ZAK ΛΑΚΑΝ - ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ βιβλίο ΧΙΟι τεσσερις θεμελιακες εννοιες της ψυχαναλυσης μέρος πρώτο ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ/∞ Α π ε ι ρ 8

Οι τεσσερις θεμελιακες εννοιες της ψυχαναλυσης

μέρος πρώτο

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ

ZAK ΛΑΚΑΝ - ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ βιβλίο ΧΙ

 

Έχω σήμερα την πρόθεση - δεν θα πει βέβαια πως θα έχω και τον καιρό να την εκπληρώσω-να σας οδηγήσω από την αγάπη,στο κατώφλι εκείνο όπου την τελευταία φορά άφησα τα πράγματα ,στη λίμπιντο.

                                                       Σας αναγγέλω αμέσως αυτό που θα είναι η αιχμή της αποσαφήνισης,λέγοντάς σας ότι : η λίμπιντο δεν είναι κάτι το φευγαλέο,το ρευστό, δεν διανέμεται, ούτε συσσωρεύεται, σαν μαγνητισμός, στα κέντρα εστίασης που της προσφέρει το υποκείμενο,η λίμπιντο πρέπει να νοείται σαν ένα όργανο, με τις δύο σημασίες του όρου, όργανο-μέρος του οργανισμού, και όργανο-εργαλείο.

                                                        Ζητώ συγνώμη άν,
όπως μου είπαν,στην προηγούμενη ομιλία μου υπήρξαν μερικά σημεία σκοτεινά από τους δρόμους που σας οδηγώ. Είναι, νομίζω,το χαρακτηριστικό του πεδίου μας.  Ας μην ξεχνάμε ότι είναι σύνηθες να παριστάνεται το ασυνείδητο σαν υπόγειο,αν όχι σαν σπήλαιο,για να θυμηθούμε τον Πλάτωνα. Δεν είναι όμως σωστή η σύγκριση.Το ασυνείδητο είναι μάλλον κάτι που μοιάζει με την κύστη,κι αυτή η κύστη,θέλω να σας κάνω να καταλάβετε ότι αν της βάλουμε μέσα της ένα μικρό φως,μπορεί να χρησιμεύει ως φανός. Γιατί να εκπλήσσεται κανείς αν το φως χρειάζεται μερικές φορές λίγο καιρό για να'ανάψει;

Μέσα στο υποκείμενο που,διαδοχικά,δείχνεται και κρύβεται εξαιτίας του παλμού του ασυνείδητου,δεν συλλαμβάνουμε παρά επιμέρους παρορμήσεις.Η ganze Sexualstrebung,παράσταση της ολότητας της σεξουαλικής παρόρμησης - ο Φρόυντ μας το λέει,δεν υπάρχει μέσα σ'αυτό.Στην οδό αυτού του συμπεράσματος σας οδηγώ ακολουθώντας τον,και σας διαβεβαιώνω πως όλα όσα έμαθα από την εμπειρία μου συμφωνούν μ' αυτό.Σ' όλους όσους βρίσκονται εδώ δεν θα μπορούσα να ζητήσω να προσχωρήσουν απόλυτα,εφόσον σε μερικούς η εμπειρία αυτή λείπει.Αλλά η παρουσία σας εγγυάται για μια ορισμένη εμπιστοσύνη,που δίνεται σ'αυτό που θα ονομάσουμε-όσον αφορά τον ρόλο που έχω σε σχέση με σας,το ρόλο του Άλλου-καλοπιστία.Αυτή η καλοπιστία είναι αναμφίβολα πάντοτε πρόσκαιρη,υποτιθέμενη-γιατί,τελικά,η σχέση αυτή του υποκειμένου προς τον Άλλο,που σταματά;

