«Ψυχή βαθιά». Η Ταινια για τον εμφυλιο

ολις ειδα την ψΥΧΉ βαθια”
σε μια καταμεστη και συγκλονισμένη αιθουσα με κομένη την ανασα ..
Δεν θα πώ ακομη τιποτε
Μόνο να θυμισω πως Νικησαν τον ΔΣ.
τον Νικησαν με τις Βομβες Ναπάλμ των Αμερικανων
Που Πρωτοδοκιμαστηκαν στον Γραμμο
καρβουνιαζοντας δαση και ανθρωπους
Δουλοπρεπεις Στρατηγοι και αξιωματικοι που με ελαφρά καρδια και στο ονομα της Αμαρικανοστηρικτης δηθεν Εθνικοφροσυνης καταδικαζαν τρις εις Θανατον 14χρονα παιδια ..
Δεν θα πώ οτι ειπε ο Asarcikli παραπάνω
Θα πω μοναχα οτι στην ταινια – που ηταν Γεματη αληθεια – Φανηκε ποιά μερια ειχε
Ψυχή Βαθιά
και θα το ξαναπώ : ΨΥΧΗ ΒΑΘΙΑ .
http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=11/10/2009&id=90577
(η ταινια του Βούλγαρη για τον Εμφυλιο)..Απο την Ε ''
Καμιά παράταξη δεν ζήτησε συγνώμη»


Της ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ (venardu@enet.gr) Σε μια εποχή που ο ελληνικός κινηματογράφος αναζητά νέα ταυτότητα, ο Παντελής Βούλγαρης τολμά να επιστρέψει με μια βαθιά ανθρώπινη ταινία που ρίχνει φως σε μια επώδυνη περίοδο του παρελθόντος μας: τον εμφύλιο. Δίνοντας μάλιστα για τίτλο της το σύνθημα των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού: «Ψυχή βαθιά».

Ηταν όνειρο ετών να κάνει μια ταινία για τον αδελφοκτόνο πόλεμο. Και το πραγματοποίησε έπειτα από δεκαετή έρευνα, πολλά ταξίδια στην Καστοριά, το Γράμμο και το Βίτσι,
αποσπασμα συνεντευξης:
Την εποχή εκείνη ήταν σε μεγάλο βαθμό θέμα τύχης το πού θα βρεθείς» λέει ο Π. Βούλγαρης. «Εβλεπαν τα τσοπανόπουλα και τα παίρνανε. Και ο Εθνικός Στρατός και ο Δημοκρατικός. Στην ταινία, βέβαια, ο Βλάσης εντάσσεται τελικά ενεργά στην ομάδα».




- Υπήρχαν και περιπτώσεις που ο ένας αδερφός σκότωσε τον άλλο;



«Ασφαλώς. Σε μια μάχη στο Βίτσι ένας από τους αντάρτες έτρεξε στο πτώμα ενός φαντάρου για να του πάρει τις μπότες. Οταν γύρισε όμως το νεκρό, είδε πως ήταν ο αδερφός του. Και αυτοκτόνησε».



- Στην ταινία δείχνετε ένα φαντάρο που, αναγνωρίζοντας σε ένα πτώμα νεαρής αντάρτισσας μια παλιά του συμμαθήτρια, αναρωτιέται σοκαρισμένος αν τη σκότωσε αυτός...



«Ξέρετε πόσες τέτοιες ιστορίες έμαθα; Κάθε πρόσωπο της ταινίας αντιπροσωπεύει πλήθος στοιχείων. Το βασικό πάντως για μένα ήταν να έχω στην ιστορία τα δύο αδέρφια και να γυρίσω την ιστορία τους σε αυτά τα δύο βουνά: συχνά συμβαίνει ο χώρος να μου δημιουργεί μια πρόκληση. Στον Γράμμο ακόμα και σήμερα η υλοτομία είναι επισφαλής. Εχουν ακόμα απομείνει πυρομαχικά μέσα στα δένδρα...».



- Εχετε ενσωματώσει πάντως αυτούσιο ένα συγκλονιστικό πραγματικό περιστατικό που διαδραματίστηκε στα χιόνια.



«Ναι. Εγινε στα Αγραφα, στη Γιάλα, αλλά το μετέφερα εδώ: ένα βράδυ με χιονοθύελλα οι αντάρτες βρήκαν καταφύγιο στις σκηνές των αντιπάλων τους. Αντάρτες και στρατιώτες μόνιασαν για ένα βράδυ απέναντι στην εκδίκηση της φύσης. Το επόμενο πρωί ο πόλεμος ξανάρχισε... Το έχει κάνει διήγημα ο Δημήτρης Χατζής στους "Ανυπεράσπιστους"».



- Αυτό που μένει στον θεατή είναι η εγγύτητα των αντίπαλων ομάδων. Μέχρι που ανταλλάσσουν λόγια ή συναντιούνται στο ποτάμι...



«Μα τόσο κοντά πολεμούσαν. Μου είπαν πως ένας αντάρτης πληροφόρησε από το χωνί έναν στρατιώτη ότι γένησε η γυναίκα του και έκανε αγοράκι. Οταν άρχισα να σχεδιάζω τις αποστάσεις για την ταινία, έπεσαν στα χέρια μου αυθεντικές σκηνές γυρισμένες από το κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού: και είδα πως δεν είχα κάνει λάθος. Ενα μέρος αυτού του υλικού το είχαν κινηματογραφήσει ο Μάνος Ζαχαρίας και ο Γιώργος Σεβαστίκογλου. Χρόνια μετά το ανακάλυψε ο Ροβήρος Μανθούλης στην κινηματογραφική λέσχη της Τασκένδης. Εκεί είδα φάτσες, ενδυμασίες, οπλισμό, τρόπο πολέμου».



- Η Βικτώρια Χαραλαμπίδου, που ενσαρκώνει την αντάρτισσα Γιαννούλα, έχει μια ιδιαίτερη προφορά...



«Μα, από εκεί κατάγεται. Ο παππούς της πήρε μέρος στον εμφύλιο. Ετσι βρέθηκε στη Ρωσία. Η ντοπιολαλιά της είναι των Μακεδόνων της εποχής».



- Πάντως, κρατήσατε απόλυτα τις ισορροπίες. Εκεί που βλέπεις ένα κομμένο κεφάλι σ' ένα σακί -έργο των ανταρτών-, να' σου λίγο αργότερα και τα μαντάτα για ένα άγρια δολοφονημένο βρέφος αντάρτισσας... Σαν να είναι όλα υπολογισμένα με το υποδεκάμετρο.



«Μετά από 60 χρόνια, προσπάθησα να είμαι δίκαιος -κυρίως ως προς τα νέα παιδιά: τους αντάρτες και τους φαντάρους που πρωταγωνίστησαν σε αυτόν τον κυκλώνα του αίματος, ξεκομμένοι πάνω στα βουνά, χωρίς να ξέρουν γιατί είναι εκεί. Με ρωτάνε γιατί περίμενα τόσα χρόνια για να γυρίσω την ταινία. Οι Ισπανοί γυρίζουν ακόμα δύο και τρεις ταινίες το χρόνο για τον ισπανικό εμφύλιο.



«Στην Ελλάδα περάσαμε ένα μεγάλο διάστημα λογοκρισίας μέχρι το '74. Για τον κινηματογραφιστή ή τον λογοτέχνη, βέβαια, η μεγάλη πρόκληση είναι να προσπαθήσει να καταλάβει πώς συμπεριφέρεται ο άνθρωπος. Οπως στο "Ολα είναι δρόμος" με ενδιέφερε πώς συμπεριφέρεται ένας φύλακας στον Εβρο ή ένας τύπος που τα σπάει όλα σε ένα σκυλάδικο».



«Ο κόσμος έχει μνήμη»



- Δεν σας προβληματίζει που τελευταία ο κόσμος πριμοδοτεί ένα άλλο είδος σινεμά;



«Ο κόσμος έχει μνήμη. Υπάρχουν άνθρωποι που περιμένουν χρόνια να δουν μια τέτοια ταινία. Μπορεί να πηγαίνουν στην κωμωδία, να τα φέρνουν δύσκολα βόλτα, αλλά περιμένουν να δουν και πώς τους έχει σημαδέψει η χώρα τους. Σας θυμίζω τις "Ζωές των άλλων": βγήκε σε δύο σινεμά και από στόμα σε στόμα έγινε επιτυχία. Και ο κόσμος δεν πήγε να δει πώς λειτουργούσε τότε η Στάζι -για την ανθρώπινη δοκιμασία ενδιαφέρθηκε».



- Πιστεύετε πως τα ελληνικά κόμματα ακόμα ποντάρουν στην μετεμφυλιακή πόλωση;



«Σαν αίσθηση σίγουρα υπάρχει, αν και 60 χρονια μετά έχει μεταλλαχθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι καμία από τις δύο παρατάξεις δεν ζήτησε ποτέ συγνώμη. Μόνο μια συμφιλιωτική συνάντηση μεταξύ Βαφειάδη και Τσακαλώτου είχαμε. Ενώ όμως η ιστορική έρευνα έχει προχωρήσει πολύ, λείπουν οι καλλιτεχνικές προσεγγίσεις: μόνο αυτές μπορούν να δουλέψουν προς μια ουσιαστική συμφιλίωση. Το ΛΑΟΣ μέχρι που έφερε το θέμα στη Βουλή: γιατί κάνω μια τέτοια ταινία ειδικά τώρα...».



- Τις πρόσφατες εκλογές πώς τις είδατε;



«Ευχή μου για τη νέα κυβέρνηση είναι να αγαπά πραγματικά και τον πολιτισμό. Και να σταθεί δίπλα σ' αυτή τη νέα γενιά των ταλαντούχων κινηματογραφιστών. Στους νέους της "Ομίχλης"».



- Υπάρχουν και οι νέοι του περασμένου Δεκεμβρίου. Τα παιδιά σας κατέβηκαν στον δρόμο;



«Ναι. Τα παιδιά μου έχουν σπουδάσει, έχουν δώσει καλά δείγματα δουλειάς, αλλά παραμένουν άνεργα όπως οι περισσότεροι νέοι με σπουδές και διπλώματα. Η γενιά των 500 ευρώ βιώνει μια τεράστια απογοήτευση και μοναξιά. Αυτή ήταν η αφορμή μαζί με το τραγικό συμβάν της δολοφονίας του Γρηγορόπουλου, για να πουν "Είμαστε εδώ"».



- Εσείς τραβήξατε τίποτε απ' όλα αυτά;



«Παλιότερα η κάμερα ήταν πάντα κοντά μου. Επί χούντας έτσι με πιάσανε. Αλλα τώρα μεγάλωσα...»



- Στην ταινία οι βολές σας στρέφονται ξεκάθαρα προς τους Αμερικάνους. Λίγοι γνώριζαν πως πρωτοδοκίμασαν σε μας τις βόμβες ναπάλμ.



«Ναι, δεν είναι πολύ γνωστό. Κάποιες δοκιμαστικές βολές είχαν γίνει και στον Δεύτερο Παγκόσμιο, αλλά οι βόμβες αυτές με την οριστική τους σύσταση χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά στον Γράμμο και το Βίτσι».



- Εμφανίζετε, πάντως, την ηγεσία της χώρας και του Εθνικού Στρατού να αντιτίθεται στη ρίψη ναπάλμ.



«Μα υπάρχουν ντοκουμέντα σύμφωνα με τα οποία ο Εθνικός Στρατός αντιδρούσε σε αυτού του είδους την εκκαθάριση».



- Πολλοί, ωστόσο, υποστηρίζουν πως όλα έγιναν με την ανοχή και την υπόδειξή του...



«Πόλεμος ήταν. Ηθελαν να τελειώσει αυτή η ιστορία. Ηταν δύσπιστοι, αλλά έκαναν αυτό που έπρεπε να κάνουν. Γνώριζα εξαρχής πως κάποιοι με παρωπίδες ίσως ενοχληθούν. Και από τις δύο πλευρές. Και με τα "Πέτρινα χρόνια" και το "Happy Day" είχα αντιδράσεις. Και αργότερα θεωρήθηκαν ταινίες αντιπροσωπευτικές της εποχής. Είναι πολλά τα περιστατικά όπου δεξιοί στρατιώτες προστάτευσαν αντάρτες. Και το αντίστροφο. Μακάρι λοιπόν η ταινία να ανοίξει μια ουσιαστική κουβέντα. Κι εγώ να μάθω ήθελα».

Δειτε και μια ΘΥΕΛΛΏΔΗ συζητηση στου Π&Α
http://pontosandaristera.wordpress.com/2009/10/12/psyxivathia/#comment-24610

επισης δειτε και την Κριτική του Γιώργου Ευθυμίου:

Ο Βούλγαρης με την κάμερα ανά χείρας αποπειράται να ρίξει φως στα γεγονότα του εμφύλιου. Στις οροσειρές του Γράμμου, Εθνικοί και Δημοκρατικοί μ`ένα ντουφέκι στο χέρι μακελεύονται για να λύσουν τις διαφορές τους. Η ταινία είναι επικεντρωμένη οπτικά σε δύο αδέρφια, τον Ανέστη και τον Βλάση. Και οι δύο χωριοπούλια, "δουλεύουν" καταναγκαστικά ως ιχνηλάτες, ο Ανέστης για τους Εθνικούς και ο Βλάσης για τους αντάρτες. Δύο στρατόπεδα αντίμαχα. Τα αδέρφια όμως δεν είναι πολέμια μεταξύ τους. Πέραν του αίματος, τους ενώνει αγάπη, έγνοια, αδελφοσύνη. Δε τους χωρίζει τίποτα. Εκλιπαρούν για το πέρας αυτού του τέρατος που αποκαλείται πόλεμος και που το θρόισμα του αφήνει τα κουφάρια τους μισά, και τις ελπίδες των αμάχων, όπως της μάνας, να αιμορραγούν.

Ο Βούλγαρης μας παραθέτει τα γεγονότα του εμφυλίου με μια ποιητική λυρικότητα που τα υπερβαίνει. Κατηγορεί το ανορθόδοξο, δηλαδή ο άνθρωπος να στρέφεται ενάντια στον ομοούσιο του, και εστιάζει στην ανθρώπινη τραγωδία. Η ποιητικότητα υποθάλπεται τόσο στις εικόνες, όσο και στο λόγο που τις διατρέχει και όλα αυτά με την εξαιρετική μουσική επιμέλεια του Γιάννη Αγγελάκα.

Όμως το "Ψυχή Βαθιά" κουβαλάει τα κουσούρια της ατολμίας. Ο σκηνοθέτης θα προσπαθήσει επίμονα να λειάνει τα γεγονότα του εμφύλιου, σε μια πιεστική απόπειρα συμφιλίωσης των δύο πλευρών. Θα εμμείνει στην ουμανιστική φρίκη που προκαλεί ο πόλεμος, παρατηρώντας το συναισθηματικό βύθισμα της απώλειας και του αναπόφευκτου σε ατομικό επίπεδο. Όμως το γεγονοτολογικό πλαίσιο του εμφύλιου ασθμαίνει σε μια χλιαρή εποπτεία, τόσο κινηματογραφικά όσο και ιστορικά, αδυνατώντας έτσι να αποτελέσει το ουσιαστικό θεμέλιο-περιβάλλον όπου θα χτιστεί η ιστορία. Και για να γίνουμε πιο ξεκάθαροι, δεν κατηγορούμε την ταινία για έλλειψη ιστορικότητας. Είναι στη δικαιοδοσία του σκηνοθέτη το αν, και κατά πόσο θα συμπεριλάβει την ιστορία στο σενάριο του. Όμως ο Βούλγαρης επιλέγει να αναπτύξει την δραματουργία εντός του ιστορικού πλαισίου της, το οποίο όμως στη συνέχεια αναπτύσσεται με ελαφρότητα. Έτσι η "Ψυχή Βαθιά" εμφανίζεται δίχως κυρίως κορμό, παραδομένη αποκλειστικά στις συναισθηματικές εξάρσεις του πρωταγωνιστικού διδύμου. Το οποίο είναι αλήθεια πως παραθέτει ένα σεμινάριο ουμανισμού. Όμως ακόμα και αυτή η ποιητική καλλιέπεια, σε σύγκριση με το σινεμά του Αγγελόπουλου για παράδειγμα, υπολείπεται οικτρά.

Η κύρια θέση της ταινίας, δια στόματος Βέγγου είναι η ακόλουθη: "Έλληνες να σκοτώνουν Έλληνες; Είναι ντροπή!" Εστιάζοντας έτσι στην παραδοξότητα του πολέμου όταν σ`αυτόν διαπλέκονται ομοεθνείς. Όμως η φρίκη του πολέμου είναι παντού και πάντα ίδια, ανεξαρτήτως εμπλεκομένων. Άλλωστε οι εθνικότητες δεν προέκυψαν παρά ως ένα μοντέλο κατάτμησης του ενιαίου και μοναδικού τόπου. Τίποτα παραπάνω! Η παγίωση τους στο χρόνο επέβαλλε την αυτονομία και την αυτοτέλεια των κατατμημένων τόπων. Όμως ο τόπος είναι κοινός και προϋπάρχει ημών. Στρέφοντας το όπλο σου σε οποιονδήποτε, στρέφεις το όπλο σ` έναν ομοούσιο σου. Η ομοιοσύσταση σας δεν προκύπτει απ`τα δεσμά μιας εθνικότροπης ομοιότητας, αλλά απ`τα δεσμά της παγκόσμιας αδελφοσύνης της ύπαρξης.

Για να κλείσουμε, με δυο λόγια θα μπορούσαμε να πούμε πως η "Ψυχή Βαθιά" υπηρετεί τον ουμανιστικό σκοπό της Τέχνης, αν η Τέχνη μπορεί να έχει έναν αυτόδηλο σκοπό. Ωστόσο, παρά την επιγραφή του τίτλου, υπολείπεται σε βάθος. Διότι ο Παντελής Βούλγαρης αδυνατεί να αναπτύξει το συλλογικό ιστορικοχρονικό πλαίσιο, της εν τέλει εξατομικευμένης ιστορίας που διηγείται.

Γιώργος Ευθυμίου

http://www.cine.gr/film.asp?id=711625&page=4