Πώς ερμηνεύει το ναζιστικό φαινόμενο ο φιλόσοφος Αλέν Μπαντιού
Του Δημήτρι Βεργέτη*
Θα
ξεκινήσουμε με ένα ερώτημα: οι εγκληματικές πρακτικές αποτελούν
συμπτωματική ή οργανική συνιστώσα του ναζιστικού φαινομένου; Εκπλήσσει
τον τελευταίο καιρό ο πολλαπλασιασμός των παρεμβάσεων που έσπευσαν να
μεταλαμπαδεύσουν στο ζοφερό τοπίο της κακουργηματικής εκτράχυνσης των
εγχώριων ναζιστών την ερμηνευτική διαύγεια ξεθωριασμένων ψυχολογικών
στερεότυπων. Πίσω απ’ αυτόν τον ζήλο διαβλέπω ένα σύμπτωμα: το σύμπτωμα
ενός διάχυτου κοινωνικού αιτήματος για κατανόηση και νοηματοδότηση.
Θα
ξεκινήσουμε με ένα ερώτημα: οι εγκληματικές πρακτικές αποτελούν
συμπτωματική ή οργανική συνιστώσα του ναζιστικού φαινομένου; Εκπλήσσει
τον τελευταίο καιρό ο πολλαπλασιασμός των παρεμβάσεων που έσπευσαν να
μεταλαμπαδεύσουν στο ζοφερό τοπίο της κακουργηματικής εκτράχυνσης των
εγχώριων ναζιστών την ερμηνευτική διαύγεια ξεθωριασμένων ψυχολογικών
στερεότυπων. Πίσω απ’ αυτόν τον ζήλο διαβλέπω ένα σύμπτωμα: το σύμπτωμα
ενός διάχυτου κοινωνικού αιτήματος για κατανόηση και νοηματοδότηση.Μπροστά στην αδιαφάνεια του Κακού, μπροστά στη ζοφερή ορατότητα της αποχαλινωμένης ναζιστικής εγκληματικότητας των χρυσαυγιτών, το κοινωνικό σώμα ζητά να κατανοήσει. Και η ψυχολογία, όπως γνωρίζουμε χάρη στον Φουκό, είναι η μεγάλη μαρμίτα του νοήματος, πρόθυμη να σιτίσει με ψυχο-συναισθηματικά στερεότυπα το φαντασιακό του σύγχρονου υποκειμένου. Αναφέρω ως εμβληματικό παράδειγμα τη διαγνωστική υπαγωγή της ναζιστικής ιδεολογίας της Χρυσής Αυγής στο ψυχολογικό τρίπτυχο που συνθέτουν «ο βαθύς ναρκισσισμός» (δηλαδή «ο εθνικισμός»!), «η απόλαυση της βίας» και «η άρνηση της σκέψης»(1).
Ας είμαστε σαφείς: η ψυχολογική ερμηνεία αποπολιτικοποιεί το ναζιστικό φαινόμενο. O αντισημιτισμός, διαπλαστικός άξονας του ναζισμού, δεν είναι ψυχολογική διαταραχή αλλά ένα μεθοδικά επεξεργασμένο ιδεολογικό μόρφωμα της ναζιστικής σκέψης. Ανεξαρτήτως προθέσεων, η ψυχοπαθολογική ανασημασιοδότηση των ναζιστικών εγκληματικών πρακτικών τείνει μοιραία και λαθραία να αποκρυσταλλώσει έναν λόγο που προσφέρει υπηρεσίες συνηγόρου και λειτουργεί αθωωτικά. Ανιχνεύει πίσω από την πολιτική συναίνεση και την εγκληματική στράτευση την αθωότητα μιας παθολογίας, τις ανεξέλεγκτες εξάρσεις μιας διαταραχής που επιμολύνει την ψυχή του υποκειμένου, εισάγοντας εντέλει λαθραία και ανομολόγητα το φιλεύσπλαχνο αίτημα της θεραπευτικής λύτρωσης του οδυνόμενου ναζιστή! Θα αντιτείνω ότι το ναζιστικό φαινόμενο εμπίπτει εξ ολοκλήρου στην αναλυτική της εξουσίας, γιατί «ο ναζισμός είναι πρωτίστως και θεμελιωδώς μια πολιτική» (Μπαντιού) και μάλιστα μια παροξυσμική εκδοχή της βιοπολιτικής (Φουκό).
Ο προσδιορισμός του ναζισμού ως πολιτικής δεν είναι αυτονόητος. Γιατί; Διότι η πολιτική, όπως την οριοθετεί ο Μπαντιού, είναι μια «διαδικασία αλήθειας». Σε αυτή την πρωτότυπη εννοιολογική σύμπραξη η έννοια της αλήθειας εκτοπίζει από το πεδίο της πολιτικής την έννοια της αντιπροσώπευσης και του κράτους. Η πολιτική δεν είναι σχέση θεσμικής εκπροσώπησης, ελέγχου του κράτους, διακομματικών συμμαχιών. Ως γνωστόν ο Μπαντιού είναι ο μέγας θεωρητικός του συμβάντος. Το θεμελιώδες γνώρισμα της πολιτικής είναι ότι έχει ως εναρκτήρια συνθήκη ένα συμβάν.
Η πολιτική μορφοποιείται ως μετασυμβαντική διαδικασία, δηλαδή ως διαδικασία προσχώρησης και πιστότητας στις συνέπειες μιας συμβαντικής ρήξης, το ωστικό κύμα της οποίας εξαπλώνεται εντός μιας εμπεδωμένης κατάστασης αποδιοργανώνοντας τη συνοχή της χάρη στην ανάδυση ενός νέου πολιτικού υποκειμένου. Ο Μπαντιού αποδεικνύει ότι ο ναζισμός, παρότι δεν συνιστά «διαδικασία αλήθειας», ταυτοποιείται ως πολιτική γιατί στοιχειοθετεί την πολιτική φυσιογνωμία του με κατοπτρικούς ομοιομορφισμούς προς το συμβάν. Ο ναζισμός αντιγράφει τη φαινομενολογία του συμβάντος. Ο ναζισμός είναι ένα συμβάν-μαϊμού. Πού προσκρούει ωστόσο η ομοιομορφική ταύτιση; Το συμβάν ονοματοδοτεί και προσδίδει οντότητα στο κενό μιας κατάστασης, στο μη υπαρκτό, στο δυνάμενο. Η διαδικασία αλήθειας την οποία εγκαινιάζει απευθύνεται στους πάντες γιατί το συμβάν δεν κυοφορείται από την ιδιαιτερότητα και την ομοιοστασία μιας κατάστασης αλλά στο σημείο διάρρηξης της ταυτότητάς της. Το συμβάν κλητεύει κι αναδεικνύει το μη υπάρχον, το μη ταυτόσημο προς εαυτόν μιας κατάστασης.
Αντίθετα, ο ναζισμός κλητεύει, απολυτοποιώντας την και αποθεώνοντάς την, τη χαρακτηριστική ιδιαιτερότητα της, την οποία μυθοποιεί προσδίδοντάς της ανιστορική υπόσταση. Κατασκευάζει ένα ομοίωμα αλήθειας. Στον οικουμενικό ορίζοντα του συμβάντος ο ναζισμός αντιπαραθέτει τη φυλετική πρόσφυση της κοινότητας στη διπλή τοπική του αίματος και του εδάφους («Blut und Boden»). Ο έπηλυς, ο ξένος, το νομαδικό υποκείμενο, ο περιπλανώμενος Ιουδαίος, αυτός που δεν έχει γερμανικό αίμα, εξ ορισμού και αμετάκλητα δεν μπορεί να μετέχει στην υποστασιοποιημένη ιδιαιτερότητα του γερμανικού συν-είναι, της γερμανικής κοινότητας.
Ολοι αυτοί αποτελούν μιασματικές ετερογένειες, αναφομοίωτες στο υπερβατικό, ανιστορικό και ένδοξο σώμα της καθαρόαιμης γερμανικότητας. Το γερμανικό έδαφος, γεωγραφικό και μυθολογικό, θα πρέπει να εκκενωθεί από την παρουσία τους. Ολοι αυτοί θα πρέπει να καταποντιστούν στο κενό της ανυπαρξίας. Η ενδοκοινοτική παρουσία τους είναι ασύμβατη με την περιούσια υπόσταση της φυλής. Ειδικοί εγκληματικοί μηχανισμοί, διεπόμενοι από αυτή τη σκοπιμότητα, αναλαμβάνουν τη ριζική εξάλειψη της μιασματικής ύπαρξής τους.
Η εγκληματικότητα του ναζισμού δεν είναι μια παρένθετη, περιστασιακή συνιστώσα που υπαγορεύεται από συγκυρίες σύγκρουσης ή που προκύπτει από την αγελαία συνεύρεση συστρατευμένων ψυχοπαθών. Αποτελεί ενδογενή λειτουργική αναγκαιότητα. Η ναζιστική ιδεολογική πρακτική είναι εγγενώς δομημένη από μια ανεξάλειπτη εγκληματική τελεολογία, πρωθύστερη οποιασδήποτε ψυχοπαθολογίας. Οπως λέει ο Μπαντιού, «είναι αδύνατον να σκεφτούμε ολοκληρωμένα την πολιτική, εάν αρνηθούμε πως είναι δυνατόν να υπάρξουν πολιτικές που οι οργανικές τους κατηγορίες είναι εγκληματικές».
______
*Ψυχαναλυτής, διευθυντής του περιοδικού αληthεια
1. Συνέντευξη του ψυχίατρου Ν. Σιδέρη, «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 29.9.2013
* Ψυχαναλυτής, διευθυντής του περιοδικού αληthεια
______________
Διαλέξεις στην Αθήνα
Φιλόσοφος, ομότιμος καθηγητής της École Normale Supérieure, ο Αλέν Μπαντιού είναι δημιουργός ενός πλούσιου συγγραφικού έργου, αποτελούμενου από δοκίμια, αλλά και μυθιστορήματα, θεατρικά και πολιτικά κείμενα. Θα βρεθεί στην Αθήνα το επόμενο τριήμερο, καλεσμένος του Γαλλικού Ινστιτούτου. Ο Γάλλος φιλόσοφος πρόκειται να δώσει μια σειρά διαλέξεων. Πιο αναλυτικά:
* «Η πρόσληψη του Πλάτωνα στη σύγχρονη φιλοσοφία», στο Γαλλικό Ινστιτούτο, την Πέμπτη (23-1) στις 18.30.
* «Ο Λακάν και η αντι-φιλοσοφία», στο αμφιθέατρο Δρακόπουλου, Πανεπιστημίου 30, Παρασκευή (24-1), στις 19.00
* «Η πολιτική και η κρίση», στο αμφιθέατρο της Νομικής, Σάββατο (25-1), στις 19.00
Τ.Τ.
__
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου