διάλυση και αδικία
Η κρίση ως «κατάσταση» και η κατάσταση της κρίσης
Χρήστος Ηλιάδης
Είναι τα συμπτώματα της κρίσης που βλέπουμε γύρω μας παροδικά και θα
περάσουν; Ή βιώνουμε μια νέα κατάσταση, βρισκόμαστε δηλαδή στη «μετά την
κρίση» εποχή, σε ένα νέο καθεστώς, που ενώ η μετάβαση προς αυτό
ξεκίνησε με αφορμή την κρίση, οι ενδείξεις του ερχομού του –όπως θα
υποστηρίξω– υπήρχαν πριν από την κρίση, διαμορφώνοντας για πολλούς μια
νέα κατάσταση;
Θα προσεγγίσω αυτά τα ερωτήματα μέσα από την προσωπική μου εμπειρία.
Πιστεύω ότι δεν υπάρχει απόλυτη στιγμή ρήξης με το παρελθόν –άρα απόλυτη
«κρίση»– όπως αντίθετα δεν υπάρχει και απόλυτη κανονικότητα. Από τη
μια, κάθε «κανονική» κατάσταση εμπεριέχει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο
βαθμό την εσωτερική της κρίση, ενώ, από την άλλη, κάθε κρίση και ρήξη με
το παρελθόν κρύβει συνέχειες και μεταφέρει στο νέο στοιχεία από το
παρελθόν.
Βέβαια, υπάρχουν στιγμές που η ρήξη είναι προφανής και έντονη,
στιγμές κρίσης που ανατρέπουν τα δεδομένα και δημιουργούν τις συνθήκες
για να αναδυθεί μια νέα κατάσταση. Σαν μια τέτοια στιγμή βλέπω την
«ελληνική κρίση», κατά την οποία η αδυναμία αποπληρωμής του ελληνικού
χρέους πυροδότησε εξελίξεις που ανέτρεψαν σχεδόν τα πάντα, όπως καλά
ξέρουμε. Τελούμε όμως ακόμη υπό κατάσταση κρίσης;
Όταν λοιπόν μου ζήτησαν να μιλήσω για το «βίωμα της κρίσης», δεν
ήξερα ακριβώς πού να επικεντρωθώ. Αν η «στιγμή κρίσης» είναι η περίοδος
της προσφυγής στο Δ.Ν.Τ. και τα μνημόνια, τότε έζησα την κρίση μέσα από
τα ελληνικά δελτία ειδήσεων που βλέπαμε μέσω διαδικτύου στη Μεγάλη
Βρετανία όπου ζούσα, και μέσω συζητήσεων με φίλους στην Ελλάδα. Τα
δελτία περιέγραφαν την απόλυτη καταστροφή. Οι συζητήσεις, μια μεγάλη
ανασφάλεια και αναμονή για το χειρότερο, αλλά όχι ραγδαίες αλλαγές στην
καθημερινότητα. Στη συνέχεια ήρθαν οι περικοπές μισθών και συντάξεων,
αλλά και για αρκετούς μια ανακούφιση που δεν ήρθαν τα χειρότερα ή που
δεν έχασαν τις δουλειές τους. Γυρίζοντας στην Ελλάδα το 2012, βρήκα μια
νέα πραγματικότητα, η οποία γινόταν ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι δεν
είναι απλώς προσωρινή.
Πριν γυρίσω στην Ελλάδα, είχα προλάβει κάποιες από τις συνέπειες της
διεθνούς κρίσης στη Μεγάλη Βρετανία. Εκεί είχαν αρχίσει ήδη οι
«περικοπές» στον δημόσιο τομέα και οι συζητήσεις για περεταίρω
συρρίκνωση του κράτους – ως αποτέλεσμα της κρίσης του 2008 και
όχι ως κρίση καθαυτήν. Η Πορτογαλία, η Ισπανία, ακόμα και η Ιταλία και η
Γαλλία αντιμετώπιζαν προβλήματα.
Πολλές από τις μεταρρυθμίσεις που εισήγαγαν τα μνημόνια στην Ελλάδα, η
ελαστικοποίηση στην αγορά εργασίας, τα ετήσια (στις καλύτερες
περιπτώσεις) συμβόλαια, οι απολύσεις και η συρρίκνωση του κράτους
πρόνοιας –και άλλα πολλά– ήταν αρκετά δεδομένες για έναν «τριαντάρη» στη
Μεγάλη Βρετανία. Φυσικά όλα αυτά εδώ έγιναν –και γίνονται– με πιο
βίαιο, απότομο, αυταρχικό και ακραίο τρόπο, και χωρίς να υπάρχουν
μηχανισμοί που θα ελέγχουν τις παραβάσεις και την ακραία εργασιακή
εκμετάλλευση, με τεράστια ανεργία, και χωρίς να υπάρχει το λεγόμενο
«δίχτυ προστασίας» του κοινωνικού κράτους. Η λογική όμως δεν είναι ξένη,
ήδη από την εποχή της Θάτσερ. Πρόσφατα, για παράδειγμα, έμαθα ότι μια
φίλη μου Ελληνίδα έχασε τρεις φορές τη δουλειά της τους τελευταίους 24
μήνες εξαιτίας της κατάργησης των θέσεων δημοσίων οργανισμών όπου
εργαζόταν. Ο «μέσος Άγγλος» που γνώρισα, ήξερε ότι θα αλλάξει δουλειά
αρκετές φορές στη ζωή του – ή, αν ήταν κάποιας ηλικίας, το είχε ήδη
κάνει. Αναγκαζόταν να συγκατοικεί με άλλους δυο-τρεις για να μοιράζεται
το ενοίκιο ή, αν είχε ιδιόκτητο σπίτι, να νοικιάζει τα άδεια δωμάτια
προκειμένου να πληρώσει το στεγαστικό του. Μάζευε όλο τον χρόνο χρήματα
για μια-δυο βδομάδες διακοπές το καλοκαίρι, έχανε αρκετές δωρεάν παροχές
υγείας όταν το εισόδημά του περνούσε ένα –όχι και τόσο μεγάλο– όριο,
μετακόμιζε από το Λονδίνο στην επαρχία γιατί δύο μισθοί δεν ήταν αρκετοί
για να συντηρήσουν μια οικογένεια, ενώ δεν μπορούσε να αντιληφθεί πώς
γίνεται να έχει κάποιος τα χρήματα, τον χρόνο και το κουράγιο να βγαίνει
πάνω από δύο βράδια την εβδομάδα, αναρωτιόταν πώς γίνεται να δουλεύει
συνέχεια και να τα βγάζει πέρα με το ζόρι…
Δεν συγκρίνω φυσικά στο σύνολό τους τις δύο καταστάσεις, καθώς ο
«μέσος Άγγλος» είχε ένα ισχυρό και καλά οργανωμένο κράτος στο οποίο
μπορούσε να απευθυνθεί –και να εμπιστευτεί– ότι δεν θα παραβιάζονταν οι
συνθήκες εργασίας του –έστω και όπως τις περιέγραψα– ή ότι δεν θα τον
αναγκάσει να πληρώσει υπερβολικούς και άδικους φόρους (δηλαδή, ότι δεν
θα τον ληστέψει με τον νόμο). Εδώ, αντίθετα, η λέξη διάλυση (και όχι απορρύθμιση) περιγράφει νομίζω καλύτερα την κατάσταση, όπως και η λέξη αδικία.
Λέγοντάς τα αυτά, κλείνω με κάποιες σκέψεις-συμπεράσματα από την
προ-του-2006 και μετά-το-2012 ελληνική εμπειρία μου: αυτό που θέλω να
υποστηρίξω είναι ότι για πολλούς ανθρώπους της ηλικίας μου –και σίγουρα
για ακόμη περισσότερους νεότερους– η κρίση αποτελεί ένα διαφορετικό
βίωμα απ’ ό,τι για τις μεγαλύτερες ηλικίες. Κι αυτό, γιατί δεν ζήσαμε
ευημερία. Μπορεί να ζήσαμε στην εποχή της ευημερίας αλλά όχι
ευημερία. Με τον τρόπο αυτό αποφύγαμε και πολλές από τις συνέπειες της
κρίσης. Δεν μειώθηκαν δραστικά οι μισθοί μας γιατί ήταν ήδη μειωμένοι –
για όσους δεν ήταν άνεργοι. Δεν χάσαμε την ασφάλειά μας γιατί πολλοί
ήμασταν ήδη ανασφάλιστοι και πριν από την κρίση. Δεν αναγκαστήκαμε να
μειώσουμε τις σπατάλες γιατί δεν σπαταλήσαμε ποτέ. Δεν ελαστικοποιήθηκαν
οι σχέσεις εργασίας μας γιατί ήταν ήδη ελαστικοποιημένες. Δεν
νοσταλγούμε την πλήρη απασχόληση και την εργασιακή ασφάλεια γιατί δεν τη
ζήσαμε ποτέ. [Το 2006, ως ημιαπασχολούμενος εργαζόμενος στην Αθήνα σε
διεθνή Μ.Κ.Ο., αμειβόμουν με 3,60/ώρα, χωρίς ασφάλιση και με δυνατότητα
διακοπής της σύμβασης την ίδια μέρα.] Σε πολλούς τομείς δηλαδή και για
αρκετούς ανθρώπους, αυτά τα οποία σήμερα ονομάζονται συνέπειες της
κρίσης ήταν μια κατάσταση που συνυπήρχε με την «ευημερία» (των άλλων).
Αυτό που αλλάζει είναι ότι η κατάσταση αυτή γίνεται ο κανόνας μέσα σε
ένα καθεστώς διάλυσης.
Άρα, λοιπόν, για ποια κρίση να σας μιλήσω;
| ΧΡΟΝΟΣ 11 (03.2014) |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου