ΦΑΣΙΣΜΟΣ Οι Ιταλοί αν και στο Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο βρέθηκαν με τη πλευρά των νικητών, εμφανίζονταν έντονα δυσαρεστημένοι απέναντι στην ανίκανη και διεφθαρμένη ηγεσία τους και απογοητευμένη από τα ελάχιστα κατά την άποψή τους κέρδη που είχε αποκομίσει η Ιταλία από τον πόλεμο6. Αρχικά από το κλίμα αναταραχής επωφελήθηκαν οι σοσιαλιστές και το διάστημα μεταξύ 1919-1921 η Ιταλία βρέθηκε πολύ κοντά στη κοινωνική επανάσταση. Τις συνθήκες όμως της έντονης πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής δυσαρέσκειας τελικά εκμεταλλεύτηκε με το καλύτερο τρόπο ένας πρώην σοσιαλιστής δημοσιογράφος, ο Μουσολίνι, ο οποίος σταδιακά αναδείκτηκε σε εμπνευστής και ηγέτης του φασιστικού κινήματος της Ιταλίας (η λέξη φασισμός προέρχεται από την ιταλική λέξη fascio που σημαίνει ομάδα ή δέσμη και προέρχεται από τη λατινική λέξη fasces που δηλώνει τις δέσμες ράβδων που έφεραν άνδρες οι οποίοι προπορεύονταν των υπάτων, των στρατηγών και άλλων αξιωματούχων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας)6.
Το 1919 διατύπωσε το ιδρυτικό πρόγραμμα του φασιστικού κινήματος, πρόγραμμα ριζοσπαστικό και φιλολαϊκό, που απαιτούσε ανάμεσα στα άλλα εφαρμογή της οκτάωρης εργασίας, βαριά φορολογία του κεφαλαίου και των κληρονομιών. Οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι βιομήχανοι, για να εξασφαλίσουν το κοινωνικό συντηρητισμό του φασιστικού κόμματος αποφάσισαν να το χρηματοδοτήσουν. Έτσι, σταδιακά, το μάλλον σοσιαλιστικής απόχρωσης πρόγραμμα του Μουσολίνι, αντικαταστάθηκε από ένα σαφώς πιο συντηρητικό κείμενο, χωρίς αναφορές σε οικονομικές επιβαρύνσεις των κυρίαρχων στρωμάτων και με έντονα εθνικιστικό λεξιλόγιο. Με αυτό τον τρόπο ο φασισμός εξελίχθηκε από κίνημα αμφισβήτησης του αστικού καθεστώτος σε ένοπλο όργανο της αντεπανάστασης, δηλαδή της αντίδρασης του κατεστημένου στο κίνδυνο της κομμουνιστικής επανάστασης6. Στις 28 Οκτωβρίου 1922 50.000 μελανοχίτωνες φασίστες (βασικό όπλο τρομοκρατίας του Μουσολίνι έναντι των αντιπάλων του) κατέλαβαν την Ιταλική πρωτεύουσα, εξανάγκασαν το πρωθυπουργό σε παραίτηση και ο αυτοκράτορας Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄ ανέθεσε στον Μουσολίνι την ευθύνη σχηματισμού κυβέρνησης. Μέχρι το 1925 ο Μουσολίνι είχε κατορθώσει να επιβάλει ένα δικτατορικό και μονοκομματικό καθεστώς. Το 1938 καταλύθηκε και το τελευταίο απομεινάρι δημοκρατίας, το έτσι κι αλλιώς αποδυναμωμένο κοινοβούλιο. Τη βουλή αντικατέστησε το συμβούλιο των fanci και των συντεχνιών. Η πολιτική του Μουσολίνι συμπυκνώνεται στην έννοια του κορπορατιστικού (σωματειακού) κράτους που προσπάθησε να συγκροτήσει. Η διεύθυνση της οικονομίας ανατέθηκε σε ένα συμβούλιο 22 σωματείων ένα για κάθε οικονομικό κλάδο. Τα μέλη των συνδικάτων ήταν υποχρεωτικά μέλη του φασιστικού κόμματος, όπως εξάλλου και οι εκπαιδευτικοί. Τέλος ο Μουσολίνι αξιοποίησε στο έπακρο όλες τις δυνατότητες προπαγάνδας που πρόσφεραν τα τότε ΜΜΕ. Ο Μουσολίνι ήταν το πρότυπο του Χίτλερ και των Γερμανών ναζί (ο όρος ναζί (nazi) αποτελεί σύντμηση της Γερμανικής λέξης ΄΄Nationalsozialisten΄΄ που μεταφράζεται ως ΄εθνικοσοσιαλιστές΄)
Το 1919 διατύπωσε το ιδρυτικό πρόγραμμα του φασιστικού κινήματος, πρόγραμμα ριζοσπαστικό και φιλολαϊκό, που απαιτούσε ανάμεσα στα άλλα εφαρμογή της οκτάωρης εργασίας, βαριά φορολογία του κεφαλαίου και των κληρονομιών. Οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι βιομήχανοι, για να εξασφαλίσουν το κοινωνικό συντηρητισμό του φασιστικού κόμματος αποφάσισαν να το χρηματοδοτήσουν. Έτσι, σταδιακά, το μάλλον σοσιαλιστικής απόχρωσης πρόγραμμα του Μουσολίνι, αντικαταστάθηκε από ένα σαφώς πιο συντηρητικό κείμενο, χωρίς αναφορές σε οικονομικές επιβαρύνσεις των κυρίαρχων στρωμάτων και με έντονα εθνικιστικό λεξιλόγιο. Με αυτό τον τρόπο ο φασισμός εξελίχθηκε από κίνημα αμφισβήτησης του αστικού καθεστώτος σε ένοπλο όργανο της αντεπανάστασης, δηλαδή της αντίδρασης του κατεστημένου στο κίνδυνο της κομμουνιστικής επανάστασης6. Στις 28 Οκτωβρίου 1922 50.000 μελανοχίτωνες φασίστες (βασικό όπλο τρομοκρατίας του Μουσολίνι έναντι των αντιπάλων του) κατέλαβαν την Ιταλική πρωτεύουσα, εξανάγκασαν το πρωθυπουργό σε παραίτηση και ο αυτοκράτορας Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄ ανέθεσε στον Μουσολίνι την ευθύνη σχηματισμού κυβέρνησης. Μέχρι το 1925 ο Μουσολίνι είχε κατορθώσει να επιβάλει ένα δικτατορικό και μονοκομματικό καθεστώς. Το 1938 καταλύθηκε και το τελευταίο απομεινάρι δημοκρατίας, το έτσι κι αλλιώς αποδυναμωμένο κοινοβούλιο. Τη βουλή αντικατέστησε το συμβούλιο των fanci και των συντεχνιών. Η πολιτική του Μουσολίνι συμπυκνώνεται στην έννοια του κορπορατιστικού (σωματειακού) κράτους που προσπάθησε να συγκροτήσει. Η διεύθυνση της οικονομίας ανατέθηκε σε ένα συμβούλιο 22 σωματείων ένα για κάθε οικονομικό κλάδο. Τα μέλη των συνδικάτων ήταν υποχρεωτικά μέλη του φασιστικού κόμματος, όπως εξάλλου και οι εκπαιδευτικοί. Τέλος ο Μουσολίνι αξιοποίησε στο έπακρο όλες τις δυνατότητες προπαγάνδας που πρόσφεραν τα τότε ΜΜΕ. Ο Μουσολίνι ήταν το πρότυπο του Χίτλερ και των Γερμανών ναζί (ο όρος ναζί (nazi) αποτελεί σύντμηση της Γερμανικής λέξης ΄΄Nationalsozialisten΄΄ που μεταφράζεται ως ΄εθνικοσοσιαλιστές΄)
ΝΑΖΙΣΜΟΣ Η Γερμανία μετά το τέλος του πολέμου, με το Σύνταγμα της Βαϊμάρης που ψηφίστηκε το 1919, απέκτησε πολίτευμα αβασίλευτης δημοκρατίας. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης άντεξε τα πρώτα κρίσιμα χρόνια 1919-1923 παρά τις κομμουνιστικές εξεγέρσεις, τα κινήματα εθνικιστών και στρατιωτικών και την πληθωριστική κρίση. Όμως λόγω των συνθηκών γέννησης του – ήττα, ανακωχή, ταπεινωτικές συνθήκες ειρήνης – το πολιτικό σύστημα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης ουδέποτε νομιμοποιήθηκε στη συνείδηση σημαντικού τμήματος του γερμανικού πληθυσμού. Πολλοί απόστρατοι αξιωματικοί και οπλίτες που είχαν πολεμήσει στο μέτωπο και που είχαν χρησιμοποιηθεί ως μέλη παραστρατιωτικών οργανώσεων από τη κυβέρνηση για να διαλύσουν βίαια τις κομμουνιστικές εξεγέρσεις του 1918-1919, έβλεπαν την άλλοτε κραταιά Γερμανία να βρίσκεται στο έλεος των εχθρών της με τη συγκατάθεση του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου της. Ένας από αυτούς ήταν και ο άσημος τότε Αδόλφος Χίτλερ, αυστριακής καταγωγής και μικροαστικής προέλευσης7. Ο Χίτλερ, υπήρξε ο ηγέτης του ΄΄Εθνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανών Εργατών΄΄, οργάνωσε ένα αποτυχημένο πραξικόπημα στο Μόναχο το 1923, πέρασε ένα χρόνο στη φυλακή όπου και έγραψε το βιβλίο ΄΄Ο Αγών μου΄΄, (το ευαγγέλιο του εθνικοσοσιαλισμού, μνημείο αντισημιτισμού, ακραίου εθνικισμού και αντικομουνισμού) και γενικά βασίζοντας τη ρητορική του στο πληγωμένο γόητρο των Γερμανών, ανέπτυξε με έξυπνο τρόπο το βολικό για τους στρατιωτικούς και τους εθνικιστές μύθο της ΄΄πισώπλατης μαχαιριάς΄΄. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, η παρακμή της Γερμανίας οφείλονταν στη συμπαιγνία των πολιτικών ειδικά των σοσιαλιστών και των Εβραίων7. Η μετατροπή του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος σε μαζικό κόμμα με πλατιά απήχηση, επιταχύνθηκε από την οικονομική κρίση που έπληξε με ιδιαίτερη σφοδρότητα τη γερμανική οικονομία, λόγω κυρίως της εξάρτησής της από τα αμερικανικά κεφάλαια, στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Αποφασιστικής σημασίας για την επικράτηση του Χίτλερ, ήταν ο διάχυτος φόβος των μεσαίων στρωμάτων για το ενδεχόμενο μιας κομμουνιστικής επανάστασης που θα τα απαξίωνε οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά. Η προπαγάνδα του Χίτλερ που υπόσχονταν ανατροπή των διεθνών σχέσεων, επέκταση της Γερμανίας σ΄ αυτό που αποκαλούσαν ΄΄ζωτικό χώρο΄΄ της, (στα εδάφη των όμορων σλαβικών κρατών), ