Εθνολαικισμός

ΒΛ :
Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΝΟΣΦΕΡΑΤΟΥ: Εθνολαικισμός και Θεσσαλονικη Αποσπερίτης

αποσπασμα

Διαλέξαμε λοιπόν τον όρο εθνολαικισμός ψάχνοντας στα σκοτεινά και όχι εκεί που έχει περισσότερο φως για να εξετάσουμε καινούρια και μάλλον ανείπωτα ακόμη ζητήματα…
Θα ήθελα εδώ να θυμίσω ότι ο όρος εθνικισμός έχει υποστεί στην διάρκεια της ιστορίας του πολλές μεταμορφώσεις.

Διαφορετικός ήταν ο εθνικισμός της Γαλλικής Επανάστασης (πολλοί τον λένε πολιτικό εθνικισμό ), από τον ρομαντικό η τον ολοκληρωτικό εθνικισμό.

Το ίδιο ισχύει και για τον λαϊκισμό που ξεκίνησε ως όρος από τον επαναστατικό λαϊκισμό και θεωρήθηκε στην Ελλάδα ως συνώνυμο περίπου της πρώτης δεκαετίας του ΠΑΣΟΚ ως λαϊκισμός του Ανδρέα Παπανδρέου

Για τα ζητήματα αυτά υπάρχει βέβαια μια σχεδόν αχανής βιβλιογραφία. Για την οικονομία του χρόνου θα προσπαθήσω να αποδώσω με λίγα λόγια ότι προσπαθούμε να σημάνουμε με τον όρο εθνολαικισμός.



Προσπαθούμε να σημάνουμε την συνάντηση δυο ιδεολογιών.

Ο εθνικισμός κατέληξε να σημαίνει την υπερβατική σχεδόν λατρεία του έθνους ως φετίχ.

Ο λαϊκισμός από την άλλη πλευρά ως ιδεολογία ενέχει ως κεντρικό σημείο αναφοράς τον λαό, όχι με την νομική, την ιστορική, ή την ταξική του έννοια αλλά μάλλον ως μια συναισθηματική έννοια πού αφορά όσους αισθάνονται τον εαυτό τους ως μη προνομιούχοι και αδικημένοι.

Όπως βλέπουμε και οι δυο όροι κατέληξαν πια να σημαίνουν όχι κάτι που αναλύεται με πολιτική ορολογία αλλά κυρίως με αισθήματα:

Το αίσθημα της υπέρμετρης αγάπης για την πατρίδα στον εθνικισμό,

το αίσθημα της πικρίας και μνησικακίας στον λαϊκισμό.

Ετσι, με τον όρο εθνολαϊκισμός προσπαθούμε να δείξουμε την συνάντηση αυτών των δυο ιδεολογιών, των δυο ρητορικών.
Νομίζω ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πρωτότυπο φαινόμενο που συνθέτει νέου τύπου ταυτότητες.

Συνθέτει την ιδέα της αγάπης του έθνους με τα λαϊκά στρωματά ως αναπλήρωσης αυτού που ΄ νομίζουν ότι τους έχουν στερήσει.

Συνθέτει μια νέα ηθική όπου η επίδειξη μικροαστικής κακομοιριάς και παράπονου συμπλέει με την επίδειξη ενός καταναλωτικού νεοπλουτισμού

Αναδεικνύει έναν έρποντα νεορατσισμό που δεν έχει επεξεργασία ιδεολογική αλλά συνυπάρχει με συναισθήματα ματαίωσης προσδοκιών , φόβου για το μέλλον και ένα διάχυτο αίσθημα στέρησης.

Τέλος ο εθνολαικισμός συνδέεται με ένα διάχυτο αίσθημα μνησικακίας για το οποίο θα μιλήσω παρακάτωΕτσι στην ομιλία μου θα προσπαθήσω να επικεντρωθώ σε 3 κομβικά σημεία:- στην σύντομη παρουσίαση τον κεντρικών χαρακτηριστικών του σύγχρονου εθνολαϊκισμού- στην προσπάθεια παρουσίασης των βασικών συναισθημάτων που συναρθρώνονται με την εθνο λαϊκίστικη ιδεολογία και,-τα ελληνικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου εθνολαικισμου- τον τηλεοπτικό λαικισμό της Εκκλησιας- την σχεση του εθνολαϊκισμου με τη Θεσσαλονίκη
- παρουσίαση των κεντρικών χαρακτηριστικών του λαϊκισμού

Σε ότι αφορά γενικά τον όρο λαϊκισμό θα ήθελα να πω ότι αναφέρεται σε ρητορικές και ιδεολογίες στις οποίες ο « λαός» λειτουργεί ως κομβικό σημείο, σε ένα λόγο (που) διχοτομεί την κοινωνία μεταξύ κυρίαρχων και κυριαρχούμενων»

«Πυρηνικό στοιχείο όλων των λαϊκισμών είναι μια συγκεκριμένη έγκληση του λαού ως υποκείμενου ένα «ρητορικό στυλ » το οποίο εξαρτάται από εγκλήσεις στο λαό»
Εντούτοις, κάθε έγκληση προς τον λαό δεν συνιστά αυτομάτως λαϊκισμό

Εκείνο που μετασχηματίζει μια λαϊκή έγκληση σε λαϊκίστικη είναι η πολεμική ρητορική της δομή.

Τα στοιχεία αυτής της πολεμικής ρητορικής είναι ο αντί ελιτισμός αλλά και ο εκθειασμός του λαού, καθώς και η εμμονή στο Ήθος του «μέσου ανθρώπου», στην άμεση επικοινωνία με τους καθημερινούς ανθρώπους, τους απλούς έντιμους, υγιείς *

Μερικά από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του λαϊκισμού είναι:

α) η προσωπική έγκληση, στο λαό.
β) η Επιδεικτική υπεράσπιση της «εθνικής ταυτότητας» (η οποία θεωρείται ότι απειλείται
γ) η συστηματική εργαλειακή εκμετάλλευση συλλογικών μορφών μνησικακίας
δ) η καταγγελία της παρακμής
ε) η ανάδειξη ενός λαϊκού δημαγωγού ηγέτη,
στ) η συστηματική προσφυγή σε δημαγωγικά κλισέ

Σε αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούμε να προσθέσουμε μερικά ακόμα που αφορούν κυρίως στον ελληνικού λαϊκισμό :

Ο ελληνικός λαϊκισμός είναι ηθικολογικός

Τον ενδιαφέρει η έμμονη σε μια «ηθική του φρονήματος» και στο αυταπόδεικτο δίκαιο των «λαϊκών αιτημάτων».

Τον χαρακτηρίζει και μια εργαλειακή αντίληψη του κράτους. Όταν τους αφορά άμεσα , οι λαϊκιστές θέλουν το κράτος αρωγό και όχι ισχυρό. Όταν όμως, πρόκειται για υποθέσεις που δεν τους αφορούν άμεσα, δεν αντιλέγουν σε ισχυρές και αυταρχικές κρατικές παρεμβάσεις

Β. Στο δεύτερο μέρος δηλαδή στην παρουσίαση των βασικών συναισθημάτων που συναρθρώνονται με την λαϊκίστικη ιδεολογία θα επικεντρωθώ στο αίσθημα της μνησικακίας, που κατά τη γνώμη μου χαρακτηρίζει τον εθνολαικισμο:

Να σκεφτούμε κατ’ αρχήν ότι σε όλες σχεδόν τις ιδεολογίες τα συναισθήματα διαδραματίζουν έναν βασικό ρόλο

Και οι εθνολαικές αναδιπλώσεις σήμερα συνοδεύονται και από μια ηχηρή επίκληση του συναισθήματος

Το συναίσθημα, ως φαντασιακή επίκληση της αγάπης ,δηλαδή η εργαλειακή χρήση του συναισθήματος μοιάζει να συνοδεύει τον σύγχρονο λαϊκίστικο και εθνικιστικό λόγο.

Στον εθνο λαϊκισμό, πιστεύω ότι το κυρίαρχο συναίσθημα είναι μια ειδική στάση, όχι απλά ο φθόνος ούτε η οργή αλλά αυτό που ο Μαξ Σελλερ ορίζει ως μνησικακία. Σύμφωνα με τον Μαξ Σελλερ «η μνησίκακη κριτική δεν θέλει αυτό που διατείνεται ότι θέλει αλλά χρησιμοποιεί το κακό ως βάση για να λοιδορεί»

Τι είναι η όμως η μνησικακία;Η μνησικακία δεν είναι απλά συναίσθημα αλλά μάλλον ένα συνοθύλευμα συναισθημάτων. Συναίσθημα είναι η φυσιολογική ανταπόκριση σε κάποιο ερέθισμα Το αίσθημα της μνησικακίας είναι μια περίπλοκη συναισθηματική κατάσταση , συνδυασμός συναισθηματικών και φανταστικών στοιχείων,

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά της μνησικακίας και οι ποιες οι συνθήκες που την εκκολάπτουν ;

Κατά τον Νίτσε η μνησικακία είναι χαρακτηριστικό των όντων «που τους απαγορεύεται η πραγματική αντίδραση»(…..) και αυτοαποζημιωνονται με μια εκδίκηση κατά φαντασίαν

Όμως την μνησικακία ως έννοια με κοινωνιολογικό ενδιαφέρον ανέπτυξε πιο ξεκάθαρα ο Μαξ Σελερ που θεωρεί ότι «Η φιλέκδικη διάθεση ρέπει προς την μνησικακία καθόσον το αντικείμενο της είναι μια διαρκής, παρατεταμένη κατάσταση πραγμάτων την οποία συναισθάνεται σαν «μόνιμη» βρισιά» που διαφεύγει από τη βούληση του υβριζόμενου,… αυτή η προσβολή εμφανίζεται ως κάτι το μοιραίο ».

Ένα κύριο χαρακτηριστικό της μνησικακίας είναι η σχέση με τη μνήμη. Η μνησικακία μηρυκάζει, αναθυμάται και ανασυνθέτει άλλα πικρά συναισθήματα: την κακεντρέχεια, τον φθόνο,το μίσος

Πάλι ο Μαξ Σελλερ γράφει «ο κακεντρεχής εκδικείται(….) ο μισητής βλάπτει τον εχθρό του(….) ο φθονερός πασχίζει να αποκτήσει το αντικείμενο του φθόνου του ..΄όλοι αυτοί αγνοούν την μνησικακία. Για να υπάρξει αυτή , θα πρέπει τα παραπάνω συναισθήματα να (…)συνοδεύονται από την αδυναμία μετατροπής τους σε πράξεις , ώστε να« ξινίσουν »
Ας δούμε όμως ορισμένες προϋποθέσεις που είναι υπαρκτές στις νεωτερικές κοινωνίες για την καλλιέργεια της μνησικακίας όπως την αντιλαμβάνεται ο Μαξ Σέλερ: Η πρώτη είναι μια γενικευμένη προσδοκία ισότητας. Η Μνησικακία εμφανίζεται «σε κοινωνίες σαν τη δική μας όπου μια κοινωνική ισότητα επισήμως αναγνωρισμένη, συνυπάρχει με υπέρογκες διαφορές, κ.λ.π Κοινωνία όπου ο καθένας έχει το «δικαίωμα» να κρίνει τον εαυτό του ισάξιο με έναν άλλο, αλλά εμπράκτως αδυνατεί»

Η δεύτερη ικανή συνθήκη συναφής με την προηγούμενη είναι ότι πρέπει να υπάρχει σύγκριση. Αν δεν συγκρίνεις τον εαυτό σου με άλλους δεν μπορείς να νιώσεις μνησικακία.
Τρίτη, τέλος συνθήκη είναι ο αμετάκλητος χαρακτήρας της αδικίας την οποία νιώθεις ότι υφίστασαι. Η εκάστοτε αδικία , από την οποία εκκινεί η φιλέκδικη διάθεση πρέπει να βιώνεται, ως κάτι που δεν αλλάζει με τίποτα.

Αυτές οι συνθήκες οδηγούν κατά τον Σελερ στον μνησίκακο άνθρωπο

Η μνησίκακη στάση οδηγεί ετσι σε μια αντιστροφή των αξιών «ο μνησίκακος άνθρωπος…., αυτοδηλητηριαζεται ηθικά. Ενώ αρχικά θαυμάζει τις αξίες και τα προνόμια τα οποία δεν διαθέτει (επειδή ακριβώς δεν μπορεί να τα αποκτήσει), τα ακυρώνει και δίνει αξία στα ακριβώς αντίθετα» Δηλαδή ο μνησίκακος άνθρωπος σκέφτεται κάπως ετσι :«Στην αρχή θαυμάζω τον πλούσιο, τον ωραίο, τον αριστοκράτη , τον μορφωμένο τον διάσημο. Επειδή όμως εξ ορισμού δεν μπορώ να γίνω σαν κι αυτούς και δεν μπορώ να τους συναγωνιστώ ανακλάται μέσα μου μια σιωπηλή εχθροπάθεια, για κάτι που μου υπεξαιρέθηκε ενώ το δικαιούμαι. Ετσι σιγά σιγά , αυτό που θαύμαζα αρχίζω να το υποτιμώ».

Συνοψίζοντας θα ήθελα να θυμίσω μερικά χαρακτηριστικά της σχέσης του εθνολαικισμου με την μνησικακία:

1. το στοιχείο της μνήμης στην έννοια της μνησικακίας Η μνησικακία είναι μνήμη που μηρυκάζει, που ανά μασά που ανα-θυμάται.
2. Η μνησικακία αφορά σε μια λιμνάζουσα κατάσταση που την σημαδεύει η ανημποριά, η αδυναμία απάντησης.
3. Θεωρώ επίσης ότι ενυπάρχει ένα αίσθημα απόλαυσης στην μνησικακία καθώς αυτή οδηγεί σε ναρκισσιστικές παλινδρομήσεις Ετσι η εικόνα του έθνους μεταφράζεται σε μια φαντασιακή αγκαλιά, σε μια φάτνη όπου ο πληγωμένος ναρκισσισμός βρίσκει καταφύγιο.
4. Ακόμη η μνησικακία συνδέεται με την αδυναμία εκφορτισης, εκδραματισης.
Καθώς το σημερινό διεθνές περιβάλλον δεν επιτρέπει την ανάδυση ενός φανερού εθνικιστικού ρατσιστικού λόγου , ο σύγχρονος (και ελληνικός) εθνικισμός ξεδιπλώνεται ως μνησίκακος λόγος. Γίνεται ένας υπόκωφος μη εκδραματισμένος λόγος που δηλητηριάζει το πολιτικό σκηνικό, που όμως το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι υποβόσκει και δεν εκδηλώνεται ανοιχτά.
Μνησικακία και προστριβές. Η Ελληνική Περίπτωση

Για να κατανοήσουμε καλύτερα την μνησίκακη πλευρά του σύγχρονου ελληνικού εθνολαϊκου λόγου θα ήθελα εδώ να σταθώ σε ορισμένα στιγμιότυπα της ελληνικής καθημερινής συμπεριφοράς που κάποιοι μελετητές σαν τον Καραποστόλη ονομάζουν προστριβές.
Για να καταλάβουμε τις προστριβές, θα πρέπει να τις αντιδιαστείλουμε από τις συγκρούσεις.

Στην Δυτική Ευρώπη έχουμε συγκρούσεις, εδώ στην νεοελληνική κοινωνία προστριβές. «Για να λάβει χώρα μια σύγκρουση απαραίτητο είναι οι επιθετικές εκατέρωθεν πράξεις να οδηγούνται από προθέσεις που είναι αρκετά σαφείς ώστε τα εμπόδια της άλλης πλευράς να γίνονται αντιληπτά ακριβώς και εντελώς ως τέτοια. Για τούτο η σύγκρουση συνοδεύεται από σχετικά σταθερά αισθήματα Αντίθετα «Οι προστριβές είναι οι διεγερμένες από αβεβαιότητα συναντήσεις …Τα άτομα και οι ομάδες έρχονται σε αντιπαράθεση, διαφιλονικούν, διαπληκτίζονται, με όρους προκαταβολικούς». …. Οι προστριβές παραπέμπουν, σε μια κοινωνία που δυσκολεύεται να εννοήσει τον εαυτό της, να αναγνωρίσει τα συστατικά της και να καθιερώσει τους κανόνες και τις αρχές της

Στην προστριβή ο μειονεκτών που συγκρίνει τον εαυτό του με τον οιονεί αντίπαλο συνθέτει την εικόνα ενός εαυτού παραγκωνισμένου από κάποιον που δεν υπερέχει ούτε διανοητικά ούτε ηθικά από αυτόν….. » και αυτό τον οδηγεί στο να ρέπει προς την μνησικακία

Η ανημποριά αποτελεί μια από τις βασικές προϋπόθεσης για την ανάπτυξη της μνησικακίας μαζί με την πεποίθηση πως εκείνος που διαθέτει πλούτο η δύναμη δεν είναι οπωσδήποτε ανώτερος από τον ανήμπορο Στην Ελλάδα ,όπως λέει ο Καραποστόλης. «Ο μειονεκτών είναι ανήμπορος. χωρίς μάρτυρες και συνηγόρους από μέρους της κοινωνίας νιώθει πως είναι απόλυτα εκτεθειμένος σε άνισες και άδικες σχέσεις με τους άλλους »

Σε αυτή την συσσωρευμένη επιθυμία (ανήμπορης ) εκδίκησης του αιτούντος πολίτη -που εν τέλει μεταβάλλεται σε ικέτη βρίσκονται μάλλον τα αίτια της ελληνικής μνησικακίας