αποσπασμα
Πρώτα, οι όμοιοί μου και εγώ ο ίδιος περιβαλλόμαστε πλέον από
αναρίθμητα τάγματα θυμάτων, όλων σημαδεμένων από τη ζωή ή την ιστορία
και που όλα ζητούν λογαριασμούς. Σε ποιον όμως απευθύνονται για να
ζητήσουν αποκατάσταση; Σ’ εμάς, φυσικά: αφού δεν είμαστε θύματα κανενός,
έχουμε άθικτα αποθέματα οργής και οίκτου. Και αλίμονό μας αν σκοπεύουμε
να τα ξοδέψουμε με σύνεση και μετριοπάθεια. Σύντομα θα γίνουμε ύποπτοι,
στη χειρότερη περίπτωση, για επιείκεια απέναντι στους θύτες, ενώ στην
καλύτερη για αδιαφορία προς τον πόνο του πλησίον.
Δυστυχώς, αυτά τα αποθέματα οργής και οίκτου δεν είναι εκτατά επ’
άπειρον. Μπροστά στην πληθωρική εμφάνιση δικαιούχων, γίνεται δύσκολο να
ικανοποιούμε τον καθένα. Αλλά βρισκόμαστε αμέσως σε μια κατάσταση
ανυπόφορη: στην αγορά του οίκτου, ο ανταγωνισμός είναι σκληρός. Κάθε
παράγων αποβλέπει, αν όχι στο μονοπώλιο, τουλάχιστο σε μια ηγεμονική
θέση: λόγω του φορτίου του, της σκληρότητάς του, της διάρκειάς του, το
κακό που υπέστη πρέπει να τοποθετηθεί στην πρώτη γραμμή. Να λοιπόν που
καλούμαστε να επιλέξουμε, να ορίσουμε προτεραιότητες, να καθιερώσουμε
ιεραρχίες, να αναγνωρίσουμε την ιδιομορφία αυτής ή της άλλης δυστυχίας.
Βάσει ποιων κριτηρίων; Καθένας θέλει να μας επιβάλει τα δικά του και
χαλάει τον κόσμο αν δεν τα δεχθούμε ως «πακέτο».
Τι να κάνουμε μπροστά σε τέτοιες αξιώσεις; Θα συνιστούσα, πρώτα να
διακρίνουμε ανάμεσα στα άμεσα θύματα –που επλήγησαν ή πλήττονται τα ίδια
στο σώμα τους, το πνεύμα τους, την αξιοπρέπειά τους- και τα έμμεσα,
αυτά που είναι θύματα απλώς κατ’ ανάθεση ή κληρονομικά. Αυτοί οι
τελευταίοι δεν είναι και οι πιο λιγόλογοι, αλλά κυρίως εννοούν να θέλουν
να μιλάμε γι’ αυτούς και να τους λυπόμαστε, πράγμα που είναι το
ευκολότερο και το λιγότερο επείγον. Προκειμένου να ανακουφίσουμε τους
πρώτους, απ’ την άλλη, θα πρέπει να δράσουμε, να εργαστούμε ώστε να
αλλάξει η κοινωνική ζωή ή η κοινή γνώμη: το καθήκον είναι πολύ πιο
πολύπλοκο και δεν αναμένει.
Στην, δυστυχώς πιθανή, περίπτωση που αυτό το
μέτρο αποπληθωρισμού δεν αρκούσε, τότε θα στρεφόμουν προς έναν εβραίο
φιλόσοφο που οι παππούδες του αναγκάστηκαν σε εξορία και που ο ίδιος
διώχθηκε από δικούς του ως αιρετικός –με δυο λόγια, που θα είχε κάθε
λόγο να εμφανίζεται ως θύμα. Παρ’ όλα αυτά, έγραψε: «Ο οίκτος είναι
κακός και άχρηστος για τον άνθρωπο που ζει υπό την καθοδήγηση του λόγου.
Πράγματι, ο οίκτος είναι μια θλίψη, επομένως είναι κακός καθαυτός. Όσο
για το καλό στο οποίο οδηγεί, δηλαδή ότι προσπαθούμε να απαλλάξουμε από
τη δυστυχία του τον άνθρωπο για τον οποίο νιώθουμε οίκτο, αυτό
επιθυμούμε να το κάνουμε με βάση τις επιταγές του λόγου και μόνο• μόνο
με βάση τις επιταγές του λόγου μπορούμε να κάνουμε κάτι που γνωρίζουμε
με βεβαιότητα ότι είναι καλό. Συνεπώς, ο οίκτος είναι καθαυτός κακός και
άχρηστος για τον άνθρωπο που ζει υπό την καθοδήγηση του λόγου. Έπεται
ότι ο άνθρωπος που ζει με βάση τις επιταγές του λόγου προσπαθεί, όσο του
είναι δυνατό, να αποφεύγει τον οίκτο». Θα αναγνωρίσατε το Σπινόζα
(Ηθική, μέρος IV, πρόταση 50 και πόρισμα). Μακάρι η μνήμη του να
μπορέσει να φέρει λίγη ευφυία και μέτρο μέσα στο πανδαιμόνιο των
συζητήσεών μας.
Μετάφραση: Άκης Γαβριηλίδης
Ο Emmanuel TERRAY είναι διευθυντής
σπουδών στο EHESS (Σχολή Ανώτατων Σπουδών στις Κοινωνικές Επιστήμες) του
Παρισιού. Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Monde της
20.3.2005 (αρχικός τίτλος: “Ο λόγος και ο οίκτος”)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου