Nicholas Murray – Κάφκα αναδημοσίευση απο το Μπλογκ Πανδοχείο

Nicholas Murray – Κάφκα

By pandoxeio 

 Ο χωρομέτρης της αγωνίας

Όταν ήταν πια ξεκάθαρο μες στον οργανισμό μου ότι το γράψιμο είναι η πλέον αποδοτική κατεύθυνση της φύσης μου, τα πάντα άρχισαν να συνωστίζονται προς τα κει κι αφήσανε να στέκουνε κενές όλες οι ικανότητες που κατευθύνονταν στις χαρές της γενετήσιας ορμής, της βρώσης, της πόσης, του φιλοσοφικού στοχασμού, της μουσικής πρωτίστως. Άρχισα ν’ απισχαίνομαι προς όλες αυτές τις κατευθύνσεις. Αυτό ήταν απαραίτητο, επειδή οι δυνάμεις μου στο σύνολό τους ήσαν τόσο λιγοστές, ώστε μόνο συγκεντρωμένες μπορούσαν να υπηρετήσουν κάπως τον σκοπό του γραψίματος …. [σ. 147]

Ο συγγραφέας που στο έργο επισκόπησε με αγωνία το όριο μεταξύ ατομικής και κοινωνικής εμπειρίας γεννήθηκε σε μια θνήσκουσα αυτοκρατορία, την γλώσσα της οποίας ως Γερμανός της Πράγας χρησιμοποίησε ως όχημα της συγγραφικής του τέχνης, ενώ την ίδια στιγμή έζησε τη γέννηση της νέας Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας προτού βυθιστεί στην ναζιστική και στην σταλινική τυραννία. Ο Κάφκα αντιμετωπίστηκε ανάλογα με την οπτική γωνία και ιδεολογική σκοπιά του καθενός: αλληγοριστής θρησκευτικών θεμάτων, συγγραφέας του υπαρξισμού και του παραλόγου κ.ο.κ. Υπήρξε όμως και συνεχίζει να είναι ένα διαφυγόν υποκείμενο, μια άπιαστη λογοτεχνική προσωπικότητα.

Στην περίπτωσή του συνηθίζουμε να βλέπουμε μόνο την μία πλευρά και να αγνοούμε πλήρως την άλλη· είναι περισσότερο γνωστός ως μια νευρασθενική καρικατούρα που μόνιμα υποφέρει και όχι ως ένας ζωντανός άνθρωπος με φίλους, μέλος σ’ έναν ενεργό κύκλο αξιόλογων συγγραφέων και διανοούμενων, έστω κι αν τα μείζονα μυθιστορήματά του παρέμειναν αδημοσίευτα όσο ζούσε· τον φανταζόμαστε δε κυρίως να βασανίζεται από προσωπικούς φόβους και μοναχικά άγχη, αγνοώντας πως, παράλληλα μ’ εκείνα, αγαπήθηκε από όλους όσοι ήλθαν σε επαφή μαζί του αλλά και πόσο χαιρόταν την συντροφιά των γυναικών, για τις οποίες ήταν και ιδιαίτερα ελκυστικός.

Τα πρώτα κεφάλαια της βιογραφίας παρουσιάζουν με ανάγλυφο και λεπτομερή τρόπο αφενός το οικογενειακό περιβάλλον – μήτρα απ’ όπου προήλθε η βαθειά του αμφιθυμία απέναντί στην οικογένειά του αλλά και η τρομακτική κλειστοφοβία του Γκρέγκορ Σάμσα της Μεταμόρφωσης και αφετέρου το περιβάλλον της Βοημίας και της Πράγας ειδικότερα, που έβριθαν από πολιτικές και εθνικές εντάσεις. Χωρίς να είναι ένας ιδεολογικός ή προγραμματικός συγγραφέας, o Κάφκα είχε πάντα οξυμένη πολιτική συνείδηση, μια συμπάθεια για τον αδύναμο και μια δυσπιστία απέναντι στον ισχυρό. Η βιογράφηση των σχολικών του χρόνων έχει ανάλογο ενδιαφέρον, ιδίως όσον αφορά τις αναγνώσεις και τους προβληματισμούς του – για παράδειγμα ήδη από το Γυμνάσιο ήταν φανατικός αναγνώστης κοινωνιολογικών περιοδικών και μηνιαίων επιθεωρήσεων της διανόησης, μια συνήθεια που διατήρησε σε όλο τον βίο του.

Η σχέση με τον πατέρα του, στα μάτια του οποίου – και κατ’ επέκταση ενώπιον όλου του κόσμου – ένοιωθε σωματικά κατώτερος, υπήρξε, ως γνωστόν, βαθύτατα καθοριστική. Είναι χαρακτηριστική μια από τις πρώιμες σχετικές εγγραφές του: Εσύ αποκτούσες για μένα την αινιγματικότητα που έχουν όλοι οι τύραννοι που το δίκιο τους εδράζεται στο πρόσωπό τους και όχι στη σκέψη. Ο πατέρας ταυτίζεται με παντοδύναμο κριτή που χρησιμοποιεί μια σειρά ανάλογων λεκτικών μέσων για την διαπαιδαγώγηση: ειρωνεία, καγχασμός, απειλές αλλά και αυτοκατηγορίες.

Ο Κάφκα δεν απώλεσε ποτέ την πεποίθησή του ότι σύνολη η πορεία της ζωής του αποφασίστηκε μέσα στα πνιγηρά δωμάτια του πατρικού του σπιτιού – για τον λόγο αυτό η διασύνδεση μεταξύ του παιδικού του κόσμου και της ώριμης μυθοπλασίας του δεν πρέπει να υποτιμηθεί, καθώς εντοπίζεται μια εντυπωσιακή αναλογία θεμάτων στη ζωή και την τέχνη του. Ακόμα κι αν συγχωρήσουμε έναν βαθμό υπερβολής ή παράνοιας, τα μυθοπλαστικά δημιουργήματα του Κάφκα διέπονται συχνά από ένα σύστημα σκέψης και αντίληψης ανάλογο με τον εφιαλτικό κόσμο του φόβου, της αβεβαιότητας και της ενοχής που περιγράφει στην επιστολή προς τον πατέρα του. Η σύγκρουσή τους καθόρισε και τον ίδιο τον σκληρό τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας δεν έπαυσε να κρίνει τον εαυτό του αλλά και τους άλλους.

Κάποια βιβλία επενεργούν σαν κλειδί για άγνωστες αίθουσες του δικού μας πύργου έγραφε σε μια επιστολή του το 1903. Η γραφή ήταν για τον Κάφκα ένα ουσιώδες μέσο επίγνωσης του εαυτού του. Είναι καλό όταν μπορεί κανείς να κρυφτεί από τον εαυτό του θαμμένος μες στις λέξεις, αλλά ακόμα καλύτερο είναι όταν μπορεί να στολιστεί και να πλουμιστεί με λέξεις, μέχρι να γίνει ένας άνθρωπος, όπως το επιθυμεί μες στην καρδιά μου. [σ. 84]. Παρέμεινε φανατικός αναγνώστης επιστολών και βιογραφιών συγγραφέων, ενίοτε προτιμώντας τα αντί των ίδιων των έργων τους, στοιχείο άλλωστε που ενισχύει την βάση για να αντιμετωπίζονται οι δικοί του τόμοι επιστολών και ημερολογίων «ως έργα γραμμένα με την ευμήχανη πληρότητα έργων τέχνης». Παράλληλα διάβαζε ιδιαίτερα το λογοτεχνικό του είδωλο Χάινριχ φον Κλάιστ.

Κατά την υπαλληλική του σταδιοδρομία γνώρισε τον αδηφάγο κόσμο της γραφειοκρατίας, ασκήθηκε στην «παθητική ανθεκτικότητα», έζησε ως υπεύθυνος βιομηχανικών ατυχημάτων τις ταλαιπωρίες και τους τραυματισμούς των εργατών και άντλησε μεγάλος μέρος της γνώσης του για τον κόσμο αλλά και των σκεπτικιστικών  και πεσιμιστικών ιδεών από την εμπειρία του στο γραφείο. Ο εμβαπτισμός του στο δημοσιοϋπαλληλικό χαρτοβασίλειο του ενέπνευσε τους γραφειοκρατούμενους εφιάλτες της Δίκης. Ήταν θέμα χρόνου η συστολή και η μοναχικότητά του να μεταμορφωθούν σ’ εκείνη την τρομερή, υπαρξιακή μοναξιά και στον ψυχικό σπαραγμό της αγωνίας με τα οποία η ώριμη γραφή του αντιμετώπισε τον κόσμο. Την ίδια στιγμή η σχολαστική προσέγγιση της τροφής τον οδηγούσε στην χορτοφαγία.

Η διαρκής αποτυχία του να εναρμονισθεί με τον κόσμο, γράφει ο Murray [σ. 301], να συμφιλιωθεί με την εργασία του, να εξασφαλίσει μια σωστή έγγαμη σχέση, να βρει (παρ’ όλα εκείνα τα σανατόρια, τις δίαιτες, τις γυμναστικές ασκήσεις γυμνός στο ανοιχτό παράθυρο, τις κωπηλασίες και το κολύμπι) καλή υγεία […] και ανανέωση ενός σώματος, με το οποίο δεν ένιωθε ποτέ άνετα, του φαινόταν ότι δεν οφειλόταν σε δικό του σφάλμα. Και τέλος, το γράψιμο, το οποίο θεωρούσε μοναδικό μέσο διαφυγής, μοναδικό μέσο πλήρωσης, μοναδικό σκοπό της ζωής του, δεν τον λύτρωνε πάντα από ένα αίσθημα αποτυχίας και ενοχής. Στο τέλος της ζωής του μάλιστα ζήτησε να καταστραφεί το έργο του, έτσι ώστε να μην απομείνει τίποτα από τις ατελέσφορες απόπειρές του, να ζήσει μέσω της γραφής σε αρμονία με τον κόσμο.

Σε ένα χωρίο του ημερολογίου του ο Κάφκα δηλώνει ότι η αϋπνία του προέρχεται από μια έντονη επίγνωση αυτού που διακυβευόταν στο γράψιμό του, αυτού για το οποίο ήταn ικανός, φθάνει μόνο να μπορούσε να το φέρει εις πέρας: Πιστεύω ότι η αϋπνία αυτή έρχεται μόνο και μόνο επειδή γράφω. Διότι όσο λίγο κι όσο άσχημα κι αν γράφω, γίνομαι πάντως ευαίσθητος μ’ αυτούς τους μικρούς κλονισμούς, νιώθω ιδιαίτερα κατά το βράδυ κι ακόμη περισσότερο το πρωί την έλευση, τη μεγάλη πιθανότητα σπουδαίων καταστάσεων να με ανοίγουνε, που θα μπορούσανε να με κάμουν ικανό για τα πάντα και μ’ όλο τον θόρυβο που έχω μέσα μου και που δεν έχω χρόνο να τον ορίσω δε βρίσκω ύστερα καμία ησυχία. [σ. 130 - 131]

Η έρευνα του Murray είναι πλήρης και εξαντλητική. Εκθέτει, σχολιάζει και αναλύει όλα τα διαθέσιμα στοιχεία που μπορούν να συγκροτήσουν μια πλήρη βιογραφία. Είναι γνωστό ότι η άρνηση του Μαξ Μπροντ να εκτελέσει την τελευταία επιθυμία του Κάφκα να καταστραφεί σύνολο το ανέκδοτο έργο του, πρόσφερε στον κόσμο τα τρία μείζονα μυθιστορήματα, μεγάλο μέρος των συντομότερων μυθοπλαστικών έργων του, τις επιστολές και τα ημερολόγια. Ο βιογράφος βυθίζεται αύτανδρος στον αρχειακό κόσμο των καφκικών γραπτών. Παρουσιάζει με εμβρίθεια τα έργα του συγγραφέα αλλά και τις σχέσεις του με τις γυναίκες της ζωής του, εφόσον άλλωστε επρόκειτο για επιστολιμιαίες ερωτικές σχέσεις που ενέπνευσαν αμέτρητα γραπτά. Διόλου τυχαία επιλέγει να τιτλοφορήσει τρία από τα τέσσερα κεφάλαια του τόμου με τα ονόματά τους: Φελίτσε, Μιλένα, Ντόρα.

Η πιθανή ευτυχία βαίνει όλο και περισσότερο προς το απίθανο, διάγω ένα τρομερό υποκατάστατο ζωής [σ. 140]

Εκδ. Ίνδικτος, 2005, μτφ. Ξενοφών Κομνηνός – Αλέξανδρος Κυπριώτης, σελ. 522

Περιλαμβάνονται: πρόλογος του συγγραφέα στην ελληνική έκδοση, σημείωμα των μεταφραστών, βιβλιογραφία χωρισμένη στις κατηγορίες A. Franz Kafka, B. Σχετικά με τον Φραντς Κάφκα, Γ. Ενδεικτική βιβλιογραφία του Φραντς Κάφκα στα ελληνικά, Δ. Διαδικτυακοί τόποι για τον Φραντς Κάφκα. Ακόμα: χρονολόγιο Κάφκα, ευρετήριο ονομάτων και έργων και 106 μαυρόασπρες φωτογραφίες, με επεξηγηματικές λεζάντες, κατανεμημένες σε γυαλιστερά ένθετα. [Nicholas Murray – Kafka, 2004]

About these ads