρόλο. Η γενική γραμμή εμφανίζεται λοιπόν ως κύριο ρήγμα που θα επιτρέψει την εμπυρευμάτιση της διαδικασίας για την ανασυγκρότηση της «σο-βιετικής αστικής τάξης» ως κοινωνικής δύναμης, με νέα μορφή.
Η γενική γραμμή, όμως κατ' αντίστροφη φορά, έρχεται προοδευτι-
7. Συγκεκριμένα, η απουσία προλεταριακής δημοκρατίας στο πλαίσιο του μπολσεβίκικου κόμματος, η αστυνομική αντίληψη της πολιτικής εκ μέ-ρους της καθοδήγησης του κόμματος κ.λπ., δεν είνοα ούτε απλά σφάλματα ούτε πρώτες οατίες• εμφανίζονται ως συνέπειες της γραμμής αυτής.
Η ΕΣΣΔ KAI H ΔΙΕΘΝΗΣ
415
κά, και ως ένα από τα κύρια αποτελέσματα της διαδικασίας ανασυ-γκρότησης της «σοβιετικής αστικής τάξης» και του ειδικού βάρους της οτην ταξική πάλη. Η γενική γραμμή λοιπόν, διαδραματίζοντας το δι-κό της ρόλο σε «αυτό που συμβαίνει στην ΕΣΣΔ», οφείλεται οτην πά-λη μεταξύ αστικής τάξης και προλεταριάτου σ' αυτήν τη χώρα.
Μπορούμε τώρα να κατανοήσουμε τους λόγους για τους οποίους η γενική γραμμή αποτελεί ουσιαστικό γρανάζι του πολιτικού μηχανι-σμού μέσα απ' τον οποίο υλοποιείται η οχέση Διεθνούς και ΕΣΣΔ, σ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας: χάρη ο' αυτήν, και σε ουνάρτηοη με την πάλη των τάξεων στην ΕΣΣΔ, αυγκεκριμενοποιείται η επιρροή της ΕΣΣΔ πάνω στην Κομμουνιστική Διεθνή.
Οι ίδιοι λόγοι μας επιτρέπουν επίσης να εντοπίσουμε την πιθανή διάσπαση και αντιστοιχία ανάμεσα «ο' αυτό που συμβαίνει στην ΕΣΣΔ» κοα στην εξέλιξη της 3ης Διεθνούς. Πραγματικά, οι δυο πλευ-ρές της διαδικαοίας οτην ίδια την ΕΣΣΔ (οι φάοεις της ταξικής πά-λης, πλευρά πρωταρχική κοα κυρίαρχη στην ΕΣΣΔ, κοα η συγκεκριμέ-νη εξέλιξη της γραμμής) αναπτύσσονται με άνιοο τρόπο. Η ανισότη-τα ανάπτυξης είτε επιτρέπει, είτε δημιουργεί αναντιστοιχίες ανάμεσα στις καμπές της ταξικής πάλης στην ΕΣΣΔ και τις καμπές της πολι-τικής της Διεθνούς που σχετίζοντοα μ' «αυτό που συμβοάνει στη Σο-βιετική Ένωση»: αναντιστοιχίες χρονολογικής μορφής (η εξέλιξη της Κ.Δ. είτε παρακολουθεί την εξέλιξη της ΕΣΣΔ, είτε προηγείτοα) και συνάμα μορφής «αντιφάσεων» μεταξΰ «αυτού που αυμβούνει στην ΕΣΣΔ κοα των εξελίξεων στη Διεθνή. Η γενική γραμμή οε κάθε περί-πτωση λειτουργεί ως μηχανισμός διαμεοολάβησης.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν βέβαια ότι οι αγώνες στο πλαίσιο του μπολσεβίκικου κόμματος, η πολιτική του κόμματος μέσα στην ΕΣΣΔ και η εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ δεν εναπόθεσαν, προοδευτικά, το αημαντικό τους βάρος πάνω στην πολιτική της Διεθνούς. Αλλά οι πα-ράγοντες αυτοί μεταθέτουν το πρόβλημα. Δεν αποκτούν νόημα, για μια οοβαρή περιοδολόγηση, παρά μόνο στον βαθμό που διαρθρώνο-ντοα γύρω από τα ακόλουθα ερωτήματα: ποιες είναι οι φάσεις της πά-λης αστισμού-προλεταριάτου στην ΕΣΣΔ; Ποια η διαδικασία τροπο-ποίησης της ταξικής φύσης του σοβιετικού κράτους; Ποιες είνοα οι φάσεις της διαδικασίας παραχωρήσεων προς τη «σοβιετική αστική τά-ξη», αν κοα δεν αναγνωρίζεται, βέβοαα, ως αστική; Από πότε η «αο-βιετική αστική τάξη» παίζει ρόλο κοινωνικής δύναμης, και πότε συγ-κροτείται σε πραγματική κοινωνική τάξη; Ποια οτιγμή, μέσα σε τού-τη την αντιφατική διαδικασία, η «σοβιετική αστική τάξη» υποδύετοα το ρόλο της κυρίας πλευράς οτη βαοική αντίφαση (αστικής τάξης-προ-λεταριάτου), από πότε γίνεται η κύρια πλευρά; Από πότε κοα πώς σταθεροποιεί την πολιτική της ηγεμονία;
416
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Δεν έχει γραφτεί ακόμη αυτή η ιστορία της ΕΣΣΔ, που θα βα-σιζόταν στην πάλη των τάξεων, κοα θα ενέτασσε τους διαφόρους πα-ράγοντες στην αρμόζουσα θέση των φάοεων της ταξικής πάλης στην ΕΣΣΔ. Όσο αυτή η αποδεικτική και περιστατικολογική ιστορία δεν θα έχει δει το φως, δεν θα μας είνοα δυνατό να καθιερώσουμε μια πιο αυστηρή περιοδολόγηση της 3ης Διεθνούς.8 Γιατί, σχετικά με τα ζη-τήματα που μόλις ανέφερα, είναι ολοφάνερο ότι ουσιαστικά πράγμα-τα ουμβαίνονν ήδη επί Στάλιν: κολεκτιβοποίηση μετά το 1928, ανα-κήρυξη του κράτους ολόκληρου του λαού (1926), και τέλος, φυοική ε-ξόντωση του συνόλου σχεδόν των παλαιών οτελεχών του μπολσεβίκι-κου κόμματος και του Κόκκινου Στρατού.
Με λίγα λόγια, η γενική γραμμή που κυριαρχεί οιγά οιγά οτην ΕΣΣΔ κοα τη Διεθνή μπορεί να οδηγήσει οε μια σαφέστερη περιοδο-λόγηση της Διεθνούς, πράγμα που προσπάθησα να κάνω σ' αυτό το κείμενο. Η ίδια η περιοδολόγηση μπορεί επίσης ν' αποτελέσει στοιχείο χρήσιμο κοα για τούτη την ιστορία της ΕΣΣΔ. Δεν θα ήταν όμως αρ-κετό. Παράδειγμα: έχει διαπιοτωθεί ότι το 6ο (1928) και το 7ο (1935) Συνέδριο της 3ης Διεθνούς δεν μπορούν να ερμηνευθούν κατά το πρό-τυπο της παλάντζας (αριστερός-δεξιός καιροσκοπισμός) και ότι δεν υ-πάρχει μεταξύ τους μια σχέση απλής συνέχειας. Αυτό είναι μια από-δειξη ότι η «καμπή» στην ΕΣΣΔ, απέναντι στο αύνολο της αγροτιάς, δεν είναι μια απλή εσωτερική, «υπεραριοτερή», αλλαγή κατεύθυνσης.
Όσο όμως δεν έχουμε ακριβώς εντοπίσει τι συμβαίνει πραγματικά οχετικά με τη διαδικασία ανάπτυξης της «σοβιετικής αστικής τάξης» οε τούτη την περίοδο ταξικής πάλης οτην ΕΣΣΔ (πάλης που δεν εί-ναι διόλου μια πάλη απλή του προλεταριάτου και των φτωχών αγρο-τών εναντίον των κουλάκων), δεν θα μπορέσουμε να εμβαθύνουμε στο αντίστοιχο ζήτημα στο επίπεδο της Διεθνούς.
Τελευταίο παράδειγμα: όσο δεν έχουμε καθιερώσει τη σωστή πε-ριοδολόγηση της ταξικής φύσης του κράτους στην ΕΣΣΔ, δεν θα μπο-ρούμε να λύσουμε το πρόβλημα του νοήματος της οοβιετικής εξωτε-ρικής πολιτικής, ούτε το πρόβλημα του πραγματικού ρόλου της στην πολιτική της Διεθνούς. Πραγματικά, όσο διάστημα η ταξική φύση του οοβιετικού κράτους παραμένει προλεταριακή, το σΰνθημα «άμυνα της
8. Επισημαίνω εδώ την εργασία που ετοιμάζει ο Μπετελέμ πάνω στην ΕΣΣΔ και που αποσαφηνίζει αποφασιστικά την περιοδολόγηση αυτή. (Πρό-κειται για το έργο του Ch. Bettelheim, La lutte des classes en URSS - 1917-1923, Seuil-F. Maspero, που κυκλοφόρησε την άνοιξη του 1974 στο Παρί-σι. Έκδοση στα ελληνικά: Οι ταξιχοί αγώνες οτην ΕΣΣΔ 1917-1923, Γιάν-νης Κρητικός (μτφρ.), Ράππας, 3 τόμοι, Αθήνα 1977). (Σ.τ.Μ.)
Η ΕΣΣΔ KAI H ΔΙΕΘΝΗΣ
417
ΕΣΣΔ», που κυριαρχεί προοδευτικά στη Διεθνή, δεν σημαίνει αναγκα-στικά -επαναλαμβάνω: όχι αναγκασηκά- εγκατάλειψη του προλετα-ριακού διεθνισμού και τη μηχανιστική υποταγή της Διεθνούς στα συμ-φέροντα της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ.
Η ανάλυση των συμβάντων της Κ.Δ., μπορεί να είναι κεφαλαιώ-δους οημασίας δείκτης της πραγματικής ιστορίας της ΕΣΣΔ.9
9. Η πλευρά της γενικής γραμμής, που συνίοταται στην προοδευτική ε-γκατάλειψη του προλεταριακού διεθνισμού, δεν έχει αναλυθεί, ο' αυτό το κείμενο, με την έκταση που της αρμόζει. Κι αυτό γιατί η πλευρά αυτή εμ-φανίζεται κυριώς, στο πλαίσιο της Διεθνούς, μέσα στις θέσεις, και τη συ-γκεκριμένη πολιτική που αφορούν το «εθνικό ζήτημα» και το «αποικιακό ζήτημα»: ζητήματα δηλαδή, οτα οποία δεν μπόρεσα να επεκταθώ, μέσα στο πλαίσιο, και τα όρια, του κειμένου αυτού.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ
X αλοαπώρησε αφάνταστα ο φασισμός την ανθρωπότητα. Δεν ήταν έ-να καπρίτσιο της ιστορίας, μια μεγαλομανιακή φάρσα ψυχαναγκαστι-κών αρχηγών κοα αρχηγίσκων που θέλησαν ν' αναπλάσουν την ανθρω-πότητα σνμφωνα με τα παραληρήματα των ψυχώσεών τους και τα ο-ποία οι ίδιοι και OL οπαδοί τους τα εξελάμβαναν ως έργα θεουργών, που θα έβαζαν σ' άλλη ρότα το ανθρώπινο γένος. Αν ο 20ός αιώνας, κατά την έκφραση του Έρικ Χόμπσμπομ, είναι ο αιώνας της βαρβα-ρότητας, «η εποχή των άκρων», ο φααισμός ξεπέραοε κάθε άλλη πα-λιότερη και συγκαιρινή του βαρβαρότητα. Ήταν συμπύκνωοη κοα κο-ρυφαία στιγμή της βαρβαρότητας, η πεμπτουσία της. Διότι, και πριν την άνοδο του φασισμού στον Μεσοπόλεμο και πριν εξαπολύσει τις στρατιές του εναντίον των λαών της Ευρώπης οτον Β' παγκόσμιο πό-λεμο, βαρβαρότητες υπήρξαν, όπως υπήρξαν κοα μετά την αντιφασι-στική νίκη το 1945 με άλλους πρωταγωνιστές κι όχι τους ναζί. Βάρ-βαρος ήταν κι ο Α' παγκόσμιος πόλεμος με τα ασύλληπτα σφαγεία του στις γραμμές των μετώπων, βάρβαρες ήταν οι σταλινικές εκκαθα-ρίσεις κοα τα σοβιετικά γκουλάγκ, βάρβαρη ήταν και η αποικιοκρα-τία, βάρβαρη ήταν κοα η καθημερινή σκλαβιά των εργατών στα εργο-στάσια κοα οι πολλαπλές εκρήξεις των εθνικιομών και των ρατσισμών, ματωμένοι ήταν οι Εμφύλιοι κοα OL αντεπαναστάσεις του 20ού αιώνα (ΕΣΣΔ, Ουγγαρία, Γερμανία, Γιουγκοσλαβία, Ισπανία, Ελλάδα). Με τον φασισμό, όμως, έχουμε το ανείπωτο, τόσο που ακόμη και ο χα-ρακτηρισμός του ως ιδεοτυπική βαρβαρότητα να μην μπορεί να απο-δώσει την πραγματικότητά του. Και το ζήτημα δεν είνοα να βρούμε άλλον βαρύτερο χαρακτηρισμό. Ίσως, ο πιο αξιόπιστος χαρακτηρισμός του φασιαμού είναι ο ίδιος ο όρος φααισμός, νεολογισμός κι αυτός του 20ού αιώνα. Ήταν η πιο βάρβαρη στιγμή της ανθρωπότητας διότι υ-περέβη κάθε πολιτισμικό προηγούμενο ή μάλλον κατάργησε κάθε πο-λιτισμικό προηγούμενο ανοχής, κάθε οικουμενική αξία, αναγορεύοντας ως απόλυτη τη διάκριση φίλος/εχθρός, όπως δίδαξε κοα ο θεωρητικός του υποστηρικτής Καρλ Σμιτ.
420
ΕΙΉΜΕΤΡΟ
Jl/χουν ειπωθεί και γραφτεί άπειρα για τον φασισμό ήδη από τις αρ-χές της δεκαετίας του '20, και πολύ μετά την αντιφασιστική νίκη, ώς σήμερα. Αν η αναλυτική επάρκεια απέναντι στο φασιστικό φοανόμενο πολλές φορές, τις περισσότερες, ξεστράτιοε σε οργισμένες καταγγελίες (δικαιολογημένες άλλωστε), σε οικονομίστικες εργαλειοποιήσεις, αν άλ-λες φορές η κατανόηση ταυτίστηκε με την άλογη λειτουργία των εν-στίκτων δίνοντας έτσι λαβή οε ποικίλους ψυχολογισμούς, αν συχνά η ερμηνεία δεν ξεπερνούσε την εκατέρωθεν λογιστική θυμάτων, κατα-στροφών και βανδαλισμών, ωστόσο δεν έλλειψαν κι εκείνοι που, ό-ντας πάντα ασυμβίβαστοι πολέμιοι του φασισμού και του ναζισμού, εκπόνησαν λαμπρά έργα ιστορικής και θεωρητικής εμβάθυνσης. Σήμε-ρα πια, εξήντα χρόνια μετά τη συντριβή του φασισμού, υπάρχουν πολ-λά σημαντικά έργα που μπορούν να οδηγήσουν το ανθρώπινο πνεύμα στην κατανόηση και των αιτιοτήτων που εξέθρε*ψαν τον φασιομό και των μηχανισμών που τον γιγάντωσαν.
Ευρύ, επίσης, ήδη από τη δεκαετία του '60, αλλά επικινδύνως πε-ρισσότερο σήμερα, εμφανίστηκε το ρεύμα που ονομάστηκε «ιστορικός αναθεωρητισμός» και πολύ περισσότερο ο «ιστορικός αρνητισμός» (στη Γερμανία, κατ' αρχήν, αλλά και στη Γαλλία και την Αγγλία και τις ΗΠΑ). Ο μηχανισμός απλός: στατιστική απομείωση των ναζιστικών θυ-μάτων, ακόμα και αημαντική απομείωση του αριθμού των Εβραίων που θανατώθηκαν στα στρατόπεδα ουγκέντρωσης. Κι από την άλλη με-ριά, διόγκωοη των θυμάτων του ναζιστικού στρατοπέδου (π.χ. θύματα συμμαχικών βομβαρδισμών στις πόλεις της Γερμανίας), κοα ιδίως των ωμοτήτων του κομμουνισμού. Ώς εκατό εκατομμύρια ανεβάζει ο γάλ-λος ιστορικός Στεφάν Κουρτουά στη Μανρη Βίβλο του Κομμουνι,σμού τα θύματα του κομμουνισμού ανά τον κόσμο. Έτοι, και οι μεν και οι δε, φασιστικά καθεστώτα, δυτικές δημοκρατίες κοα κομμουνισμός ήταν όργανα του κακού, κοα ιδίως οι κομμουνιατές. Κι επιπλέον, ο Χίτλερ δεν είχε τόσο άδικο, καθώς οι δυνάμεις της Εγκάρδιας Συμμαχίας (Entente) στη συνθήκη των Βερσαλιών, το 1919, ταπείνωσαν κοα ξε-ζούμισαν τη Γερμανία- μόνο που υπερέβαλε. Πράγματι ο Χίτλερ «υπε-ρέβαλε», αλλά αυτή η υπερβολή είνοα ακριβώς το ζήτημα, κοα δεν μπο-ρεί -δεν θέλουμε δηλαδή- να τη θεωρήσουμε ως ελαφρυντικό που θα λειτουργούσε απαλλακτικά για τη φασιστική βαρβαρότητα.
Ο πόλεμος ήταν πάντοτε στοιχείο της ανθρώπινης μοίρας. Τουλά-χιστον από τα ιστορικά χρόνια και δώθε οι άνθρωποι δεν σταμάτησαν να πολεμούν. Να πολεμούν αλλά και να επιδιώκουν την ειρήνη, να βρί-σκουν τρόπους καταλαγής, αλληλοανοχής, συνύπαρξης, συμβιβασμού, συμμαχίας, κανόνες συνεργασίας. Στις ανθρώπινες κοινωνίες ο άνθρω-
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
421
πος δεν ήχαν «λύκος για τον άνθρωπο», όπως δογμάτιοε ο Χόμπς κι έθεσε το δόγμα αυτό βάση της ανθρωπολογίας του. KL αν ο πόλεμος είνοα συνέχιση της πολιτικής μ' άλλα μέσα, όπως έγραψε ο Κλαούζε-βιτς στην περίφημη Περί πολέμου πραγματεία του μετά τους Ναπο-λεόντειους πολέμους, ωστόσο ισχύει κοα το αντίθετο: η πολιτική είνοα συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα: μη πολεμικά, μη στρατιωτικά, μη φονικά, πον ωστόσο τέμνουν κι αναιρούν, για λιγότερο ή περισαότε-ρο χρόνο, τη φονική τραγωδία. Διότι, όταν οι άνθρωποι πολεμούν, για τον οιονδήποτε λόγο, μετέρχονται του απόλυτου και αναντίστρεπτου μέσου: το φόνο του άλλου, το φόνο του αντιπάλου. Ποτέ δεν ίαχυσε το «οΰ φονεύσεις» αν και οι ταλμουδιατές του αρχαίου Ιοραήλ επι-νόησαν επίοης «ιερούς» κανόνες που επιβάλλουν το φόνο ως εξαίρε-ση, χωρίς ν' ανοαρείτοα ο νόμος του Μωυσή που δεν προβλέπει κα-μία, μα απολύτως καμία, εξαίρεοη στην απαγόρευση του φόνου. Κι έ-τοι παρά το «ού φονεύοεις» μπορούσαν κι αυτοί να φονεύουν, σαν πολεμικός λαός που ήταν.
Ο πόλεμος σε τελευταία ανάλυση, όπως λέγει ο Κλωντ Λεβί-Στρως για τις πρωτόγονες κοινωνίες, δεν είνοα παρά το αποτέλεομα ενός α-ποτυχημένου μεταξύ φυλών συμβιβασμού, μιας αποτυχημένης συναλ-λαγής, πράγμα που πιστεύω ότι ισχύει μέχρι σήμερα, με πολύ ενισχυ-μένη τη διάοταση της αποτυχίας του συμβιβασμού Ίσως διότι, σκέ-φτομαι πρόχειρα, υπάρχει πολύ μεγάλη διάοταση ισχύος. Επομένως, οι ανθρώπινες κοινωνίες, που κάθε άλλο παρά απέβαλαν τον πόλεμο, το αντίθετο μάλιστα, εύρισκαν τρόπους ειρήνευσης (προφανώς οι ι-σχυροί ήθελαν μια ειρήνη που θα τους βόλευε), έως να ονειρεύονται κοα «την αιώνια ειρήνη».
ΙΝαι, ήταν βάρβαρος ο 20ός οαώνας. Τον πόλεμο δεν τον σταμάτη-σαν ούτε οι Βερααλίες (ίαως ξανάρχισε και εξοατίας τους) παρά την Κοινωνία των Εθνών, παρά το Μόναχο. Όλες οι μικρές ή μεγάλες δυ-νάμεις ρίχτηκαν ή σύρθηκαν στον πόλεμο. Κοα βέβαια, όπως πάντα, ιοχύει το θουκυδίδειο «τίς ήρξατο χειρών άδίκων». Ο Άξονας Γερμα-νίας-Ιταλίας-Ιαπωνίας, το γνωρίζουμε απολύτως καλά, ήταν αυτός που ήρξατο χειρών, απολύτως, αδίκων. Πέρα, όμως, από τον άδικο πόλεμο που εξαπέλυααν οι ναζί διεξήγαγαν τις γιγαντιαίες πολεμικές επιχειρήσεις ως «υπερβολή». Εδογμάτιααν πριν τον πόλεμο και εφήρ-μοσαν πιοτά το δόγμα της άσκησης πολιτικής με πόλεμο, μόνο με πό-λεμο, μόνο με στρατιωτικά μέσα, μέχρι απολύτου εξοντώσεως των α-ντιπάλων στο εσωτερικό των κοινωνιών τους και, στη συνέχεια, στον διεθνή χώρο εναντίον οτρατών και αμάχων, μη αεβόμενοι καμία απο-
422
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
λΰτως οικουμενική αξία. Ο μιλιταριαμός: Τι άλλο ήταν ο βομβαρδισμός του Λονδίνου από τους Γερμανούς, κατακέφαλα οτον άμαχο πληθυ-σμό της πόλης;
Όταν οι γερμανικές στρατιές εισέβαλαν στην Πολωνία την 1η Σε-πτεμβρίου 1939, πράγμα που προκάλεσε τον Drole de Guerre οτα γαλ-λογερμανικά σύνορα, ο πόλεμος σε λίγο έπαψε να είναι drole (α-στείος) κοα από τον Απρίλιο ώς τον Ιούνιο του 1940 η Βέρμαχτ με κεραυνοβόλο πόλεμο συνέτρι/ψε τη Νορβηγία, την Ολλανδία, το Λου-ξεμβούργο, το Βέλγιο κοα τη Γαλλία. Λίγο αργότερα ήρθε η ώρα των Βαλκανίων κοα της χώρας μας, ενώ ο πόλεμος εμαίνετο στη Βόρεια Αφρική και την Ανατολική Ασία. Στην Ανατολική Ευρώπη, από τις 21 Ιουνίου 1941, η ει,σβολή των γερμανικών στρατιών στην ΕΣΣΔ σκο-πό είχε, και τον επεδίωξε με απόλυτα μέσα, την πλήρη συντριβή των Σλάβων - μπολσεβίκων, χωρίς καμία ανοχή. Απόδειξη, αν χρειάζεται, το διάταγμα του Χίτλερ για την άμεση εκτέλεση των σοβιετικών κο-μισαρίων, αιχμαλώτων πολέμου και ο φόνος, τριών εκατομμυρίων και άνω σοβιετικών φαντάρων στα στρατόπεδα. Εξάλλου, η «Τελική Λύ-ση» σκόπευε όχι μόνο την πλήρη εξόντωση των Εβρούων στα στρα-τόπεδα αλλά και του Κόκκινου Στρατού και του κόμματος αλλά και της ίδιας της σοβιετικής κοινωνίας. Ωστόσο, η σοβιετική κοινωνία, α-πό πάνω έως κάτω, παρά τις αρχικές ήττες, βρήκε δημιουργικό τρό-πο να αναπαραχθεί, να τελειοποιήοει τον στρατό της, να σταματήσει in extremis τους εισβολείς 30 χλμ. έξω από τη Μόσχα, ν' αντεπιτεθεί, να τους υποχρεώσει σε οπιοθοχώρηοη, να τους συντρί'ψει στο Στάλιν-γκραντ, στο Κιούρσκ κι από κει ώς το Βερολίνο χωρίς καμιά δύνα-μη να μπορεί να οταματήσει τη σοβιετική επέλαση. Επλήρωοε, βέβαια, τον αφάνταστο φόρο αίματος των 22 εκατομμυρίων φονευθέντων, στρατιωτών και αμάχων, αν κοα νεότερα στοιχεία ανεβάζουν τις απώ-λειες της ΕΣΣΔ πάνω από τα τριάντα εκατομμύρια, ίσως στα οαρά-ντα. Έργο του φασισμού ήταν κι αυτό.
Πώς συνέβη όμως αυτή η έκρηξη βαρβαρότητας, αυτή η επιστράτευ-ση με αυταπάρνηση ενός ολόκληρου λαού στη γραμμή της βαρβαρότη-τας; Διότι το έργο αυτό ήταν έργο ολόκληρου του γερμανικού λαού (και της πλειοψηφίας, αρχικά, του ιταλικού). To ουμμερίστηκαν από-λυτα, το πίστεψαν και το υπηρέτησαν μαζικά ώς την τελευταία στιγ-μή. Βέβαια είναι οι ηγέτες, οι ιδεολόγοι, οι κυρίαρχοι πολιτικά και οι-κονομικά, OL «επάνω», και εν προκειμένω τα ηγετικά κλιμάκια του να-ζισμού κοα του φασισμού, που προγραμμάτισαν και διαχειρίστηκαν το ολετήριο έργο. Δεν προσφέρουν όμως όλοι, με ίοη συνδρομή• άλλη εί-
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
423
vou η δραοτικότητα των πρωτουργών αρχηγών κι άλλη των εκτελε-στών. Άλλη είνοα η δραστικότητα του σκληρού πυρήνα των ναζί, σε μια κοινωνία στην οποία επιπλέον επικράτηοε πλήρως η αρχή του Furherprinzip και μάλιστα το απόλυτο του μεγάλου αρχηγού που ο λό-γος του είναι νόμος, ως τον τελευταίο αρχηγίσκο. Κι αυτές οι διαφο-ροποιήαεις πρέπει να αναδειχθούν παρόλο που ειδικά στη Γερμανία δεν υπήρξαν οοβαρές αντιστάσεις στο έργο του ναζισμσύ, με εξοάρεση την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ που πνίγηκε στο ούμα καθώς πάνω από επτά χιλιάδες οι εκτελεσμένοι ως ουνεργοί, α-κόμη και μακρινοί συγγενείς των συνωμοτών. Εξαίρεοη, επίσης, ορισμέ-νες άλλες μικρότερες αλλά ηρωϊκές εοτίες Αντίστασης. Πώς υπήρξε αυ-τή η ομοθυμία, την οποία, ακριβώς, ο «ιστορικός αναθεωρητισμός» ε-πιδιώκει να την περιορίσει οτον έξαλλο και φανατικό πυρήνα των πε-ρί τον Χίτλερ ναζί, των Ες-Ες κοα ν' απαλλάξει τη μεγάλη συναυτουρ-γία, κοα κυρίως την Βέρμαχτ, που απλώς «εκτελούαε διαταγές»;
To ζήτημα είναι πολύ μεγάλο, θεωρητικά κοα ιατορικά περίπλοκο, ίσως ανάγεται οτην απολυτότητα του σεβασμού της κρατικής αρχής, στον «κανόνα του καλόγερου» (Λούθηρος) που έλεγε ο Ένγκελς. Ερω-τήματα ανοιχτά, που πολλοί προσπάθησαν να τα απαντήοουν κοα να τα αντιμετωπίσουν, ήδη από τα χρόνια της ανόδου του φασισμού κοα του ναζισμού στον Μεσοπόλεμο. Και πρώτοι απ' όλους, σε όλες τις ευ-ρωπαϊκές χώρες, ήταν οι αντιφασίστες κομμουνιστές και σοαιαλιστές. Εκ των υστέρων, όταν όλοι γινόμαστε σοφοί, μπορούμε άνετα να λέ-με ό,τι θέλουμε. Και βέβοαα αφού ζούμε μετά τα γεγονότα η ιστοριο-γραφία είνοα έργο εκ των υστέρων δεν γίνεται αλλιώς. Η πρώτη όμως και μέγιστη αρετή του μελετητή είνοα να προσπαθήσει να γνωρίσει την εποχή την οποία μελετά, να βουτήξει μέσα στα άπειρα ρεάλια του πραγματικού, να φανταοτεί τους ανθρώπους κοα τα έργα τους, να κα-ταλάβει τα ερωτήματά τους κοα τότε να δώσει τις απαντήσεις του.
Να ένα πρώτο, και μέγιοτο, ερώτημα για την εποχή των φασισμών. Πώς ήρθε αυτό το «πράμα»; To είχαν και οι ουγκαιρινοί το ερώτημα αυτό κοα προοπάθησαν ν' απαντήσουν, με επιτυχία ή αποτυχία. Όταν οι γερμανοί αντιφασίατες, κυρίως κομμουνιστές, οοσιαλιστές και συνδι-καλιστικά στελέχη βρέθηκαν κρατούμενοι στο Νταχάου, που ο χιτλε-ρισμός έφτιαξε γι' αυτούς -ήταν το πρώτο χιτλερικό στρατόπεδο συ-γκεντρώσεως-, οι κομμουνιστές που κατηγορούσαν τους σοσιαλιστές ως «σοοιαλπροδότες» κοα οι σοαιαλιστές που κατηγορούσαν τους κομμου-νιστές ως πράκτορες της Μόσχας, τότε, μέσα στο μαρτύριο του στρα-τοπέδου, αποκλεισμένοι κοα ηττημένοι, για πρώτη φορά κατάλαβαν ό-τι την προηγούμενη δεκαετία είχαν κάνει λάθος και γι' αυτό, παρόλο που αντιστάθηκαν ηρωικά αλλά μάτοαα στην άνοδο του Χίτλερ, δεν τα κατάφεραν κοα εξοντώθηκαν οι πολλοί ετελεύτησαν στα στρατόπεδα.
424
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Ινραχάμε στα χέρια μας το βιβλίο του Νίκου Πουλαντζά, Φααισμός και Δικτατορία, η Τρίτη Διεθνής μπροστά ατον Φασισμό. Δημοσιεύ-τηκε για πρώτη φορά το 1970 στη Γαλλία (εκδόσεις F. Maspero). Στα ελληνικά κυκλοφόρηοε από τις εκδόσεις Ολκός, το 1975, σε μετάφρα-ση της Χριστίνας Αγριαντώνη και θεώρηση δική μου. To έργο αυτό εξαντλήθηκε γρήγορα και, δυστυχώς, από τότε δεν ξανακυκλοφόρησε! Τώρα το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς το επανεκδίδει μαζί με την Κρίαη των Αικτατοριών, Πορτογαλία, Ελλάδα, Ισπανία.
Αλλά γιατί επανεκδίδουμε τον Φασισμό και Δικτατορία, έργο «γε-ρασμένο», τριάντα πέντε ήδη χρονών; Γράφοντας ετούτο το «Επίμε-τρο» στο βιβλίο του παλιού φίλου μου και συντρόφου, που αυτοκτό-νηοε το 1979, οκοπός μου δεν ήταν να ουμπυκνώσω, με λίγα δικά μου λόγια, το περιεχόμενό του. Αυτό θα το γνωρίσει και θα το απο-λαύσει ο αναγνώστης με ωφέλεια, ήδη κι αυτός πολύ μακριά από την εποχή του Μεσοπολέμου. Έγραψα το «Επίμετρο», κυρίως, για να το-νίσω ότι το έργο αυτό του Νίκου Πουλαντζά, είναι ένα από τα σπου-δαιότερα, αν όχι το σπουδοαότερο, που γράφτηκαν για την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία και τη Γερμανία στον Μεσοπόλεμο, την εμπέ-δωσή τους στην εξουοία και την άσκηση της εξουοίας από το ναζι-οτικό (Γερμανία) και το φασιστικό κόμμα (Ιταλία), ώς τον πόλεμο, ώς το 1939. Και πιο συγκεκριμένα προσπάθηοε να δώσει απάντηση στο ερώτημα της τεράστιας κοινωνικής -αστικής και λαϊκής- βάσης του φασισμού. Ήτοι, ανέδειξε τη διαδικαοία και το αποτέλεσμα του εκ-φααισμού των αντίστοιχων χωρών. Αυτός ο εκφασιομός ερμηνεύει την ομόθυμη -απόλυτη στη Γερμανία, λιγότερο στην Ιταλία- ουμπαράτα-ξη φασισμού και κοινωνικού σώματος, στους σκοπούς και τα μέσα. Χωρίς αυτήν την ομοιογενοποίηση που επέφερε ο εκφασισμός ούτε η Γερμανία ούτε η Ιταλία θα μπορούσαν να έχουν την τεράστια δύνα-μη που είχαν συγκεντρώσει στις παραμονές του πολέμου. Κι ούτε θα μπορούσαν να τον διεξαγάγουν με τον τρόπο που τον διεξήγαγαν, η μεν Ιταλία ώσπου κατέρρευσε στρατιωτικά (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1943), η δε Γερμανία ώσπου συντρίφτηκε ολοσχερώς στρατιωτικά τον Μάη του 1945 κάτω από τα ουνδυασμένα πλήγματα, από Ανατολή και Δύ-ση, των συμμαχικών στρατιών αλλά και των δυνάμεων της Αντίστα-σης των κατεχόμενων ευρωπαϊκών χωρών.
Πιο συγκεκριμένα ο Πουλαντζάς δείχνει:
α) Ότι ο φασιομός-ναζιομός αναδεικνύεται σε μια φάση κρίσης του μονοπωλιακού καπιταλισμού εξαιτίας της οποίας θραύεται η ιμπερια-λιστική αλυσίδα και οι αστικές πολιτικές δυνάμεις δεν μπορούν πλέον
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
425
να διατηρήσουν την ηγεμονία. Ταυτόχρονα σ' αυτήν τη φάση κρίσης το εργατικό κίνημα, μετά τη νικηφόρα Οκτωβριανή Επανάσταση, ητ-τάται σ' όλες τις ευρωπαϊκές χώρες όπου επιχειρήθηκαν εξεγέρσεις. Όταν ο φασισμός ανεβαίνει, η Διεθνής θεωρεί ότι η άνοδός του είνοα άμυνα της αστικής τάξης, τη στιγμή που αναπτύσσονται οι επαναστα-τικές δυνάμεις της εργατικής τάξης. Ο Πουλαντζάς ελέγχει αυτή την εκτίμηση κοα δείχνει ότι η άνοδος του φασισμού συντελείται σε μια φάοη υποχώρησης και ήττας του εργατικού κινήματος.
β) Η αδυναμία των αοτικών δυνάμεων, η πλήρης διάσπαοη του ερ-γατικού κινήματος (το δόγμα του «αοσιαλφασισμού» και το δίδυμό του «τάξη εναντίον τάξης») κοα η υποχώρησή του επιτρέπουν στο φα-σιστικό κόμμα να διευρύνει την αρχική μικρή του κοινωνική επιρροή: πρώτα προσχωρούν οτον φαοισμό ακροάοι εθνικιστές που αμφισβη-τούν τις Βερσαλίες- ύοτερα οι σκληροί πυρήνες του μονοπωλιακού κα-πιταλισμού που διεκδικούν τη μεγάλη εσωτερική και διεθνή αγορά. Στη συνέχεια προσχωρούν οι ισχυροί ρεβανσιοτικοί κύκλοι στρατιωτι-κών που αποβαίνουν το οπλισμένο χέρι του φασισμοΰ. Έπονται οι κρατικοί μηχανισμοί που υποτάσσονται οτο φασιστικό κόμμα κοα εκ-φασίζονται: ταύτιση κόμματος-κρατικών μηχανισμών. Έρχετοα η μεγά-λη μάζα της νέας μικροαστικής τάξης και των μεγάλων κοα μικρών γαιοκτημόνων. Κοα, τέλος, προσχωρούν και τα «υπόλοιπα»: παραδο-σιακοί μικροαστοί, οι χωρικοί και συμπαγή τμήματα της εργατικής τάξης, ιδίως μετά την απαγόρευαη του ελεύθερου συνδικαλισμού.
Σ' όλη αυτήν τη διαδικασία, που δεν προχωρά μέσα από ελεύθε-ρες διαβουλεύσεις κοα συναινέσεις, καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν οι αστυνομικές αρχές που διευκολύνουν το έργο, κατασταλτικής φύ-σεως κι αυτό, του φασιστικού-ναζιστικού κόμματος.
Τέλος, καθοριστικό ρόλο κατέχει η ιδεολογία που λειτουργεί ως τσιμεντάρισμα (Γκράμσι) του οικοδομήματος, χάρη οτη δράση των ι-δεολογικών μηχανισμών του κράτους (Πανεπιστήμιο, Εκκληοία, εκπαί-δευση κ.λπ.) αλλά και «ελεύθερων διανοητών» (κερβέρους της ιδεολο-γίας τους ονομάζει ο Πουλαντξάς). Συνάμα υπάρχει προσχώρηαη στον φασισμό όλων των αντιδραστικών πυρήνων: αντισημίτες, εθνικιστές, τεχνοκράτες, ρατσιστές, αντικοινοβουλευτικοί, θιασώτες της βίας (σο-ρελικοί για παράδειγμα), αναχρονιατικοί ρομαντικοί-νοσταλγοί του παλοαού μεγαλείου (της αρχαίας Ρώμης ή της αγνής γερμανικής φυ-λής του Μεσαίωνα), «αντιπλουτοκράτες», οι άνθρωποι «της τάξης».
To όλον, όχι χωρίς αντιφάσεις, που θα ξεσπάοουν αργότερα όταν έρχεται το φάσμα της ήττας, αρθρώνεται στο και περί το φασιοτικό-ναζιστικό κόμμα που καταργεί κάθε άλλο κοινωνικό ή πολιτικό αώ-μα διά της απειλής κοα της βίας: ένας ο αρχηγός, ένα το κόμμα, ένα το κράτος, ένας ο λαός, ένας ο στρατός. Από τη μια μεριά, πλουτο-
426
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
κράτες της Δύοης, εκφυλισμένος κοινοβουλευτισμός, Σλάβοι, μπολσε-βίκοι, Εβρούοι ο εχθρός. Φίλοι/εχθροί, κι ανάμεοά τους ο πόλεμος.
Χΐλεγα πιο πάνω ότι ο μελετητής οφείλει να φανταστεί την εποχή και τους ανθρώπους και να «πνιγεί» μέσα στη δράοη των δρώντων, μέσα στα άπειρα ρεάλια της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο Πουλα-ντζάς το πράττει- είναι μάστορας του κοινωνικού κοα πολιτικού αυ-γκεκριμένου, των διαστρωματώσεών του, των αντιφάσεών του, των ι-δεολογιών του. Δεν περιγράφει μόνο. Βεβαίως περιγράφει, δηλαδή ο-ρίζει. Ως μαρξιστής-θεωρητικός όμως χρησιμοποιεί επιδέξια όλο το ο-πλοστάσιο του μαρξισμού αλλά και επινοεί νέες έννοιες θεωρητικές, μέσα από τις οποίες βλέπει, θεωρεί, και απορρίπτει αναλύοντάς τες, επισφαλείς έννοι,ες κοα ιδεολογήματα. Και της εποχής του φασισμού και της εποχής που ζει ο ίδιος. Έτσι, ο αναγνώστης θα βρει ο' αυτό το έργο την αντίκρουση εκ μέρους του Πουλαντζά απόψεων ηγετών του εργατικού κινήματος, Στάλιν, Τρότσκυ, Ζηνόβιεφ, Μπλάντερ, Ταλχάιμερ, Μπορντίγκα, Σορέλ αλλά κοα θεωρητικών της μεταφασι-στικής εποχής των δεκαετιών του '50-70: Ραϊμόν Αρόν, Αννας Αρεντ, Χόρκχαϊμερ, Αντόρνο, θεωρητικών του γαλλικού ΚΚ, κ.λπ.
Να προσθέοω μια «λεπτομέρεια» που ισχύει για μας. TL ήταν το καθεστώς της 4ης Αυγούστου; Φασισμός είπαν σχεδόν όλοι, και τότε κοα τώρα. Όμως στην Ελλάδα είχαμε φασίστες όχι φασισμό. To κόμ-μα του Μεταξά ήταν ασήμαντο κοα αοήμαντο έμεινε ώς το τέλος: δεν προσχώρησαν οι μάζες σ' αυτό. Αντίθετα, λίγο αργότερα οι μάζες πή-ραν άλλους δρόμους. Ούτε η Χούντα, της Στρατιωτικής Δικτατορίας του 1967-74, πέτυχε τον εκφασισμό της χώρας. Στρατιωτικός μηχανι-αμός ήταν, τέτοιος έμεινε ως το τέλος, ώοπου κατάρρευσε. Επιμένουν, όμως, να χαρακτηρίζουν τη δικτατορία «φαοιστική». Ο «πανφασισμός» όμως ήταν ιδέα ξένη οτον Πουλαντζά.
•
Με την επανέκδοση από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς και τις εκ-δόσεις Θεμέλιο των δύο, εξαντλημένων έργων του Φαοισμός και Δι-κτατορία κοα Η κρίση των δικτατοριών, δεν τελειώσαμε. Πρέπει να διαβάζουμε τον Πουλαντζά, έχει πολλά ακόμα να μας δώσει. Αλλά αυτό είνοα δουλειά των Ελλήνων αριστερών εκείνος, δυοτυχώς, τέ-λειωσε. Συνεχί,ζουμε.
Άγγελος Ελεψάντης
EYPETHPIO ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Αλτουσέρ 334, 337, 338, 341, 342 Αμπρί ντε Αλοέοτ 233 Αμπρί ντε Αφοί 233 Ανούντσιο Ντ' 143, 145, 147,
148, 150, 393 Αντόρνο Τ. 278 Αραγκόνα Ντ' 237, 239, 242, 255
Abendroth W. 160, 278 Alatri P. 131, 144 Almond G. 121 Angress W. 194 Aquarone A. 153, 394, 410 Arendt H. 349, 350, 396 AronR. 362
Βάργκα 38, 47, 48, 49, 51, 58,
112, 249 Βέμπερ Μαξ 314, 389 Βεμπλέν 350 Βιζάκκι 323
Βιρτ 111
Βόλλενμπεργκ 214, 215 Βοναπάρτης Λ. 80, 126, 226, 361, 400
Badia G. 26, 99,100, 105,119,194,
197, 200, 204, 219 Barberi 135 Barran P.M. 20, 42, 58 Bartolotti M. 108 Basso L. 144 Beagle A. 317
Bendix R. 217, 272, 280, 299 Bergstrasser L. 113 Bettelheim Ch. 19, 25, 42, 70, 100,
106, 220, 221, 289, 311, 338, 348,
416 Bonn M.H. 388 Borkenau Fr. 200 Borman M. 389 Bourdieu P. 335
428
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Bracher K. Ill, 123, 125, 216, 217, 218, 223, 253, 286, 287, 288, 290, 315, 316, 379, 380, 381, 384, 389
Brady 395
Braun 197
Broue P. 407
Γαριβάλδης 146
Γιουνγκ 122
Γκαίμπελς 122, 386, 387
Γκαίρινγκ 107, 126, 127, 283, 381, 386
Γκανχόλφο 392
Γκολτς 224
Γκράμσι 32, 33, 34, 66, 67, 68, 80, 82, 83, 93, 108, 137, 138, 139, 142, 145, 210, 229, 230, 233, 235, 242, 243, 245, 246, 247, 250, 251, 253, 268, 269, 283, 331, 332, 333, 334, 338, 339, 342, 370, 371
Γκράντι 149, 150
Γκρένερ 376, 377
Γούνγκερ Ε. 118
Cammett J. 242
Caracciolo A. 30
Carr T. 46, 48, 194
Castellan G. 120, 197, 203, 220,
221, 284, 285, 314 Castells M. 335 Clough S.B. 30, 130 Cole G.D.H. 94 Collotti E. 199, 212
Δημητρώφ 37, 38, 51, 72, 73, 90, 91, 92, 107, 108, 109, 137, 138, 139, 179, 183, 184, 185, 186, 187, 208, 209, 226, 356, 363, 407
Dahrendrof R. 109, 273, 378 Degras J. 184
Desanti D. 136, 184, 191, 213
Dobb M.58
DrozJ. 118, 204, 237, 238
Dsenis O. 102
Dubief H. 230
Dutt P. 65
Duverger M. 172, 203, 287
Ένγκελς 18, 27, 33, 66, 95, 141, 164, 188, 259, 260, 261, 285
Eiler R. 388
Ζάλομαν Έρντ φον 118
Ζέφερινγκ 205
Ζινόβιεφ 38, 46, 48, 53, 110, 111,
136, 137, 169, 242, 243 Ζωρές 233
Fera 391
Fichholtz D. 106
Flechtheim O. 197, 201, 203, 207,
214 Foa V. 153, 254 Fraenkel 385 Frank G.22, 384 Freimuth E. 65 Friedrich C. 308, 349 Fromm E. 387
Gallo M. 143
Geiger Th. 273, 288
Gerth H. 126, 286, 382
Giacomo A. 135
Glough S.B. 321
Griepenburg 67, 93
Guerin D. 100, 102, 152, 217, 223,
289, 296 Guichonnet P. 255, 294
Hajek M. 48 Hallgarten 121 HanserR. Ill
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
429
Hess R. 380
Heberle R. 123, 199, 218, 287, 317
HeckertFr. 51
Hirsch 65, 182
Καβούρ 33
Κάμενεφ 46
Κάουτσκυ 41, 99, 203, 297, 300,
311, 312, 313 Καππ 191, 239, 376 Κέσλερ 223 Κορνίλωφ 239 Κουν Μπέλα 56 Κρίγκελ 172 Κρίσπι 33, 34, 145, 292
Klein 117
Kogon Ε. 382
Kornhauser W. 121, 268, 308, 349
Korsch 240
Kuczynski Z. 106
KiihnlR. 112, 118,218
Kuusinen 65
Λάιπαρτ 205
Λαμπριόλα A. 230, 231, 233
Λέγκιεν 192
Λέμπερ 204
Λένιν 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 28, 33, 40, 41, 42, 43, 44, 46, 47, 66, 82, 86, 90, 91, 134, 162, 164, 165, 170, 171, 178, 194, 203, 209, 232, 240, 241, 242, 244, 248, 249, 259, 260, 261, 263, 264, 297, 299, 301, 303, 323, 326, 327, 334, 336, 338, 342, 357, 364, 412, 413
Λεόνε 233
Λέυ Δρ. 223, 224, 386
Λονγκομπάρντι 233
Λούξεμπουργκ Ρόζα 200
Laswell Η. 272, 273, 292
Latran 398
Ledrut R. 217
Lerner D. 126, 382
Lipset S.M. 203, 217, 218, 273,
280, 299 Loomis Ch. 317 Luzzatto L. 324
Μανουήλσκυ 64, 167, 169, 182,
213 Μάο 41, 43, 66, 86, 159, 162,
259, 297, 408, 411, 412, 413 Μαρκούζε 55, 278, 360, 387 Μαρξ 18, 22, 27, 42, 43, 66, 67,
80, 82, 93, 94, 95, 111, 118,
141, 188, 192, 259, 260, 261,
265, 272, 285, 299, 307, 310,
333, 339, 341, 351, 357, 400 Μαρτίνωφ 38 Ματεότι 240 Ματοίνι 34, 144 Μέντελσον 49 Μονάτ 233 Μουοολίνι 52, 55, 146, 149, 150,
152, 233, 234, 240, 255, 256,
372, 393, 396, 397 Μπάλμπο 149, 245 Μπάλντουρ φον Σίραχ 122 Μπαντόλιο 143, 153, 392 Μπάουερ Ότο 68, 108 Μπιάνκι 233 Μπίσμαρκ 27, 28, 29, 33, 34, 115,
117, 285 Μπλανκί 201, 232 Μπλόμπεργκ 127, 379, 381, 386 Μποκκίνι 394 Μπόνο ντε 392 Μπονόμι 130, 131, 142, 144, 148,
149, 150, 392 Μπορντίγκα 38, 50, 65, 93, 111,
137, 157, 230, 235, 240, 241,
242, 243, 244, 246, 247, 249,
269
430
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Μπουχάριν 46, 54, 180, 148 Μπράντλερ 193, 195, 200 Μπρύνινγκ 98, 101, 103, 105, 111, 113, 114, 120, 123, 196, 204, 317, 375, 376, 377 Μύλερ 103, 205 Μύντσενμπεργκ 215 Μωράς 232
Mason Tim 94, 100, 220, 221 Matthias Ε. 124 Merton R.K. 126, 382 Michels R. 172, 203, 235 Mills W. 273 Miliband R. 95 Mira G. 140, 143, 149, 394 Mommsen H. 385 Morsey R. 124
Ναπολέων 3ος 189, 370
Νίτι 130, 131, 140, 144, 323
Νόλτε 149, 293
Νόσκε 192, 205
Νόυμαν 94, 105, 168, 172, 200,
213, 215, 222, 273, 318, 360,
378, 380, 384 Νόυραπ 124
Νταρέ 202, 315, 316, 386 Ντιάς 143, 392 Ντολφούς 354 Ντουμέργκ 69 Ντούτσε 395 Ντόυτσερ 69, 409, 410 Ντυρκέμ 350
Neusuess-Hunkel 382
Οριάνι 147 Ορντζονίκιντζε 407 Ούλμπριχτ 206
Organski A. 109 Orlando 140, 324
Πάπας Πίος 11ος 151
Πάπεν φον 69, 124, 198, 204,
315, 391 Παπίνι 147, 238 Πελλουτιέ 233 Περντίζα 326 Πεταίν 69 Πηκ 39, 269 Πιρέλλι 153 Προυντόν 189
Palloix Ch. 20
Paris R. 30, 129, 130, 147, 392
Parsons T. 64
Passeron J.C. 335
PirkerT. 51, 52
Pilsudski 66
Pizzorno A. 32
Prelot M. 395
Ράντεκ 38, 46, 50, 91, 93, 193,
194, 269 Ρατενάου 111 Ρεβέλ Ταόν ντε 392 Ρεμ 124, 382 Ρενάν 293 Ρέντελ 289 Ρόζενφελντ 205 Ρόκο 255
Ροσόνι 152, 233, 256 Ρούσβελτ 65, 107
Raguin C. 335
Reich W. 262, 273, 280, 316, 387
Remmele H. 181, 215
Repaci A. 141
Rizzi B. 283
Romeo A. 30, 32, 110, 130, 294, 321
Roncayolo M. 110, 254, 318, 321
Rosenberg A. 27, 68, 110, 111, 131, 132, 142, 146, 160, 194, 196, 197, 199, 217, 218, 240, 253, 292, 293, 373
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
431
Σαλάντρα 140, 143, 324
Σαχτ 107, 111, 127, 224, 386
Σέλτονερ 225
Σεμάρ 198
Σεράτι 235, 236
Σέρινγκερ 377
Σερπιέρι 325
Σέυντεβιτς 205
Σλάγκετερ 193, 212
Σλάιχερ 69, 101, 103, 114, 115,
196, 317 Σονάρντ 395 Σοννίνο 140
Σορέλ 230, 231, 232, 233 Σουάρντο 395 Σπένγκλερ 118 Στάλιν 48, 167, 168, 170, 174,
180, 194, 356, 407, 408, 409,
410, 412, 413, 414, 416 Στούρτζο ντον 141, 150 Στράοερ Γκ. 115, 122, 124, 202,
216, 218, 219, 223, 287 Στράσερ Ο. 218, 219 Στρέζεμαν 111, 120, 194
Salvatorelli L. 140, 143, 149, 321,
394, 397, 398 Salvemini G. 141, 147, 149, 150,
153, 227, 236, 321, 392 Santarelli E. 144, 227, 324 Schmitt C. 384 Schoenbaum D. 123, 126, 386 Schorn H. 378 Schwab S. 157, 215 Schweitzer A. 26, 94, 100 Seekt von 66, 192, 193, 376,408 Sereno R. 153 Serreni E. 137, 327 Speier H. 121 Spriano P. 137, 229, 238, 241, 242,
247 Staff I. 383 Stinchombe A. 299
Stopler G. 26
Sweezy P.A. 20, 42, 58, 338
Ταλχάιμερ 66, 67, 68, 93, 94,
126, 161, 193, 200 Τάσκα 68, 130, 140, 143, 145,
148, 149, 161, 227, 229, 237, 246, 292, 310, 321, 372, 391, 392
Τέλμαν 55, 169, 181, 182, 194,
195, 198, 200, 208, 210, 213 Τερατσίνι 50, 141, 241, 242 Τζεντίλε 397 Τζολίτι 130, 131, 140, 142, 143,
144, 146, 148, 228, 391 Τολιάτι 93, 108, 136, 139, 226,
230, 236, 244, 269, 278 Τουράτι 235, 237, 241, 242 Τρέβες 237 Τρότσκυ 44, 46, 49, 66, 69, 73,
74, 88, 89, 112, 166, 175, 176,
184, 194, 242, 248, 268, 269,
370, 411, 413 Τσέτκιν Κλάρα 51, 54, 93, 269,
356 Τοίμερβαλντ 235 Τσώρτσιλ 396 Τΰσεν 111
Tjaden Κ.Η. 67, 93, 200
Vannutelli C. 254, 255, 294 Vermeil Ε. 118 Verret M. 341 Vidal D. 71, 335 Vogelsang Th. 380
Φάκτα 130, 141, 143J 144, 148,
149, 393 Φαρινάτσι 150, 233 Φίσερ-Μάολοβ Ρουτ 200, 213, 240 Φρέλιχ 200
Φρικ 379
432
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Φριτς 127, 381, 386
Χέγκελ 333, 400 Χέλτερμαν 206 Χίλφερντινγκ 23, 205 Χίμλερ 225, 381, 382, 386 Χίντενμπόυργκ 101, 120, 123,
204, 376, 393
Χίτλερ 50, 51, 121, 122, 123, 126, 169, 184, 193, 200, 202, 204,
205, 208, 211, 213, 214, 216,
218, 240, 315, 316, 317, 372, 379, 381, 386, 387, 389, 390, 408, 409
Χολτς 192
Χόρκχαϊμερ 15, 55, 278, 387
Χόρτυ 54, 66
Χούγκενμπεργκ 122, 124
Χρουστσιόφ 412, 413
Zeman Ζ. 386
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ
ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
(ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ κ.λπ.)
Action franchise. Εθνικιστικό, φιλομοναρχικό κίνημα που αναπτύχθη-κε ατη Γαλλία όσο η υπόθεση Ντρέιφους ήταν ο' εξέλιξη με κυρι,ό-τερο εκφραστή της τον Σαρλ Μωράς.
Αντόρνο (Adorno) Τεοντόρ (1903-1969). Γερμανός φιλόσοφος και μουσικολόγος, μέλος του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών της Φρανκφούρτης που μετά την άνοδο του Χίτλερ μεταφέρθηκε οτις ΗΠΑ. Έργα του Η αυταρχική προοωπικότητα κοα η Διαλεκτική του Αιαφωησμού (μαζί με τον Χόρκχαϊμερ).
Αρεντ (Arendt) Αννα (1906-1975). Γερμανοεβροάα φιλόσοφος, μαθή-τρια του Γιάσπερς κοα του Χάιντεγκερ. Έργα της Οι ρίζες του ο-λοκληρωησμού (1951), Η ανθρώπινη κατάσταση (1958).
Γαριβάλδης (Garibaldi) Τζουζέπε (1807-1882). Ιταλός πατριώτης που αγωνίστηκε για την ενοποίηση της Ιταλίας. Πολέμηοε ενάντια στην Αυστρία και οτο βαοίλειο των δύο Σικελιών (εκστρατεία των χι-λίων 1960) και του πάπα.
Γκαίμπελς (Goebbels) Γιόζεφ Παόυλ (1897-1945). Μέλος του Εθνι-κοσοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανίας, υπουργός Προπαγάνδας και Διαφώτισης (1933-45) του Χίτλερ, ο οποίος είχε επωμιοτεί όλο το
434
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
βάρος της διεύθυνσης του πολέμου. Αυτοκτόνησε με την οικογένεια του κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Βερολίνου.
Γκαίρινγκ (Goring) Χέρμαν (1893-1946). Γερμανός πολιτικός κοα στρατιωτικός, μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, πρόεδρος του Ράιχστακ (1932), ανέλαβε την οργάνωση της Λούφτβαφε. Ο Χίτλερ τον έχρισε διάδοχό του. Καταδικάστηκε σε θάνατο στη Δί-κη της' Νυρεμβέργης κοα αυτοκτόνησε.
Γκράμσι (Gramsci) Αντόνιο (1891-1937). Ιταλός πολιτικός και φιλό-σοφος από τους ιδρυτές του Κομμουνιατικού Κόμματος Ιταλίας (1921), διετέλεσε γραμματέας του (1924) κοα νωρίτερα αντιπρόσω-πος του στην Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς. To 1926, φυλακίζεται κοα πεθαίνει το 1937. Εξέδωσε μαζί με τον Τολιάτι την εφημερίδα Ordine Nuovo (Νέα Τάξη), ιδρυτής της ε-φημερίδας L'Unita (1924). Έργα του μεταξύ άλλων Τετράδια Φυ-λακής, Γράμματα της Φυλακής, To πρόβλημα του Νότου, Οι δια-νοούμενοι και η οργάνωση της κονλτονρας, Παρελθόν και παρόν.
Concordat (1933). Στις 20 Ιουλίου 1933, η καγκελαρία του Βατικα-νού στη Ρώμη διοργάνωσε μια τελετή στην οποία η Αγία Έδρα ο-λοκλήρωσε ένα κονκορδάτο με τη ναζιστική Γερμανία. Αντιπροσώ-πος των Γερμανών ήταν ο Φον Πάπεν, αναπληρωτής καγκελάριος, ενώ το Βατικανό αντιπροοωπεύθηκε από τους Eugenio Cardinal Pacelli, ιδρυτή κοα τον αρχιτέκτονα του κονκορδάτου, τον γραμ-ματέα του κράτους, και στη συνέχεια τον Πάπα Πίο XII (1939-1958). To Βατικανό θεώρησε τη ουνθήκη ως πράξη προσταοίας των δικαιωμάτων των Καθολικών στη Γερμανία- εντούτοις, η συν-θήκη χρηοίμευσε για να νομιμοποιήσει, το Ράιχ και να θέσει εκτός λειτουργίας την αντίθεση των καθολικών στο καθεστώς.
Δημητρώφ (Dimitroi) Γκεόργκι (1882-1949). Βούλγαρος πολιτικός και παράγοντας του διεθνούς εργατικού και κομμουνιστικού κινή-ματος. Γενικός Γραμματέας της Κομιντέρν (1935-1943), πρωθυ-πουργός της Βουλγαρίας (1946-1949).
Diggers. Ομάδα πρωτο-κομμουνιστών αγροτών οτην Αγγλία την πε-ρίοδο 1649-50, που καλλιεργούοαν από κοινού τη γη. Εναντιώθη-καν στην μεγάλη ιδιοκτησία κοα υποστήριξαν την παροχή γης στους φτωχούς προκειμένου να καλλιεργηθεί συλλογικά. Η πολιτι-κή τους καταγγέλθηκε από τους ηγέτες των Levellers. Δέχθηκαν μεγάλες πιέσεις και διαλύθηκαν το 1950.
Ένγκελς (Engels) Φρήντριχ (1820-1895). Γερμανός θεωρητικός του αοσιαλισμού, συνεργάστηκε με τον Μαρξ στη συγγραφή των θεμε-λιωδών κειμένων του μαρξισμού Γερμανική ιδεολογία (1845-6), Μανιφέστο του Κομμοννισηκού Κόμματος (1848). Ακόμα, έργα του Η κατάοταση της εργατικής τάξης ατην Αγγλία (1845), Αντι-
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
435
Ντύρινγκ (1878), Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιο-κτησίας και τον κράτους (1884)• επιπλέον, επιμελήθηκε κοα εξέδω-οε τον δεύτερο κοα τον τρίτο τόμο του Κεφαλαίον.
Ζινόβιεφ (Zinoviev Gregory) Γκρηγκόρι (1883-1936). Μπολοεβίκος, πρόεδρος της Κομιντέρν (1919-1926). Προώθηοε με τον Στάλιν και τον Κάμενεφ τη σταυροφορία ενάντια οτον Τρότσκυ (1923), ενώ αργότερα (1926-27) διαμόρφωσε μια ομάδα με τον Τρότσκυ ενά-ντια στον Στάλιν. Διαγράφηκε από το κομμουνιστικό κόμμα το 1927 και ξανά το 1932. To 1935, δικάστηκε οτην πρώτη δίκη της Μόσχας κοα το 1936 εκτελέσθηκε.
Ζωρές (Jaures) Ζαν (1859-1914). Γάλλος πανεπιστημιακός, βουλευτής των Δημοκρατικών και κατόπιν των σοσιαλιοτών, των οποίων υ-πήρξε και ηγέτης μετά την ίδρυση του γαλλικού τμήματος της Σο-σιαλιστικής Διεθνούς (SFIO). Ιδρυτής της εφημερίδας Humanite. Δολοφονήθηκε από εθνικιστές λίγο πριν την έναρξη του Α' παγκο-σμίου πολέμου.
«Η δημοκρατία της Βαϊμάρης». Στη Βαϊμάρη (Weimar) της ανατολι-κής Γερμανίας, στις 19 Ιανουαρίου 1919 μετά την παρούτηση του κάιζερ Γουλιέλμου Β', εξελέγη από το λαό συντακτική ουνέλευση, απαρτιζόμενη κυρίως από σοσιαλιστές και δημοκράτες και Πρόε-δρο της Δημοκρατίας τον οοσιαλιστή 'Εμπερτ- τον Αύγουστο του ίδιου έτους ψήφισε Σύνταγμα, που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, την καθιέρωση προεδρικού ουστήματος με εκλογή Προέδρου Δημοκρα-τίας. To νέο Σύνταγμα παρέμεινε οε ισχύ έως το 1933, οπότε η Δημοκρατία της Βαϊμάρης κατέρρευσε με την ανάληψη της εξου-σίας από τον Αδόλφο Χίτλερ.
«Η νύχτα των κρυστάλλων». Η νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1938, οπό-τε οτη Γερμανία τα χιτλερικά-ναζιστικά Τάγματα Εφόδου (SA) συ-νεπικουρούμενα από ομάδες πολιτών έκαψαν και λεηλάτησαν τα μαγαζιά και τα σπίτια των Εβραίων πολιτών καθώς κι όσων είχαν εμπορικές κοα κοινωνικές συναναστροφές μαζί τους. Υπολογίζεται ότι μέσα οε 24 ώρες 7.000 επιχειρήσεις Εβραίων και 200 συναγω-γές σ' όλη τη Γερμανία καταστράφηκαν, θρησκευτικά βιβλία δόθη-καν οτην πυρά, 91 άτομα σκοτώθηκαν κι άλλα 30.000 συνελήφθη-οαν για να οδηγηθούν στα στρατόπεδα ουγκεντρώσεως.
«Η νύχτα των μεγάλων μαχαιριών». Πραγματοποιείται με. διαταγή του Χίτλερ στις 30 Ιουνίου με 2 Ιουλίου του 1934, οπότε δολοφο-νείται ολόκληρη η ηγεοία των SA κι ο αρχηγός της Έρνστ Ρεμ (Rohm). Επίσης, βρίοκουν το θάνατο άλλοι ακροδεξιοί εθνικιστές, άτομα της αντιπολίτευσης και της εκκλησίας, όπως ο Γκρέγκορ Στράσερ (Gregor Strasser), ο στρατηγός Φέρντιναντ φον Μπρέντοβ (Ferdinand von Bredow), ο πρώην καγκελάριος Κούρτ φον Σλάιχερ
436
M1KP0 ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΈΛΕΧΩΝ
(Kurt von Schleicher) κοα ο πρώην πρωθυπουργός της Βαβαρίας Γκούσταβ Ρίτερ φον Καρ (Gustav Ritter von Kahr). OL εθνικοσο-σιαλιστές παρουσιάζουν αυτόν τον μαζικό φόνο σαν προληπτικό μέτρο κατά του, δήθεν, αναμενόμενου πραξικοπήματος του Ρεμ. Ο αριθμός των θυμάτων δεν δημοσιεύεται. Ο νέος αρχηγός των SA, ο Λούτσε (Lutze), θα πει ότι εκτελέστηκαν 81 άτομα. Σήμερα, υ-πολογίζεται ότι σε τρεις μέρες δολοφονήθηκαν περίπου 200 άνθρω-ποι. Η νύχτα των μεγάλων μαχοαριών πραγματοποιείται κυρίως α-πό τους SS, OL οποίοι δέχοντοα βοήθεια από την μυστική αστυνο-μία (Γκεστάπο) και τον στρατό.
Κάουτσκι (Kautsky) Καρλ (1854-1938). Γερμανός σοσιαλιστής ιστο-ρικός κοα οικονομολόγος. Ηγέτης κοα θεωρητικός της γερμανικής οοσιαλόημοκρατίας και της Β' Διεθνούς, αντιπαρατέθηκε θεωρητι-κά στον Λένιν και τον Τρότσκυ. Δεν δέχθηκε να ενταχθεί με το κόμμα του στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας.
Κουομιτάνγκ. To Εθνικιστικό Κόμμα Κίνας που ιδρύθηκε το 1919 α-πό τον Σουν Γιατ-Σεν, ενώ απ' το 1925 ηγέτης του υπήρξε ο στρα-τηγός Τσανγκ Κάι-Σεκ.
Λαμπριόλα (Labriola) Αρτούρο (1873-1959). Ιταλός πολιτικός, μέλος του Σοαιαλιστικού Κόμματος 1895-1907, οργανωτής συνδικάτων, ί-δρυσε την Avanguardia Socialista («σοσιαλιστική πρωτοπορία»), υ-πέρμαχος της ιταλικής επέμβασης στη Λιβύη κοα του Α' παγκο-σμίου πόλεμου, έζησε εξόριστος το 1937. Ήταν μέλος της συντα-κτικής ουνέλευσης κοα γερουσιαστής από το 1948.
Levellers. Αγγλικό πολιτικό κόμμα τέκνο της επανάστασης 1648, διεκδικούσε την καχάργηση των προνομίων και της αριατοκρατίας, κοα την ίδρυση μιας «Δημοκρατίας των ίσων». Παρέμειναν ιαχυροί για έναν χρόνο, αλλά διαλύθηκαν από τον Κρόμγουελ, ο οποίος ε-κτέλεσε τους κύριους ηγέτες της ομάδας.
Λένιν (Lenin) Βλαντιμίρ Ίλιτς Ουλιάνοφ (1870-1924). Ρώσος πολιτι-κός και θεωρητικός, ηγέτης της Οκτωβριανής Επανάοτασης, επικε-φαλής της ΕΣΣΔ (1922-1924). Υπήρξε ηγέτης του μπολσεβίκικου τμήματος του Ρώσικου Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος κι αργότερα του μπολσεβίκικου κόμματος. Ως πρόεδρος του Συμ-βουλίου των Κομιοάριων (1917-24) κατήργησε την ιδιωτική ιδιο-κτησία γης κι άρχιαε τη διανομή της μεταξύ των αγροτών, εθνικο-ποίησε τις τράπεζες κοα εισήγαγε έλεγχο οτην παραγωγή των ερ-γοστααίων, κατήργησε την Συντακτική Συνέλευση του 1918 και κή-ρυξε παράνομα πολιτικά κόμματα όπως το Δημοκρατικό Κόμμα των Καντέτ, τους Μενσεβίκους κοα τους Σοσιαλεπαναστάτες. Επι-δίωξε την υπογραφή της Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ (1918) και υπήρξε ιδρυτικό μέλος και ηγέτης της Κομμουνιστικής Διεθνούς
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ 437
(1919). Με το τέλος του εμφυλίου (1918-21), εισήγαγε τη νέα οι-κονομική πολιτική κοα διόρισε τον Στάλιν γραμματέα του κόμ-ματος. Έργα του, μεταξύ άλλων: TL να κάνουμε; (1902), Υλίομός και εμπειριοκριηκιομός (1909), Ιμπεριαλισμός ανώτατο οτάδιο του καπιταλισμού (1916), Κράτος και επανάοταση (1917), Ο «αριστε-ρισμός» παιδική αρρώατια του κομμουνισμον (1920).
Λούξεμπουργκ (Luxemburg) Ρόζα (1870-1919). Από τα ιδρυτικά μέ-λη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Πολωνίας. Ηγήθηκε της α-ριστερής πτέρυγας της Γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας, αντιπαρα-τέθηκε στον ρεβιζιονισμό του Κάουτσκυ κοα στον μπολσεβικισμό. Μαζί με τον Καρλ Λήπκνεχτ οργάνωσε την Ένωση «Σπάρτακος» που αργότερα εξελίχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας. Για την πάλη της ενάντια στον πόλεμο, φυλακίστηκε το 1915. Δο-λοφονήθηκε το Γενάρη του 1919, όταν κατεστάλη η εξέγερση του Σπάρτακου. Έργα της μεταξύ άλλων Μαζική απεργία, κόμμα, αυν-όικάτα (1906), Η Συσσώρευοη του Κεφαλαίου (1913), Η Οκτω-βριανή Επανάοταση (1918).
Μανουήλσκυ (Manuilsky) Ντμίτρι (1883-1959). Μέλος του ΠΓ της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουκρανίας (1920-23 και 1949-52) και μέλος της ΚΕ (1929-39) του Πανενωσιακού Κομμουνιοτι-κού Κόμματος (μπολσεβίκων), μέλος του Προεδρείου (1924-43) και της γραμματείας (1928-43) της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομ-μουνιστικής Διεθνούς, Υπουργός Εξωτερικών (1944-53) κοα αντι-πρόεδρος της κυβέρνησης (1946-53) της Ουκρανίας.
Μάο Τσε-Τουνγκ (Mao Ze-dong) (1893-1976). Από το 1921 ιδρυτικό μέλος του Κομμουνιοτικού Κόμματος της Κίνας. Με τη «μεγάλη πορεία» στα χρόνια 1934-35 έγινε ο αναμφισβήτητος ηγέτης τού κόμματος, αν και επίσημα εξελέγη πρόεδρός του το 1945. To 1949, ανακήρυξε στο Πεκίνο τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας κοα ετέ-θη στην κορυφή του κράτους. Με στόχο να μετασχηματιστεί η Κί-να γρήγορα σε σύγχρονο βιομηχανικό κράτος, κρατικοποίησε τη βιομηχανία και εισήγαγε τον αναδαομό του γεωργικού κλήρου. Η προαπάθεια του κόμματος το 1958 να ενταχθούν με το «Μεγάλο Άλμα» όλες οι παραγωγικές δυνάμεις της χώρας οε κολεκτίβες ο-δήγησε το λαό οε διατροφική καταστροφή. Κατά τη μεγάλη «Πο-λιτιοτική Επανάσταοη» στα χρόνια 1965-66 διέλυοε τον κομματι-κό και κρατικό μηχανισμό για να διατηρήσει τον έλεγχο της εξου-σίας.
Μαρκούζε (Marcuze) Χέρμπερτ (1899-1979). Γερμανός φιλόσοφος αρ-χικά μαθητής του Χάιντεγκερ. Μέλος του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών της Φρανκφούρτης των Μ. Χόρκχαϊμερ και Θ. Αντόρνο. To 1934, με την άνοδο του ναζισμού έφυγε μαζί με τα υπόλοιπα
438
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
μέλη του Ινστιτούτου στη Γενεύη και κατόπιν στη Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες όπου εγκαταστάθηκε το Ινστιτούτο. Έργα του Ψυχανάλυση και Πολιτική, Δοκίμιο για την Απελενθέρωοη, Ο Μο-νοδίάοτατος Άνθρωπος, Σοβιεηκός Μαρξίσμός, Η Ανθεκτικότητα της Τέχνης, Κραική της Μαρξισηκής Αιοθηηκής, Έρως και Λό-γος και Επανάαταση.
Μαρξ (Marx) Καρλ (1818-83). Γερμανός φιλόσοφος, οικονομολόγος, πολιτικός, θεμελιωτής μαζί με τον Ένγκελς του διεθνούς επανα-στατικού κομμουνισμού και της Α' Κομμουνιοτικής Διεθνούς. Ανέ-πτυξε τη θεωρία του Ιστορικού Υλισμού κοα εισήγαγε ως ερμηνευ-τική αρχή την πάλη των τάξεων, που αναδεικνύει το προλεταριά-το ως τον παράγοντα που οδηγεί στην αταξική κοινωνία. To 1848, από κοινού με τον Ένγκελς, συνέταξε το Κομμουνιατικό Μανιφέ-στο, ενώ μετά την εγκατάσταοή του οτο Λονδίνο αρχίζει τη συγ-γραφή του Κεφαλαίου (1867, δύο περαιτέρω τόμοι, συντάχθηκαν από τον Ένγκελς με βάση τα σχέδια του Μαρξ και εκδόθηκαν με-ταθανάτια το 1884 και 1894). Ακόμα, έργα του Η πάλη των τά-ξεων στη Γαλλία (1850), η Γερμανική Ιδεολογία (1846), Η αθλιό-τητα της φιλοσοφίας (1847)
Mezzogiorno (Μετζοτζόρνο). Περιοχή της Ιταλίας που περιλαμβάνει τις περιοχές Αμπρούτσι, Καμπανία, Μολίζε, Πούλια, Μπαζιλικάτα, Καλαβρία, και τα νησιά της Σικελίας και της Σαρδηνίας. Η γεωρ-γία απασχολεί το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού κι είναι το οτήριγμα της γενικά υπανάπτυκτης οικονομίας. Οι μεγά-λης κλίμακας μεταρρυθμίσεις στη γη εισήχθησαν μετά το 1946. To 1950, ιδρύθηκε από την ιταλική κυβέρνηση το Ταμείο για το Νό-το με ατόχο να υποκινήσει την κοινωνική και οικονομική ανάπτυ-ξη στο Μετζοτζόρνο.
Μπαντόλιο (Badoglio) Πιέτρο Γκρατσάνο Μονφεράτο (1871-1956). Ιταλός ο\ρατιωτικός, κυβερνήτης της Λιβύης (1928-33), ηγήθηκε της εισβολής στην Αιθιοπία (1935), όπου διετέλεσε και αντιβασι-λιάς. Στο Β' παγκόσμιο πόλεμο και μετά την πτώοη του Μουσο-λίνι έγινε πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου και διαπραγματεύ-τηκε το 1943 την ανακωχή με τους συμμάχους.
Μπάουερ (Bauer) Ότο (1882-1938). Από τους επιφανείς παράγοντες της Β' Διεθνούς και ηγέτης της αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας. Θεωρητικός του λεγόμενου Αυοτρομαρξισμού, αυντάκτης του μη-νιαίου θεωρητικού περιοδικού Καμπφ που ίδρυσε το 1908 μαζί με τον Φ. Άντλερ, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του Σοσιαλδημοκρα-τικού Κόμματος της Αυστρίας και ουντάκτης της εφημερίδας του, διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών (1918-19). Ιδρυτής, μαζί με άλλους αυστρομαρξιστές ηγέτες, της 2 Vi Διεθνούς το 1921, παίζει δραστή-
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
439
ριο ρόλο στη συγχώνευση της 2 '/ί Διεθνούς και της Β' Διεθνούς της Βέρνης και οτην ίδρυση της λεγόμενης Σοσιαλιστικής Διεθνούς των Εργατών. Μετά την ήττα της εργατικής εξέγεροης (1934) ε-γκαταλείπει οριστικά την Αυστρία.
Μπίσμαρκ (Bismarck) Ότο (1815-1898). Πρόεδρος του ουμβουλίου της Πρωσίας, ο οποίος πραγματοποίησε την ένωση της Γερμανίας προς όφελος της Πρωσίας (1864-1871). Ανακήρυξε την ίδρυοη του Β' Ράιχ (1871) του οποίου υπήρξε κοα καγκελάριος.
Μπλανκί (Blanqui) Λουί Ωγκύοτ (1805-1881). Γάλλος πολιτικός, εμ-πνευοτής του επαναστατικού σοσιαλισμού του τέλους του 19ου αιώνα. Πήρε ενεργό μέρος στο κίνημα των Καρμπονάρων (1824), αρχηγός της ρεπουμπλικανικής και κατόπιν της σοσιαλιοτικής α-ντιπολίτευσης, ο οποίος ηγήθηκε των εργατικών κινητοποιήσεων του 1848 και έποαξε κυρίαρχο ρόλο οτην Παρισινή Κομμούνα. Πέ-θανε στη φυαλκή.
Μπλόμπεργκ (Blomberg, Werner Eduard Fritz von) (1878-1946). Γερμανός στρατάρχης και αρχιστράτηγος της Βέρμαχτ. Ως Υπουρ-γός Πολέμου μετά το θάνατο του Χίντεμπουργκ (1934), μετέφερε τον έλεγχο του υπουργείου στον Χίτλερ.
Μπλούμ (Blum) Λέον (1872-1950). Μέλος του Γαλλικού Σοοιαλιοτι-κού Κόμματος, αρχηγός του γαλλικού τμήματος της Εργατικής Διεθνούς (SFIO), οχημάτισε κυβέρνηση Λαϊκού Μετώπου (1936-7).
Μπορντίγκα (Bordiga) Αμαντέο. Δραστηριοποιείται οτην Ιταλική Σο-σιαλιοτική Νεολαία πριν από το 1914, εκδότης της Avanguardia το 1917. To 1918, συνηγορεί υπέρ της εκδίωξης των ρεφορμιοτών από το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Ξεκινά το II Soviet το 1920. To 1921, στο Συνέδριο του Λιβόρνο, η τάση του ουμμαχεί με την Ordine Nuovo του Τορίνο (υπό τον Γκράμσι) και ιδρύουν το Κομ-μουνιοτικό Κόμμα (ICP), με τον Μπορντίγκα ως γραμματέα. Αργό-τερα όμως, η ομάδα του Γκράμοι θα υποστηριχθεί από την Κομι-ντέρν ενάντια οτον Μπορντίγκα, ο οποίος αναλαμβάνει την ηγεσία του κόμματος το 1923. Ο Μπορντίγκα θα εκδιωχθεί από το κόμ-μα το 1930.
Μπουχάριν (Bukharin) Νικολάι Ιβάνοβιτς (1888-1938). Σοβιετικός πολιτικός και οικονομολόγος. Θεωρητικός του ΚΚΣΕ, τον οποίο ο Στάλιν απέπεμψε από την προεδρία της Κομμουνιστικής Διεθνούς το 1928. Εκτελέστηκε μετά τις μεγάλες δίκες της Μόσχας το 1938.
Μπράντλερ (Bradler) Χάινριχ (1881-1967). Μέλος του Σοοιαλδημο-κρατικού Κόμματος Γερμανίας από το 1898, προσχώρησε οτη διάρ-κεια του Α' παγκοσμίου πολέμου οτην Ένωση Σπάρτακος που αρ-γότερα εξελίχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας• το 1919 γίνετοα μέλος της ΚΕ του, ενώ το 1923 ηγείτοα του Κόμματος. Με-
440
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
τά την αντικατάοτασή του στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμ-ματος Γερμανίας, σχηματίζει με τον Ταλχόαμερ διακριτή τάση κοα τελικά διαγράφεται από το Κομμουνιστικό Κόμμα και την Κομ-μουνιστική Διεθνή το 1929. Προοπάθησε, χωρίς επιτυχία, να ουνα-σπίσει διεθνώς τους αντιπολιτευόμενους [Μπουχάριν-Τόμσκι-Ρίκοφ (Ρωσία), Λόβστοουν (Αμερική), Σελιέ (Γαλλία) κ.λπ.] σε μια διεθνή ομάδα.
Μπρύνινγ (Bruning) Χάινριχ (1885-1970). Γερμανός πολιτικός, υπήρ-ξε αρχηγός του Ρωμαιοκαθολικού Κόμματος του κέντρου (1924-29) και διετέλεσε καγκελάριος (1930-32).
Μωράς (Maurras) Σαρλ (1868-1952). Γάλλος πολιτικός και θεωρητι-κός, κήρυκας εθνικιστικών κοα φασιστικών ιδεωδών.
Ναπολέων ο Γ' (Λουδοβίκος Βοναπάρτης) (1808-1837). Αυτοκράτορας των Γάλλων (1852-1870) εξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας (1848), διέλυσε με πραξικόπημα τη Νομοθετική Συνέλευση, εγκαθίδρυσε καθεστώς κληρονομικής μοναρχίας, αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτο-ρας κοα κυβέρνηοε απολυταρχικά ώς το 1860, ενώ από το 1870 ε-γκαθίδρυσε καθεστώς κοινοβουλευτικής αυτοκρατορίας. Άσκησε ε-πεκτατική εξωτερική πολιτική. Καθοαρέθηκε μετά την ήττα στο γαλλοπρωσικό πόλεμο (1870).
Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ). Οικονομική πολιτική που εμπνεύ-στηκε ο Λένιν κοα εφαρμόστηκε στη Σοβιετική Ένωση από το 1921 έως το 1929 με κεντρικό πυρήνα τη φιλελευθεροποίηαη.
Νιού Ντηλ (New Deal). To πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που εφαρμό-στηκε το 1933 στην Αμερική από τον πρόεδρο Ροΰζβελτ κοα ειαή-γαγε την κρατική παρέμβαση στον οικονομικό κοα τον κοινωνικό τομέα.
Νίτι (Nitti) Φραντζέσκο (1868-1953). Διορίστηκε από τον Τζολίτι υ-πουργός γεωργίας (1911) και παροατήθηκε με το ξέσπασμα του Α' παγκοσμίου πολέμου. Υπουργός Οικονομικών (1917), καθιέρωσε τον κεντρικό έλεγχο στις πρώτες ύλες και τα κατασκευαστικά α-γαθά. Επικριτικός απέναντι οτην αποικιακή επέκταση της Ιταλίας, παραιτήθηκε το 1919. Λίγους μήνες αργότερα έγινε πρωθυπουργός αλλά εξαναγκάοτηκε σε παραίτηση. Αντίπαλος του Μουσολίνι, ε-ξορίστηκε κοα επέστρεψε στην Ιταλία μετά από το Β' παγκόσμιο πόλεμο.
Νόσκε (Noske) Γκουστάβ (1868-1946). Γερμανός Σοσιαλδημοκράτης πολιτικός, μέλος του Ρόαχοτακ, επίτροπος ενόπλων δυνάμεων μετά το 1918 και υπουργός Άμυνας την περίοδο 1919-1920. Στη διάρ-κεια των χρόνων αυτών κατέστειλε σειρά εξεγέρσεων στη Γερμα-νία μεταξύ αυτών και την εξέγερση του Σπάρτακου. Παροατήθηκε το 1920 ύστερα από κατηγορίες ότι είχε αναλάβει αντεπαναστατι-
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
441
κή δραοχηριότητα και έγινε κυβερνήχης του Αμβούργου μέχρι το 1933. To 1944 συνελήφθη με την κατηγορία της συμμετοχής σε α-πόπειρα κατά του Χίτλερ.
Ντ' Ανούντσιο (D' Annunzio) Γκαμπριέλε Πεοκάρα (1863-1938). Ιτα-λός λογοτέχνης, έγραψε ποιήματα, θεατρικά έργα και μυθιστορή-ματα (Η ηδονή, Η φωτιά).
Πάπας Πίος ΙΑ' (1857-1937). Υπέγραψε με τον Μουσολίνι το 1929 τη συνθήκη του Λατερανού με την οποία ιδρύθηκε το κράτος του Βατικανού. Καταδίκασε τον ιταλικό φασισμό, το ναζισμό και τον άθεο κομμουνισμό.
Πάπεν (Papen) Φραντς, φον (1879-1969). Γερμανός πολιτικός κοα βουλειπής του Καθολικού Κέντρου, διετέλεσε καγκελάριος (1932) και αντικαγκελάριος (1933-1934) του Ράιχ και υποστήριξε τον να-ζισμό. Απαλλάχθηκε στη δίκη της Νυρεμβέργης.
Πηκ (Pieck Wilhelm) Βίλχελμ (1976-1960). Πρόεδρος ιης Λαοκρατι-κής Δημοκρατίας της Γερμανίας από το 1949 έως το 1960.
Πιλσούντσκι (Pilsudski) Γιόζεβ Ζουλοβο (1867-1935). Πολωνός πολι-τικός και στρατιωτικός, υπέρμαχος της ανεξαρτησίας της χώρας, ο οποίος διετέλεσε αρχηγός του κράτους του στρατού (1919-1922). Μετά από πραξικόπημα, το 1926, ανέλαβε το υπουργείο Πολέμου και παρέμεινε ο καθοριατικός παράγοντας της χώρας μέχρι το 1935.
Πορεία οτη Ρώμη. Η πορεία των μελανοχιτώνων του Μουσολίνι προς τη Ρώμη στις 28.10.1922 μετά την οποία ο Βίκτωρ Εμμανουήλ ο Γ' ανάθεσε τη διακυβέρνηση της χώρας.
Πουζάντ Πιέρ (1921-2003). Γάλλος πολιτικός, ηγήθηκε 52μελούς κοι-νοβουλευτικής ομάδας οτις βουλευτικές εκλογές του 1956. To λαϊ-κιοτικό κίνημα του Πουζάντ ονομάστηκε «Ένωση γι,α την Άμυνα των Εμπόρων και των Βιοτεχνών».
Προυντόν (Proudhon) Πιέρ Ζοζεφ (1809-65). Πολιτικός και θεωρητι-κός, πατέρας του αναρχισμού. Σημαντικά έργα του Ύι είναι η ώω-κτησία; (1840), Γενική ιδέα της επανάοτασης τον 19ο αιώνα (1851). Φυλακίστηκε κατά τη διάρκεια της επανάστασης (1848).
Ράιχ (Reich) Βίλχελμ (1897-1957). Αυστριακός γιατρός κοα ψυχανα-λυτής, ο οποίος επιχείρησε μια αύνθεση ψυχανάλυσης κοα μαρξι-σμού. Έργα του Αιαλεκτικός Υλιομός και Ψυχανάλνση (1929), Η ■ψυχολογία της μάζας ατον φασισμό (1933).
Ράιχ. To Γερμανικό Ράιχ προήλθε από την Γερμανική Ομοσπονδία τον Βορρά, οτην οποία κυριαρχούοε η Πρωσία σαν μεγαλύτερη δύ-ναμη. Η δημιουργία του πρώτου εθνικού γερμανικού κράτους έγι-νε δυνατή, με τον πόλεμο κατά της Αυοτρίας (1866) κοα τον γαλλοπρωσικό (1870-71). Η λέξη Ράιχ είναι παρμένη από το ιστο-
442
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
ρικό όνομα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του γερμανικού έθνους (Heiliges Romisches Reich Deutscher Nation), η οποία λει-τούργησε από το 962 μέχρι το 1806 και αποτελεί το Πρώτο Ράιχ. Ως Δεύτερο Ράιχ υπολογίζετοα η αυτοκρατορία του Μπίσμαρκ, αλ-λά και η περίοδος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. To Τρί,το Ρόαχ είναι η προπαγανδιστική ονομαοία του εθνικοσοσιαλιστικού κρά-τους γιά την περίοδο της ναζιστικής δικτατορίας.
Ράντεκ (Radek Karl) Καρλ (1885-1939). Μέλος του Ρώσικου Σοσιαλ-δημοκρατικού Εργατικού κόμματος. Υιοθέτησε αντιπολεμική στάοη κατά τη διάρκεια του Α' παγκοσμίου πολέμου, μπολσεβίκος από το 1917. To 1923 μέλος της Αριστερής Αντιπολίτευοης, διαγράφτη-κε to 1927 και ξανά το 1936, οπότε δικάστηκε στη δεύτερη δίκη της Μόσχας και πέθανε οτη φυλακή.
