Μπασκόζος Γιάννης Ν. Τα πολλά πρόσωπα του λαϊκισμού βιβλιοπαρουσιαση του PIERRE-ANDRE TAGUIEFF Ο νέος εθνικολαϊκισμός Μετάφραση - επιμέλεια Αναστασία Ηλιαδέλη, Ανδρέας Πανταζόπουλος Εκδόσεις Επίκεντρο, 2013, αναδημοσιευση απο το ΒΗΜΑ

Μπασκόζος Γιάννης Ν. 

Τα πολλά πρόσωπα του λαϊκισμού

Οι διαφορές και οι συγκλίσεις μεταξύ ακροδεξιάς και αριστερής ρητορείας, ο αρνητισμός των Αγανακτισμένων αλλά και η «επίσημη» πολιτική του φόβου στη σημερινή Ευρώπη

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  16/03/2013 05:45

Ο Μπέπε Γκρίλο, κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του αριστερού λαϊκισμού, με το υψηλό ποσοστό που έλαβε στις πρόσφατες εκλογές στην Ιταλία πέτυχε να ταρακουνήσει ολόκληρη την Ευρώπη

 

PIERRE-ANDRE TAGUIEFF
Ο νέος εθνικολαϊκισμός
Μετάφραση - επιμέλεια Αναστασία Ηλιαδέλη,
Ανδρέας Πανταζόπουλος
Εκδόσεις Επίκεντρο, 2013,
σελ. 168, τιμή 10 ευρώ

Το φαινόμενο Μπέπε Γκρίλο με την πολιτική εκτόξευσή του στην Ιταλία και ο θάνατος του Τσάβες στη Βενεζουέλα ανακύκλωσαν ερωτήματα των τελευταίων χρόνων σχετικά με το φαινόμενο του λαϊκισμού. Και στη χώρα μας φαινόμενα όπως οι Αγανακτισμένοι, κόμματα όπως οι Ανεξάρτητοι Eλληνες ή ο ΛΑΟΣ υφίστανται κριτική ως λαϊκιστικά ή εθνικολαϊκιστικά.

Τα τελευταία χρόνια διατυπώθηκαν πολλά ερωτήματα σχετικά με ορατά φαινόμενα λαϊκισμού και άλλα δυσδιάκριτα μέσα στη θολούρα των ημερών. Ο ιστορικός πολιτικών ιδεών Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ, που έχει ασχοληθεί και άλλες φορές με το φαινόμενο του λαϊκισμού και του εθνικολαϊκισμού, στη μελέτη του Ο νέος εθνικολαϊκισμός (εκδ. Επίκεντρο) προχωρεί σε μια προσπάθεια αποσαφήνισης των εννοιών του λαϊκισμού, της καταγραφής των σημερινών του εκφάνσεων και των διαφόρων προσωπείων του. Θίγει ζητήματα που αγγίζουν και την ελληνική πραγματικότητα και που ίσως δυσαρεστούν όσους έχουν έτοιμες απαντήσεις από παλιά. Τέλος, προτείνει κάποιες ιδέες αντιμετώπισής τους που μπορεί να φαίνονται δύσκολες αλλά αποτελούν βάση για μια ολοκληρωμένη συζήτηση.

Η μελέτη του διακρίνεται για την προσπάθεια να ορίσει τον λαϊκισμό αφού προηγουμένως παρατηρήσει ότι από έναν κάποιον λαϊκισμό ελάχιστοι ξεφεύγουν. Μήπως οι πολιτικοί που πολιτεύονται με το μάτι στις δημοσκοπήσεις δεν είναι έτοιμοι να στήσουν προγράμματα που θα κολακεύουν τον λαό; Ορισμένοι αναλυτές που ουρλιάζουν στα ραδιόφωνα αντιμνημονιακούς λόγους δεν πουλάνε αυτό που οι πολλοί θέλουν να ακούσουν; Η δημαγωγία, η διαφήμιση και η προπαγάνδα που προσηλυτίζει μαζικά συνιστούν κατά τον Ταγκιέφ τον σημερινό λαϊκισμό: ακολουθούν τη δημοκρατία σαν τη σκιά της από την αρχαία Ελλάδα ως σήμερα, αφήνοντας ανοιχτές πόρτες για το χειρότερο.

«Φταίνε όλοι το ίδιο»

Η κατανόηση των λαϊκιστικών κινημάτων είναι ένα προαπαιτούμενο για την ανάλυσή τους. Η εξέλιξη της «υπόθεσης Ευρώπη» ανήκει στα βασικά εργαλεία ερμηνείας των λαϊκιστών - και δεν έχουν άδικο. Μια αναδιπλούμενη στον εαυτό της Ευρώπη, εύθραυστη, εισερχόμενη σε μια σκοτεινή εποχή που σφραγίζεται από την κυριαρχία της αβεβαιότητας, της μείωσης του πληθυσμού λόγω γήρανσης, της αδυναμίας προβολής προγραμμάτων ανάπτυξης, υποδεικνύει τους βασικούς υπεύθυνους: τους ως σήμερα ηγέτες, την πολιτική και χρηματιστηριακή ελίτ.

Η διάκριση Δεξιάς - Αριστεράς χάνεται, το σύνθημα είναι «φταίνε όλοι το ίδιο» - τα λέει ο Γκρίλο σε καθημερινή βάση. Η αδυναμία της Ευρώπης να υποσχεθεί ένα μέλλον είναι το έδαφος για την καλλιέργεια πάσης φύσεως λαϊκισμών. Ο εθνικολαϊκισμός είναι η απάντηση στον φόβο της μετανάστευσης.

Ο Ταγκιέφ θα κάνει μια αξιοπρόσεκτη διάκριση μεταξύ δεξιού και αριστερού λαϊκισμού, παρά τις κάποιες συγκλίσεις τους, τις οποίες κάλλιστα μπορούμε να δούμε και στη χώρα μας. Ο δεξιός λαϊκισμός υπερβάλλει ως προς τις υπαρκτές απειλές (ανασφάλεια, τρομοκρατία, παραβατικότητα, μετανάστες) προκαλώντας δικαιολογημένους φόβους προς πολιτική εκμετάλλευση. Ο αριστερός λαϊκισμός ελαχιστοποιεί ή αρνείται τις πραγματικές απειλές (ανεξέλεγκτη μετανάστευση, παραβατικότητα, τρομοκρατία) και τις αντικαθιστά με άλλες περισσότερο ή λιγότερο φανταστικές, πάντα συνδεδεμένες με τα καταστρεπτικά αποτελέσματα του καπιταλισμού και της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

Ο Ταγκιέφ παρατηρεί ότι η λαϊκιστική Αριστερά διαρκώς αποφεύγει να θέτει ενοχλητικά προβλήματα και να αντιμετωπίζει υπαρκτές προκλήσεις, μετατοπίζοντας το πεδίο σε άλλα κοινωνικά ζητήματα (γάμος μεταξύ ομοφυλοφίλων, ομογονεϊκότητα, οικολογία κτλ.) ή μεταθέτοντας τη λύση σε μια ολιστική ανατροπή των κοινωνικών σχέσεων. Σημειώνει μάλιστα ότι, αν και πολιτικά ανταγωνιστές, αυτοί οι δύο τύποι λαϊκισμού είναι εξίσου ανεύθυνοι και «πρέπει να αντιμετωπίζονται ως συμπτώματα, όχι ως λύσεις».

«Η αγανάκτηση δεν είναι πολιτική»

Ο Ταγκιέφ σημειώνει επίσης πως ούτε ορισμένα κινήματα που αναπτύσσονται διαδικτυακώς ξεφεύγουν από τον λαϊκισμό, μέσα από την άκριτη υποστήριξη οποιωνδήποτε λαϊκών αιτημάτων, τον μανιχαϊσμό των συνθημάτων «οι από κάτω εναντίον των από πάνω» ή το αίτημα «όλοι είναι ίδιοι», χωρίς όμως να προτείνουν μια κάποια θέση. Εξίσου λαϊκιστικό είναι το αίτημα της «άμεσης δημοκρατίας» με την ταυτόχρονη απαξίωση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της υπόσχεσης «όλα στον λαό».

Ο Ταγκιέφ σημειώνει για το κίνημα των Αγανακτισμένων ότι, ενώ είναι έτοιμο να εκπαραθυρώσει όλο το πολιτικό κατεστημένο από το Κοινοβούλιο, δεν έχει απολύτως τίποτε να προτείνει. Παρατηρεί με πίκρα τα αποτελέσματα της «Αραβικής Ανοιξης», η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις οδήγησε εκ νέου σε αντιδημοκρατικά καθεστώτα, ενώ και οι κινητοποιήσεις των Αγανακτισμένων στην Ευρώπη επέβαλαν τελικά τη φιλελεύθερη, συντηρητική Δεξιά και τους χρηματιστικούς εμπειρογνώμονες στην κυβέρνηση (Μόντι, Παπαδήμος).

Ο συγγραφέας καταλήγει: «Η αγανάκτηση δεν συνιστά πολιτική. Εικονίζει τη σημερινή τάση προς την απολιτική, που αντικαθιστά τον πολιτικό στοχασμό με έναν χωρίς προοπτικές ηθικισμό ή με αντικαπιταλιστικές κατάρες που προέρχονται από το μαγικό τελετουργικό».

Δαιμονοποίηση όχι, ενσωμάτωση ναι
Το ερώτημα που θέτει προς τους Αγανακτισμένους ο Ταγκιέφ είναι «τολμήστε να σκεφτείτε και τολμήστε να προτείνετε». Ασφαλώς αυτό είναι κάτι πολύ δυσκολότερο από την άνετη διαφωνία με όλους και με όλα. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι η αγανάκτηση μπορεί να είναι δίκαιη αλλά δεν οδηγεί συνήθως στο δίκαιο. Οπως επίσης αναγνωρίζει ότι ο φόβος που κατατρύχει τους ευρωπαίους πολίτες τους κάνει να στήνουν «ευήκοον ους» στους πάσης φύσεως λαϊκιστές.

Η πρότασή του είναι ομολογουμένως δύσκολη και, σίγουρα, για ορισμένους συζητήσιμη: «Αντί να δαιμονοποιούμε τους νεολαϊκιστές, είναι καλύτερα να τους εξημερώνουμε και να τους ενσωματώνουμε». Η στρατηγική της ενσωμάτωσης της νεολαϊκιστικής αμφισβήτησης είναι μια δύσκολη υπόθεση και προϋποθέτει ότι θα τεθούν σε ορθή βάση ορισμένα δύσκολα ή ενοχλητικά προβλήματα που ως τώρα ήταν αντικείμενο δημαγωγικής εκμετάλλευσης.

Το νεολαϊκιστικό φαινόμενο μπορεί, κατά τον Ταγκιέφ, να απορροφηθεί, εν μέρει τουλάχιστον, μέσω ανοιχτών αντιπαραθέσεων, συμφωνιών και συμμαχιών, ενώ η δαιμονοποίησή του το συντηρεί. Το τελικό συμπέρασμα του βιβλίου, αν και γραμμένο στη βάση της γαλλικής εμπειρίας, θέτει αναλογικά ζητήματα για όλη την Ευρώπη: να απαντάμε με αποτελεσματικές λύσεις σε όλα τα ζητήματα τα οποία οι λαϊκιστές ανάγουν σε αντικείμενα φοβίας. Γιατί τελικά, θα πει ο ίδιος, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση παρά μόνο η δημοκρατία: η δυνατότητα να κάνουμε επιλογές και η ελευθερία να ελπίζουμε.