Ο Μichel Foucault για την τρέλλα

πηγη:

Michel Foucault, Σεξουαλικότητα και μοναξιά./ ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ απο το Radical Desire -

Michel Foucault, Σεξουαλικότητα και μοναξιά

Σε ένα έργο αφιερωμένο στην ηθική αντιμετώπιση της τρέλλας το οποίο εκδόθηκε το 1840, ένας Γάλλος ψυχίατρος, ο Leuret, μιλάει για τον τρόπο με το οποίο αντιμετώπισε και, όπως μπορείτε να φαντασθείτε άλλωστε, θεράπευσε έναν ασθενή του. Ένα πρωινό έβαλε τον Κύριο Α. στο δωμάτιο της ντουζιέρας. Τον ανάγκασε να διηγηθεί λεπτομερώς το ντελίριό του. «Όμως όλα αυτά», είπε ο γιατρός, «δεν είναι παρά μια τρέλλα. Υποσχέσου μου ότι δεν θα πιστέψεις ποτέ ξανά σε αυτά τα πράγματα». Ο ασθενής διστάζει, και μετά από λίγο υπόσχεται. «Αυτό δεν αρκεί» αποκρίνεται ο γιατρός. «Μου έχεις ήδη προσφέρει ανάλογες υποσχέσεις και δεν τις έχεις κρατήσει». Τότε ανοίγει το παγωμένο ντους πάνω από το κεφάλι του ασθενή. «Ναι, ναι! Είμαι τρελλός» φωνάζει ο ασθενής. Το ντους κλείνει. Η ανάκριση ξαναρχίζει. «Ναι αναγνωρίζω πως είμαι τρελλός», επαναλαμβάνει ο ασθενής. «Όμως» προσθέτει «το αναγνωρίζω μόνο και μόνο γιατί με εξαναγκάζεις να το κάνω». Ακόμα ένα ντους. «Εντάξει, εντάξει» λέει ο Κύριος Α., «Το παραδέχομαι. Είμαι τρελλός, κι όλα αυτά δεν ήταν παρά μια τρέλα».

Το να αναγκάσεις κάποιον που πάσχει από μια νοητική ασθένεια να αναγνωρίσει πως είναι τρελλός αποτελεί μια πανάρχαια μέθοδο της παραδοσιακής θεραπευτικής. Σε έργα του 17ου και 18ου αιώνα, βρίσκουμε πολλά παραδείγματα αυτής της, ας την πούμε, «αληθο-θεραπείας». Όμως οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται από τον Leuret είναι όλως διόλου διαφορετικές. Ο Leuret δεν προσπαθεί να πείσει τον ασθενή του πως οι ιδέες του είναι λανθασμένες ή παράλογες. Το τί συμβαίνει στο κεφάλι του Κυρίου Α. είναι παντελώς αδιάφορο για τον Leuret. Ο γιατρός θέλει να αποσπάσει μια επακριβή πράξη, μια ξεκάθαρη επιβεβαίωση: «Είμαι τρελλός». Όταν πρωτοδιάβασα αυτό το απόσπασμα του Leuret, περίπου πριν 20 χρόνια, ήθελα να αναλύσω τη μορφή και την ιστορία αυτής της περίεργης πρακτικής. Ο Leuret ικανοποιείται όταν και μόνο όταν ο ασθενής του λέει «Είμαι τρελλός» ή «Αυτό ήταν τρέλλα». Ο Leuret υποθέτει πως η τρέλλα εξαφανίζεται ως πραγματικότητα όταν ο ασθενής δηλώσει την αλήθεια και πει πως είναι τρελλός. 

Έχουμε λοιπόν το αντίθετο από μια επιτελεστική πράξη ομιλίας (performative speech act). Η κατάφαση καταστρέφει στο ομιλών υποκείμενο την πραγματικότητα που καθιστούσε την ίδια την κατάφαση αληθή. Τι είδους έννοια της αλήθειας του λόγου και της υποκειμενικότητας θεωρείται δεδομένη σε αυτή την περίεργη κι όμως διαδεδομένη πρακτική;  Προκειμένου να δικαιολογήσω την προσοχή που δίνω σε ένα φαινομενικά τόσο εξειδικευμένο θέμα, επιτρέψτε μου να κάνω για λίγο ένα βήμα πίσω. Κατά τα χρόνια που προηγούνται του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και ακόμα περισσότερο κατά τα χρόνια που έπονται αυτού, η φιλοσοφία στην ηπειρωτική Ευρώπη και στη Γαλλία κυριαρχείται από την φιλοσοφία του υποκειμένου. Θέλω να πω πως η φιλοσοφία θεώρησε ως κατ εξοχήν σκοπό της την θεμελίωση όλης της γνώσης και την απόδοση όλης της σημασιοδότησης στο νοήμον υποκείμενο. Η έμφαση που δόθηκε σε αυτό το ζήτημα οφείλεται στην επιρροή του Χουρσέλ, όμως η κεντρικότητα του υποκειμένου συνδέεται εξίσου άρρητα με ένα θεσμικό πλαίσιο, διότι το γαλλικό πανεπιστήμιο, μιας και η φιλοσοφία ξεκίνησε με τον Ντεκάρτ, μπορούσε να προοδεύσει μόνο κατά έναν Καρτεσιανό τρόπο. Πρέπει όμως να πάρουμε υπ’ όψιν μας και την πολιτική παράμετρο. Δεδομένου του παραλογισμού του πολέμων, των σφαγών, και του δεσποτισμού, το ατομικό υποκείμενο έμοιαζε να είναι το μόνο που μπορεί και οφείλει να δώσει νόημα στις υπαρξιακές του επιλογές. Με την χαλάρωση και την αποστασιοποίηση που ακολούθησαν το τέλος του πολέμου, αυτή η έμφαση στη φιλοσοφία του υποκειμένου έπαψε πια να μοιάζει τόσο αυτονόητη. Τα μέχρι τότε συγκαλυμμένα θεωρητικά παράδοξα δεν μπορούσαν πια να αποφεύγονται. Αυτή η φιλοσοφία της συνείδησης είχε κατά παράδοξο τρόπο αποτύχει να θεμελιώσει μια φιλοσοφία της γνώσης, και ιδιαίτερα της επιστημονικής γνώσης. Ακόμα, αυτή η φιλοσοφία του νοήματος είχε αποτύχει να λάβει υπ όψιν της τους μορφοποιητικούς μηχανισμούς της νοηματοδότησης και τη δομή των συστημάτων νοήματος.