Ρεμ (Rohm) Έρνστ (1887-1934). Γερμανός αξιωματικός, ιδρυτής των Ταγμάτων Εφόδου (SA) του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, δολο-φονήθηκε με διαταγή του Χίτλερ τη «νύχτα των μεγάλων μαχαι-ριών».
Ρενάν (Renan) Ερνέστ (1823-1892). Γάλλος συγγραφέας και ιστορι-κός. Ακολούθησε αρχικά εκκλησιαστική σταδιοδρομία, την οποία ε-γκατέλειψε για να ασχοληθεί με τη μελέτη σημιτικών γλωοσών και με την ιστορία των θρησκει,ών. Έργα του To μέλλον της επιοτή-μης (1890), Ιοτορία των απαρχών τον χριοτιανιομού (1863-1881), Ιστορία του λαού του Ισραήλ,
Ριζορτζιμέντο (Risorgimento). Πολιτικό και ιδεολογικό κίνημα του 19ου αιώνα που αναπτύχθηκε στην Ιταλία, με στόχο την ενοποίη-σή της.
Σαχτ (Schacht) Γιάλμαρ Οράτιος (1877-1970). Γερμανός δημοσιονό-μος και πολιτικός, πρόεδρος της Κρατικής Τράπεζας, υπουργός Οι-κονομικών του Χίτλερ (1934-36), αθωώθηκε στη δίκη της Νυρεμ-βέργης.
Σλάγκετερ (Schlageter, Albert Leo) (1894-1923). Γερμανός, συμμετεί-χε σε εθελοντικά σώματα στη Λετονία, τη Ρουρ, και τη Σιλεσία. Τον Απρίλιο του 1923 συλλήφθηκε από τους Γάλλους για πράξεις δολιοφθοράς κατά τη διάρκεια της κατάλη-ψης της Ρουρ και κα-ταδικάστηκε σε θάνατο από γαλλικό στρατιωτικό δικαστήριο. Ε-κτελέστηκε κι έγινε σύμβολο για τους Ναζί.
Σλάιχερ (Schleicher, Kurt von) (1882-1934). Γερμανός οτρατιώτης και πολιτικός, ο κύριος εχθρός του Χίτλερ, Υπουργός Πολέμου οχην κυβέρνηοη του Φον Πάπεν, τον οποίο και διαδέχθηκε ως κα-γκελάριο. Ο Χίτλερ κατάφερε να του πάρει την εξουσία το 1933, οπότε και δολοφονήθηκε μαζί με τη σύζυγό του.
Σμήνη Εφόδου (SS, 8οΗυΙζ8ΐΗίΓε1=σώμα προστασίας, ασφαλείας). Να-
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
443
ζιστική παραστρατιωτική κοα αστυνομική οργάνωση που αυγκροτή-θηκε το 1925 ως προσωπική φρουρά του Χίτλερ. Αρχηγός τους ή-ταν ο Χίμλερ. Ανέλαβαν τη διαφύλαξη της εσωτερικής ασφάλειας, τον έλεγχο των κατεχόμενων εδαφών, τη φρούρηοη των οτρατοπέ-δων ουγκέντρωσης, ενώ τα Βάφφεν (Waffen) Ες Ες αποτελούααν τον στρατιωτικό κλάδο της οργάνωσης.
Σορέλ (Sorel) Ζώρζ (1847-1922). Γάλλος θεωρητικός επηρεασμένος α-πό τον Προυντόν, υπέρμαχος του αναρχοσυνδικαλισμού και υπο-ατηρικτής της επαναοτατικής βίας. Έργο του το Σκέψεις για τη βία (1908).
Σπαρτακιστές, Σπάρτακος. Σοσιαλιστικός κοα κατόπιν κομμουνιστικός Σύνδεσμος που ιδρύθηκε κοα έδρασε στη Γερμανία (1914-1919) με επικεφαλής τον Λήπκνεχτ και τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, ουσπειρώ-νοντας αρχικά μειοψηφικές μονάδες με οοσιαλδημοκρατικό χαρα-κτήρα.
Στάλιν (Stalin, Joseph) (1879-1953) (Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Τζουγκα-σβίλι). Προσχώρησε στο Ρώσικο Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό κόμ-μα μετά την αποβολή του από τη θεολογική οχολή. Μετά τη διά-οπαση τάχθηκε με τους μπολσεβικούς κι ήταν μέλος του εκδοτικού προσωπικού της Pravda. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση εκλέ-χτηκε στη θέοη του κομιοάριου για τις εθνότητες. To 1922 πλειο-ψήφησε για τη θέση του γενικού γραμματέα του κομμουνιστικού κόμματος. Εμπνευστής μεταξύ άλλων της θεωρίας του σοσιαλιαμού σε μια χώρα και της θεωρίας του οοσιαλφασισμού. Εισήγαγε μεθό-όους όπως η άμεση κολλεκτιβοποίηοη και η εκβιομηχάνιση με ανα-γκαστική εργασία. Προέβη σε μαζικές εκκαθαρίσεις παλαιών ιθυ-νόντων του κόμματος («δίκες της Μόσχας») και εφάρμοσε καθε-οτώς έντονης αστυνόμευσης και προσωπολατρίας. Υπέγραψε το γερμανοσοβιετικό σύμφωνο (1939) και ίδρυσε την Κομιντέρν (1947).
Στούρτζο (Strurzo) Ntov Λουίτζι (1871-1959). Ιταλός ιερέας και ι-δρυτής το 1919 του Ιταλικού Λαϊκού Κόμματος, μετά το 1946 α-πό τους ηγέτες του χριστιανοδημοκρατικού κινήματος.
Στρέζεμαν (Stresemann, Gustav) (1878-1929). Γερμανός πολιτικός και καγκελάριος (1923). Βουλευτής κι αργότερα ηγέτης του Εθνι-κού Φιλελεύθερου κόμματος, ιδρυτής του Λαϊκού Κόμματος Γερ-μανίας. Διετέλεσε υπουργός εξωτερικών στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (1923-9). Συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις της Συνθή-κης του Λοκάρνο (1925), που εξασφάλισαν την είσοδο της Γερμα-νίας στην Κοινωνία των Εθνών (1926). Μοιράστηκε το βραβείο ει-ρήνης Νόμπελ το 1926.
Συνθήκη Ραπάλο (Rapalo). Συμφωνία που υπογράφτηκε στις 16.4.1922
444
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
μεχαξύ της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ρωσίας για την αποκα-τάσταση των διπλωματικών και των οικονομικών σχέσεων ανάμε-σα στις δύο χώρες.
Τάγματα Εφόδου SA (Sturm Α5ΐεΐ1ιιη§εη=τμήματα θύελλας). Παρα-στρατιωτική οργάνωση της Ναζιστικής Γερμανίας με αρχηγό τον Έρνστ Ρεμ. Ο αριθμός των μελών της έφτασε του 3.000.000 άν-δρες. Τά ηγετικά της στελέχη εξοντώθηκαν το 1934, «τη νύχτα των μεγάλων μαχοαριών».
Ταλχάιμερ (Thalheimer August) Αύγουοτος (1884-1948). Μέλος του Γερμανικού Σοοιαλδημοκρατικού Κόμματος πριν από τον Α' πα-γκόσμιο πόλεμο κοα συντάκτης της εφημερίδας Volksfreund. Από το 1916, βοήθησε στην παραγωγή του δελτίου Spartakusbriefe («γράμ-ματα του Σπάρτακου»), και ήταν ιδρυτικό μέλος του Γερμανικού Κομμουνισακού Κόμματος (KPD). Συντάκτης της Rote Fahne. Κα-τά τη διάρκεια της κρίσης του 1923 διετέλεσε Υπουργός Οικονο-μικών στην τοπική κυβέρνηση της Βιτεμβέργης, κλήθηκε στη Μό-σχα το 1924, όπου εργάοτηκε οτον μηχανιομό της Κομμουνιοτικής Διεθνούς, διαγράφηκε από το KPD το 1928 κοα προσχώρησε στην ομάδα Μπράντλερ.
Τέλμαν (Thalmann) Έρνστ (1886-1944). Από το 1903 μέλος του Γερ-μανικού Σοσιαλδημοκρατίκού Κόμματος, οργανωτής του νεολοαί-στικου συνδικαλιστικού κινήματος του Αμβούργου. Έλαβε μέρος στην επανάσταση του Νοέμβρη του 1919 οτη Γερμανία ως μέλος της αριστερής πτέρυγας του Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκραχικού Κόμματος Γερμανίας. Προσχώρησε το 1920 στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας• από το 1924 εκπρόσωπός του στο Ράιχστακ και μέλος του προεδρείου της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς. Πέθανε στο οτρατόπεδο του Μπούχενβαλντ.
Τερατσίνι (Terracini, Umberto Elia) (1895-1983). Ιταλός πολιτικός, μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, αντιτάχθηκε στην είσοδο της Ιταλίας στον Α' παγκόομιο πόλεμο, μέλος της ομάδας Ordine Nuovo και του Κομμουνιστικού Κόμματος, φυλακίστηκε και εξορί-στηκε έως το 1943. Έγινε γερουσιαστής το 1948.
Τζολίτι (Giolitti, Giovanni) (1842-1928). Ιταλός πολιτικός και πέντε φορές πρωθυπουργός (1892-3, 1903-5, 1906-9, 1911-14, 1920-1). Η περίοδος της πρωθυπουργίας του, από το 1903 έως το 1913, χα-ρακτηρίατηκε από πρωτοφανή οικονομική κοα κοι,νωνική ανάπτυ-ξη. Προσπάθησε ανεπιτυχώς να κρατήσει την Ιταλία ουδέτερη κατά τη διάρκεια του Α' παγκοσμίου πολέμου, άσκησε κοινωνική πολι-τική και εισήγαγε την καθολική ψήφο, αλλά υποτίμησε την άνοδο των φαοιστών.
Τόλιάη (Togliatti) Παλμίρο (1893-1964). Από τους ιδρυτές του Ιτα-
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
445
λικού Κομμουνισακού Κόμματος, του οποίου υπήρξε κοα γραμμα-τέας από το 1927 μέχρι και το θάνατό του. Από το 1924, μέλος της Εκτελεατικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς και γραμματέας της (1935-1943). Με την επιστροφή του από την εξο-ρία κατά την περίοδο του φασισμοΐι ανέλαβε υπουργικές θέοεις στις κυβερνήσεις της Ιταλίας (1944-1946).
Τρότσκυ (Trotsky) Λέον (1879-1940). Πραγματικό όνομα Λίεφ Ντα-βίντοβιτς Μπρόνσταϊν. Μέλος του Σοοιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος στη Ρωσία. Αρχικά τάχθηκε με την παράταξη των Μεν-σεβίκων και κατά την επανάοταση του 1905 προήδρευσε στο Σο-βιέτ της Αγίας Πετρούπολης. Από το 1917, συντάχθηκε με τους Μπολσεβίκους και πήρε ενεργό μέρος στην οργάνωοη της Οκτω-βριανής Επανάσταοης. Επίτροπος Πολέμου (1918-1925), αρχιτέκτο-νας της δημιουργίας του Κόκκινου Στρατού. Κατόπιν της διαφω-νίας του με τον Στάλιν εξορίστηκε (1927) και ίδρυσε το 1938 την Δ' Διεθνή. Δολοφονήθηκε στο Μεξικό με εντολή του Στάλιν.
Τσέτκιν (Zetkin) Κλάρα (1857-1933). Γερμανίδα επαναστάτρια, ουνι-δρύτρια του Συνδέσμου Σπάρτακος, μέλος του Σοσιαλδημοκρατι-κού Κόμματος και αργότερα (1918) του Κομμουνιατικού Κόμμα-τος Γερμανίας, από το 1921 μέλος της Εκτελεοτικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του προεδρείου της. Επίσης, από το 1920 μέχρι το 1933 εκλεγόταν μέλος του Ράιχστακ, του Γερμανι-κού νομοθετικού οώματος.
Τσώρτοιλ (Churchill) Σερ Γουίνστον (1874-1965). Διετέλεσε επανει-λημμένα πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας (1906-11) με το κόμμα των φιλελευθέρων και υπουργός οικονομικών (1924-29) της κυβέρ-νησης των Συντηρητικών. Πρωθυπουργός και την περίοδο του Β' παγκοσμίου πολέμου, οπότε υπήρξε και ρυθμιοτής της αγγλικής πολιτικής, ενώ διαδραμάτισε και κεντρικό ρόλο οτη Συνθήκη της Γιάλτας. Επανεξελέγη πρωθυπουργός (1951-55). Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1953) για το έργο του Ο Β' παγκό-σμιος πόλεμος.
Φουριέ (Fourier Charles) Κάρολος (1772-1837). Γάλλος θεωρητικός του οοοιαλισμού. Ανέπτυξε τη θεωρία του περί οργάνωσης της κοι-νωνίας σε αυτόνομες μονάδες, τα «φαλαγγιστήρια» στο έργο του Ο νέος βιομηχανικός και αννεταιριστικός κόσμος (1829) και οτην επιθεώρηση Η βιομηχανική μεταρρύθμιση ή To φαλαγγιοτήριο.
Χίτλερ (Hitler) Αδόλφος (1889-1945). Ανέλαβε το 1921 την ηγεοία του Εθνικοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Γερμανίας. Φυλακί-στηκε μετά από πραξικόπημα για κατάληψη της εξουσίας το 1923. Κατέλαβε το αξίωμα του καγκελάριου του 1933 και λίγο αργότε-ρα η Βουλή του παραχώρησε απόλυτη εξουοία. Πρόεδρος και Φύ-
446
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
ρερ ενός δικτατορικού, μονοκομματικού κράτους με έντονη αστυ-νόμευση. Η επεκτατική του πολιτική οδήγησε οτον Β' παγκόσμιο πόλεμο. Επιχείρησε την εξολόθρευση χιλιάδων Εβραίων και κομ-μουνιστών. Αυτοκτόνησε το 1945.
Χίλφερντινγκ (Hilferding) Ρούντολφ (1877-1941). Αυστριακός θεωρη-τικός του μαρξισμού (To χρηματισηκό κεφάλοαο, 1910), βουλευτής του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (1924-33) και υπουργός στην κυβέρνηση της Βαϊμάρης. Πέθανε οτη φυλακή, αφού η κυβέρνηση του Βισύ τον παρέδωσε στον Χίτλερ.
Χίμλερ (Himmler) Χάινριχ (1900-1945). Γερμανός εθνικοσοσιαλιστής πολιτικός, αρχηγός της Γκεστάπο (1934) και των SS (1938) και υ-πουργός εσωτερικών (1943), οργάνωοε τα στρατόπεδα συγκέντρω-σης. Αυτοκτόνησε όταν συνελήφθη από τους συμμάχους.
Χίντεμπουργκ (Hindenburg) Πάουλ, φον (1847-1934). Ένας από τους εμπνευστές της γερμανικής οτρατηγικής ώς το τέλος του Α' πα-γκοσμίου πολέμου, στρατάρχης κοα γενικός διοικητής των χερσαίων δυνάμεων της Γερμανίας (1916). Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης το 1925 και το 1932, οπότε κι έναν χρόνο αργότερα διό-ρισε καγκελάριο τον Χίτλερ.
Χόρκχαϊμερ (Horkheimer) Μαξ (1895-1973). Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, ιδρυτής της Σχολής της Φρανκφούρτης και θε-μελιωτής του προγράμματος της «κριτι,κής θεωρίας», που αποτελεί σύνθεση των αποτελεομάτων των ερευνών των μελών του οποίου διετέλεσε κοα διευθυντής. Συγγραφέας μεταξύ άλλων της Διαλεκτι-κής του Διαφωτισμού, του Φιλοσοφία και κοινωνική κριτική, του Φιλοσοφικού αημειωματάριον,
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ*
α) Βιβλία και άρθρα
Abendroth, W., Antagonistische Gesellschaft und Politische Demokratie,
1967.
____, Histoire du mouvement ouvrier en Europe, 1967.
Abendroth, W., Faschismus und Kapitalismus, Europaische Verlagsan-
stalt, Europa Verlag, Φρανκφούρτη κοα Βιέννη 1968. Adomo, T., Minima moralia: Reflexionen aus dem beschadigten Leben,
Suhrkamp, Βερολίνο κοα Φρανκφούρτη 1951. Alatri, P., Le origini del fascismo, Editori Riuniti, Ρώμη 1963.
____, «La crisi della classe dirigente...», στο Fascismo e antifascis-
mo: lezioni e testimonianze, Feltrinelli, Μιλάνο 1963. Almond, G., «The Politics of German Business», στο H. Speier (επιμ.),
West German Leadership and Foreing Policy, 1957. Althusser, L., «Ideologie et appareils ideologiques d'Etat», La pensee,
Ιούνιος 1970.
* Στην παρούσα βιβλιογραφία καταγράφοντοα μόνον τα έργα στα οποία παραπέμπτει, στο κείμενό του, ο Νίκος Πουλαντζάς.
448
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Angress, W., Stillborn Revolution: The Communist Bid of Power in Germany 1921-1923, Princeton University Press, Πρίνοτον 1963.
Aquarone, A., L'Organizzazione dello stato totalitario, Einaudi, Τορίνο 1965.
Arendt, H., The Origins of Totalitarianism, Allen & Unwin, Λονδίνο 1967..
Aron, R., Democratic et totalitarisme.
Badia, G., Histoire de I'Allemagne contemporaine, x. I κοα II, Editions Sociales, Παρίσι 1964.
Bartolotti, M. (επιμ.), Le origini del Fascismo, Zanichelli, Μπολόνια 1969.
Basso, L., «Le origini del fascismo», στο Fascismo e antifascismo: le-zioni e testimonianze, Feltrinelli, Μιλάνο 1962.
Bauer, O., «Der Faschismus», στο W. Abendroth, Faschismus und Kapi-talismus, Europaische Verlagsanstalt, Europa Verlag, Φρανκφούρτη και Βιέννη 1968.
Bendix, R., «Social Stratification and Political Power», στο R. Bendix κοα S.M. Lipset (επιμ.), Class, Status and Power. A Reader in Social Stratification, 1967.
Bergstrasser, L., Geschichte der politischen Parteien in Deutschland Ausgabe, Olzog, Μόναχο 1965.
Bettelheim, Ch., La transition vers I'economie socialiste, 1968.
____, L'economie allemande sous le nazisme: un aspect de la decadence du capitalisme, 1946.
____, Calcul economique et formes de propriete, F. Maspero, Παρίοι
1970.
____, Πρόλογος στο PA. Sweezy και P. M. Baran, Le capitalisme
monopoliste: un essai sur la societe industrielle americaine, (Chri-stos Passadeos, μτφρ. από τα αγγλικά), F. Maspero, Παρίσι 1968. ____, La lutte des classes en URSS-1917-1923, Seuil-F. Maspero, 1974.
Bonn, M.H., Die deutsche Universitdt im dritten Reich, 1966.
Borkenau, Fr., World Communism. A History of the Communist International, R. Aron (εισαγωγή), University of Michigan Press, Av Άρμπορ 1962.
Bourdieu, P. και Passeron, J.C., La reproduction: elements pour une theorie du systeme d'enseignement, Editions de Minuit, Παρίσι 1970.
Bracher, K., Die Auflosung der Weimarer Republik. Eine Studie zum das Problem des Machtverfalus in der Demokratie, 1964.
____, Die Deutsche Diktatur: Entstehung, Struktur, Folgen des
National-sozialismus, Kiepenheuer und Witsch, Κολωνία 1969.
____, Anordnung iiber die Verwaltungsfuhrung in den Landkreisen,
1939.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
449
Brady, Business as System of Power, Νέα Υόρκη 1943.
Broue, P., Le parti bolchevique, 1963.
Cammett, J., Antonio Gramsci and the Origins of Italian Communism,
1969. Car, E.H., A History of Soviet Russia, Macmillan & Co, 3 τόμοι, Λονδίνο
1950-1978.
____, A History of Soviet Russia. The Bolshevic Revolution, 1917-
1923,1. 1.
____, A History of Soviet Russia, The Interregnum 1923-1924, x. 2.
____, A History of Soviet Russia. Socialism in one Country, 1924-
1926, x. 3. Caraciolo, A. (επιμ.), Laformazione dell 'Italia industriale, 1963. Castellan, G., L'Allemagne de Weimar, A. Colin, Παρίσι 1969.
____, «Bilan social du Hie Reich», Revue d'histoire moderne et con-
temporaine, Ιούλιος-Σεπχέμβριος 1968. Castells, M, «Vers une theorie sociologique de la planification urbaine»,
Atelier, αρ. 4, 1969. Clough, S.B., The Economic History of Modern Italy, Columbia University Press, Νέα Υόρκη και Λονδίνο 1964. Cole, G.D.H., «A History of Socialist Thought», Socialism and Fascism,
Macmillan & Co, 1960. Collotti, E., Die Kommunistische Partei Deutschlands 1918-1933,
Feltrinelli, Μιλάνο 1961. Dahrendorf, R., Gesellschaft und Freiheit, Piper, Μόναχο 1961.
____, Gesellschaft und Demokratie in Deutschland, Piper, Μόναχο
1965. Degras, J., The Communist International 1919-1943: Documents, x. Ill,
F. Cass, Λονδίνο 1971. Desanti, D., L'Internationale communiste, Payot, Παρίσι 1970. Deutscher, I., Staline, Jean-Pierre Herbert, μτφρ. από τα αγγλικά, Galli-
mard, Παρίσι 1953.
____, Trotsky, χ. III.
Dimitrov, G., Ceuvres choisies, Editions Sociales.
Dobb, M., Political Economy and Capitalism: Some Essays in Economic
Tradition, Routledge, 1937. Droz, J., Le socialisme democratique 1864-1966, 1966.
____, Les forces politiques de la republique de Weimar, (1919-1933).
Les cours de la Sorbonne, Centre de documentation universitaire,
Παρίοι 1968. Dsenis, O., «Der Faschismus und die Widerspriiche im Lager der deut-
schen Bourgeoisie», oxo Unter dem Banner des Marxismus, 1933. Dubief, H., Le syndicalisme revolutionnaire, A. Colin, Παρίοι 1969.
450
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Duverger, Μ., Les partis politiques, A. Colin, Παρίσι 1951.
Eichholz, D., «Probleme einer Wirtschaftsgeschichte des Faschismus in
Deutschland», Jahrbuch fur Wirtschaftsgeschichte, 1963. Eiler, R., National-sozialistische Schulpolitik, 1963. Engels, Fr., La revolution democratique en Allemagne, Editions Sociales. Flechtheim, O., Die K.P.D. in der Weimarer Republik, Europaische Ver-
lagsanst, Φρανκφούρτη 1969. Foa, V., «Le strutture economiche e la politica economica del regime fas-
cista», στο Fascismo e antifascismo: lezioni e testimonianze, Feltri-
nelli, Μιλάνο 1962. Fraenkel, E., The Dual Stat: A Contribution to the Theory of Dictatorship, Oxford University Press, 1941. Frank, G., Capitalisme et sous-developpement en Amerique latine (Chri-
stos Passadeos, μτφρ. από τα αγγλικά), F. Maspero, Παρίσι 1968. C. Friedrich (επιμ.), Totalitarianism, 1954. Gallo, M., L Italie de Mussolini, 1966. Geiger, Th., «Die Soziale Schichtung des deutschen Volkes», στο Arbei-
ten zur Soziologie, 1962. Gentile, G., Origini e dottrina del fascismo, Istituto nazionale fascista di
cultura, Ρώμη 1934. Gerth, H., «The Nazi Party. Its Leadership and Composition», στο R.K.
Merton (επιμ.), Reader in Bureaucracy, Free Press, 1952. Giacomo, A., άρθρο στο L'Economia italiana dal 1861 al 1961, 1961. Gramsci, A., «II Risorgimento», «Le cesarisme», «Alcune note sulle
questione meridionale», στο Oeuvres choisies, Editions Sociales.
____, «Note sul Macchiavelli sulla Politica e sulla Stato moderno»,
«Passato e presente», «II Materialismo storico e la Filosofia di Bene-
deto Croce», στο Cahiers de prison, Editions Sociales.
____, Lettres de prison.
____, «Les origines du cabinet Mussolini», στο Imprecorr, γαλλική
έκδοοη, 20.11.1922.
____, «La reazione», στο Avanti, 17.10.1920.
____, «Gli Arditi del popolo», Ordine Nuovo, 15.7.1921.
____, «Lo Strumento del lavoro», Ordine Nuovo.
Grebing, H., Geschichte der deutschen Arbeitrbewegung, τ. Ill, 1965. Griepenburg κοα Tjaden, «Faschismus und Bonapartimsus. Zur Kritik
der Faschismus-theorie August Thalheimer», Das Argument, Δεκέμ-
βριος 1966. Guichonnet, P., Mussolini et lefascisme, Presses universitaires de France, Παρίαι 21968. Hajek, M., Storia dell'Internazionale Communista, 1921-1935, 1969. Heberle, R., From Democracy to Nazism. A Regional Case Study on
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
451
Political Parties in Germany, Louisiana State University Press, 1945.
____, Social Movements. An Introduction to Political Sociology, Νέα
Υόρκη 1951. Hirsch, W., «Faschismus und Hitlerpartei» στο Die Intertionale, Ιανουά-
ριος 1932. Horkheimer, M., Die Juden und Europa.
____, Egoismus und Freiheitsbewegung.
I.N.S.E.E., 1964, Etudes et Conjonctures, αρ. 2, 1967.
Institut fur Sozialforschung (Frankfurt am Main, Germany) Studien iiber
Autoritat und Familie, Librairie Felix Alcan, Παρίοι 1936. Istat (επιμ.) Sommario di statistiche storiche Italiane, 1958. Kautsky, K., La question agraire (Edgar Milhaud και Camille Polack,
μτφρ. από τα γερμανικά), F. Maspero, Παρίσι 1970. Klein, C., Weimar, Παρίσι 1968. Kogon, E., L'Etat SS: le systeme des camps de concentration allemands,
1947. Kornhauser, W.A., The Politics of Mass Society, 1965. Kriegel, A., Le pain et les roses, jalons pour une histoire des sociali-
smes, Presses universitaires de France, Παρίσι 1968. Kuczyndki, Z., Studien zur Geschichte des deutschen Imperialismus, x.
I., Βερολίνο 1952. Kuhn, H., Die Deutsche Universitat im Dritten Reich, Piper, Μόναχο
1966. Kiihnl, P., Die National-sozialistische Linke, 1966. Kiihnl, R., κοα Hanser, R., Deutschland zwischen Demokratie und Faschismus, Μόναχο 1969. Labriola, A., «Syndicalisme et socialisme», στο Le mouvement socia-
liste, Οκτώβριος 1969. Lasswel, H. και Sereno, R., «The Fascists: the Changing Italian Elite»,
στο American Political Science Review, 1973. Lasswell, H., «Psychology of Hitlerism», Political Quarterly, αρ. 4,1933.
____, The Analysis of Political Behaviour: An Empirical Approach,
Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., Λονδίνο 1947. Ledrut, R., Sociologie du chomage, Presses universitaires de France,
Παρίσι 1966. Lenine, V., Ceuvres completes, 32 τόμοι, Editions Sociales, Παρίσι 1958-
1976.
____, «La question agraire et les critiques de Marx», στο Ceuvres,
Editions Sociales, Παρίσι 1958-1976.
____, Programme agraire de la socialdemocratie dans la premiere
revolution russe de 1905 a 1907, Editions du progres, Μόσχα 1969.
____, Ebauche des theses sur la question agraire pour le 2e Congres
452
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
de I'l.C, in Ceuvres, Editions Sociales, Παρίσι 1958-1976.
____, «Nouvelles donnees sur les lois du developpement du capitali-
sme dans Γagriculture», στο Ceuvres, Editions Sociales, Παρίσι 1958-
1976. Lerner, D. (επιμ.), The Nazi Elite, Stanford University Press, Στάνφορντ
1951. Lipset, S.M, «Faschismus - Rechts, Links und in der Mitte», στο Sozio-
logie der Demokratie, 1962.
____, «Elections. An Expression of Democratic Class Struggle», στο
S.M. Lipset και R. Bendix (επιμ.), Class, Status and Power. A Reader in Social Stratification, 1967. Loomis, Ch. and Beagle, A., «The Spread of German Nazism in Rural
Areas», oxo American Sociological Review, Δεκέμβριος 1946. Luzzatto, L., Elezioni politiche e leggi elettorali in Italia, Editori Riu-
niti, Ρώμη 1958. Λένιν, B., Άπαντα, 22 τόμοι, Σύγχρονη Εποχή, 1975-1987. Mao, Ze-dong, «De la guerre prolongee», Editions du Centenaire, Παρί-
σι 1961.
____, Ecrits militaires, 1964.
Marcuse, H., «Der Kampf gegen der Liberalismus in der totalitaren
Staatsauffassung», οτο W. Abendroth, Faschismus und Kapitalismus,
Europaische Verlagsanstalt, Europa Verlag, Φρανκφούρτη και Βιέννη
1968.
____, Uber den affirmativen Charakter der Kultur.
Marx, K., he Capital, τ. II, τ. IV, τ. Ill, τ. VI, Editions Sociales.
____, Manifeste Communiste.
____, he 18 Brumaire de Louis Bonaparte.
Mason, T., ««Der Primat der Politik - Politik und Wirtschaft im National
-sozialismus», Das Argument, Δεκέμβριος 1966.
____, «Labour in the Third Reich», Past and Present, αρ. 33, Απρί-
λιος 1966. Matthias, E. κοα Morsey, R. (επιμ.), Das Ende der Parteien: 1933, Ντύ-
σελντορφ 1960. Michels, R., «The Political Parties», στο Fr. Neumann (επιμ.), Modern
Political Parties: Approaches to Comparative Politics, 1966. Miliband, R., The State in Capitalist Society, Weidenfeld & Nicolson,
Λονδίνο 1969. Mills, W., «Power, Politics and People», στο Fr. Neumann, Behemoth:
Structure and Practice of National Socialism, Harper & Row, Νέα
Υόρκη 1966. Mommsen, H., Beamtentum im III Reich: Mit ausgewahlten Quellen zur
nationalsozialistischen Beamtenpolitik, Deutsche Verlags-Anstalt, 1966.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
453
Μαρξισμός χαι Επιστήμη, Β' Εβδομάδα Μαρξιστικής Σκέψης, Θεμέ-
λιο, 1966. Neumann, Fr., Behemoth: Structure and Practice of National-Socialism,
Harper & Row, Νέα Υόρκη 1966.
____, European Trade Unionism and Politics, 1936.
____, «Der Funktionswandel des Gesetzes im Recht der biirgerlichen
Gesellschaft», στο Demokratischer und autoritdrer Staat: Beit rage zur
Soziologie der Politik, Europaische Verlagsanstalt, Φρανκφούρχη 1967. Neumann, Fr., κοα Marcuse, H., Demokratischer und Autoritdrer Staat,
Europaische Verlagsanst, Φρανκφούρτη 1967. Neusuess-Hunkel, E., Die S.S., Ανόβερο 1956. Nolte, E., Der Faschismus in seiner Epoche: die Action Francaise, der
italienische Faschismus, der Nationalsozialismus, 1965. Organski, A., The Stages of Political Development, 1965. Palloix, Chr., Problemes de croissance en economie ouverte, F. Maspe-
ro, Παρίσι 1969. Paris, R., Histoire dufascisme en Italie, F. Maspero, Παρίσι 1962.
____, Les origines dufascisme, Flammarion, Παρίσι 1968.
Parsons, T., Some Sociological Aspects of the Fascist Movements, 1942. Pirker, T., Komintern und Faschismus 1920-1940, Στουτγάρδη 1965. Prelot, M., Uempire fasciste: les tendances et les institutions de la dic-
tature et du corporatisme italien, 1936. Πουλαντζάς, N., Πολιτική εξονσία και κοινωνικές τάξεις, Κ. Φιλίνη
(μτφρ.), Θεμέλιο, 1975. Raguin, C, «Le droit naissant et les luttes du pouvoir», ατο Sociologie
du travail, αρ. 1, 1970. Reich, W., Massenpsychologie des Faschismus: zur Sexualokonomie der
politischen Reaktion und zur proletarischen Sexualpolitik, 2η έκδοοη. Repaci, A., άρθρο στο Fascismo et antifascismo: lezioni e testimonian-
ze, Feltrinelli, Μιλάνο 1962. Rizzi, La bureaucratisation du monde, Παρίσι 1939. Rizzorno, A., «A propos de la methode de Gramsci», οτο L'homme et la
societe, αρ. 8. Romeo, R., Risorgimento e capitalismo, Editori Laterza, Μπάρι 1959.
____, Breve storia della grande industria italiana, 1967.
Roncayolo, M., Le monde et son histoire, x. IX, 1968, Laffont, Παρίσι
1969-1972.
____, άρθρο oxo Geographie universelle.
Rosenberg, A., «Der Faschismus als Massenbewegung», oxo W. Aben-
droth, Faschismus und Kapitalismus, Europaische Verlagsanstalt,
Europa Verlag, Φρανκφούρχη και Βιέννη 1968.
____, Entstehung der Weimarer Republik, 1961.
454
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Rosenberg, Α., και Kersten, K., Geschichte der Weimarer Republik, Eu-
ropaische Verlagsanst, Φρανκφούρτη 1961. Salvatorelli, L. και Mira, G., Storia d'ltalia nel periodo fascista, 1964. Salvemini, G., Scritti sulfascismo, Feltrinelli, Μιλάνο 1961.
____, Le origini delfascismo in Italia, Feltrinelli, Μιλάνο 1966.
Santarelli, E., Storia del movimento e del regime fascista, x. I, 1967.
Schoenbaum, D., Hitler's Social Revolution, 1966.
Schorn, H., Der Richter und Dritten Riech, 1959.
Schwab, S., «Le caractere de la dictature fasciste», στο Internationale
Communiste, Ιανουάριος 1933.
____, Statistisches Jahrbuch des deutschen Reiches, 1933-1939.
Schweitzer, A., Big Business in the Third Reich, Indiana University
Press, 1964. Serreni, E., «La Politica agraria del regime fascista», στο Fascismo e
Antifascismo: lezioni e testimonianze.
____, «Antifascismo, Democrazia, Socialismo nella Revoluzione
Italianna», Critica Marxista, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1966. Sorel, G., Reflexions sur la violence, 8η έκδοση, Παρίσι. Spriano, P., «II Dibattido tra "II Soviet" e "L'Ordine Nuovo"», Rina-
scita, αρ. 1, Ιανουάριος 1961.
____, Storia del partito communista italiano, τ. I: Da Bordiga a
Gramsci, Einaudi, Τορίνο 1967. Staff, I., Justiz im Dritten Reich, 1964. Stinchombe, A., «Agricultural Enterprise and Rural Class Relations»
axo R. Bendix και S.M. Lipset (επιμ.) Class, Status and Power. A
Reader in Social Stratification, 1967. Stolper, G., Haeuser, K., Borchardt, K., The German Economy, 1870 to
the Present Day, Weidenfeld & Nicolson, Λονδίνο 1967. Sweezy, P.A., και Baran P. M., Le capitalisme monopoliste: un essai sur
la societe industrielle americaine (Christos Passadeos, μτφρ. από τα
αγγλικά), F. Maspero, Παρίσι 1968. Sweezy, P.A., και Bettelheim, Ch., Lettres sur quelques problemes
actuels du socialisme, F. Maspero, Παρίσι 1970. Tasca, A., Naissance dufascisme: I'ltalie de I'armistice a la marche sur
Rome, Gallimard, Παρίαι 1967. Terraccini, T., «La situation italienne», στο Imprekorr, γερμανική έκ-
δοση, αρ. 216, Νοέμβριος 1922. Thalheimer, A., «Uber der Faschismus», στο W. Abendroth (επιμ.), Fa-
schismus und Kapitalismus, Europaische Verlagsanstalt, Europa Ver-
lag, Φρανκφούρτη και Βιέννη 1968. Tjaden, K.H., Struktur und Funktion der K.P.D (O), Eine Organisations-
soziologische Untersuchung des «Recths» Kommunismus in der Weimarer Republik, 1964.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
455
Togliatti, P., Le parti communiste italien, 1961.
____, «A proposito del fascismo», [1928], ανατυπωμένο στην Socie-
ta, αρ. 4, 1952.
____, Lezioni sul fascismo, Ernesto Ragionieri (εισαγωγή), Editori
riuniti, Ρώμη 1970. Trotsky, L., Ecrits, τ. III.
____, L'Internationale communiste apres Lenine, τ. I, 1969.
Vannutelli, C, «Occupazione e salari dal 1861 al 1961», οτο L'economi-
ca italiana dal 1861 al 1961, 1961.
____, «Sommario statistiche», στο L' economica italiana dal 1861.
Varga, E., Rise or Fall of Capitalisme?
____, La crise economique, sociale et politique, 1935.
____, L'economie de la periode du declin du capitalisme, Παρίσι
1927. Vermeil, E., Doctrinaires de la revolution allemande (1918-1938), 1939. Verret, M., Theorie et politique, Παρίσι 1970. Vidal, D., «Institutions ou rapports sociaux: preface a une analyse du
politique», στο Atelier, αρ. 3, 1970. Vogelsang, Th., Reichswehr, Staat undNSDAP, 1962. Weber, H., Die Kommunistische Internationale, 1966.
____, Die Wandlung des deutschen Kommunismus; Die Stalinisie-
rung der KPD in der Weimarer Republik, Europaische Verlagsanstalt,
Φρανκφούρτη 1969.
____, Gesammelte Aufsatze zur Sozial und Wirtschafis-Geschichte,
1924. Woolf, S.J. (επιμ.), The Nature of Fascism: Proceedings of a Conference
Held by the Reading University Graduate School of Contemporary
European Studies, Weidenfeld & Nicolson, Λονδίνο 1968. Woolf, S.J., «Did a Fascist Economic System Exist?», στο S.J. Woolf
(επιμ.) The Nature of Fascism, Weidenfeld & Nicolson, Λονδίνο 1968. Zeman, Z., Nazi-propaganda, 1964.
β) Ομιλίες-Αποφάσεις-Θέοεις
Partito Communista d'Italia: Manifesti e altri documenti politici (1921), επανέκδοση Feltrinelli.
«Απόφαση της 10ης Ολομέλειας» (1929) in Protokoll, 10. Plenum der E.K. der K.I.
Quatre premiers congres mondiaux de I 'Interantionale, F. Maspero.
«Rapport sur les conseils d'usines et de la fabrique», Resolutions et decisions du ler Congres, Μόσχα 1921, επανέκδοση Feltrinelli.
456
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Compte rendu de la conference de I'Executif'elargi de 1'I.C, Φεβρουά-
ριος-Μάρτιος 1922, Παρίσι.. «Απόφαση της 13ης Ολομέλειας της Διεθνούς», Νοέμβριος-Δεκέμβριος
1933, στο Der Faschismus in Deutschland, 1934. Protokoll der Verhandlungen des 12 Parteitages der K.P.D., Βερολίνο
1929. «Ομιλία του Μανουήλοκυ», στο Der Faschimus in Deutschland, 1934. «Απόφαση για τον φασισμό του 5 ου Συνεδρίου της ΚΔ», στο Impre-
korr, γερμανική έκδοση, αρ. 119, Σεπτέμβριος 1924. Die Taktik der Kommunistish, Internationale gegen die Offensive des
Kapitals, Αμβούργο 1922. «Ειαηγήοεις του Bordiga κοα του Freimuth στο 5ο Συνέδριο της Κ.Δ.»,
ατο Protokoll desfunften Kongresses der K.I., τ. II, 1925. Protokoll des Vierten Kongresses der K.I., 1923.
Έκθεση στην 13η Ολομέλεια της Κομιντέρν το 1933, στο Der Faschismus in Deutschland, 1934. Les quatre premieres congres de VInternationale Communiste, F. Ma-
spero. Απόφαση του 6ου Συνεδρίου (1928), στο Protokoll des Sechsten Welt-
kongresses der K.I., 1929, τ. IV. Αναφορά του Fritz Heckert, Why Hitler in Germany?, στο συνέδριο της
Γ' Διεθνοΰς, επανέκδοση Feltrinelli, 1967. Protokoll der Konferenz der erweiterten Exekutive der K.I., 1923. «Απόφαση του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος», στο Programme
communiste, αρ. 46, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1969. «Θέσεις πάνω στην τακτική», στο Ordine Nuovo, 2.1.1922. «Protokoll des Vierten Kongress der K.I.», στο Imprekorr, γερμανική έκ-
δοση, αρ. 119, Σεπτέμβριος 1924. Togliatti, P. (επιμ.), «Tesi sulla situazione italiana...», στο Trenta anni di
vita e lotte del PCI, Rinascita, Ρώμη [1948-54]. Protokoll desfunften Kongresses der K.I., τ. 1, F. Maspero, 1924. Εισήγηση του Ράντεκ στο 4ο Συνέδριο: «L'offensive du capital».
γ) Έντυπα
Avanti, 25.6.1920.
Die Internationale, 1928.
Die Internationale, Δεκέμβριος 1931.
Die Internationale, τ. 14, 1931.
Die Internationale, Ιανουάριος 1932.
Die Internationale, τ. 4, 1932.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
457
Die Internationale, τ. 15, 1932.
// Soviet, 22.2.1920.
II Soviet, 15.5.1921.
Imprecorr, γαλλική έκδοση, αρ. 39, Μάιος 1931.
Imprekorr, γερμανική έκδοση, αρ. 213 και 221, Νοέμβριος 1922.
Imprekorr, γερμανική έκδοση, αρ. 119, Σεπτέμβριος 1924.
Imprekorr, γερμανική έκδοση, 4.8.1927.
Imprekorr, γερμανική έκδοση, αρ. 69, Αύγουστος 1930.
Internationale, τ. 15.
Internationale, Μάρτιος 1930.
Internationale, Ιούλιος 1931.
Internationale, Ιανουάριος 1932.
Internationale, Ιούνιος 1932.
Rote Fahne, 28.3.1921.
Rote Fahne, 18.5.1923.
Rote Fahne, 16.8.1923.
Rote Fahne, 15.6.1930.
Rote Fahne, 15.9.1930.
Rote Fahne, Μάρτιος 1931.
Rote Fahne, 8.6.1932.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
(Επιλογή)
Οι κοινωνικές τάξεις οτον σύγχρονο καπίταλισμό, Θεμέλιο, Αθήνα
1981. Πολιτική εξονσία και κοινωνικές τάξεις, Θεμέλιο, Αθήνα 1975. Για τον Γκράμσι: Μεταξύ Σαρτρ και Αλτουσέρ παρεμβάαεις, Πολύτυ-
πο, Αθήνα 1984. Η κρίοη τού κράτονς, Παπαζήσης, Αθήνα [1978]. Η κρίαη των δικτατοριών: Πορτογαλία, Ελλάδα, Ισπανία, Αθήνα 1975,
επανέκδοση 1977. To κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός, Θεμέλιο, Αθήνα 1982. Φασισμός και Δικτατορία, Ολκός, Αθήνα 1975. «Θέματα της Μαρξιστικής αντίληψης περί κράτους», οτο Μαρξισμός
και Επιστήμη, Β' Εβδομάδα Μαρξιοτικής Σκέψης, Θεμέλιο, 1966. Πουλαντζάς Νίκος και Μίλιμπαντ, Προβλήματα του ούγχρονου κρά-
τους και του φασιστικού φαινομένου, Θεμέλιο, Αθήνα 1977. Diese Krise ist nicht nur eine okonomische Krise, Merve-Verlag, Βερο-
λίνο 1974. Lindenberg, D., L'Internationale communiste etl'ecole de classe, Νίκος
Πουλαντζάς (εισ.), F. Maspero, Παρίσι 1972. Poulantzas, Nicos, Reperes, hier et aujourd'hui. Textes sur I'Etat, F. Maspero, Παρίσι 1980. Poulantzas, Nicos (επιμ.), Politiques, Presses universitaires de France,
Παρίσι 1976.
Πίνακας Περιεχομένων
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 7
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9
I. TO ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΦΑΣΙΣΜΩΝ 13
1. Ιμπεριαλισμός κοα φασισμός. Σχετικά με τον μονοπωλιακό καπιταλιομό και την ιμπεριαλιστική αλυοίδα 15
2. Ο γερμανικός και ο ιταλικός κρίκος: η ιστορία τους 25 α) Η Γερμανία 25 β) Η Ιταλία 30
3. Η περίοδος εμφάνισης των φασισμών καϋ η Διεθνής 37 α) Ηγενική αντίληψη και οι διαδοχικές καμπές στην πολιτική
της Διεθνούς. To ζήτημα της περιόδου και των φάοεων της ταξικής πάλης 37
β) Οι πρώτες επιπτώοεις πάνω στις αναλύσεις της Διεθνούς
για τον φασισμό 49
4. Συμπέρασμα: η μετάβαση προς τον μονοπωλιακό καπιταλισμό
και η «οικονομική κρίοη» 57
460
ΓΠΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
II. Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΛΗ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ 61
1. Η πολιχική κρίση: φασισμός και το Κράτος Εκτάκτου Ανάγκης 63 α) To πρόβλημα και η Διεθνής 63 β) Ταλχάιμερ, Γκράμοι, Τρότσκυ 66 γ) To πλαίσιο ανάλυσης. Πολιτική κρίση, πάλη των τάξεων
κοα θεομικό σύοτημα 70
2. Ηδιαδικαοία εκφασισμού 72
III. ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΟΥΣΕΣ ΤΑΞΕΙΣ 75
1. Γενικές προχάσεις 77 α) Οι ανχιφάοεις ανάμεσα σε άρχουσες τάξεις και άρχοντα
κοινωνικά τμήματα 77
β) Η κρίση ηγεμονίας 78
γ) Οι μεταβολές της ηγεμονίας 79 δ) Ηρήξη του δεσμού εκπροσωπούντες-εκπροσωπούμενοι.
Τα πολιτικά κόμματα 79
ε) Η ιδεολογική κρίση 83 στ) Η επίθεοη του μεγάλου κεφαλαίου και του άρχοντος
συγκροτήματος 85
- Σχετικά με την επίθεση και την άμυνα 85
- OL φάσεις της διαδικασίας 87 ζ) Τα φασιστικά κόμματα, ο φασισμός, οι άρχουσες τάξεις
και τμήματα τάξεων. Κυριαρχία, ηγεμονία και κυβερνώοα
τάξη: η σχετική αυτονομία του φασισμού 91
2. Η Γερμανία 98 α) Η διαδικασία εκφασισμού και οι οικονομικές αντιφάσεις 98 β) Μεγάλο και μεσαίο κεφάλοαο. Ο φασισμός είναι φαινόμενο
«οικονομικά» οπισθοδρομικό; 106
γ) Ηκρίση κοα η πολιτικοϊδεολογική διαδικασία 111 δ) To ναζιστικό κόμμα, ο ναζιομός, οι κυρίαρχες τάξεις και τα κυρίαρχα κοινωνικά στρώματα. Η ηγεμονία
και η κυβερνώσα τάξη 121
3. Η Ιταλία 128 α) Η διαδικαοία και οι οικονομικές αντιφάσεις 128 β) Μεγάλο κεφάλαιο και μεγαλογαιοκτήμονες 133 γ) Η κρίοη κοα η πολιτικοϊδεολογική διαδικασία 139 δ) To φασιστικό κόμμα, ο φαοισμός, οι κυρίαρχες τάξεις
και τα κυρίαρχα κοινωνικά στρώματα. Η ηγεμονία
και η κυβερνώσα τάξη 149
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
461
IV. ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ 155
1. Γενικές προτάαεις 157 α) Η διαδικασία ήττας και άμυνας της εργατικής τάξης:
οι φάαεις της κοα ο χαρακτήρας της 157
β) Οι μορφές της ιδεολογικής κρίσης και η κρίση
των επαναστατικών οργανώσεων 162
γ) Η σοσιαλδημοκρατία. Ηφύαη της και η ταξική της
λειτουργία. Η πολιτική της οοσιαλδημοκρατίας
κοα η άποψη του «αοσιαλφασισμού» 167
δ) Τα κομμουνιστικά κόμματα και η πολιτική τους.
Οι καμπές της Διεθνούς και η οτρατηγική συμμαχιών 177
ε) Οι φασιοτικές οργανώσεις, ο φασισμός και η εργατική
τάξη. Πραγματική κατάοταση της εργατικής τάξης
επί φαοιομού 187
2. Η Γερμανία 191 α) Η διαδικασία ήττας, η άμυνα και η πολιτικοϊδεολογική
κρίση 191
β) Η γερμανική σοσιαλδημοκρατία 203
γ) To Γερμανικό Κομμουνιοτικό Κόμμα 206
δ) Ο εθνικοοοσιαλισμός και η εργατική τάξη 216
- Οί ναζίστικές οργανώοεις και η εργατική τάξη 216
- Η εργατική τάξη επί ναζιομού
και τα φασιστικά συνδικάτα 220
3. Η Ιταλία 227 α) Η διαδικαοία ήττας και η άμυνα 227 β) Η πολιτική και ιδεολογική κρίση. Σορέλ
και επαναατατικός συνδικαλισμός 230
γ) Η σοσιαλδημοκρατία και ο μαξιμαλιομός 235
δ) To Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα 240
- Η τάαη Μπορντίγκα και η πολιτική του κόμματος 240
- Ο Γκράμσι και τα εργατικά ανμδούλια. Η Αιεθνής, το ουνδικαλιατικό ζήτημα και το πρόβλημα
των αχέοεων κόμματος-σννδικάτου 246
ε) Ο φασισμός και η εργατική τάξη 252
- Οι φααιοτικές οργανώσεις και η εργαηκή τάξη _ 252
- Πραγματική κατάσταοη της εργατικής τάξης επί φασισμού. Η ΓΣΕ Ιταλίας και
οι φασίατες συνόικαλιστές 253
V. ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΑΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ 257
462
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
1. Προλεγόμενα σχετικά με την ταξική φύοη των μικροαστών
και την μικροαστική ιδεολογία 259
2. Γενικές προτάσεις 271 α) Μονοπωλιακός καπιταλισμός και μικροαστική τάξη:
Η οικονομική κατάσταση 271
β) Η πολιτική κρίση: η μικροαστική τάξη ως κοινωνική
δύναμη. Τα φαοισακά κόμματα κοα τα συμφέροντα
της μικροαστικής τάξης 272
γ) Η ιδεολογική κρίση και η «φασιστική» ιδεολογία.
Η ιμπεριαλιατική και μικροαστική ιδεολογία 275
δ) Πραγματική κατάσταση της μικροαατικής τάξης
επί φααιαμού 282
3. Η Γερμανία 284
4. Η Ιταλία 291
VI. Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΑΙΘΡΟΣ 295
1. Προλεγόμενα οχετικά με τις τάξεις στην ύπαιθρο 297
2. Γενικές προτάσεις 305 α) Η οικονομική κατάσταση στην ύπαιθρο 305 β) Η πολιτική και ιδεολογική κρίση 305 γ) Τα φασισακά κόμματα, ο φασισμός και οι τάξεις
της αγροτιάς. Πόλη και ύπαιθρος 308 δ) Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός και η ύπαιθρος:
πραγματική κατάσταση της αγροτιάς επί φασισμού 311
3. Η Γερμανία 313
4. Η Ιταλία 321
Vn. TO ΦΑΣΙΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ 329
1. Προλεγόμενα σχετικά με τον κρατικό μηχανισμό και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς 331 α) Γκράμσι 331 6) Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί είναι κρατικοί μηχανιαμοί 334 γ) Κλάδοι του κρατικού μηχανιομού καταστολής και
χαρακτηριστικά των κρατικών ιδεολογικών μηχανισμών 336
2. Μορφή Κράτους Εκτάκτου Ανάγκης και φασιοτικό κράτος. Τύπος κράτους, μορφή κράτους και μορφή καθεστώτος 345
3. Γενικές προτάσεις σχετικά με τη μορφή Κράτους Εκτάκτου Ανάγκης 348
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
463
α) Μορφές κρατικής παρέμβασης 348 6) Μεταβολές οτις σχέσεις μηχανισμού καταστολής
και ιδεολογικών μηχανισμών 349
γ) Η μετατόπιοη του κυρίαρχου μηχανισμοΰ ή κλάδου 354 δ) Μεταβολές στο νομικό σΰστημα: κανονιστική ρύθμιοη
και όρια 356 ε) Μεταβολές της αρχής της καθολικής ψηφοφορίας
και η οημαοία τους. Σχετικά με το μοναδικό κόμμα 361
στ) Ο δείκτης γραφειοκρατικοποίησης 365 ζ) Συγκεντρωτισμός και εσωτερικές αντιφάσεις:
παραλληλότητα των δικτύων και των ιμάντων
μεταβίβασης 366
4. Γενικές προτάαεις για το φασιστικό κράτος. Μορφή
του καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης 369
α) To εμπεδωμένο σύστημα 369
β) Η διαδικασία εκφασισμού των μηχανισμών 372
5. Η Γερμανία 375 α) Η διαδικασία 375 β) To εμπεδωμένο ούστημα 379
6. Η Ιταλία 391 α) Η διαδικασία 391 β) To εμπεδωμένο ανοτχ\μα 393
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 399
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ - Η ΕΣΣΔ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ 403
ΕΠΙΜΕΤΡΟ 419
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ 427 ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
(ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ χλπ.) 433
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 447
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ 458