Ότι το υποκείμενο σαν τέτοιο βρίσκεται μέσα στην αβεβαιότητα,επειδή είναι διχασμένο από την επενέργεια της γλώσσας, είναι αυτό που σας διδάσκω, εγώ σαν Λακάν,ακολουθώντας τα ίχνη της φροϋδικής ανασκαφής.Χάρη στην επενέργεια του λόγου,το υποκείμενο πραγματοποιείται όλο και περισσότερο μέσα στον Άλλο,αλλά ήδη δεν ακολουθεί πια εδώ παρά ένα μισό από τον εαυτό του.Δεν θα βρίσκει την επιθυμία του παρά όλο και πιο διαιρεμένη,κονιορτοποιημένη,μέσα στην κυκλώσιμη μετωνυμία της ομιλίας.Η επενέργεια της γλώσσας είναι συνεχώς ανακατεμένη στο εξής,που αποτελεί το βάθος της αναλυτικής εμπειρίας : ότι το υποκείμενο δεν είναι υποκείμενο παρά όντας υποταγή στο πεδίο του Άλλου,το υποκείμενο προέρχεται από τη συγχρονική υποταγή του μέσα σ'αυτό το πεδίο του Άλλου.Γι' αυτό του χρειάζεται να τα καταφέρει να βγει από κει,να βγεί από κεί μέσα,και μέσα σ'αυτό το να τα καταφέρει να βγει από κει,στο τέλος,θα ξέρει ότι κι ο Άλλος πραγματικός,θα πρέπει εξίσου μ'αυτόν,να τα καταφέρει να βγει,να τα βγάλει πέρα μόνος του.Σ' αυτό ακριβώς επιβάλλεται η αναγκαιότητα της καλοπιστίας,βασισμένης στη βεβαιότητα ότι η ίδια συμμετοχή στη δυσκολία σε σχέση με τους δρόμους της επιθυμίας υπάρχει και στον Άλλο.

Η αλήθεια ,έτσι, είναι αυτό που τρέχει πίσω από την αλήθεια-και εκεί τρέχω,και σας οδηγώ,σαν τα σκυλιά του Ακταίωνα,πίσω μου.Όταν θα έχω βρεί το κατάλυμμα της θεάς,θα μεταμορφωθώ σίγουρα σε ελάφι,και θα μπορέσετε να με κατασπαράξετε,αλλά έχουμε ακόμη λίγο καιρό μπροστά μας.

Ι

Το Φρόυντ, λοιπόν, σας τον παράστησα μήπως την τελευταία φορά σαν τη μορφή του Αβραάμ,του Ισαάκ και του Ιακώβ.Ο Leon Bloy στο η Σωτηρία μέσω των Εβραίων,τους ενσαρκώνει με τη μορφή τριών εξίσου γερόντων που, σύμφωνα με μια από τις μορφές του προορισμού του Ισραήλ, είναι εκεί,γύρω από μια λινάτσα, και επιδίδονται σ'αυτή τη βασική απασχόληση που ονομάζεται εμπόριο της γύρας.Ξεδιαλέγουν.Ένα πράγμα βάζουν από τη μια μεριά κι ένα άλλο από την άλλη.Ο Φρόυντ,από τη μια μεριά βάζει τις παρορμήσεις, και από την άλλη την αγάπη. Λέει - δεν είναι το ίδιο.

Οι παρορμήσεις μας εξαναγκάζουν στη σεξουαλική τάξη των πραγμάτων - αυτό,έρχεται από τη καρδιά.Για μέγάλη μας έκπληξη,μας μαθαίνει ότι η αγάπη,από την άλλη μεριά,έρχεται από την κοιλιά, είναι το μαμ-μαμ.

Μπορεί να εκπλήσσει,αλλά μας φωτίζει πάνω σε κάτι το θεμελιακό στην αναλυτική εμπειρία,ότι η γεννητική παρόρμηση,αν υπάρχει,δεν είναι διόλου διαρθρωμένη όπως οι άλλες παρορμήσεις.Κι αυτό παρ'όλη την αμφισημία του αγάπη-μίσος. Στις αφετηριακές θέσεις του και στο ίδιο του το κείμενο,ο Φρόυντ αντιφάσκει καθαρά όταν μας λέει ότι η αμφισημία μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα από τα χαρακτηριστικά της αναστροφής,της Verkehrung της παρόρμησης.Αλλά όταν την εξετάζει,μας λέει σαφώς ότι δεν είναι καθόλου το ίδιο πράγμα,η αμφισημία και η αναστροφή.

Αν λοιπόν η γεννητική παρόρμηση δεν υπάρχει,δεν έχει παρά να πάει να γ... να γίνει αλλού,στην αντίθετη μεριά απ' αυτή όπου βρίσκεται η παρόρμηση,αριστερά στο σχήμα μου στον μαυροπίνακα.Βλέπετε ήδη πως είναι στα δεξιά,με΄σα στο πεδίο του Άλλου,που χρειάζεται να πάει να διαπλαστεί η γεννητική παρόρμηση.

Ε,λοιπόν!αυτό συμπίπτει ακριβώς μ'εκείνο που μας μαθαίνει η αναλυτική εμπειρία,ότι δηλαδή η γεννητική παρόρμηση υπόκειται στην κυκλοφορία του Οιδιπόδειου συμπλέγματος,στις στοιχειώδεις και άλλες δομές της συγγένειας.Πρόκειται γι' αυτό που δηλώνουμε ως πεδίο της καλλιέργειας-με τρόπο ανεπαρκή,γιατί αυτό το πεδίο υποτίθεται ότι ιδρύεται από μια no man's land,όπου η γεννητικότητα,σαν τέτοια,εξακολουθεί να υπάρχει ενώ στην παραγματιότητα είναι διαλυμένη,όχι συγκεντρωμένη,γιατί πουθενά δεν μπορούμε να συλλάβουμε,μέσα στο υποκείμενο,την ganze Sexualstrebung.

Αλλά μη όντας πουθενά,είναι,ωστόσο μέσα τουδιάχυτη,και ακριβώς αυτό ο Φρόυντ προσπαθεί,σ'αυτό το άρθρο,να μας κάνει να αισθανθούμε.

Όλα όσα λέει για την αγάπη πάνε να τονίσουν ότι,για να νοήσουμε την αγάπη,πρέπει αναγκαστικά να αναφερθούμε σε ένα είδος δομής διαφορετικής από εκείνη της παρόρμησης. Τη διαιρεί σε τρία,αυτή τη δομή,σε τρία επίπεδα-επίπεδο του πραγματικού,επίπεδο του οικονομικού και πείπεδο του βιολογικού,αυτό τελευταίο.

Οι αντιθέσεις που αντιστοιχούν σ'αυτά είναι τριπλές.Στο επίπεδο του πραγματικού,υπάρχει εκείνο που ενδιαφέρει και εκείνο που είναι αδιάφορο.Στο επίπεδο του οικονομικού,αυτό που προκαλεί ευχαρίστηση κι αυτό που προκαλεί δυσαρέσκεια.Μόνο στο επίπεδο του βιολογικού παρουσιάζεται η αντίθεση ενεργητικότητα-παθητικότητα,στην καθαρή της μορφή,τη μόν έγκυρη ως προς τη γραμματική της σημασία,τη θέση αγαπώ-αγαπιέμαι.

Ο Φρόυντ μας καλεί να δούμε ότι η αγάπη,στην ουσία της,δεν μπορεί να κρίνεται παρά σαν σεξουαλικό πάθος του gesamt Ich.Αλλά ,το gesamt Ich είναι εδώ,μέσα στο έργο του ,ένα άπαξ στο οποίο πρέπει να δώσουμε το νόημα εκείνου που σκιαγραφείται για μας όταν μας εξηγεί την αρχή της ευχαρίστησης.Το gesamt Ich είναι αυτό το πεδίο που σας κάλεσα να το δείτε σαν μια επιφάνεια,και μάλιστα μια επιφάνεια αρκετά περιορισμένη ώστε ο μαυροπίνακας να μπορεί να την παραστήσει,και όλα να μπορούν να μπουν επάνω στο χαρτί.Πρόκειται γι'αυτό το δίκτυο που παριστάνεται με τόξα,γραμμές συνδέουσες τα σημεία σύμπτωσης ,που ο κλειστός κύκλος τους τονίζει εκείνο που πρέπει να διατηρθηθεί εδώ ως ομοιόσταση της ένστασης,ως μικρότερη ένταση,ως αναγκαία παροχέτευση,ως μετάδοση της διέγερσης σε χίλια κανάλια-κάθε φορά που σ'ένα απ'αυτά θα μπορούσε να είναι υπερβολικά έντονη.

Το φιλτράρισμα του ερεθισμού στην εκφόρτιση αυτή είναι η συσκευή,το επίκρανο-που πρέπει να επισημάνουμε σε μια σφαίρα-όπου ορίζεται καταρχήν αυτό που ο Φρόυντ ονομάζει το στάδιο του Real Ich. Και σ αυτό ,θα αποδώσει τον χαρακτηρισμό autoerotisch.

Από δω οι αναλυτές -μια και θα έπρεπε να το τοποθετήσουν κάπου μέσα σ'εκείνο που ονομάζεται ανάπτυξη - και αφού ο λόγος του Φρόυντ είναι ευαγγελική ρήση - συμπέραναν ότι το βρέφος θα πρέπει να θεωρεί όλα τα πράγματα γύρω του σαν αδιάφορα.Αναρωτιέται κανείς πως μπορούν και στέκονται τα πράγματα,σ' ένα πεδίο παρατηρητών για τους οποίους τα άρθρα πίστεως έχουν,σε σχέση με την παρατήρηση,τόσο συντριπτική αξία.Γιατί επιτέλους,αν υπάρχει κάτι που το βρέφος δεν μας δίνει την εντύπωση,είναι ότι αδιαφορεί γι'αυτό που μπαίνει στο πεδίο της αντίληψής του.

Το γεγονός ότι υπάρχουν αντικείμενα ήδη από τον πιο πρώιμο χρόνο της νεο-βρεφικής φάσης,είναι κάτι που δεν δέχεται καμιά αμφιβολία.Autoerotisch δεν μπορεί καθόλου να σημαίνει αδιαφορία ως προς αυτά.Αν διαβάσετε τον Φρόυντ σ'αυτό το κείμενο,θα δείτε πως ο δεύτερος χρόνος,ο οικονομικός χρόνος,συνίσταται στο εξής ακριβώς,ότι το δεύτερο Ich- το δεύτερο δικαιωματικά,το δεύτερο μέσα σ' ένα χρόνο λογικής - είναι το Lust-Ich που το λέει purifiziert.Lust-Ich εξαγνισμένο,που εκγαθιδρύεται στο έξω από το επίκρανο πεδίο όπου εισημαίνω το πρώτο Real-Ich της εξήγησης του Φρόυντ.

Το autoerotisch συνίσταται στο εξής- και ο ίδιος ο Φρόυντ το υπογραμμίζει-ότι δεν θα υπήρχε εμφάνιση των αντικειμένων αν δεν υπήρχαν αντικείμενα καλά για μένα.Είναι το κριτήριο της εμφάνισης και κατανομής των αντικειμένων.

Εδώ συγκροτείται λοιπόν το Lust-Ich ,και επίσης το πεδίο του Unlust,του αντικειμένου σαν υπόλοιπου,σαν ξένου.Το αντικείμενο που είναι καλό για να γνωρίσω,και εύλογα,είναι αυτό που ορίζεται μέσα στο πεδίο του Unlust,ενώ τα αντικείμενα του πεδίου του Lust-Ich είναι αξιαγάπητα.Το hassen,με τον βαθύ δεσμό του με τη  γνώση,είναι το άλλο πεδίο.

Σ'αυτό το επίπεδο,δεν υπάρχει ίχνος παρορμητικών λειτουργιών,εκτός από εκείνες που δεν είναι πραγματικές παρορμήσεις,και που ο Φρόυντ ονομάζει στο κείμενό του Ichtriebe.Το επίπεδο του Ich είναι μη-παρορμητικό ,και ακριβώς εδώ-σας παρακαλώ να διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο-ο Φρόυντ θεμελιώνει την αγάπη.Καθετί που έχει οριστεί έτσι στο επίπεδο του Ich δεν παίρνει σεξουαλική αξία,δεν περνά από το Erhaltungstrieb,από τη συντήρηση,στο Sexualtrieb,παρά σε συνάρτηση με την ίδιοποίηση του καθενός απ' αυτά τα πεδία,με την σύλληψή του,από μία από τις μερικές παρορμήσεις.Ο Φρόυντ λέει καθαρά ότι Morhangung dew Wesentlichen,για να βγάλουμε εδώ το ουσιώδες,ότι μ' έναν τρόπο καθαρά παθητικό,όχι παρορμητικό,το υποκείμενο καταγράφει τα ausseren Reize,αυτό που έρχεται από τον εξωτειρκό κόσμο.Η δραστηριότητά του δεν έρχεται απρά durch seine eigenen Treibe,από τις δικές του παρορμήσεις.Πρόκειται εδώ για την ποικιλία των μερικών παρορμήσεων.Κι έτσι φτάνουμε στο τρίτο επίπεδο που παραθέτει ο Φρόυντ: της ενεργητικότητας-παθητικότητας.

Πριν να δείξω τις συνέπειές του,θα ήθελα απλώς να σας κάνω να προσέξετε τον κλασικό χαρακτήρα αυτής της αντίληψης της αγάπης, θέλω το καλό μου.Υπάρχει μήπως ανάγκη να υπογραμμίσουμε πως έιναι ακριβώς το αντίστοιχο εκείνου που ονομάζουν,στην παράδοση, φυσική θεωρία της αγάπης, το velle bonum alicui του αγίου Θωμά, που έχει για μας,λόγω της λειτουργίας του ναρκισσισμού, ακριβώς ητν ίδια αξία.Υπογράμμισα εδώ και πολύ καιρό τον παραπειστικό χαρακτήρα του δήθεν αλτρουϊσμού που αρκείται με το να διαφυλάσσει το καλό τίνος ; - εκείνου που, ακριβώς,μας είναι απαραίτητος.

απόσπασμα από το βιβλίο του 

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ - ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ βιβλίο ΧΙ
Οι τέσσερις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης 1964

Μεταγραφή κειμένου από τον ΖΑΚ-ΑΛΑΙΝ ΜΙΛΛΕΡ

μετάφραση ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΣΚΑΡΠΑΛΕΖΟΥ

τελική ανάγνωση ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ

εκδόσεις ΚΕΔΡΟς