Ημερομηνία δημοσίευσης: 10/03/2013
Ο Μάικλ Μουρ, ο Σον Πεν, ο Όλιβερ Στόουν, το προοδευτικό
Χόλιγουντ αποτίει φόρο τιμής στον Ούγκο Τσάβες, όμως είναι ελάχιστα
γνωστό πως ο μπολιβαριανός επαναστάτης του Καράκας, πέρα από τις
προσωπικές του σχέσεις με τους Αμερικανούς σταρ, ενδιαφέρθηκε να
ενισχύσει ουσιαστικά και την εθνική κινηματογραφία της Βενεζουέλας. Τα
αποτελέσματα ωστόσο ήταν πενιχρά. Κάποιοι θυμούνται με νοσταλγία την
κοσμογονία στον κινηματογράφο της Χιλής την περίοδο του Σαλβαδόρ
Αλιέντε, όταν μια ομάδα νέων κινηματογραφιστών στρατεύτηκε στον αγώνα
για κοινωνική αλλαγή.
Στο περίφημο κινηματογραφικό μανιφέστο που συνέταξε εκείνα τα χρόνια στη Χιλή ο σκηνοθέτης Μιγκέλ Λιτίν αναφερόταν: "Οι λαοί είναι οι γενεσιουργοί της δράσης και, τελικά, οι πραγματικοί δημιουργοί. Ο κινηματογραφιστής είναι το μέσο επικοινωνίας τους. Το χιλιανό σινεμά, εξαιτίας της ιστορικής αναγκαιότητας, πρέπει να είναι επαναστατική τέχνη. Αυτό σημαίνει ότι πραγματοποιείται με τη συνεργασία καλλιτέχνη και λαού, που ενώνονται για έναν κοινό σκοπό, την ελευθερία".
Ο Λιτίν σχεδίαζε να δώσει σε κάθε εργάτη εργοστασίου μία κάμερα και να τον εκπαιδεύσει ώστε να γυρίζει ο καθένας τη δική του ταινία. Ήδη το cinema novo στη Βραζιλία είχε δώσει τους καρπούς του, και στην Αργεντινή δρούσε η ομάδα Cine Liberacion: Οι Φερνάντο Σολάνας και Οκτάβιο Τζετίνο γυρίζουν στα 1967 την τετράωρη εμβληματική ταινία πολιτικής ανάλυσης "La Hora de los Hornos" (Η ώρα των Υψικαμίνων).
Σε ένα σημείο η ταινία σταματά απότομα: "Τώρα εσύ πρέπει να βγάλεις συμπεράσματα, να συνεχίσεις την ταινία. Έχεις τον λόγο". Ο κινηματογράφος θεωρείται το κατεξοχήν μέσο αφύπνισης των συνειδήσεων, καθώς σε χώρες με υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού το βιβλίο δεν μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο διαφώτισης.
Στον κινηματογράφο της Χιλής του Αλιέντε πρωταγωνίστησε και ο Πατρίσιο Γκουσμάν, ο σπουδαίος ντοκιμαντερίστας στο έργο του οποίου πραγματοποιεί σε λίγες μέρες αφιέρωμα το 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης. Ο Χιλιανός σκηνοθέτης θα δώσει το "παρών" στη διοργάνωση για να παρουσιάσει τις ταινίες του στο ελληνικό κοινό. Από τους σημαντικότερους ντοκιμαντερίστες του παγκόσμιου κινηματογράφου, ο Πατρίσιο Γκουσμάν γεννήθηκε το 1941 στο Σαντιάγο της Χιλής.
Σπούδασε κινηματογράφο στη Μαδρίτη και στα τέλη της δεκαετίας του '60 επέστρεψε στην πατρίδα του με στόχο να πραγματοποιήσει την πρώτη του ταινία, ένα φιλμ μυθοπλασίας. Ωστόσο βρήκε μια κοινωνία σε αναβρασμό, η "Λαϊκή Ενότητα" του Αλιέντε διεκδικούσε την εξουσία και ο Γκουσμάν στρέφει την κάμερά του στην προεκλογική εκστρατεία, στα όσα διαδραματίζονται στους δρόμους της Χιλής, οριοθετώντας την αρχή ενός έργου - σταθμού στη φιλμογραφία του.
"Η μάχη της Χιλής", που θα την ολοκληρώσει εξόριστος, χρόνια μετά, στην Κούβα, χωρίζεται σε τρία μέρη: "Η εξέγερση της μπουρζουαζίας", "Το πραξικόπημα", "Η δύναμη του λαού" - ο Γκουσμάν αποτυπώνει στην οθόνη το καθηλωτικό χρονικό μιας εποχής. Αναλαμβάνοντας την εξουσία το 1970, μετά την νίκη του στις εκλογές, ο Αλιέντε έλεγε: «Αξιώνουμε να δημιουργήσουμε έναν διαφορετικό κόσμο, να αποδείξουμε ότι μπορούν να γίνουν βαθιές αλλαγές που αποτελούν επανάσταση. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια κυβέρνηση δημοκρατική, εθνική, επαναστατική και λαϊκή, που θα οδηγήσει στον σοσιαλισμό».
Το όραμα του Αλιέντε, το πραξικόπημα του Πινοσέτ, οι κοινωνικές συγκρούσεις, όλα καταγράφονται από την κάμερα του Γκουσμάν σε ένα μοναδικό ντοκουμέντο. Μετά το πραξικόπημα συλλαμβάνεται από τη χούντα του Πινοσέτ, και κρατείται για σύντομο χρονικό διάστημα, πριν καταφέρει να διαφύγει από τη χώρα τον Νοέμβριο του 1973.
Ταξιδεύει στην Κούβα, την Ισπανία και τη Γαλλία, απ’ όπου, εξόριστος πλέον, υπερασπίζεται τα πιστεύω του και στηλιτεύει την πολιτική κατάσταση στη Χιλή με όπλο του την κάμερα.
Επιστρέφοντας στην πατρίδα του από την εξορία στα τέλη της δεκαετίας του '90, παρουσιάζει για πρώτη φορά στους συμπατριώτες του τη "Μάχη της Χιλής" και συνειδητοποιεί ότι η νέα γενιά αγνοεί εντελώς το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν. Η ταινία του σοκάρει και αυτές ακριβώς οι εμπειρίες της δύσκολης επιστροφής και της αναψηλάφησης του παρελθόντος θα αποτυπωθούν στην ταινία του "Χιλή, η επίμονη μνήμη" (1997).
Στο ντοκιμαντέρ "Χιλή, ένας γαλαξίας προβλημάτων" (2010), ο Γκουσμάν θέτει ερωτήματα που σχετίζονται με τη μνήμη και την διαρκή προσπάθεια ενός λαού να επουλώσει τα τραύματα του παρελθόντος, ενώ "Η υπόθεση Πινοσέτ" (2001), με αφορμή τη σύλληψη του Πινοσέτ στο Λονδίνο, δίνει φωνή στα ίδια τα θύματα που επέζησαν για να καταθέσουν ενώπιον των αρχών όσα βίωσαν. Το ντοκιμαντέρ "Σαλβαδόρ Αλιέντε" (2004), σε πρώτο πρόσωπο, συνιστά μια εξομολόγηση του Γκουσμάν για την επιρροή που άσκησε η προσωπικότητα του Αλιέντε στη ζωή του. Εκτός από δικές του λήψεις αλλά και αρχειακό υλικό, στην ταινία για τον Αλιέντε ο Γκουσμάν χρησιμοποιεί και πλάνα που είχε γυρίσει ο κορυφαίος Ολλανδός κινηματογραφιστής Γιόρις Ίβενς, από τους θεμελιωτές της τέχνης του ντοκιμαντέρ, συνθέτοντας το πιο προσωπικό του ίσως έργο. Με αφηγήτρια την Κάρμεν Καστίγιο, η ταινία συμμετείχε στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ των Καννών 2004.
Εξίσου πολιτική, ωστόσο με διαφορετικό θεματικό άξονα, είναι η ταινία του σκηνοθέτη "Ο σταυρός του Νότου" (1992), στην οποία θίγει ζητήματα θρησκείας, πνευματικότητας και μύθων, όπως αυτά εμφανίζονται στη Λατινική Αμερική. «Μου αρέσει αυτή η ταινία γιατί είναι η περιγραφή ενός τελετουργικού το οποίο δεν μπορώ να εξηγήσω» λέει ο ίδιος ο Γκουσμάν. «Δεν είναι ένα παιδαγωγικό φιλμ, αλλά ένα μείγμα ιστορίας και θρησκευτικού στοχασμού».
Το 2010 ο Γκουσμάν υπογράφει το ντοκιμαντέρ "Νοσταλγώντας το φως", την πιο ώριμη στιγμή της φιλμογραφίας του, ένα υπαρξιακό δοκίμιο, στο οποίο αναμοχλεύει με ποιητική διάθεση όλα όσα τον συγκινούν και τον παρακινούν ως άνθρωπο και ως δημιουργό. Είναι ουσιαστικά ένα πολιτικό σχόλιο για τα «φαντάσματα» που κληρονόμησε στη Χιλή το καθεστώς Πινοσέτ. Στο "Νοσταλγώντας το φως" ο Γκουσμάν, ξεκινώντας από το προσωπικό του ενδιαφέρον για την αστρονομία, επικεντρώνεται στην έρημο της Ατακάμα, όπου αστρονόμοι, αρχαιολόγοι, αλλά και συγγενείς των «εξαφανισμένων» θυμάτων της δικτατορίας κάνουν «παράλληλες» έρευνες...
Κάπου εκεί στην έρημο ήταν και το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης του καθεστώτος Πινοσέτ, παλιό ορυχείο του 19ου αιώνα, με τους κοιτώνες των εργατών να είναι μικρά κελιά. Η δικτατορία το μόνο που έκανε ήταν να προσθέσει ένα συρματόπλεγμα γύρω γύρω... Ο Γκουσμάν συζητά με παλιούς κρατούμενους εκεί, όχι ακριβώς για τη δικτατορία, αλλά για την ομάδα αστρονομίας που είχαν φτιάξει στο στρατόπεδο, με επικεφαλής έναν γιατρό που είχε κάποιες γνώσεις. Τελικά το στρατιωτικό καθεστώς απαγόρευσε τις αστρονομικές παρατηρήσεις, γιατί φοβήθηκε ότι οι κρατούμενοι θα δραπέτευαν με τη βοήθεια των άστρων...
Ο σκηνοθέτης, αφού για μεγάλο διάστημα στην πορεία του φιλμ «απωθεί» συστηματικά το πολιτικό μέρος της ταινίας του, θα μας δείξει τελικά ηλικιωμένες γυναίκες που με ένα μικρό φτυαράκι σκάβουν την αχανή έρημο για να ανακαλύψουν τα απομεινάρια των συντρόφων ή συγγενών τους. «Οι γυναίκες της Καλάμα», όπως ονομάζονται, ψάχνουν στην έρημο εδώ και 28 χρόνια και όταν βρίσκουν κάτι, είναι ελάχιστα ανθρώπινα μέλη, γιατί η χούντα στην πραγματικότητα δεν έθαψε εκεί τα πτώματα των «αγνοούμενων», αλλά ανθρώπινα υπολείμματα... Ο Γκουσμάν φτιάχνει με απέραντη καρτερικότητα ένα παγκόσμιας απήχησης υπαρξιακό, ποιητικό δοκίμιο για τον χρόνο και τη μοίρα του ανθρώπου στον κόσμο...
Αδιάκοπος υπηρέτης του σινεμά τεκμηρίωσης υψηλής ευαισθησίας, όταν δεν κινηματογραφεί, ο Πατρίσιο Γκουσμάν διδάσκει την τέχνη του ντοκιμαντέρ σε πανεπιστήμια στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, ενώ έχει ιδρύσει και το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Σαντιάγο.
(Το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης πραγματοποιείται από τις 15 έως τις 24 Μαρτίου).
Στο περίφημο κινηματογραφικό μανιφέστο που συνέταξε εκείνα τα χρόνια στη Χιλή ο σκηνοθέτης Μιγκέλ Λιτίν αναφερόταν: "Οι λαοί είναι οι γενεσιουργοί της δράσης και, τελικά, οι πραγματικοί δημιουργοί. Ο κινηματογραφιστής είναι το μέσο επικοινωνίας τους. Το χιλιανό σινεμά, εξαιτίας της ιστορικής αναγκαιότητας, πρέπει να είναι επαναστατική τέχνη. Αυτό σημαίνει ότι πραγματοποιείται με τη συνεργασία καλλιτέχνη και λαού, που ενώνονται για έναν κοινό σκοπό, την ελευθερία".
Ο Λιτίν σχεδίαζε να δώσει σε κάθε εργάτη εργοστασίου μία κάμερα και να τον εκπαιδεύσει ώστε να γυρίζει ο καθένας τη δική του ταινία. Ήδη το cinema novo στη Βραζιλία είχε δώσει τους καρπούς του, και στην Αργεντινή δρούσε η ομάδα Cine Liberacion: Οι Φερνάντο Σολάνας και Οκτάβιο Τζετίνο γυρίζουν στα 1967 την τετράωρη εμβληματική ταινία πολιτικής ανάλυσης "La Hora de los Hornos" (Η ώρα των Υψικαμίνων).
Σε ένα σημείο η ταινία σταματά απότομα: "Τώρα εσύ πρέπει να βγάλεις συμπεράσματα, να συνεχίσεις την ταινία. Έχεις τον λόγο". Ο κινηματογράφος θεωρείται το κατεξοχήν μέσο αφύπνισης των συνειδήσεων, καθώς σε χώρες με υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού το βιβλίο δεν μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο διαφώτισης.
Στον κινηματογράφο της Χιλής του Αλιέντε πρωταγωνίστησε και ο Πατρίσιο Γκουσμάν, ο σπουδαίος ντοκιμαντερίστας στο έργο του οποίου πραγματοποιεί σε λίγες μέρες αφιέρωμα το 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης. Ο Χιλιανός σκηνοθέτης θα δώσει το "παρών" στη διοργάνωση για να παρουσιάσει τις ταινίες του στο ελληνικό κοινό. Από τους σημαντικότερους ντοκιμαντερίστες του παγκόσμιου κινηματογράφου, ο Πατρίσιο Γκουσμάν γεννήθηκε το 1941 στο Σαντιάγο της Χιλής.
Σπούδασε κινηματογράφο στη Μαδρίτη και στα τέλη της δεκαετίας του '60 επέστρεψε στην πατρίδα του με στόχο να πραγματοποιήσει την πρώτη του ταινία, ένα φιλμ μυθοπλασίας. Ωστόσο βρήκε μια κοινωνία σε αναβρασμό, η "Λαϊκή Ενότητα" του Αλιέντε διεκδικούσε την εξουσία και ο Γκουσμάν στρέφει την κάμερά του στην προεκλογική εκστρατεία, στα όσα διαδραματίζονται στους δρόμους της Χιλής, οριοθετώντας την αρχή ενός έργου - σταθμού στη φιλμογραφία του.
"Η μάχη της Χιλής", που θα την ολοκληρώσει εξόριστος, χρόνια μετά, στην Κούβα, χωρίζεται σε τρία μέρη: "Η εξέγερση της μπουρζουαζίας", "Το πραξικόπημα", "Η δύναμη του λαού" - ο Γκουσμάν αποτυπώνει στην οθόνη το καθηλωτικό χρονικό μιας εποχής. Αναλαμβάνοντας την εξουσία το 1970, μετά την νίκη του στις εκλογές, ο Αλιέντε έλεγε: «Αξιώνουμε να δημιουργήσουμε έναν διαφορετικό κόσμο, να αποδείξουμε ότι μπορούν να γίνουν βαθιές αλλαγές που αποτελούν επανάσταση. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια κυβέρνηση δημοκρατική, εθνική, επαναστατική και λαϊκή, που θα οδηγήσει στον σοσιαλισμό».
Το όραμα του Αλιέντε, το πραξικόπημα του Πινοσέτ, οι κοινωνικές συγκρούσεις, όλα καταγράφονται από την κάμερα του Γκουσμάν σε ένα μοναδικό ντοκουμέντο. Μετά το πραξικόπημα συλλαμβάνεται από τη χούντα του Πινοσέτ, και κρατείται για σύντομο χρονικό διάστημα, πριν καταφέρει να διαφύγει από τη χώρα τον Νοέμβριο του 1973.
Ταξιδεύει στην Κούβα, την Ισπανία και τη Γαλλία, απ’ όπου, εξόριστος πλέον, υπερασπίζεται τα πιστεύω του και στηλιτεύει την πολιτική κατάσταση στη Χιλή με όπλο του την κάμερα.
Επιστρέφοντας στην πατρίδα του από την εξορία στα τέλη της δεκαετίας του '90, παρουσιάζει για πρώτη φορά στους συμπατριώτες του τη "Μάχη της Χιλής" και συνειδητοποιεί ότι η νέα γενιά αγνοεί εντελώς το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν. Η ταινία του σοκάρει και αυτές ακριβώς οι εμπειρίες της δύσκολης επιστροφής και της αναψηλάφησης του παρελθόντος θα αποτυπωθούν στην ταινία του "Χιλή, η επίμονη μνήμη" (1997).
Στο ντοκιμαντέρ "Χιλή, ένας γαλαξίας προβλημάτων" (2010), ο Γκουσμάν θέτει ερωτήματα που σχετίζονται με τη μνήμη και την διαρκή προσπάθεια ενός λαού να επουλώσει τα τραύματα του παρελθόντος, ενώ "Η υπόθεση Πινοσέτ" (2001), με αφορμή τη σύλληψη του Πινοσέτ στο Λονδίνο, δίνει φωνή στα ίδια τα θύματα που επέζησαν για να καταθέσουν ενώπιον των αρχών όσα βίωσαν. Το ντοκιμαντέρ "Σαλβαδόρ Αλιέντε" (2004), σε πρώτο πρόσωπο, συνιστά μια εξομολόγηση του Γκουσμάν για την επιρροή που άσκησε η προσωπικότητα του Αλιέντε στη ζωή του. Εκτός από δικές του λήψεις αλλά και αρχειακό υλικό, στην ταινία για τον Αλιέντε ο Γκουσμάν χρησιμοποιεί και πλάνα που είχε γυρίσει ο κορυφαίος Ολλανδός κινηματογραφιστής Γιόρις Ίβενς, από τους θεμελιωτές της τέχνης του ντοκιμαντέρ, συνθέτοντας το πιο προσωπικό του ίσως έργο. Με αφηγήτρια την Κάρμεν Καστίγιο, η ταινία συμμετείχε στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ των Καννών 2004.
Εξίσου πολιτική, ωστόσο με διαφορετικό θεματικό άξονα, είναι η ταινία του σκηνοθέτη "Ο σταυρός του Νότου" (1992), στην οποία θίγει ζητήματα θρησκείας, πνευματικότητας και μύθων, όπως αυτά εμφανίζονται στη Λατινική Αμερική. «Μου αρέσει αυτή η ταινία γιατί είναι η περιγραφή ενός τελετουργικού το οποίο δεν μπορώ να εξηγήσω» λέει ο ίδιος ο Γκουσμάν. «Δεν είναι ένα παιδαγωγικό φιλμ, αλλά ένα μείγμα ιστορίας και θρησκευτικού στοχασμού».
Το 2010 ο Γκουσμάν υπογράφει το ντοκιμαντέρ "Νοσταλγώντας το φως", την πιο ώριμη στιγμή της φιλμογραφίας του, ένα υπαρξιακό δοκίμιο, στο οποίο αναμοχλεύει με ποιητική διάθεση όλα όσα τον συγκινούν και τον παρακινούν ως άνθρωπο και ως δημιουργό. Είναι ουσιαστικά ένα πολιτικό σχόλιο για τα «φαντάσματα» που κληρονόμησε στη Χιλή το καθεστώς Πινοσέτ. Στο "Νοσταλγώντας το φως" ο Γκουσμάν, ξεκινώντας από το προσωπικό του ενδιαφέρον για την αστρονομία, επικεντρώνεται στην έρημο της Ατακάμα, όπου αστρονόμοι, αρχαιολόγοι, αλλά και συγγενείς των «εξαφανισμένων» θυμάτων της δικτατορίας κάνουν «παράλληλες» έρευνες...
Κάπου εκεί στην έρημο ήταν και το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης του καθεστώτος Πινοσέτ, παλιό ορυχείο του 19ου αιώνα, με τους κοιτώνες των εργατών να είναι μικρά κελιά. Η δικτατορία το μόνο που έκανε ήταν να προσθέσει ένα συρματόπλεγμα γύρω γύρω... Ο Γκουσμάν συζητά με παλιούς κρατούμενους εκεί, όχι ακριβώς για τη δικτατορία, αλλά για την ομάδα αστρονομίας που είχαν φτιάξει στο στρατόπεδο, με επικεφαλής έναν γιατρό που είχε κάποιες γνώσεις. Τελικά το στρατιωτικό καθεστώς απαγόρευσε τις αστρονομικές παρατηρήσεις, γιατί φοβήθηκε ότι οι κρατούμενοι θα δραπέτευαν με τη βοήθεια των άστρων...
Ο σκηνοθέτης, αφού για μεγάλο διάστημα στην πορεία του φιλμ «απωθεί» συστηματικά το πολιτικό μέρος της ταινίας του, θα μας δείξει τελικά ηλικιωμένες γυναίκες που με ένα μικρό φτυαράκι σκάβουν την αχανή έρημο για να ανακαλύψουν τα απομεινάρια των συντρόφων ή συγγενών τους. «Οι γυναίκες της Καλάμα», όπως ονομάζονται, ψάχνουν στην έρημο εδώ και 28 χρόνια και όταν βρίσκουν κάτι, είναι ελάχιστα ανθρώπινα μέλη, γιατί η χούντα στην πραγματικότητα δεν έθαψε εκεί τα πτώματα των «αγνοούμενων», αλλά ανθρώπινα υπολείμματα... Ο Γκουσμάν φτιάχνει με απέραντη καρτερικότητα ένα παγκόσμιας απήχησης υπαρξιακό, ποιητικό δοκίμιο για τον χρόνο και τη μοίρα του ανθρώπου στον κόσμο...
Αδιάκοπος υπηρέτης του σινεμά τεκμηρίωσης υψηλής ευαισθησίας, όταν δεν κινηματογραφεί, ο Πατρίσιο Γκουσμάν διδάσκει την τέχνη του ντοκιμαντέρ σε πανεπιστήμια στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, ενώ έχει ιδρύσει και το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Σαντιάγο.
(Το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης πραγματοποιείται από τις 15 έως τις 24 Μαρτίου).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου