Οι Μεταμορφωσεις της ταυτοτητας,
εθνος, νεωτερικοτητα, εθνικιστικός λόγος,
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ
Ο ορισμός και η ερμηνεία του εθνικισμού περιπλέκεται από την ίδια την ιστορική εμπειρία πού έδειξε πώς ο «εθνικισμός», δύσκολα περιορίζεται στο να σημαίνει αυτό πού συνήθως ονομάζουμε «επιθετικό» ή» δεξιό» εθνικισμό.
Όπως παρατηρεί ο E. Kedourie: « Αριστερά και δεξιά είναι έννοιες πού εγείρονται στην διαδρομή της πάλης μεταξύ αριστοκρατίας μεσαίας και εργατικής τάξης στις Ευρωπαϊκές χώρες και είναι ακατανόητες έξω από αυτή την ιδιαίτερη ιστορία. Οι φιλελεύθεροι μετρούν την πολιτική πρόοδο με την ελαχιστοποίηση των κοινωνικών και πολιτικών προνομιών και για τους σοσιαλιστές ο θεμέλιος λίθος της προόδου είναι η μείωση της οικονομικής ανισότητας. Για τους εθνικιστές, τέτοιοι σκοποί είναι ευκαιριακοί και δευτερεύοντες. Ο δικός τους σκοπός είναι η εθνική αυτοδιάθεση και η διαρκής πληρότητα στην οποία φθάνει ο άνθρωπος σαν μέλος ενός κυρίαρχου έθνους».Αντίθετα με την φαινομενική του απλότητα ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια περίπλοκη ιστορική διαδικασία, αλλά και ένα κοινωνιοψυχολογικο φαινόμενο. Στον ορισμό του φαινομένου εγείρονται ποικίλα προβλήματα, πού οφείλονται και στην αδυναμία των γνωστικών εργαλείων αλλά και στην πολυσημία του ίδιου του εθνικισμού: Πολυσημία ιστορική καθώς το νόημα του εθνικισμού αλλάζει από εποχή σε εποχή. Πολυσημία και της ίδιας εθνικιστικής ιδεολογίας. Συχνά ο εθνικισμός συγχέεται με τον πατριωτισμό για να υποδηλώσει την βαθιά αγάπη προς την πατρίδα, την προστασία εναντίον της ξενικής περικύκλωσης, την επιθυμία εθνικής ενότητας, την προστασία της εθνικής κουλτούρας και των παραδόσεων και την υποταγή των ατομικών συμφερόντων στα συμφέροντα του συνόλου.
To πρόβλημα του ορισμού του εθνικισμού περιπλέκεται, καθώς σε αυτό εμπλέκονται όλες σχεδόν οι θεωρητικές τάσεις των κοινωνικών επιστημών . Η ιστορική επιστήμη θεωρεί τον εθνικισμό σαν το προνομιακό της πεδίο, ενώ η κοινωνιολογία επικεντρώνεται στην έννοια της κοινωνικής ομάδας σαν κλειδί στην ερμηνεία του εθνικισμού. Η κοινωνική ανθρωπολογία και η ψυχολογία ενδιαφέρονται επίσης για τον εθνικισμό .
Ο εθνικισμός ενέχει εντέλει, διαστάσεις ιστορικές, ψυχολογικές, ιδεολογικές αλλά και πολιτικές.
Αναφέρεται σε μια ιστορική διαδικασία πού ξεκίνησε στα τέλη του 18ου ή κατ’ άλλους στις αρχές του 19ου αιώνα και πού συνδέεται με την οικοδόμηση του σύγχρονου συστήματος έθνο-κρατών, σ’ ένα ψυχολογικό συναίσθημα αλληλεγγύης μεταξύ των μελών μιας εθνότητας ή ενός έθνους-κράτους. Αφορά σε πολιτικές δραστηριότητες κομμάτων ή ομάδων πού το πολιτικό τους πρόγραμμα προσδίδει κυρίαρχη προτεραιότητα στις εθνικιστικές αξίες . Αναφέρεται επίσης σε μια πολιτική θεωρία (doctrine), συνεπώς και σε πολιτικές αρχές, ιδέες, πίστεις και άξιες .
Ερμηνείες του έθνους και του εθνικισμού:
α) Εκδοχή της «αφύπνισης» και εκδοχή του «καταλοίπου»
Πολύ σχηματικά, οι διάφορες θεωρήσεις του εθνικισμού μπορούν να ενταχθούν, σε δύο βασικές ερμηνευτικές εκδοχές.
Την εκδοχή της αφύπνισης και την εκδοχή του κατάλοιπου .
Η ερμηνεία του εθνικισμού ως αφύπνισης του έθνους αποτελεί εκδοχή της ίδιας της εθνικιστικής ιδεολογίας.
Εκδοχή πού αντιμετωπίζει την αφύπνιση του έθνους και του εθνικού συναισθήματος ως ‘”επανα-ανακάλυψη κάποιου βαθιά κρυμμένου αιώνιου πράγματος»
Στη δεύτερη ερμηνευτική εκδοχή ο εθνικισμός αντιμετωπίζεται ως κατάλοιπο-σπασμός του παλαιού κόσμου πού δεν μπορεί να προσαρμοσθεί στις ορθολογικές απαιτήσεις της νεωτερικότητας.
Όμως και στις δύο ερμηνείες το έθνος και το εθνικό συναίσθημα αντιμετωπίζεται ως μια αυθύπαρκτη οντότητα, χωρίς αλλοιώσεις, πού μένει θαμμένη στη σπηλιά του χρόνου.Οι θεωρήσεις αυτές παραμένουν στο σημασιολογικό πεδίο της ίδιας της εθνικιστικής ιδεολογίας. Αποδέχονται τα έθνη ως πρωτογενείς οντότητες πού έχουν την ρίζα τους στην ανθρώπινη φύση και ιστορία και πού προσδιορίζονται με αντικειμενικά κριτήρια , πού εντάσσονται δηλαδή στη σφαίρα του οντολογικού είναι.
β) Νεωτερικές ερμηνείες του έθνους και του εθνικισμού
Από την άλλη πλευρά από την δεκαετία του ‘6O και μετά κάνουν την εμφάνιση τους οι ‘νεωτερικές’ θεωρίες, πού αποτελούν ταυτόχρονα και πολύ σημαντικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις του εθνικιστικού φαινομένου αλλά και ερμηνείες της έννοιας του ‘έθνους’. Οι προσεγγίσεις αυτές διαφέρουν αρκετά ως προς τις θεωρητικές τους αφετηρίες, συντείνουν όμως στην δόμηση μιας γενικής θεωρίας του εθνικισμού.Σε αυτές, το έθνος δεν εμφανίζεται ως ιστορικά δεδομένο, ως κάτι πού υπήρχε πριν από την εποχή του εθνικισμού. Αντίθετα το έθνος θεωρείται ως παράγωγο της νεωτερικότητας, δημιούργημα των τελευταίων δύο αιώνων, και των μεγάλων νεωτερικών επαναστάσεων (βιομηχανικών, δημοκρατικών, ορθολογικών). Σε αυτές τις θεωρήσεις ο εθνικισμός δεν αποτελεί εκδήλωση αφύπνισης των ήδη υπαρχόντων εθνών, αντίθετα θεωρείται ως πιο πιθανό γεγονός το ότι οι εθνικιστές επινόησαν τα νεωτερικά έθνη προσδίδοντας νέο νόημα σε μια παλαιά λέξη .
Η πιο παλιά ερμηνευτική προσέγγιση του εθνικισμού είναι εκείνη πού τον ερμηνεύει μέσω της Ιστορίας των Ιδεών.
Ο εθνικισμός ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης νέων πολιτικών και φιλοσοφικών ιδεών, κυρίως στον χώρο της Δύσης.
Αυτή η ερμηνεία επικεντρώνεται στο θεωρητικό περιεχόμενο του εθνικισμού και αποδίδει μεγάλη σημασία στον ρόλο των διανοούμενων ως παραγωγών ιδεών. Ένας από τους πρωτοπόρους της μελέτης του εθνικισμού ο Hans Kohn ακολουθεί αυτό τον τρόπο ερμηνείας, παρουσιάζοντας με διηγηματική μορφή την Ιστορία της Ιδέας του εθνικισμού στη Δύση.
Σε αυτή την κατηγορία ανήκει επίσης και η σχετικά πιο πρόσφατη ερμηνεία του E. Kedurie, πού θεωρεί ότι ο εθνικισμός δεν είναι τόσο ένα «άναρθρο και δυνατό συναίσθημα, πού παραμένει παρόν παντού και πάντοτε…αλλά μάλλον μια θεωρία (doctrine),.ένα σύμπλεγμα διασυμπλεκόμενων ιδεών για τον άνθρωπο, την κοινωνία και την πολιτική». Σύμφωνα με τον E. Kedurie, η θεωρία του εθνικισμού που εφευρέθηκε στην Ευρώπη στην αρχή του 19ου αιώνα υποστηρίζει ότι «η ανθρωπότητα είναι φυσικά διαιρεμένη σε έθνη, ότι τα έθνη είναι γνωστά από κάποια μόνιμα χαρακτηριστικά τα οποία μπορούν να εξακριβωθούν, και ότι ο μόνος νομιμοποιημένος τύπος διακυβέρνησης είναι η εθνική αυτοκυβέρνηση» . Για τον Kedurie, «είναι αληθέστερο να πούμε ότι η εθνική ταυτότητα είναι δημιούργημα μιας εθνικιστικής θεωρίας παρά ότι η εθνικιστική θεωρία είναι η εκδήλωση και η έκφραση μιας εθνικής ταυτότητας».
Ο εθνικισμός ορίζεται έτσι, μέσα από μια κοινωνιολογική άποψη ως ‘’η ενεργητική αλληλεγγύη μιας κοινωνίας του τύπου της εθνικής κουλτούρας (Florian Znaniecki :Modern Nationalities Α sociological study, University of Illinois Press, Urbana, 1952 σ. 21) ή μέσα από μια ψυχολογική ως ‘‘η δέσμη των λίγο πολύ ομοιόμορφων απαιτήσεων πού μοιράζονται οι άνθρωποι σε μια κοινωνία και πού εγείρονται από τον πατριωτισμό τους….”, πού τους οδηγούν να κάνουν προσωπικές θυσίες χάρη των κυβερνητικών σκοπών και οι οποίες μπορεί ή όχι να οδηγούν σε κατάλληλη δράση” (Leonard W. Doob Patriotism and Nationalism/ Their psychological Foundations ,Yale University Press, 1964, σ 5.)
Οι προσεγγίσεις των ιστορικών ποικίλουν από τον ορισμό του John Breuilly Nationalism and the State, Manchester University Press (1982) 1985 σ 36 πού χρησιμοποιεί τον όρο ‘Nationalism για να αναφερθεί σε ‘πολιτικά κινήματα πού επιζητούν να εξασκήσουν ή εξασκούν κρατική εξουσία και δικαιώνουν την δράση τους με εθνικιστικά επιχειρήματα” ενώ το εθνικιστικό επιχείρημα στηρίζεται σε τρία βασικά αξιώματα:
α) ότι υπάρχει ένα έθνος με ξεκάθαρο και ιδιαίτερο χαρακτήρα
β) ότι τα συμφέροντα και οι άξιες αυτού του έθνους έχουν προτεραιότητα σε σχέση με όλα τα αλλά συμφέροντα και άξιες και ότι
γ) το έθνος πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ανεξάρτητο, πράγμα πού απαιτεί τουλάχιστον την επίτευξη της πολιτικής κυριαρχίας, ως τον ορισμό του ιστορικού των ιδεών Ε. Κedourie, Nationalism, Blackwell, Oxford UK, CCambridge USA (1960), 1993 σ.1, ότι: ‘’ ο εθνικισμός είναι μια θεωρία (Doctrine) πού εφευρέθηκε στην Ευρώπη στην αρχή του 19ου αιώνα και πού υποστηρίζει ότι η ανθρωπότητα είναι φυσικά διαιρεμένη σε έθνη, τα έθνη γνωρίζονται από κάποια βέβαια χαρακτηριστικά, και ότι μοναδικός νομιμοποιημένος τύπος διακυβέρνησης είναι η εθνική αυτοκυβέρνηση”.........
Βλ και
http://pontosandaristera.wordpress.com/2007/11/13/5-11-2007/#comment-9330
και κριτική στο Flash . Gr
http://entertainment.flash.gr/book/books/2004/2/13/17414id/
Ο εθνικισμός ορίζεται έτσι, μέσα από μια κοινωνιολογική άποψη ως ‘’η ενεργητική αλληλεγγύη μιας κοινωνίας του τύπου της εθνικής κουλτούρας (Florian Znaniecki :Modern Nationalities Α sociological study, University of Illinois Press, Urbana, 1952 σ. 21) ή μέσα από μια ψυχολογική ως ‘‘η δέσμη των λίγο πολύ ομοιόμορφων απαιτήσεων πού μοιράζονται οι άνθρωποι σε μια κοινωνία και πού εγείρονται από τον πατριωτισμό τους….”, πού τους οδηγούν να κάνουν προσωπικές θυσίες χάρη των κυβερνητικών σκοπών και οι οποίες μπορεί ή όχι να οδηγούν σε κατάλληλη δράση” (Leonard W. Doob Patriotism and Nationalism/ Their psychological Foundations ,Yale University Press, 1964, σ 5.)
Οι προσεγγίσεις των ιστορικών ποικίλουν από τον ορισμό του John Breuilly Nationalism and the State, Manchester University Press (1982) 1985 σ 36 πού χρησιμοποιεί τον όρο ‘Nationalism για να αναφερθεί σε ‘πολιτικά κινήματα πού επιζητούν να εξασκήσουν ή εξασκούν κρατική εξουσία και δικαιώνουν την δράση τους με εθνικιστικά επιχειρήματα” ενώ το εθνικιστικό επιχείρημα στηρίζεται σε τρία βασικά αξιώματα:
α) ότι υπάρχει ένα έθνος με ξεκάθαρο και ιδιαίτερο χαρακτήρα
β) ότι τα συμφέροντα και οι άξιες αυτού του έθνους έχουν προτεραιότητα σε σχέση με όλα τα αλλά συμφέροντα και άξιες και ότι
γ) το έθνος πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ανεξάρτητο, πράγμα πού απαιτεί τουλάχιστον την επίτευξη της πολιτικής κυριαρχίας, ως τον ορισμό του ιστορικού των ιδεών Ε. Κedourie, Nationalism, Blackwell, Oxford UK, CCambridge USA (1960), 1993 σ.1, ότι: ‘’ ο εθνικισμός είναι μια θεωρία (Doctrine) πού εφευρέθηκε στην Ευρώπη στην αρχή του 19ου αιώνα και πού υποστηρίζει ότι η ανθρωπότητα είναι φυσικά διαιρεμένη σε έθνη, τα έθνη γνωρίζονται από κάποια βέβαια χαρακτηριστικά, και ότι μοναδικός νομιμοποιημένος τύπος διακυβέρνησης είναι η εθνική αυτοκυβέρνηση”.........
Βλ και
http://pontosandaristera.wordpress.com/2007/11/13/5-11-2007/#comment-9330
και κριτική στο Flash . Gr
http://entertainment.flash.gr/book/books/2004/2/13/17414id/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου