O αντιδιαφωτισμός.του Φίλιππου Παππά/by το φελέκι

O αντιδιαφωτισμός.

Posted on Μαΐου 3, 2009 by το φελέκι

του Φίλιππου Παππά

Είναι από αυτά τα ογκώδη, κι όμως τόσο πολλά υποσχόμενα, βιβλία ο Αντιδιαφωτισμός (εκδόσεις Πόλις) του Zέεβ Στέρνχελ που κυκλοφόρησε πρόσφατα.  Είναι βδομάδες που εξέχει από τη στοίβα του γραφείου, γνέφοντάς μου «έλα, ασχολήσου μαζί μου». Αλλά επειδή ars (ή και scientia) lunga, (αλλά) vita brevis και κάτι τέτοιο δεν αναμένεται, δανείζομαι απλώς αποσπάσματα από το βιβλίο, πλαισιωμένα από κείμενα που γράφτηκαν σε εφημερίδες .Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

«Ο αντιορθολογίσμος, ο σχετικισμός και ο εθνικιστικός κοινοτισμός αποτελούν τους τρεις πυλώνες της νέας φιλοσοφίας. Σύμφωνα με τους αντι-διαφωτιστές ο ορθολογισμός είναι η ρίζα του κακού: οδηγεί στον υλισμό, στην ανόσια ιδέα ότι ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τον κόσμος, θανατώνει τα ένστικτα και τη ζωτική ορμή, καταστρέφει τους δεσμούς βάσει των οποίων συγκροτούνται οι εθνικές κοινότητες. Ο αντι-διαφωτισμός θα γεννήσει σε όλη την Ευρώπη αυταρχικά ή φασιστικά καθεστώτα».

Από την κριτική του Βασίλη Κρεμμυδά (Βιβλιοδρόμιο 25/4)

Ο Sternhell εντοπίζει τους τρεις μεγαλύτερους εχθρούς του διαφωτισμού: τον αντι-ορθολογισμό, το σχετικισμό και τον εθνικιστικό κοινοτισμό. Από εκεί ξεκίνησαν τα αυταρχικά και φασιστικά καθεστώτα του 20^ού αιώνα.Ο Στέρνχελ θεωρεί τόσο τον Γαλλοκαντιανό, όπως τον λέει, Διαφωτισμό, όσο και τον αντι-διαφωτισμό «πολιτικά κινήματα» (σ. 16)· ο δεύτερος γεννήθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με τον πρώτο και η επίθεσή του στον Διαφωτισμό άρχισε από πολύ νωρίς, πριν και από τη Γαλλική Επανάσταση.
Κατά τον Στέρνχελ ο Διαφωτισμός ήθελε να αλλάξει την κοινωνία μέσω της «απελευθέρωσης του ανθρώπου από τους καταναγκασμούς της ιστορίας, από τον ζυγό των παραδοσιακών και μη επαληθεύσιμων πεποιθήσεων» (σ. 19). Και έτσι, μας λέει, παράγεται η μεγάλη πνευματική επανάσταση της ορθολογιστικής νεωτερικότητας. Κάτι ανάλογο όμως θεωρεί και τον αντι-διαφωτισμό: «η εξέγερση ενάντια στον Διαφωτισμό δεν συνιστά μια αντεπανάσταση αλλά μια άλλη επανάσταση. Με αυτό γεννιέται όχι μια αντινεωτερικότητα, αλλά μια άλλη νεωτερικότητα βασισμένη στη λατρεία όλων όσων διακρίνουν και χωρίζουν τους ανθρώπους- της Ιστορίας, της κουλτούρας, της γλώσσας-, μια πολιτική κουλτούρα που αρνείται στον ορθό λόγο την ικανότητα, αλλά και το δικαίωμα να διαμορφώνει τη ζωή των ανθρώπων» (σ. 19). Ασαφές και σαφέστατο μαζί: ο αντι-διαφωτισμός δεν θέλει την απελευθέρωση του ανθρώπου από τους καταναγκασμούς που παρέλαβε από την Ιστορία, τις δεισιδαιμονίες, τους φόβους και τις φοβίες· η μεγάλη αξία δεν είναι γι΄ αυτόν η ελευθερία και η ευτυχία του ανθρώπου, δεν είναι η κοινωνία, παρά είναι η εθνική παράδοση, η κοινότητα, η γλώσσα.

Σε τελική ανάλυση, μας λέει ο Στέρνχελ, ο αντι-διαφωτιστικός φιλελευθερισμός και με τη σημερινή μορφή του, του ανορθολογικού νεοφιλελευθερισμού, να συμπληρώσω- «αμφισβητεί την ικανότητα του ατόμου να είναι κύριος του κόσμου στον οποίο ζει και έτσι εξασθενίζει την ίδια την ικανότητα επιβίωσης της δημοκρατίας». Ακριβώς αυτό μας αναλύει, με πολλή σαφήνεια και εμβρίθεια, στο όγδοο (τελευταίο) κεφάλαιο του βιβλίου του με τον τίτλο «ο αντι-διαφωτισμός κατά τον ψυχρό πόλεμο». Από τις αρχές μέχρι και αργά στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα ο αντι-διαφωτισμός, λέει, εμφανίζεται εξίσου ρωμαλέος και αδιάλλακτος. Εκσυγχρονισμένος, βέβαια, και προσαρμοσμένος στις νέες πολιτικοκοινωνικές πραγματικότητες του αιώνα που μας πέρασε. Το επιχείρημα όμως είναι το ίδιο – αυτό που ακούμε και σήμερα, σχεδόν καθημερινά, και από νέους ανθρώπους: ο γαλλικός Διαφωτισμός είναι ο υπεύθυνος για το χάλι του σημερινού κόσμου. Πρόκειται για ένα επιχείρημα που αναδείχτηκε σε σημαία του ανορθολογισμού μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης το 1917, που θεωρήθηκεκαι ήταν- συνέχεια της Γαλλικής, του 1789· όπως βέβαια και ο μαρξισμός ήταν απόγονος του Διαφωτισμού και του ορθολογισμού. Τώρα, σε ψυχροπολεμικές πια συνθήκες ο αντι-διαφωτισμός βρήκε την ευκαιρία να «επαναστατήσει» κατά της στέρησης της ελευθερίας από τους ανθρώπους στις χώρες που προσχώρησαν στη νέα πραγματικότητα των καθεστώτων του σοσιαλισμού.

Ως ισχυρό κίνητρο για να ασχοληθεί κανείς με το πόνημα του Στέρνχελ και παράλληλα ως αντιφωνητή, συνήγορο του διαβόλου (ή ό, τι άλλο θέλετε), παραθέτουμε ολόκληρο ένα κείμενο του Νίκου Δήμου, από τη Lifo αυτής της εβδομάδας, για μια κραυγαλέα πλευρά του νεοελληνικού αντιδιαφωτισμού.

“Κάθε Πάσχα, τα τελευταία χρόνια, ακούω ότι από τα Ιεροσόλυμα έρχεται (με ναυλωμένο αεροπλάνο) το Άγιο Φως που άναψε με θαυματουργό τρόπο μόνος στο κουβούκλιο του Αγίου Τάφου ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων. Το όποιο Άγιο Φως συνοδεύουν πολιτικοί από όλα τα κόμματα και γίνεται δεκτό με τιμές αρχηγού κράτους (άγημα, μπάντα, υπουργοί, κ.λπ.). Αμέσως αεροπλάνα το μεταφέρουν κλωνοποιημένο σε όλες τις επαρχίες της χώρας.

Κάθε Πάσχα σκέπτομαι πως όλη αυτή η διαδικασία μάς κατατάσσει ανεπανόρθωτα στους πρωτόγονους λαούς της Γης – κάτι ανάμεσα σε Ουγκάντα και Παπούα-Νέα Γουινέα. Διότι το Άγιο Φως είναι ένα καθαρά ειδωλολατρικό παγανιστικό έθιμο, που δεν έχει καμία σχέση με το Χριστιανισμό. Πού, πότε στη διδασκαλία του Ιησού υπάρχει αναφορά σε Άγιο Φως;

Φυσικά σε μία ανεξίθρησκη χώρα ο καθένας δικαιούται να πιστεύει σε Άγια Φώτα, μάγους, τοτέμ και δαιμόνια – αλλά δεν μπορεί το κράτος να τιμά μία δεισιδαιμονία. Η ίδια η εκκλησία θα έπρεπε να το έχει απορρίψει γιατί είναι αντίθετο με την ουσία του Χριστιανισμού. Ήδη το 1826 ο Κοραής, στο Διάλογο περί του εν Ιεροσολύμοις Αγίου Φωτός έγραφε: «… χρεωστούν οι ιερωμένοι μας να παύσωσιν το θαυματούργημα, το οποίον ατιμάζει τόσον την θρησκείαν… και φθείρει τα ήθη του λαού». Και πρόσφατα ένας σοβαρός θεολόγος, ο Δρ. Αρσένιος Μέσκος, γράφει στο βιβλίο του Σοκ και Δέος (Αρμός, 2009, σελ. 196): «… το να πιστεύω ότι το άγημα απονέμει τιμές σε κάτι αγιασμένο και όχι σε αέρα κοπανιστό δεν είναι θέμα πίστης αλλά θέμα άγνοιας και βλακείας».

Κάτι τέτοια καμώματα (π.χ. και η Αγία Ζώνη, όταν έρχεται από το Άγιον Όρος, γίνεται δεκτή με τιμές αρχηγού κράτους) βλάπτουν και την πίστη και την κοινωνία. Το κράτος γελοιοποιείται με τελετές βουντού και οι φόροι των πολιτών χρησιμεύουν για να επιχορηγούνται δεισιδαιμονίες. Αν θέλει η εκκλησία να χρηματοδοτεί ζωροαστρικές πυρολατρικές μαγγανείες, ας το κάνει με δικά της μέσα”.