Max Horkheimer, Οι Εβραίοι και η Ευρώπη, Εισαγωγή ΄Μτφρ Φώτη Τερζάκη, Επίμετρο Στέφανου Ροζάνη, Χριστόφορου Αργυρόπουλου ,εκδ Έρασμος (οι ιδέες )

το άρθρο του Max Horkheimer Οι Εβραίοι και η Ευρώπη, γράφτηκε τον Σεπτέμβριο του 1939 και δημοσιεύτηκε την ίδια χρονιά στο περιοδικό του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας το Zeitschrift Fur Sozialforschung,που ο εξόριστος τότε στη Νέα Υόρκη κύκλος της Φραγκφούρτης, συνέχιζε να εκδίδει στα γερμανικά. Σύμφωνα με την εισαγωγή του μεταφραστή (Φ.Τερζάκης),στον κύκλο του Ινστιτούτου της Φραγκφούρτης, εμφανίζονται τότε δυο αντιτιθέμενες αναλύσεις γα τον φασισμό:Ο νομικός Franz Neumann και οι μαρξιστές της προηγούμενης γενιάς A.R.l Gurland και Otto Kirchheimer θεωρούσαν ότι ο φασισμός είναι η μορφή της πολιτικής οργάνωσης που ιδιάζει στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού, με την απορύθμιση όλων των ορθολογικών διαμεσολαβήσεων που χαρακτήριζαν τη φιλελεύθερη πολιτική σφαίρα. Ο εσωτερικός όμως πυρήνας του Ινστιτούτου, με πρώτο τον Φρήντριχ Πόλλοκ, τον οποίο ακολούθησαν οι Χορκχάϊμερ και Αντόρνο, διείδε ότι το γνώρισμα το φασισμού δεν ήταν ένα έλλειμμα ορθολογικότητας αλλά μάλλον η υπερβολή του εργαλειακού ορθολογισμού που χαρακτήριζε ανέκαθεν την κεφαλαιοκρατική οικονομία και την αστική κοινωνία ως κοινωνία της αγοράς

.Για τον Horkheimer, ο νεωτερικός αντισημιτισμός υπήρξε ο προάγγελος της ολοκληρωτικής τάξης πραγμάτων που αναδύθηκε μες από τη φιλελεύθερη Ευρώπη. Το ολοκληρωτικό καθεστώς δεν είναι παρά το προηγούμενο αστικό καθεστώς, χωρίς τις αναστολές του. Ο φασισμός ,είναι η αλήθεια της σύγχρονης κοινωνίας ,που «στερεοποιεί»τις ακραίες ταξικές διακρίσεις που παράγει αναπότρεπτα ο νόμος της υπεραξίας. Η «ίση και δίκαιη ανταλλαγή »οδηγήθηκε ως τον παραλογισμό, δηλαδή στο ολοκληρωτικό καθεστώς.

Ετσι ,ακόμα κι η βιτρίνα της οικονομίας της αγοράς προδίδει την χρεοκοπία της. Οι διαφημιστικές ταμπέλες σ όλες τις χώρες είναι τα λαμπρά της μνημεία:Τα πλήθη ,σαν τα παιδιά, ξεγελιούνται ,πιστεύουν ότι, σαν ανεξάρτητα υποκείμενα, έχουν την ελευθερία να διαλέξουν ο,τι οι ίδιοι θέλουν. Αλλά η εκλογή τους είναι, ήδη ,σε μεγάλο βαθμό υπαγορευμένη. Καθώς ο αγοραστής έχει ήδη μάθει να ερμηνεύει τη διαφήμιση ως γενικά συνθήματα στα οποία δεν πρέπει κάποιος να τους εναντιώνεται ,εθίζεται στην .πειθαρχία
Για τον Horkheimer, η διαφήμιση βρίσκει το αληθινό της πρόσωπο στις φασιστικές χώρες. Στις αφίσες οι άνθρωποι ανακαλύπτουν τι πραγματικά είναι: «Στρατιώτες ».Ετσι η διακυβέρνηση αποκτά ένα νέο νόημα:Αντί για υπάλληλους ρουτίνας, χρειάζονται οργανωτές με φαντασία και ανελέητους επόπτες.«Στον όψιμο καπιταλισμό -λέει ο Horkheimer- όλοι μεταμορφώνονται πρώτα σε αποδέκτες κοινωνικών παροχών και ύστερα σε πειθαρχημένους οπαδούς» Η επιδίωξη του κέρδους καταλήγει σε αυτό που ανέκαθεν ήταν: επιδίωξη κοινωνικής ισχύος. Η αληθινή ταυτότητα του νόμιμου ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής, αντανακλάται στο πρόσωπο του φασίστα αρχηγού των ταγμάτων εργασίας.Στις φασιστικές χώρες, ο οικονομικός συγκεντρωτισμός προχωρά ταχύτατα και ενσωματώνεται στην πρακτική μας μεθοδικής βίας. Η οικονομία εκχωρεί τη δύναμη ης στους οικονομικά ισχυρούς. Με την εξάλειψη της ανεργίας δεν διαλύθηκε η απομόνωση των ανθρώπινων πλασμάτων ,καθώς «ο φόβος της ανεργίας έχει μεταμορφωθεί σε φόβο του κράτους».Ετσι τα εθνικιστικά ξεσπάσματα έγιναν το επιτρεπόμενο υποκατάστατο της επανάστασης. Για τον Horkheimer του 1939, ο πιο βασικός λόγος της απάθειας με την οποία ανέχονται οι μάζες τον φασισμό ,είναι η κυνική ελπίδα ότι μπορεί αυτός να αποσπάσει κάτι από τα γύρω ανίσχυρα κράτη. , κάτι από το οποίο θα μπορούσε να επωφεληθεί ακόμα και ο ασήμαντος ανθρωπάκος. Ετσι η σύγκρουση ανάμεσα στο φιλελεύθερο και στο ολοκληρωτικό κράτος δεν εκτυλισσόταν πλέον-μόνο- κατά μήκος των εθνικών συνόρων:«Ο φασισμός επιτίθεται ταυτόχρονα προς τα μέσα και προς τα έξω.» .Για τον Horkheimer οι Εβραίοι χύνουν πολλά δάκρυα για το παρελθόν. Το ότι η ζωή τους ήταν καλύτερη στον φιλελευθερισμό ,δεν εγγυάται τίποτε για την δικαιοσύνη του τελευταίου. Πολιτική ελευθερία γι όλους, η ισότητα για τους Εβραίους όπως και όλες οι άλλες ανθρωπιστικές θεσμίσεις, έγιναν δεκτές ως μέσα παραγωγικής αξιοποίησης του πλούτου. Με την αλλαγή των συνθηκών, οι θεσμοί έχασαν τον ωφελιμιστικό τους χαρακτήρα στον οποίον όφειλαν την ύπαρξη τους. Η ηθική της οικονομικής ισχύος- ήταν εγγενής στην πραγματικότητα μέσα στην οποία ζούσαν τη ζωή τους οι Εβραίοι. Η ίδια η ορθολογικότητα του οικονομικού συμφέροντος ,σύμφωνα με την οποία οι ηττημένοι ανταγωνιστές βούλιαζαν στις τάξεις του προλεταριάτου και πλήρωναν την αδυναμία τους με τη ζωή τους, εξήγγειλε τώρα(εννοεί το 1939) την καταδίκη των Εβραίων.Στο φασιστικό κράτος ,το ποιοι θα ζήσουν και το ποιοι είναι καταδικασμένοι να πεθάνουν, έχει αποφασισθεί εκ των πρότερων και φανερά .Οι Εβραίο έχουν χάσει την δύναμη τους ως παράγοντες της εμπορευματικής κυκλοφορίας ,επειδή η σύγχρονη(1939) δομή της οικονομίας θέτει εκτός παιχνιδιού ολόκληρη την εν λόγω σφαίρα. Είναι τα πρώτα θύματα των διαταγών των νέων εξουσιαστών, οι οποίοι αναλαμβάνουν να φέρουν μόνοι τους εις πέρας αυτή τη λειτουργία.Ο κρατικός χειρισμός του χρήματος, μετατρέπεται σε ωμό χειρισμό των εκπροσώπων του χρήματος Το σλόγκαν «ανοίξτε τον δρόμο γα τον ικανό» μπορεί κάλλιστα να το χρησιμοποιήσει για λογαριασμό του, ο νικητής. Από την στιγμή που οι Εβραίοι εξευτελιστούν θα χάσουν ακόμα και τα τελευταίο παροδικό αίσθημα αστικής ταξικής αλληλεγγύης:Θα νιώσουν «τον τρόμο οτι ούτε οι πλούσιοι δεν είναι πλέον ασφαλείς ».

Η ελπίδα των Εβραίων που εναποτίθεται στον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ,θεωρείται από τον Horkheimer του 1939, θλιβερή. Όποια κι αν είναι η έκβαση ,ο συνεχόμενος μιλιταρισμός θα συνεχίσει να οδηγεί τον κόσμο σε αυταρχικές μορφές ζωής. Η γερμανική οικονομία στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ήταν ο προάγγελος των σύγχρονων μακρόπνοων προγραμμάτων:η υποχρεωτική στρατολόγηση στη διάρκεια εκείνου του πολέμου συνιστά- το 1939-κεφαλαιώδες μέρος της ολοκληρωτικής τεχνικής. Για τις στρατιές των εργαζόμενων στην πολεμική βιομηχανία ,στην κατασκευή οδικών δικτύων, υπόγειων σιδηρόδρομων και δημόσιων κτηρίων ,η κινητοποίηση δεν προοιωνίζεται τίποτα νέο εκτός από έναν μαζικό τάφο. Η συνεχής εκσκαφή της γης σε καιρό ειρήνης, ένα ήδη ένας πόλεμος χαρακωμάτων. Το αν βρισκόμαστε σε πόλεμο ή όχι παραμένει ασαφές ακόμα και στους ίδιους τους μαχητές. Οι έννοιες δεν είναι πλέον διακριτές με την σαφήνεια που ήταν στον δέκατο ένατο αιώνα. Ίσως –έλεγε ο Horkheimer -μέσα στον τελικό πανικό οι Εβραίοι διαφύγουν απαρατήρητοι, μακροπρόθεσμα όμως πρέπει να τρέμουν όπως όλος ο κόσμος μπροστά σε αυτό που απλώνεται σε ολόκληρη τη γη. Ίσως μετά από έναν μεγάλο πόλεμο να δούμε να αποκαθίστανται σε ορισμένες περιοχές οι παλαιές οικονομικές συνθήκες γα μια σύντομη περίοδο. Αλλά τότε θα ξαναρχίσει η ίδια διαδικασία. Μετά την κατάρρευση της φιλελεύθερης οικονομίας οι άνθρωποι βρέθηκαν μια για πάντα μπροστά στο δίλημμα:ελευθερία η φασιστική δικτατορία.;Το μίσος προς τους εβραίους ανήκει –κατά Horkheimer -στην περίοδο ανόδου του φασισμού. Στη Γερμανία, ο αντισημιτισμός υπήρξε μια βαλβίδα ασφαλείας για τα νεαρά μέλη των S. AΧρησίμευε για να τρομοκρατεί τον πληθυσμό δείχνοντας ότι το σύστημα δεν ορρωδεί προ ουδενός. Τα πογκρόμ είχαν από πολιτική άποψη στόχο περισσότερο τους θεατές παρά ΄τους ίδιους τους Εβραίους.«Σε ηπείρους από των οποίων την παραγωγή θα μπορούσε να ζήσει ολόκληρη η ανθρωπότητα, ο κάθε ζητιάνος φοβάται ότι ο εβραίος πρόσφυγας θα του πάρει το ψωμί.» Εφεδρικές στρατιές ανέργων και μικροαστοί σε ολόκληρο τον κόσμο,- έγραφε ο Horkheimer --αγαπούν τον Χίτλερ για τον αντισημιτισμό του ,και ο πυρήνας της άρχουσας τάξης συμμερίζεται αυτή την αγάπη. «Όταν η απανθρωπιά αυξάνεται πέραν κάθε λογικού ορίου, οι τρόμοι που την ακολουθούν καταπραΰνονται »Για τον Horkheimer όποιος συμμετέχει σε μια υπό όρους ανθρώπινη τάξη ,δεν πρέπει να εκπλήσσεται όταν τύχει κάποια στιγμή να πέσει και ο ίδιος θύμα των όρων της:Ετσι, κάποιος ο οποίος δεν ανήκει πουθενά ο οποιος δεν προστατεύεται απ τις συνθήκες που δεν υποστηρίζεται από καμία δύναμη ,ένας ξένος, ένα απλό ανθρώπινο ον ,είναι απολύτως εγκαταλελειμμένος«Υπάρχουν περίοδοι που το υπάρχον με όλη του την ισχύ και την αποτελεσματικότητα του είναι το ίδιο το κακό» .Οι Εβραίοι κάποτε ήταν υπερήφανοι για τον αφηρημένο τους μονοθεϊσμό, την απόρριψη των ειδώλων και την άρνηση τους να απολυτοποίησουν οτιδήποτε το πεπερασμένο.Η σημερινή τους αγωνία (του 1939)τους ξαναδείχνει τον δρόμο:« Η άρνηση να λατρέψει κάποιος οτιδήποτε το φθαρτό που έχει υπερυψωθεί σε θέση θεού, ακόμα και σε μια Ευρώπη κάτω από τη σιδερένια μπότα είναι η θρησκεία όσων αποδέχονται να αφιερώσουν τη ζωή τους στην προετοιμασία ενός καλύτερου μέλλοντος .»Οι Εβραίοι, καταλήγει ο Horkheimer «δεν θα μπορέσουν να ζήσουν σαν άνθρωποι ,έως ότου οι άνθρωποι δώσουν οριστικά τέλος στην προϊστορία.»

τμημα βιβλιοπαρουσιασης

βλ και:

http://nosferatos.blogspot.com/2008/07/blog-post_5330.html