Βίκτορ Φρανκλ, Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης (1946), μετάφραση Τάκης Ευδόκας, Κίκα Χριστοφίδου, εκδ. ΤΑΜΑΣΟΣ (1979) AΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ danger.few!!!

Νόημα κι ελευθερία

«Η αναζήτηση του ανθρώπου για νόημα και σκοπό αποτελεί πρωταρχική δύναμη στη ζωή του και όχι “δευτερογενή εκλογίκευση” ενστικτικών παρορμήσεων. Ο σκοπός αυτός είναι μοναδικός και ειδικός, υπό την έννοια ότι πρέπει να μπορεί να εκπληρώνεται αποκλειστικά από το ίδιο το άτομο∙ και τότε μόνον αποκτά ο σκοπός αυτός αξία, εφόσον πηγάζει από τη θέληση του ίδιου του ατόμου να τον εκπληρώνει.  Μερικοί συγγραφείς ισχυρίζονται πως οι σκοποί που θέτει ο άνθρωπος στη ζωή του και οι ηθικές αξίες του “δεν είναι τίποτε άλλο παρά αμυντικοί μηχανισμοί και εξ αντιδράσεως σχηματισμοί ή εξιδανικεύσεις”. Εγώ πάντως δεν θα ήθελα να ζω μόνο και μόνο χάριν των “αμυντικών μηχανισμών”, ούτε και θα ήμουν διατεθειμένος να πεθάνω μόνο και μόνο χάριν των “εξ αντιδράσως σχηματισμών” μου. Τελοσπάντων ο άνθρωπος είναι ικανός να ζει, ακόμα και να πεθαίνει, χάριν των ιδανικών και των ηθικών αξιών στις οποίες πιστεύει! Μάλιστα για την πλειονότητα των ανθρώπων η θέληση για ένα σκοπό στη ζωή αποτελεί γεγονός και όχι απλώς αφηρημένη πίστη. […]

Βέβαια είναι δυνατόν να υπάρχουν περιπτώσεις όπου το ενδιαφέρον του ατόμου για ιδανικά και αξίες δεν είναι στην πραγματικότητα παρά μια συγκάλυψη καταχωνιασμένων εσωτερικών συγκρούσεων. Αλλά ακόμα κι αν συμβαίνει αυτό, θα έλεγα ότι οι περιπτώσεις αυτές αντιπροσωπεύουν μάλλον την εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Σε τέτοιες περιπτώσεις δικαιολογείται μια ψυχοδυναμική ερμηνεία, η οποία θα απέβλεπε στο να ανακαλύψουμε ποιοι είναι οι υπολανθάνοντες ασυνείδητοι παράγοντες, γιατί στην πραγματικότητα εδώ έχουμε να κάνουμε με ψευδοαξίες (ένα καλό παράδειγμα είναι αυτό του φανατικού) και σαν τέτοιες πρέπει να “ξεμασκαρευτούν”. Ωστόσο, η αφαίρεση αυτού του προσωπείου, ή η απογύμνωση, θα πρέπει να σταματάει μόλις το άτομο έρθει αντιμέτωπο με ό,τι το αυθεντικό και γνήσιο υπάρχει μέσα του, όπως π.χ. τον πόθο του για μια ζωή με περισσότερο νόημα. Αν η απογύμνωση αυτή δεν σταματήσει την ώρα που πρέπει, τότε εκείνος που επιτελεί το έργο του “ξεσκεπάσματος” προδίδει απλώς τη δική του θέληση να υποτιμά τις πνευματικές φιλοδοξίες του άλλου. […]

Η ψυχοδυναμική έρευνα στο τομέα των αξιών είναι ασφαλώς θεμιτή. Το ερώτημα είναι, κατά πόσον είναι πάντοτε πρόσφορη. Κάθε αποκλειστικά ψυχοδυναμική έρευνα μπορεί καταρχήν να μας αποκαλύψει απλώς τι είναι μια ωθούσα δύναμη στον άνθρωπο. Όμως οι αξίες δεν ωθούν τον άνθρωπο αλλά μάλλον τον έλκουν. […]

