«Το ευρωσύστημα δεν είναι βιώσιμο»η «Κ.Ε.» συνομίλησε με τον κορυφαίο ιταλό οικονομολόγο Pier Luigi Porta, καθηγητή και πρόεδρο της Σχολής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου-Μπικόκα και αρχισυντάκτη της επιστημονικής επιθεώρησης «Διεθνής Επιθεώρηση Οικονομικών»/απο την Ελευθεροτυ[πία.

«Το ευρωσύστημα δεν είναι βιώσιμο»

Στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

Πριν καλά καλά καταλαγιάσουν οι θριαμβευτικές φωνές των ηγετών της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης χρέους, που θα διασφάλιζε επίσης την ευρωπεριφέρεια από τις επιπτώσεις μέσω του αποτελέσματατος ντόμινο, η Ιταλία (αλλά και η Ισπανία) μπήκε στο στόχο των κερδοσκόπων (από αμερικανικά κυρίως αμοιβαία κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου) με τη διαφορά του επιτοκίου των ιταλικών ομολόγων να αγγίζει επίπεδα ρεκόρ.

Γιατί έγινε η Ιταλία στόχος των κερδοσκόπων και ποια είναι η πραγματική κατάσταση της οικονομίας της; Τι μέτρα πρέπει να παρθούν από την ιταλική κυβέρνηση και την Ε.Ε. και τι συνέπειες θα μπορούσε να έχει η επιδείνωση αυτής της κρίσης τόσο για την ίδια την Ιταλία όσο και για την ευρωπεριφέρεια; Για τα παραπάνω ερωτήματα η «Κ.Ε.» συνομίλησε με τον κορυφαίο ιταλό οικονομολόγο Pier Luigi Porta, καθηγητή και πρόεδρο της Σχολής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου-Μπικόκα και αρχισυντάκτη της επιστημονικής επιθεώρησης «Διεθνής Επιθεώρηση Οικονομικών».

Η ευρωπαϊκή κρίση χρέους χτύπησε πλέον και την πόρτα της Ιταλίας. Είναι αυτό που συμβαίνει τώρα στην Ιταλία αποτέλεσμα κάποιας έξυπνης κίνησης κερδοσκοπικών επενδυτικών κεφαλαίων ή μια κίνηση πανικού της αγοράς εξαιτίας φόβων για κατάρρευση της δημοσιονομικής κατάστασης της Ιταλίας;

Η Ιταλία είναι στόχος χρηματοοικονομικών επιθέσεων, οι οποίες δεν δικαιολογούνται με βάση τα θεμελιώδη μεγέθη της οικονομίας. Ισως οι κερδοσκοπικές επιθέσεις εναντίον της Ιταλίας να σχετίζονται εν μέρει με την πολιτική αστάθεια που επικρατεί σήμερα στη χώρα, αλλά το ευρωσύστημα είναι κατά πάσα πιθανότητα ο κύριος στόχος. Οι κερδοσκοπικές επιθέσεις έχουν μάλλον σχεδιαστεί για να μειώσουν την αξία των χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων στην Ε.Ε. Πάντως, η πραγματικότητα που πρέπει να αναγνωρίσει όλη η Ευρώπη είναι ότι το ευρωσύστημα δεν είναι βιώσιμο υπό την παρούσα του μορφή. Πρέπει οπωσδήποτε να αναπτυχθεί κάποια μορφή πολιτικής ένωσης. Δεν μπορεί να συνεχιστεί το παράδοξο όπου η δημοσιονομική πολιτική βρίσκεται στα χέρια των μελών-κρατών της Ε.Ε. και η νομισματική πολιτική υπό τον έλεγχο της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ είναι επίσης η μοναδική κεντρική τράπεζα στον κόσμο που λειτουργεί με τη ρήτρα του «μη δανειστή της τελευταίας στιγμής». Αυτό είναι αποτέλεσμα της γερμανικής αντίληψης περί δημοσιονομικής πειθαρχίας και απόρροια της νεοφιλελεύθερης νομισματικής οικονομικής φιλοσοφίας που διέπει την Ε.Ε. Η Ε.Ε. έχει καταλήξει να είναι απλώς προϊόν μιας μακροοικονομικής θεωρίας, που δεν λειτουργεί καν σωστά. Είναι μια καθαρά οικονομίστικη κατασκευή, όπου η πολιτική έχει περάσει σε τρίτη, ίσως και τέταρτη μοίρα. Εχει μετατραπεί σε μια τεχνοκρατική υπόθεση εργασίας και οι αγορές αντιδρούν με τον δικό τους τρόπο απέναντι σε αυτήν την εξέλιξη.

Το πρόσφατο σχέδιο δημοσιονομικής εξυγίανσης με περικοπές στον προϋπολογισμό, ύψους 47 δισ. ευρώ, δεν ηρέμησε τις αγορές. Για ποιο λόγο το θεώρησαν ανεπαρκή;

Το συγκεκριμένο πακέτο μέτρων λιτότητας που υιοθέτησε η κυβέρνηση του Μπερλουσκόνι με στόχο να εξισορροπηθεί ο προϋπολογισμός ήταν αρχικά μετρίου βεληνεκούς και, πιο σημαντικό, χαμηλής έντασης δεδομένου του ότι το πρόγραμμα επεκτείνεται έως το 2014. Αποτελούσε συμβιβασμό μεταξύ Βρυξελλών και ιταλών ψηφοφόρων.

Η Ιταλία έχει δημόσιο χρέος που αντιστοιχεί στο 120% του ΑΕΠ. Θα μπορέσει η χώρα να αναχρηματοδοτήσει τις υποχρεώσεις της δανειζόμενη με τα τρέχοντα επιτόκια;

Πολύ δύσκολο να δοθεί απάντηση σε αυτό το ερώτημα στην παρούσα φάση. Κι αυτό γιατί οι αγορές εμφανίζουν σκαμπανεύασματα αυτή τη χρονική στιγμή και μάλλον θα παραμείνουν ασταθείς. Εξ ου και η απόφαση της ιταλικής κυβέρνησης να αναβάλει την πώληση κρατικών ομολόγων που ήταν προγραμματισμένη για τις 15 Αυγούστου. Η διαφορά επιτοκίων με τα γερμανικά ομόλογα έχει ξεπεράσει το 4,5% και, σε αυτό το επίπεδο, η αναχρηματοδότηση από τις κεφαλαιακές αγορές είναι σχεδόν απαγορευτική, υπό την έννοια ότι το επίπεδο δανεισμού αγγίζει τα όρια της μη βιωσιμότητας.

Ο Μπερλουσκόνι προειδοποίησε πως μια αλλαγή στην κυβέρνηση αυτήν την περίοδο θα αποτελούσε καταστροφή για τη χώρα. Συμφωνείτε με αυτό;

Αρχικά, το νέο σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας που προανήγγειλε ο Μπερλουσκόνι είναι πολύ ασαφές. Πρόκειται περισσότερο για περικοπές παρά για αναπτυξιακά μέτρα. Το πρόβλημα όμως είναι η ανάπτυξη. Η οικονομία της Ιταλίας αναπτύσσεται με 1% ετησίως εδώ και μία δεκαετία. Σχετικά με την αλλαγή κυβέρνησης, σε γενικές γραμμές είναι πάντα κακή ιδέα η αλλαγή καπετάνιου σε κατάσταση τρικυμίας. Αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση, κάτι τέτοιο θα αποτελούσε μια θετική εξέλιξη εάν υπήρχε φυσικά κάποιος διάδοχος!

Οι Ηνωμένες Πολιτείες απώλεσαν την αξιολόγηση ΑΑΑ όσον αφορά το ομοσπονδιακό χρέος της χώρας πρώτη φορά στην ιστορία τους. Πιστεύετε πως αυτή η εξέλιξη θα έχει συνέπειες στη διαχείριση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους;

Πολύ δύσκολο να πει κανείς κάτι με βεβαιότητα επί του θέματος. Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι πως δεν υπάρχει ζήτημα κάποιας υπόγειας σύγκρουσης μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης. Οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν να δουν με τίποτα τη διάλυση του ευρώ. Οι οίκοι αξιολόγησης, από την άλλη μεριά, δεν είναι και τόσο ανεξάρτητοι όσο διατείνονται ότι είναι. Ο πόλεμος που έχουν κηρύξει οι Ρεπουμπλικανοί στην κυβέρνηση Ομπάμα είναι πραγματικός. Αλλά δεν μπορώ να γνωρίζω αν υπάρχει πολιτική σκοπιμότητα πίσω από τη συγκεκριμένη περίπτωση. Στην πραγματικότητα, όμως, οι οίκοι αξιολόγησης δεν κάνουν τίποτα παραπάνω από το να ακολουθούν τις προθέσεις των αγορών. Οι αγορές βρίσκονται τουλάχιστον ένα βήμα μπροστά από τους οίκους αξιολόγησης, κάτι που συχνά οι πολιτικοί δεν φαίνεται να κατανοούν. Αυτό που βλέπουμε να εξελίσσεται αυτή την περίοδο είναι μια μορφή έντονης εκδήλωσης της κυριαρχίας των διεθνών κεφαλαιαγορών πάνω από την εγχώρια πολιτική.

Τελικά, εάν συνεχιστούν ή, ακόμα χειρότερα, επιδεινωθούν οι επιθέσεις κερδοσκόπων στα ιταλικά κρατικά ομόλογα, τι θα μπορούσε να κάνει η Ιταλία ώστε να αποφύγει μια κρίση χρέους όπως αυτή που κλονίζει την Ελλάδα και την Πορτογαλία και ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις μιας τέτοιας αρνητικής εξέλιξης;

Δεν ξέρω εάν συμφωνείτε με την εκτίμησή μου, αλλά η ιταλική οικονομία είναι αρκετά δυνατή για να υποστεί κατάρρευση. Η οικονομία της χώρας έχει ανάγκη από μεταρρυθμίσεις που θα προάγουν την ανάπτυξη - αν και η ιδέα της ανάπτυξης ερμηνεύεται τελείως διαφορετικά από τις διάφορες παραγωγικές τάξεις. Πρέπει επίσης να περιοριστεί σημανικά το πολιτικό κόστος. Η Ιταλία έχει σχεδόν χίλιους εκπροσώπους στα δύο νομοθετικά σώματα του Κοινοβουλίου της. Το κόστος είναι τεράστιο. Επιπλέον, η αποκεντρικοποίηση των τελευταίων ετών ανέβασε, αντί να μειώσει, το λειτουργικό κόστος της δημόσιας διοίκησης. Επικρατεί επίσης τεράστια αναποτελεσματικότητα σε όλο τον δημόσιο τομέα, κυρίως στον Νότο. Οπως και εσείς στο πλαίσιο της συζήτησης που είχαμε, έχω αναρωτηθεί πολλάκις αν υπάρχει κάτι βαθύτερο πίσω από το φαινόμενο της πολιτικής κουλτούρας, που να εξηγεί την αναποτελεσματικότητα και τη διαφθορά στα συστήματα δημόσιας διοίκησης των μεσογειακών χωρών. Φοβάμαι πως στην περίπτωση που η Ιταλία καταλήξει αντιμέτωπη με μια κατάσταση ανάλογη αυτής της Ελλάδας ή της Πορτογαλίας, το ευρώ θα διαλυθεί (ή θα επικεντρωθεί στη Γερμανία και τις βόρειες χώρες). Αυτή θα ήταν μια τεράστια καταστροφή τόσο για την ίδια την Ιταλία όσο και για την ευρωπεριφέρεια. Η Ιταλία θα κινδυνεύσει με έναν διαχωρισμό Βορρά-Νότου και η Ευρώπη θα μπορούσε κάλλιστα να επιστρέψει στις εποχές εθνικής αντιπαράθεσης. Γι' αυτό απαιτείται επειγόντως ο σχεδιασμός ενός κοινού ευρωπαϊκού πολιτικού στοιχείου. Οπως ανέφερα και παραπάνω, το ευρωσύστημα στην παρούσα του μορφή δεν είναι πλέον βιώσιμο.