Μισέλ Φουκώ: επίσκεψη στη φυλακή Άττικα (I) Φυλακές: το φρούριο της Καταστολής/αναδημοσιευση απο το La Ivolution

Μισέλ Φουκώ: επίσκεψη στη φυλακή Άττικα (I)

πηγη : http://worldcity.wordpress.com/2009/03/01/michel_foucault_prison_attica_1/

Φυλακές: το φρούριο της Καταστολής

Φυλακές Άττικα, Η είσοδος των φυλακών, Νεά Υόρκη

“What a waste of human power What a waste of human lives” -John Lennon, “Attica State,” 1972 - Εξέγερση στις φυλακές Άττικα, 1971

Γνωρίζουμε ότι το διαδίκτυο δεν είναι εύφορο χώμα για σημαντικά κείμενα.
Επιχειρούμε, παρ’ όλα αυτά τη δημοσίευση μιας συγκλονιστικής συνέντευξης του Μισέλ Φουκώ, σε συνέχειες,  που δόθηκε στον John K. Simon, καθηγητή Γαλλικής και Συγκριτικής Φιλολογίας του πολιτειακού πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, τον Απρίλιο του 1972, αμέσως μετά από μια επίσκεψη του γάλλου φιλοσόφου στη φυλακή Attica.

"Επιτήρηση και Τιμωρία - Η Γέννηση της Φυλακής", 1979 Μισέλ Φουκώ

Η επίσκεψη αυτή του Foucault στις φυλακές Aticca τον επηρέασε βαθιά, και στα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν διερεύνησε το πως από την κατάργηση των βασανιστηρίων φτάσαμε στη διαμόρφωση ενός σύγχρονου σωφρονιστικού συστήματος, έχοντας μετατοπίσει το επίκεντρο της τιμωρίας απ΄το σώμα του κρατούμενου στην ψυχή του.

Στην συνέντευξη που ακολουθεί γίνεται συζήτηση για το ποινικό σύστημα και την σημειολογία του εγκλεισμού.

Για την Αρχιτεκτονική των φυλακών και πως αυτή εξυπηρετεί την επιτήρηση, τον εγκλεισμό και την τιμωρία. Γίνεται λόγος για την Μηχανική της Επιτήρησης μιας κοινωνίας και τους μηχανισμούς του αποκλεισμού, μέσα σε έναν φαύλο κύκλο, που αυτή επιβάλλει ώστε να επιβιώσει.

Οι φωτογραφίες που θα δείτε στις δημοσιεύσεις αυτές είναι μέσα από τις φυλακές Άττικα και θα σας μείνουν χαραγμένες στη μνήμη για πολύ καιρό.

Φυλακές Άττικα, αεροφωτογραφία

-

Σάϊμον: Μόλις επισκεφτήκαμε τη φυλακή Άττικα και γνωρίζω ότι παράλληλα με τις μελέτες σου σχετικά με τον αποκλεισμό – αποκλεισμό των αρρώστων, αλλά και αποκλεισμό κάθε μορφής – ενδιαφέρθηκες για ενάμιση χρόνο και για τη μεταρρύθμιση των φυλακών της Γαλλίας. Θα ήθελα να ξέρω τις εντυπώσεις σου απ’ αυτήν την επίσκεψη. Νομίζω ότι ήταν η πρώτη σου επίσκεψη σε φυλακή.

Φουκώ: Ναι, μιας και στη Γαλλία κανείς δεν έχει το δικαίωμα να επισκέπτεται τις φυλακές. Μπρείς να μπεις σε μια φυλακή μονο αν είσαι ο ίδιος φυλακισμένος, δεσμοφύλακας ή δικηγόρος, και πρακτικά μιλώντας, δεν ανήκω σε καμμιά απ’ αυτές τις τρεις κατηγορίες. Δεν κρατήθηκα ποτέ από την αστυνομία πάνω από δυο ώρες, και συνεπώς, στην πραγματικόττηα, δεν ήμουν ποτέ ικανός να γνωρίσω τις γαλλικές φυλακές. Έτσι οφείλω σε σας που καταφερα, για πρώτη φορά στη ζωή μου, να μπω σε μια φυλακή, και προφανώς, για έναν Γάλλο, η θέα της Άττικα είναι απολύτως συντριπτική. Παρ’ ότι δεν έχω μπει ποτέ σε γαλλικές φυλακές, έχω ακούσει πολλά γι’ αυτές από ανθρώπους πο έζησαν εκεί, και ξέρω ότι είναι παλιά και ερειπωμένα μέρη, με τους φυλακισμένους στριμωγμένους ο ένας πάνω στον άλλο, σε κελιά γεμάτα βρώμα.

“…η θέα της Άττικα είναι απολύτως συντριπτική” - Φυλακές Άττικα, άποψη από τον εσωτερικό προαύλιο χώρο προς την πύλη Εισόδου

Η Άττικα προφανώς δεν είναι τίποτα απ΄ όλα αυτά. Αυτό που μου έκανε εντύπωση στην Άττικα, πρώτα απ’ όλα ήταν η είσοδος, αυτό το είδος ψεύτικου φρουρίου αλά Ντίσνεϋλαντ, αυτά τα φυλάκια επιτήρησης μεταμφιεσμένα σε μεσαιωνικούς πύργους, με τους πυργίσκους τους. Και πίσω από αυτό το, μάλλον γελοίο, τοπίο που ζαρώνει οτιδήποτε βρίσκεται γύρω του, ανακαλύπτεις μια λειτουργική μηχανή.

“…αυτοί οι μακρείς, καθαροί, θερμαινόμενοι διάδρομοι, που προαναγγέλλουν για κείνους που τους διαβαίνουν ιδιαίτερες συνθήκες κράτησης, φανερά υπολογισμένες ώστε να είναι όσον το δυνατόν περισσότερο αποτελεσματικές και ταυτοχρόνως πιο βολικές όσον αφορά την άμεση επιτήρηση…” - Φυλακές Άττικα, 3η πτέρυγα

Η έννοια της μηχανής
Και αυτή η έννοια της μηχανής είναι που με εντυπωσίασε – αυτοί οι μακρείς, καθαροί, θερμαινόμενοι διάδρομοι, που προαναγγέλλουν για κείνους που τους διαβαίνουν ιδιαίτερες συνθήκες κράτησης, φανερά υπολογισμένες ώστε να είναι όσον το δυνατόν περισσότερο αποτελεσματικές και ταυτοχρόνως πιο βολικές όσον αφορά την άμεση επιτήρηση. Ναι, κι όλα αυτά καταλήγουν σε εκείνα τα τεράστια εργαστήρια, σαν το μεταλλουργικό, που είναι καθαρά και τείνουν στην τελειότητα. Ένας πρώην κρατούμενος στην Άττικα που συνάντησα προχθές, μου είπε ότι στην πραγματικότητα αυτά τα διάσημα εργαστήρια που τα επιδεικνύουν τόσο πρόθυμα, είναι πολύ επικίνδυνα, αφού πολλοί άνθρωποι τραυματίζονται σ’ αυτά. Αλλά βέβαια, αρκεί η πρώτη βόλτα για να καταλάβεις ότι επισκέπτεσαι μια μηχανή, το εσωτερικό μιας μηχανής.

-

Τι παράγει αυτή η μηχανή, πως χρησιμοποιείται, τι προκύπτει

"...Σήμερα γνωρίζουμε και η διεύθυνση είναι απολύτως ενημερωμένη, ότι κάτι τέτοιο δεν παράγεται. Ότι δεν παράγεται απολύτως τίποτα." - Φυλακές Άττικα, με χωρητικότητα 2300 κρατουμένων που στεγάζονται σε τέσσερις κύριες Πτέρυγες κελιών, η κάθε μια με την σειρά της αποτελείται από 12 τμήματα των 42 κελιών.

Έτσι η ερώτηση που προφανώς θα θέσει κάποιος, είναι τι παράγει αυτή η μηχανή, πως χρησιμοποιείται αυτή η γιγαντιαία εγκατάσταση και τι προκύπτει απ’ αυτήν. Την εποχή που φτιάχτηκαν οι φυλακές του Ώμπερν και της Φιλαδέλφειας, και οι οποίες χρησίμευαν ως υποδείγματα (με μάλλον μικρές αλλαγές μέχρι και σήμερα) για τις μεγάλες μηχανές εγκλεισμού, υπήρχε η πίστη ότι όντως κάτι παρήγαγαν: “ενάρετους” ανθρώπους. Σήμερα γνωρίζουμε και η διεύθυνση είναι απολύτως ενημερωμένη, ότι κάτι τέτοιο δεν παράγεται. Ότι δεν παράγεται απολύτως τίποτα. Ότι απλώς είναι ζήτημα επιδέξιας ταχυδακτυλουργίας, ένας ιδιόρρυθμος μηχανισμός κυκλικού αποκλεισμού: η κοινωνία αποκλείει στέλνοντας στη φυλακή ανθρώπους που ο εγκλεισμός αποσυνθέτει, συντρίβει, εξολοθρεύει φυσικά, και τότε, μόλις αποσυντεθούν, η φυλακή τους αποκλείει “απελευθερώνοντας” τους και στέλνοντάς τους πίσω στην κοινωνία και εκεί, η ζωή τους στη φυλακή, ο τρόπος που τους μεταχειρίστηκαν, η κατάσταση στην οποία βγήκαν, εξασφαλίζει το ότι η κοινωνία θα τους αποκλείσει ακόμη μια φορά, στέλνοντάς τους πίσω στη φυλακή, η οποία με τη σειρά της…

Η Άττικα είναι μια μηχανή αποκλεισμού, ένα είδος ασυνήθιστου στομαχιού, ένα νεφρό που καταναλώνει, καταστρέφει, αποσυνθέτει και τελικώς αποβάλλει. Αυτό το νεφρό καταναλώνει προκειμένου να αποκλείσει ότι ήδη έχει αποκλεισθεί.

Η Πτέρυγα Ε – “η μηχανή της μηχανής – ο αποκλεισμός του αποκλεισμού”

Θυμάσαι πως όταν επισκεφθήκαμε την Άττικα, μας μίλησαν για τις τέσσερις πτέρυγες του κτιρίου, τους τέσσερεις διαδρόμους, τους τέσσερις μεγάλους διαδρόμους Α,Β,Γ και Δ. Λοιπόν, έμαθα,πάλι από τον ίδιο πρώην φυλακισμένο, ότι υπάρχει ένας πέμπτος διάδρομος που δεν μας είπαν για αυτόν, ο διάδρομος Ε. Και ξέρεις ποιος είναι αυτός;

Όχι.

Α, καλά – είναι αρκετά απλά, η μηχανή της μηχανής, ή μάλλον ο αποκλεισμός του αποκλεισμού, ο αποκλεισμός σ’ έναν δεύτερο βαθμό: είναι η ψυχιατρική πτέρυγα. Εκεί στέλνουν όποιον δεν μπορεί να ενταχθεί στη μηχανή, αυτόν που η μηχανή δεν καταφέρνει να αφομοιώσει σύμφωνα με τις νόρμες της, αυτόν που δεν μπορεί να συντρίψει σύμφωνα με τη μηχανική της διαδικασία. Έτσι χρειάζονται έναν πρόσθετο μηχανισμό.

Το πρόβλημα: κοινωνιολογικό και πολιτικό

Μελέτησες τη διαδικασία του αποκλεισμού μ’ έναν αφηρημένο τρόπο και ξέρω ότι γνώρισες το εσωτερικό των νοσοκομείων και άλλων ιδρυμάτων. Η επίσκεψη σου σ’ ένα τέτοιο μέρος – εννοώ σωματικά – δεν έφερε κάποια συναισθηματική αλλαγή στη στάση σου απέναντι στη διαδικασία του αποκλεισμού; ΄Η απλώς η επίσκεψη ενίσχυσε τις ιδέες σου για τον αποκλεισμό;

Όχι, μάλλον τις άλλαξε σε κάθε περίπτωση μου προέκυψε ένα πρόβλημα που μάλλον διαφέρει από εκείνα που με απασχολούσαν προηγουμένως. Ίσως η αλλαγή αυτή να μην καθορίστηκε απολύτως από την επίσκεψή στην Άττικα, αλλά σίγουρα βοήθησε. Μέχρι τότε, αντιλαμβανόμουν, αρκετά αφηρημένα, τον αποκλεισμό από την κοινωνία σαν ένα είδος γενικής λειτουργίας και προσπαθούσα να συνδέσω, κατά κάποιο τρόπο, αυτή τη λειτουργία με τη δομή της κοινωνίας. Κάθε κοινωνία είναι ικανή να λειτουργήσει μόνο σε συνθήκες αποκλεισμού ορισμένου αριθμού ανθρώπων από αυτήν. Η παραδοσιακή κοινωνιολογία, η κοινωνιολογία τύπου Ντυρκχέμ, παρουσίασε το πρόβλημα μάλλον ως εξής: Ποια είναι η μορφή της σχέσης, της συμβολικής ΄συγκινησιακής επικοινωνίας, που καθιερώνεται μεταξύ των ανθρώπων; Ποιο είναι το οργανωτικό σύστημα που επιτρέπει στην κοινωνία να θεσμοθετείται ως μια ολότητα; Ασχολήθηκα μάλλον με το αντίθετο πρόβλημα, ή αν θέλετε, με την αντίθετη απάντηση σ’ αυτό το πρόβλημα, η οποία είανι: Μέσω ποιού συστήματος αποκλεισμού, αποκλείοντας ποιόν, δημιουργώντας ποιο διαχωρισμό, μέσω ποιού παιχνιδιού άρνησης και απόρριψης μπορεί να λειτουργήσει η κοινωνία;

Λοιπόν, το ζήτημα που θέτω τώρα στον εαυτό μου είναι το αντίστροφο: η φυλακή είναι ένας εξαιρετικά πολύπλοκος οργανισμός για να ανάγεται απλώς στις αρνητικές λειτουργίες του αποκλεισμού: το κόστος, η σημασία του, η ευθύνη που αναλαμβάνει κάποιος για την διεκπεραίωσή του, οι δικαιολογίες που προσπαθεί να δώσει, μοιάζουν να υποδηλώνουν ότι εμπεριέχει θετικές λειτουργίες. Τότε το πρόβλημα γίνεται να ανακαλύψουμε ποιο ρόλο παίζει στην καπιταλιστική κοινωνία το ποινικό σύστημα, πού στοχεύει και τι αποτελέσματα έχουμε απ’ όλες αυτές τις διαδικασίες τιμωρίας και αποκλεισμού. Ποια είναι η θέση τους στην οικονομική διαδικασία, ποια είναι η σημασία τους στην άσκηση και στη διατήρηση της εξουσίας; Ποιος είναι ο ρόλος τους στην ταξική πάλη;

Αναρωτιέμαι ακριβώς σε ποιο βαθμό συνειδητοποιείς το πολιτικό πλαίσιο όταν περπατάς στους διαδρόμους της Άττικα. Είχα τρομάξει τόσο από την απλή ανθρώπινη πλευρά, με την έννοια του κρυμμένου πόνου και της καταπίεσης, ώστε υπήρχαν στιγμές, ίσως αρκετά παράδοξα, που ξεχνούσα εντελώς το πολιτικό πλαίσιο.

Μου είναι πολύ δύσκολο να απαντήσω στο ζήτημα του ανθρώπινου και ουσιαστικώς φυσικού τρόμου που υπάρχει στην Άττικα. Πιστέυω ότι έχω την ίδια εντύπωση με σένα αλλά πιθανόν είμαι λιγότερο συναισθματικός, και ίσως λίγο σκληρόπετσος. Όταν βαδίζεις σ’ αυτούς τους μακρείς διαδρόμους που είναι – άσε με να το επαναλάβω – καθαροί, ένας γάλλος έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε κάποιου τύπου αυστηρό ιδιωτικό ή θρησκευτικό σχολείο, έπειτα, τα λύκεια και τα κολλέγια του 19ου αιώνα, δεν ήταν περίσσότερο ευχάριστα. Αλλά τελικώς, αφού το ξανασκέφτηκα, αυτό που μου φάνηκε τρομακτικό στην Άττικα, ήταν η παράξενη σχέση ανάμεσα στην περιφέρεια και το εσωτερικό τμήμα. Εννοώ τη διπλή σειρά από κάγκελα: εκείνα που χωρίζουν τη φυλακή από τον εξωτερικό της χώρο, και εκείνα, μέσα στη φυλακή, που χωρίζουν μεταξύ τους τα ατομικά κελιά. Τα πρώτα, τα κάγκελα στις εισόδους, ξέρω καλά πως τα δικαιολογούν οι θεωρητικοί της φυλακής: η κοινωνία πρέπει να προστατευθεί (βέβαια, κάποιος μπορεί να πει ότι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για την κοινωνία δεν προέρχονται από τους κλέφτρες των αυτοκινήτων, αλλά από τους πολέμους, την πείνα, την εκμετάλλευση κι οόλους εκείνους που επιτρέπουν και προκαλού όλα αυτά, αλλά ας τ’ αφήσουμε τώρα αυτά…). Αμέσως μόλις περάσεις τα πρώτα κάγκελα, ίσως να περιμένεις ΄λιτ θα βρεις ένα μέρος όου οι φυλακισμένοι “επαναπροσαρμόζονται” στην κοινή ζωή, στο σεβασμό απέναντι στο νόμο, στην άσκηση της δικαιοσύνης κλπ. Λοιπόν, αντιθέτως αντιλαμβάνεσαι ότι το μέρο που οι φυλακισμένοι περνούν δέκα έως δώδεκα ώρες την ημέρα, το μέρος που αισθάντονται σαν το “σπίτι τους” είανι ένα τρομακτικό κλουβί για ζώα: γύρω στις δυο γυάρδς επί μια, εντελώς κλεισμένο με κάγκελα από τη μια μεριά. Το μέρος που βρίσκονται μόνοι τους, που κοιμούνται και διαβάζουν, ντύνονται και εκτελούν τις ανάγκες του, είναι ένα κλουβί για άγρια ζώα. Και εκεί έγκειται ολόκληρη η υποκρισία της φυλακής. Υποπτεύεται κάποιος, ότι ο αντιπρόσωπος της διεύθυνσης που κανόνισε την επίσκεψη, πρέπει στην πραγματικότητα να γελούσε ενόσω βρισκόμασταν εκεί. Έχεις την εντύπωση ότι πρέπει να έλεγε στον εαυτό του, αλλά και σε μας, κάτι σαν κι αυτό: “Μας φορτώσατε κλέφτες και εγκληματίες, γιατί τους θεωρείτε άγρια κτήνη και μας ζητάτε να τους εξημερώσουμε πίσω από τα κάγκελα που σας προστατεύουν. Αλλά ποιοος ο λόγος που εμείς, οι σεσμοφύλακς, οι εκπρόσωποι του “νόμου και της τάξης”, τα όργανα της ηθικής και των πορκαταλήψεων σας, να μην τους εκλάβουμς σαν άγρια ζώα, ακριβώς όπως κάνετε και εσείς. Ταυτιζόμαστε μαζί σας, εμείς είμαστε εσείς, και συνεπώς, σε αυτό το κλουβί που μας βάλατε μαζί τους, φτιάχνουμε κλουβιά που αναπαράγουν αναμεσα σε εκείνους και εμάς τη σχέση αποκλεισμού και εξουσίας που η μεγάλη φυλακή εγκαθιδρύει ανάμεσα σε εκείνους και εσάς. Εσείς μας στείλατε το σήμα ότι είναι άγρια κτήνη, και εμείς με τη σειρά μας, το στέλνουμε σε αυτούς. Και όταν το μάθουν καλά πίσω από τα κάγκελά τους, θα τους στείλουμε πίσω σε εσάς”.