 

Το γεγονός ότι ο άνθρωπος έλκεται από τις αξίες, κλείνει μέσα σου την ελευθερία της βούλησης: την ελευθερία του ανθρώπου να δδιαλέξει ανάμεσα στην αποδοχή ή την απόρριψη μιας προσφοράς, π.χ. να πραγματοποιήσει έναν εν δυνάμει σκοπό ή να χάσει αυτή την ευκαιρία. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να λέμε ότι υπάρχει στον άνθρωπο “ηθική παρόρμηση”, ή ακόμα και “θρησκευτική παρόρμηση”, με την έννοια που θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος “κατεθύνεται από πρωτόγονα ένστικτα”. Ο άνθρωπος ουδέποτε ωθείται σε ηθική συμπεριφορά. Σε κάθε περίπτωση, αποφασίζει ο ίδιος αν θα συμπεριφερθεί ηθικά ή όχι. Και δεν συμπεριφέρεται ηθικά για να ικανοποιήσει κάποια “ηθική παρόρμησή” του, ούτε για να έχει ήσυχη τη συνείδησή του. Ο άνθρωπος συμπεριφέρεται ηθικά χάριν ενός σκοπού στον οποίον αφιερώνεται∙ π.χ. για κάποιο πρόσωπο που αγαπά, ή χάριν του Θεού στον οποίο πιστεύει. […]

 

Πρέπει πάντοτε να έχουμε υπόψη μας ότι ο λόγος ή ο “σκοπός” που βάζει ο άνθρωπος στη ζωή του, δεν είναι κάτι που πηγάζει μονάχα από την ύπαρξή του αλλά κάτι που έρχεται αντιμέτωπο με την ύπαρξη. Αν ο λόγος ή σκοπός ζωής δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια απλή επιθυμία του ανθρώπου να αυτοεκφράζεται, ή τίποτα περισσότερο παρά να προβάλλει ευσεβείς πόθους, τότε ο σκοπός αυτός δεν θα μπορούσε να καλεί και να επιστρατεύει τον άνθρωπο. […]»

 

Βίκτορ Φρανκλ, Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας

σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης (1946),

μετάφραση Τάκης Ευδόκας, Κίκα Χριστοφίδου, εκδ. ΤΑΜΑΣΟΣ (1979)

Σημ. του HS. Ο Βίκτορ Φρανκλ (1905-1997), από τους πρωτοπόρους και βαθύτερους ανατόμους του «υπαρξιακού κενού» του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, συμπύκνωσε σε αυτό το βιβλίο του τις εμπειρίες, τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά του από τον εγκλεισμό του στο Άουσβιτς. Ζωτικής σημασίας ήταν η διαπίστωσή του ότι «μόνον οι κρατούμενοι εκείνοι που άφηναν να κλονιστεί το εσωτερικό πνευματικό και ηθικό στήριγμά τους, αυτοί τελικά υπέκυπταν στις εκφυλιστικές επιδράσεις του στρατοπέδου». Από όπου και το κεντρικό ερώτημά του: «Από τι θα μπορούσε λοιπόν ή θα έπρεπε να αποτελείται αυτό το “εσωτερικό στήριγμα”;». Από εδώ συμπέρανε τα όσα παραθέτουμε στην ανάρτηση, που υπήρξαν το θεμέλιο πάνω στο οποίο δημιούργησε τη «λογοθεραπεία», μια μορφή υπαρξιακής ανάλυσης που ονομάστηκε και «η Τρίτη Βιεννέζικη Σχολή Ψυχοθεραπείας». Θα πρότεινα, μαζί με την ανάρτηση αυτή να διαβαστούν η αμέσως προηγούμενη καθώς και η Προς Ναυαγούς αφιερωμένη πέρσι τον Ιούνιο.