Λακανιάδα - Μουσταφά Σαφουάν
Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ε Σ Γ Ι Α Τ Α Ο Ρ Ι Α Τ Ο Υ Ε Γ Ω
i. Αν ο Φρόυντ δεν είναι εκεί όπου είναι η εικόνα του,τότε που είναι ;
Κάποτε ο Φρόυντ είδε στο όνειρό του ένα κάστρο κοντά στη θάλασσα.
Ήταν ενταγμένος στη φρουρά ως εθελοντής
αξιωματικός του ναυτικού.Βρίσκεται σε μια αίθουσα υποδοχής μαζί με τον
κυβερνήτη του κάστρου,τον Χερ Π.
Οι δύο άνδρες φοβούνται την εισβολή εχθρικών σκαφών.
Είμαστε σε κατάσταση πολέμου,μάλλον του
ισπανο-αμερικανικού.Ο κυβερνήτης σκόπευε να εγκαταλείψει το κάστρο και
έδινε εντολές στον αξιωματικό Φρόυντ για την εκκένωση τομέων,στην οποία
θα έπρεπε να προβεί σε περίπτωση βοβμαρδισμού.
Η ανάπηρη γυναίκα του κυβερνήτη και τα παιδιά του βρίσκονται κι αυτά στο απειλούμενο φρούριο.
Τελειώνοντας τις οδηγίες του,αναστέναξε βαριά και πήγε να φύγει."Αλλά
τον κράτησα και τον ρώτησα με ποιο τρόπο θα μπορούσα να επικοινωνήσω
μαζί του σε κάτσταση ανάγκης.Κάτι πήγε να μουρμουρίσει ' αλλά αμέσως
έπεσε κάτω νεκρός.
Ίσως οι ερωτήσεις μου του δημιούργησαν πρόσθετο άγχος,που δεν μπόρεσε να
αντέξει.Δεν αισθάνθηκα όμως τίποτα παραπάνω για το θάνατό
του.Αναρωτήθηκα αν η χήρα του έπρεπε να μείνει στο κάστρο,αν έπρεπε να
αναφέρω το θάνατό του στο Επιτελείο,κι αν έπρεπε να αναλάβω τη διοίκηση
του κάστρου,ως δεύτερος στην ιεραρχία που ήμουν."
Ας μείνουμε σ αυτό το τμήμα του ονείρου.Η εικόνα του Φρόυντ είναι αρκετά
κολακευτική,όπως φαίνεται από τους προσδιορισμούς
της.Εθελοντής,αξιωματικός που προάγεται "εξ αντικειμένου" σε διοικητή
του κάστρου,ψύχραιμος.Ευχάριστοι συνειρμοί από τη θάλασσα εξιδανικεύουν
ακόμα περισσότερο την παράσταση του εαυτού του.Η παράσταση
επιβεβαιώνεται επίσης από την παρουσία του αδελφού του,που έρχεται να
σταθεί δίπλα του στη συνέχεια του ονείρου.
Αλλά εκείνο που μας λέει στη συνέχεια ο Φρόυντ είναι ότι ο ίδιος δε
βρίσκεται σε τούτη την εικόνα του εαυτού του.Στην αφήγηση του ονείρου
υποκαθιστά ως δεύτερος στην ιεραρχία τον κυβερνήτη.Όμως οι συνειρμοί
δείχνουν ότι ο Φρόυντ είναι και ο κυβερνήτης που πεθαίνει.Ο κυβερνήτης
είναι το συμβολικό υποκαστάστατο του Φρόυντ.
Πράγματι,η λανθάνουσα σκέψη του ονείρου αφορούσε την τύχη που θα είχε η
οικογένειά του,αν ο ίδιος πέθαινε πρόωρα.Η ιδέα αυτή προετοιμάζεται από
την προσυνείδητη ανησυχία για την τύχη των συγγενών του στην Αμερική
κατά τον ισπανο-αμερικανικό πόλεμο.
Υπάρχουν, όπως λέγει ο Λακάν, "διαφοροποιημένες εικόνες του εαυτού μας",
που παρουσιάζονται "ως σημεία συνάφειας,σταθεροποίησης,αδράνειας
"(σ.199).Αλλά η αναγνώρισή τους εξαρτάται από το συμβολικό στίγμα του
υποκειμένου,από τον συμβολικό άξονα.
Δεν είναι σωστό να λέμε, πάντως ,ότι τα αισθήματα που συνοδεύουν τις
παραστάσεις μας βοηθούν να αναγνωρίσουμε τις παραστάσεις εαυτού.Ο
Φρόυντ,κάτω από το σχήμα του κυβερνήτη που " πέφτει ξερός" δηλώνει ότι η
ιδέα του θανάτου δεν του κάνει καμιά αίσθηση (Nach seinem Tode,der mir
weiter keinen Eindruck macht).Λίγο πιο κάτω επισημαίνει "ότι η εργασία
του ονείρου μπορεί να αποσυνδέσει οποιοδήποτε αίσθημα από τις συνάφειές
του και να το τοποθετήσει σε οποιδήποτε άλλο σημείο του έκδηλου
περιεχομένου".Με αυτή την παρατήρηση,ο Φρόυντ αφοπλίζει εντελώς τους
αισθηματίες "αναλυτές " και ψυχολόγους που,επειδή "νιώθουν" τα αισθήματα
του υποκειμένου,νομίζουν ότι μπορούν να καταλάβουν τα πάντα.Μπορεί "τα
αισθήματα του ονείρου να μην προδίδουν"' αλλά το όλο ζήτημα είναι να
βρεθεί η αληθινή τους θέση.Η μόνη άμεση σύνδεση αφορά την αγνωνία που
εκδηλώνεται στο λεγόμενο "ομφαλό του ονείρου".
Πού είναι λοιπόν ο Φρόυντ; Ας δούμε την απάντηση του Λακάν που,μολονότι
αναφέρεται σε ένα άλλο όνειρο του πατέρα της ανάλυσης ( το όνειρο της
ένεσης στην Ίρμα),έχει μια γενικότερη εμβέλεια.Στο παράθεμα,ο Φρόυντ
υποτίθεται ότι μιλά σε πρώτο πρόσωπο ( μα τα ίδια λόγια θα μπορούσε να
επαναλάβει σε πρώτο πρόσωπο και ο Λακάν ' αλλά ακόμα και ο πιο ασήμαντος
μαθητής του Λακάν) : "Δεν είμαι παρά ένας εκπρόσωπος αυτού του
απέραντου και ακαθόριστου κινήματος που αφορά την αναζήτηση της
αλήθειας,όπου το Εγώ μου εκλείπει και σβήνει.Ακριβώς επειδή πόθησα
πολύ,επειδή συμμετείχα στην αναζήτηση,επειδή ήθελα να είμαι εγώ ο
δημιουργός - δεν είμαι ο δημιουργός.Ο δημιουργός είναι κάποιος πιο
μεγάλος από μένα.Είναι το ασυνείδητό μου,αυτό που μιλά μέσα μου,πέρα από
μένα" (σ.203).
Εκτός από αυτή την πλοκή των παραστάσεων και του λόγου,του εικονικού και
του συμβολικού,ο Λακάν σε τούτο το δεύτερο Σεμινάριο θέτει τα όρια του
εγώ και σε σχέση με την πραγματική διάσταση της απόλαυσης και της
οδύνης.Μολονότι ο Λακάν δεν έχει φτάσει ακόμα στις οριστικές του
διατυπώσεις περί του πραγματικού (ως πρόσκρουσης με το αδύνατον),ούτε
είχε ένα μοντέλο κομβικής σύνδεσης των παραστάσεων,του λόγου και της
απόλαυσης,φτάνει σε διατυπώσεις που με τα πιο αυστηρά κριτήρια της
ύστερης επεξεργασίας του είναι άψογες.
απόσπασμα
ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΣΑΦΟΥΑΝ
ΛΑΚΑΝΙΑΔΑ
Τα σεμινάρια του Ζακ Λακάν 1953-1963 (σελ.305)
εκδόσεις ΚΕΔΡΟς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου