Ένα χρόνο μετά...
Νικόλας Σεβαστάκης, Αυγή, 06/12/2009
Ένα χρόνο μετά, έχει κανείς την αίσθηση πως ο Δεκέμβρης, παρά τα
φαινόμενα, παραμένει άγνωστης ταυτότητας αντικείμενο. Υπόθεση του
αστυνομικού δελτίου για πολλούς συμπολίτες μας, μεταμοντέρνα φάρσα για
τους κυνικούς, συμβολικό «Έτος 1» για τους αντιεξουσιαστές, σαγηνευτικό
εμπόρευμα για τη δημοσιογραφία των εντυπώσεων. Από την κοινωνιολογία των
αιτίων στην πρόχειρη εξαρχειολογία και στη συζήτηση περί βίας και μη
βίας. Και μέσα σε όλα τούτα να κερδίζει έδαφος η αμηχανία εκείνης της
ανάγνωσης που θέλει να κρατήσει αποστάσεις από τις τραχιές πτυχές των
γεγονότων για να διασώσει μια κάποια ιδέα για τα κινήματα του μέλλοντος.
Το πρόβλημα βεβαίως είναι ότι ο Δεκέμβρης δεν επιτρέπει ανώδυνες οικειοποιήσεις. Η απουσία κινητήριας ιδέας και συμβολικού άξονα είναι αδύνατον να αναπληρωθεί από την ευχέρεια την οποία επιδεικνύει η πάσης απόχρωσης αριστερά στο να εντάσσει στα δικά της χωράφια τα ιδιότροπα κοινωνικά ρήγματα. Υπήρξαν τελικά εκείνες οι μέρες και νύχτες ένα πεδίο σύγκρουσης έτσι όπως αντιλαμβάνεται αυτή την έννοια η έλλογη διαφωνία του αριστερού με το κυρίαρχο μοντέλο και την εξουσία του; Ή, αντίθετα, το ήθος και οι κώδικες του Δεκέμβρη πρέπει να θεωρηθούν κάτι άλλο και ίσως ξένο προς όλες τις θεμιτές εκδοχές συλλογικής αφύπνισης;
Από καιρό έχω υποστηρίξει την άποψη ότι ισχύουν και οι δυο εκδοχές. Ο Δεκέμβρης ξετυλίχτηκε σαν μια ζωντανή αντίφαση μέσα στην οποία αναδύθηκε, «από το πουθενά», μια εκπληκτική διάθεση εναντίωσης από ένα κομμάτι της ελληνικής νεολαίας (και όχι μόνο). Αυτή ωστόσο η έκλυση ενεργειών δεν αναζήτησε παρά ελάχιστα τη γλώσσα της διεκδίκησης και την προοπτική μιας πολιτικής μεσολάβησης των επιθυμιών. Τόσο οι «άγριες» όσο και οι εναλλακτικές ή δημιουργικές επιθυμίες οι οποίες εκτοξεύτηκαν στα ύψη εκείνο το διάστημα εγκλωβίστηκαν στο στατικό πεδίο της απορριπτικής χειρονομίας και της ενστικτώδους αντι-πολιτικής.
Τι εννοώ με αυτό; Πολύ απλά ότι οι ετερόκλητες δυναμικές οι οποίες συνυφάνθηκαν ή συνυπήρξαν στο γεγονός δεν μπόρεσαν να διαρρήξουν το ζοφερό πλαίσιο το οποίο και πυροδότησε την αλυσιδωτή αντίδραση. Δεν γεννήθηκαν νέες ηθικές και πολιτικές φωνές. Το όλο πράγμα καθηλώθηκε σε μεγάλο βαθμό στα άμεσα δεδομένα της άρνησης, σε μια οργισμένη αντιφώνηση της ασφυξίας ή στον υψηλόφωνο «νεοκαταστασιακό» λυρισμό.
Η διαπίστωση αυτή δεν δικαιολογεί ωστόσο ένα υγειονομικό φράγμα ανάμεσα σε μια έλλογη και θετική πολιτική κουλτούρα και σε όλες εκείνες τις αλλόκοτες διεργασίες που κρίνουμε ότι διασχίζονται από νέους ανορθολογισμούς και πολιτισμικές παθολογίες. Ο εξωτισμός του Δεκέμβρη, γοητευτικός ή επίφοβος, οικείος ή περισσότερο απόμακρος, θα είναι κατά πάσα πιθανότητα ο κανόνας των συγκρουσιακών στιγμών του μέλλοντος. Και με αυτή την έννοια η καταφυγή στη θαλπωρή της θεσμικής σύνεσης και στον τελετουργικό ξορκισμό των «κινηματικών περιπετειών» δεν είναι σε θέση να απαντήσει σε παρόμοιες προκλήσεις. Ο πειρασμός μιας αναχώρησης μακριά από «όλα όσα δεν μας εκφράζουν» μοιάζει εν τέλει με μια ηθικολογία ομόλογη και συμμετρική με την αντιθεσμική ορθοδοξία εκείνων που διατρανώνουν την αντίθετη καθαρότητα.
Μια κριτική προσέγγιση της δεκεμβριανής έκρηξης διαγράφεται εκεί όπου δεν αναζητά κανείς απεγνωσμένα τα νέα υποκείμενα της μεγάλης σύγκρουσης αλλά και δεν υιοθετεί τις κυρίαρχες ερμηνείες οι οποίες ταυτίζουν τη δημοκρατία με την κατάψυξη των δημόσιων παθών και τη ρηχή κοινωνική νηνεμία. Αυτό σημαίνει διαρκή προσπάθεια για κατανόηση των νέων ρηγμάτων που απειλούν τους κοινωνικούς δεσμούς, για πολιτική ερμηνεία της μεγάλης δυσφορίας με το κράτος των ελίτ, για ανίχνευση των σύγχρονων μορφών ευπάθειας και ατομικής οδύνης από την έλλειψη νοήματος. Μια τέτοια προσπάθεια, απαραίτητη σε βάθος χρόνου, δεν είναι θεωρητική πολυτέλεια.
Ο Δεκέμβρης δεν μας κληροδότησε ένα πλαίσιο αιτημάτων, μια μεθοδολογία κινήματος, μια αγωνιστική γραμματική. Αυτό δεν τον κάνει βουβό και αναλφάβητο. Η γλώσσα του δεν είναι άμεσα μεταφράσιμη σε ένα απάνθισμα κοινωνικών στόχων εναλλακτικών ως προς τις αξίες του κυρίαρχου «ελληνικού τρόπου». Αυτό δεν τον καθιστά άναρθρο ή απλώς μηδενιστικό, όπως ειπώθηκε συχνά, ακόμα και από αριστερούς.
Και ίσως εν τέλει να μην ήταν μια απάντηση αλλά το ερώτημα έτσι όπως μας το λέει και ένα από τα ωραιότερα συνθήματά του: “Ο Δεκέμβρης δεν ήταν η απάντηση αλλά το ερώτημα”. Ποιο ήταν το ερώτημα; Το μόνο βέβαιο είναι ότι δεν έχει σχέση με την προβολή και κατοπινή συντήρηση μιας ερμητικής φιλολογίας για τα «υποκείμενα της αντίστασης». Αφορά πολύ περισσότερο την επώδυνη αναζήτηση νοήματος από όλους όσοι αισθάνονται ότι δεν εκπροσωπούνται από ένα διάτρητο κοινωνικό συμβόλαιο.
Ένα χρόνο μετά, είναι λοιπόν νωρίς να αποφανθούμε για την προίκα εκείνων των ημερών. Πέρα από την εξεγερτική ποίηση των «δεκεμβριστών» και τις φαρμακερές αποφάνσεις των εκπροσώπων του «κόμματος της τάξης», το ερώτημα μένει ανοιχτό. Και μαζί με αυτό παραμένουν εκκρεμείς οι απαντήσεις στα μεγάλα ηθικά και πολιτικά κενά μιας περιόδου.
* Ο Ν. Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
Το πρόβλημα βεβαίως είναι ότι ο Δεκέμβρης δεν επιτρέπει ανώδυνες οικειοποιήσεις. Η απουσία κινητήριας ιδέας και συμβολικού άξονα είναι αδύνατον να αναπληρωθεί από την ευχέρεια την οποία επιδεικνύει η πάσης απόχρωσης αριστερά στο να εντάσσει στα δικά της χωράφια τα ιδιότροπα κοινωνικά ρήγματα. Υπήρξαν τελικά εκείνες οι μέρες και νύχτες ένα πεδίο σύγκρουσης έτσι όπως αντιλαμβάνεται αυτή την έννοια η έλλογη διαφωνία του αριστερού με το κυρίαρχο μοντέλο και την εξουσία του; Ή, αντίθετα, το ήθος και οι κώδικες του Δεκέμβρη πρέπει να θεωρηθούν κάτι άλλο και ίσως ξένο προς όλες τις θεμιτές εκδοχές συλλογικής αφύπνισης;
Από καιρό έχω υποστηρίξει την άποψη ότι ισχύουν και οι δυο εκδοχές. Ο Δεκέμβρης ξετυλίχτηκε σαν μια ζωντανή αντίφαση μέσα στην οποία αναδύθηκε, «από το πουθενά», μια εκπληκτική διάθεση εναντίωσης από ένα κομμάτι της ελληνικής νεολαίας (και όχι μόνο). Αυτή ωστόσο η έκλυση ενεργειών δεν αναζήτησε παρά ελάχιστα τη γλώσσα της διεκδίκησης και την προοπτική μιας πολιτικής μεσολάβησης των επιθυμιών. Τόσο οι «άγριες» όσο και οι εναλλακτικές ή δημιουργικές επιθυμίες οι οποίες εκτοξεύτηκαν στα ύψη εκείνο το διάστημα εγκλωβίστηκαν στο στατικό πεδίο της απορριπτικής χειρονομίας και της ενστικτώδους αντι-πολιτικής.
Τι εννοώ με αυτό; Πολύ απλά ότι οι ετερόκλητες δυναμικές οι οποίες συνυφάνθηκαν ή συνυπήρξαν στο γεγονός δεν μπόρεσαν να διαρρήξουν το ζοφερό πλαίσιο το οποίο και πυροδότησε την αλυσιδωτή αντίδραση. Δεν γεννήθηκαν νέες ηθικές και πολιτικές φωνές. Το όλο πράγμα καθηλώθηκε σε μεγάλο βαθμό στα άμεσα δεδομένα της άρνησης, σε μια οργισμένη αντιφώνηση της ασφυξίας ή στον υψηλόφωνο «νεοκαταστασιακό» λυρισμό.
Η διαπίστωση αυτή δεν δικαιολογεί ωστόσο ένα υγειονομικό φράγμα ανάμεσα σε μια έλλογη και θετική πολιτική κουλτούρα και σε όλες εκείνες τις αλλόκοτες διεργασίες που κρίνουμε ότι διασχίζονται από νέους ανορθολογισμούς και πολιτισμικές παθολογίες. Ο εξωτισμός του Δεκέμβρη, γοητευτικός ή επίφοβος, οικείος ή περισσότερο απόμακρος, θα είναι κατά πάσα πιθανότητα ο κανόνας των συγκρουσιακών στιγμών του μέλλοντος. Και με αυτή την έννοια η καταφυγή στη θαλπωρή της θεσμικής σύνεσης και στον τελετουργικό ξορκισμό των «κινηματικών περιπετειών» δεν είναι σε θέση να απαντήσει σε παρόμοιες προκλήσεις. Ο πειρασμός μιας αναχώρησης μακριά από «όλα όσα δεν μας εκφράζουν» μοιάζει εν τέλει με μια ηθικολογία ομόλογη και συμμετρική με την αντιθεσμική ορθοδοξία εκείνων που διατρανώνουν την αντίθετη καθαρότητα.
Μια κριτική προσέγγιση της δεκεμβριανής έκρηξης διαγράφεται εκεί όπου δεν αναζητά κανείς απεγνωσμένα τα νέα υποκείμενα της μεγάλης σύγκρουσης αλλά και δεν υιοθετεί τις κυρίαρχες ερμηνείες οι οποίες ταυτίζουν τη δημοκρατία με την κατάψυξη των δημόσιων παθών και τη ρηχή κοινωνική νηνεμία. Αυτό σημαίνει διαρκή προσπάθεια για κατανόηση των νέων ρηγμάτων που απειλούν τους κοινωνικούς δεσμούς, για πολιτική ερμηνεία της μεγάλης δυσφορίας με το κράτος των ελίτ, για ανίχνευση των σύγχρονων μορφών ευπάθειας και ατομικής οδύνης από την έλλειψη νοήματος. Μια τέτοια προσπάθεια, απαραίτητη σε βάθος χρόνου, δεν είναι θεωρητική πολυτέλεια.
Ο Δεκέμβρης δεν μας κληροδότησε ένα πλαίσιο αιτημάτων, μια μεθοδολογία κινήματος, μια αγωνιστική γραμματική. Αυτό δεν τον κάνει βουβό και αναλφάβητο. Η γλώσσα του δεν είναι άμεσα μεταφράσιμη σε ένα απάνθισμα κοινωνικών στόχων εναλλακτικών ως προς τις αξίες του κυρίαρχου «ελληνικού τρόπου». Αυτό δεν τον καθιστά άναρθρο ή απλώς μηδενιστικό, όπως ειπώθηκε συχνά, ακόμα και από αριστερούς.
Και ίσως εν τέλει να μην ήταν μια απάντηση αλλά το ερώτημα έτσι όπως μας το λέει και ένα από τα ωραιότερα συνθήματά του: “Ο Δεκέμβρης δεν ήταν η απάντηση αλλά το ερώτημα”. Ποιο ήταν το ερώτημα; Το μόνο βέβαιο είναι ότι δεν έχει σχέση με την προβολή και κατοπινή συντήρηση μιας ερμητικής φιλολογίας για τα «υποκείμενα της αντίστασης». Αφορά πολύ περισσότερο την επώδυνη αναζήτηση νοήματος από όλους όσοι αισθάνονται ότι δεν εκπροσωπούνται από ένα διάτρητο κοινωνικό συμβόλαιο.
Ένα χρόνο μετά, είναι λοιπόν νωρίς να αποφανθούμε για την προίκα εκείνων των ημερών. Πέρα από την εξεγερτική ποίηση των «δεκεμβριστών» και τις φαρμακερές αποφάνσεις των εκπροσώπων του «κόμματος της τάξης», το ερώτημα μένει ανοιχτό. Και μαζί με αυτό παραμένουν εκκρεμείς οι απαντήσεις στα μεγάλα ηθικά και πολιτικά κενά μιας περιόδου.
* Ο Ν. Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου