Η επικαιρότητα της Ρόζας Λούξεμπουργκ/αναδημοσιευση απο τοΘεαμαπάτες & Δικτυώματα/Ράκος "lumpen" Κουρελάριος

Η επικαιρότητα της Ρόζας Λούξεμπουργκ

«Αν τα παραπάνω είναι ορθά, τότε μας δίνουν μια άλλη εικόνα του ιμπεριαλισμού από τη θεωρία του Λένιν (η οποία υποστηρίζεται σήμερα από μυριάδες τροτσκιστές). Το πολιτικό ζήτημα για την αριστερά κατά τη γνώμη μου δεν είναι τόσο ο ιμπεριαλισμός, που πρέπει να θεωρείται κάτι το δεδομένο, αλλά η ιδεολογία του “αντιιμπεριαλισμού”, κατά την οποία ένας διάχυτος τρόπος σκέψης τύπου “Πόρτο Αλέγκρε/Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ” συμπεριλαμβάνει τέτοιες “προοδευτικές” δυνάμεις όπως ο Ούγκο Τσάβες, η Χεζμπολάχ, η Χαμάς, οι ιρανοί μουλάδες, οι Ταλιμπάν, η ιρακινή “αντίσταση”, και ίσως ο Κιμ Γιονγκ-Ιλ· χθες συμπεριελάμβανε το Σαντάμ Χουσεΐν. Οι εξελίξεις μετά το ’45 και ιδίως μετά το ’73 έχουν κάνει κάπως θαμπές τις γραμμές του παλιού “αντιιμπεριαλιστικού” οδικού χάρτη.»

Λόρεν Γκόλντνερ

Οι παρατηρήσεις του Λ. Γκόλντνερ στην προηγούμενη παράγραφο αποτελούν ίσως την καλύτερη «σύνοψη» της ιστορίας του πλανήτη τουλάχιστον όσον αφορά τα τελευταία 150 χρόνια. Δεν είναι μόνον το «δεδομένο» του ιμπεριαλισμού ή ο ξεπερασμένος «αντιιμπεριαλιστικός οδικός χάρτης», δεν είναι μόνον η -τουλάχιστον- άστοχη θεωρία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, αλλά και η κατάσταση στον πλανήτη όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά το 1944 (όταν με τις συμφωνίες του Μπρέτον Γουντς καθιερώθηκε de facto το δολάριο ως το νόμισμα των διεθνών συναλλαγών) ή με την κατάργηση της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Το γεγονός και μόνον ότι σήμερα τουλάχιστον η Κίνα και η Ρωσία θέτουν επί τάπητος το ζήτημα της αντικατάστασης του δολαρίου με ένα νέο διεθνές νόμισμα, δείχνει ότι μερικά «ξεχασμένα» ζητηματάκια θεωρίας παραμένουν, σε πείσμα των καιρών και των ειδικών, πάντα στην επικαιρότητα.

Το μακρινό 1913, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, η επιφανέστερη μαθήτρια του Μαρξ, όπως έχει χαρακτηριστεί, ανέλαβε να «συμπληρώσει», τρόπον τινά, τα «κενά» που υπήρχαν στο Κεφάλαιο του Μαρξ. «Κενά» τα οποία οφείλονταν στο γεγονός ότι ο Μαρξ, για μεθοδολογικούς λόγους, προσέγγισε μερικά ζητήματα υπεραπλουστεύοντάς τα, ενώ, από την άλλη πλευρά, για κάποια άλλα ζητήματα, πάνω στα οποία είχε κάνει ήδη κάποιες παρατηρήσεις, δεν βρήκε ποτέ τον χρόνο ώστε να τα μελετήσει επισταμένως.

Καρπός αυτής της εργασίας της Ρ. Ζ. ήταν το βιβλίο της Συσσώρευση του Κεφαλαίου, η βασική θέση του οποίου είναι, εν συντομία, η εξής:

Σύμφωνα με τη Ρ.Ζ., ένα «κλειστό» καπιταλιστικό σύστημα (στο οποίο υπάρχουν «απλώς» μόνον καπιταλιστές και εργαζόμενοι – η Ρ.Ζ. λαμβάνει υπόψη της τα διάφορα ενδιάμεσα κοινωνικά στρώματα [στρατό, κλήρο, διανοούμενους, ελεύθερους επαγγελματίες]) αποτελεί αφ’ εαυτού μια «αδυνατότητα», καθώς μέσα σ’ αυτό το σύστημα δεν μπορούν να υπάρξουν περαιτέρω κέρδη για τους καπιταλιστές ως τάξη, κάτι που αναιρεί εκ των πραγμάτων την ίδια την ουσία του καπιταλισμού.

Ένα τέτοιο «κλειστό» καπιταλιστικό σύστημα, για να συνεχίσει να είναι τέτοιο, δηλαδή καπιταλιστικό, είναι υποχρεωμένο να αναζητήσει κέρδη σε περιοχές όπου κυριαρχούν μη καπιταλιστικές μέθοδοι παραγωγής. Σ’ αυτές τις περιοχές εξασφαλίζει κέρδη, αφενός μεν, πουλώντας προϊόντα που εκτοπίζουν τα προϊόντα της ντόπιας παραγωγής, άρα αλλάζοντας άρδην και όλο το κοινωνικό σύστημα σ’ αυτές στρέφοντάς το προς εμπορευματικές/καπιταλιστικές διεξόδους, και, αφετέρου, συνεχίζοντας διαρκώς την «πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου», δηλαδή την λεηλασία του πλούτου αυτών των περιοχών, συχνά δια της βίας.

Για τη Ρ.Λ. η πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου, δηλαδή η λεηλασία των περιοχών όπου δεν έχει επικρατήσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, δεν είναι κάτι που συνέβη στις απαρχές του καπιταλισμού, και «πάει, τελείωσε», αλλά είναι κάτι που συμβαίνει διαρκώς, ως εκ της «φύσεως» του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος.

Αυτός είναι, σε αδρές γραμμές, ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει η Ρ. Λ. τον ιμπεριαλισμό. (Για όσους δεν διαθέτουν πολύ χρόνο, θα συνιστούσα να διαβάσουν το πρώτο μέρος της Κριτικής της Κριτικής [1915], στο οποίο η Ρόζα Λούξεμπουργκ απαντά στους επικριτές της Συσσώρευσης, και στο οποίο συνοψίζει, κατά τον καλύτερο τρόπο, τις απόψεις της, σε ένα σπάνιας σαφήνειας θεωρητικό έργο. Εκεί η Ρ. Λ. γράφει, μεταξύ άλλων, για τους «ειδικούς» -κυρίως Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες (ο Λένιν έγραψε τον Ιμπεριαλισμό το 1916)- που «επέκριναν» το έργο της: «Μπορεί κάποιος να θεωρήσει τη λύση που πρότεινα ως σωστή ή λανθασμένη, μπορεί κάποιος να της ασκήσει κριτική ή πολεμική, να την συμπληρώσει, ή να υποδείξει μια διαφορετική λύση. Τίποτε από αυτά δεν συνέβη. Κάτι τελείως αναπάντεχο ακολούθησε: οι “ειδικοί” αποφάσισαν ότι δεν υπήρχε κανένα απολύτως πρόβλημα που να επιζητούσε λύση!»)

Η «Κόκκινη Ρόζα» γνώριζε πολύ καλά ποια συμπεράσματα έβγαιναν άμεσα από τη θεωρία της για τον ιμπεριαλισμό. Γράφει στην Κριτική της Κριτικής:

«Το κεφάλαιο μέσω αυτού του προτσές [της επέκτασής του, δηλαδή, σε μη καπιταλιστικές περιοχές] προετοιμάζει τον ίδιο του τον αφανισμό με δύο τρόπους. Από τη μια πλευρά, μέσω της επέκτασης σε βάρος όλων των μη καπιταλιστικών μορφών παραγωγής, ακολουθεί μια πορεία που το οδηγεί στη στιγμή κατά την οποία ολόκληρη η ανθρωπότητα θα αποτελείται αποκλειστικά από καπιταλιστές και μεροκαματιάρηδες, στιγμή, δηλαδή, όπου μια περαιτέρω επέκταση, άρα και η περαιτέρω συσσώρευση, θα είναι αδύνατη.» Ο δεύτερος τρόπος είναι, για τη Ρ.Λ. η εξέγερση των εργατών…

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι απόψεις της Ρ.Λ., που αγνοήθηκαν, αν δεν συκοφαντήθηκαν, σχεδόν από όλες τις πτέρυγες του επίσημου και ανεπίσημου μαρξισμού, αποκτούν σήμερα μια εξαιρετική επικαιρότητα.

Τι συμβαίνει άραγε όταν η «αδυνατότητα» ενός «κλειστού» καπιταλιστικού συστήματος, στα πλαίσια ενός κράτους, καταστεί «αδυνατότητα» ενός καπιταλιστικού συστήματος στα πλαίσια ενός «κλειστού» πλανήτη;

Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι σήμερα προφανής. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά γύρω του. Η «αδυνατότητα» του «κλειστού», σε πλανητικό επίπεδο, καπιταλιστικού συστήματος, το έχει οδηγήσει στον «αυτοκανιβαλισμό» του.

Τρώει πια τις ίδιες του τις σάρκες. Δηλαδή, τις δικές μας.

Και το πραγματικό ερώτημα δεν είναι το «αν» η «αδυνατότητα» του παγκόσμιου καπιταλιστικού/ιμπεριαλιστικού συστήματος θα καταστεί δυνατή, αλλά το πότε.

Και το σημαντικότερο: ποια «δυνατότητα» θα αντικαταστήσει την «αδυνατότητα» του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού;

Και η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα δεν είναι, δυστυχώς, όσο σαφής θα θέλαμε: [Μιας κάποιας μορφής] Σοσιαλισμός ή [μιας κάποιας μορφής] Βαρβαρότητα;

Σημείωση

Ο «εκσυγχρονισμός», ή η «προσαρμογή» αν προτιμάτε, της θεωρίας της Ρ.Λ. στις σημερινές συνθήκες, και λαμβάνοντας υπόψη μας και την ιστορία ενός ολόκληρου αιώνα, θα οδηγούσε σε διάφορα ενδιαφέροντα συμπεράσματα όσον αφορά, για παράδειγμα, την οικολογική καταστροφή (μια μορφή πρωταρχικής συσσώρευσης), ή το ζήτημα της μετανάστευσης (ακόμη μία μορφή πρωταρχικής συσσώρευσης) όταν οι καπιταλιστές αρνούνται να συμβάλλουν στην «αναπαραγωγή του ανθρώπινου κεφαλαίου» στις χώρες του «κέντρου» και χρησιμοποιούν το ανθρώπινο κεφάλαιο, το κόστος αναπαραγωγής του οποίου κατέβαλαν οι χώρες της περιφέρειας…

Διαβάζοντας

► Λόρεν Γκόλντνερ, «Το Πλασματικό Κεφάλαιο για Αρχάριους – Ιμπεριαλισμός, “Αντιιμπεριαλισμός”, και η διαρκής επικαιρότητα της Ρόζας Λούξεμπουργκ», μετ. visqom.

► Ρόζα Λούξεμπουργκ, Η Συσσώρευση του Κεφαλαίου, μετ. Θέμης Μιχαήλ, εκδ. Διεθνής Βιβλιοθήκη, 1973/2006, τ. Ι και ΙΙ. Δυστυχώς, το ΙΙΙ, και πιο ενδιαφέρον, μέρος του βιβλίου δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Υπάρχει στα αγγλικά, όπως επίσης και το εξαιρετικό Κριτική της Κριτικής (η απάντησή της στους «ειδικούς» που «επέκριναν» το πρώτο της βιβλίο), στο marxists.org.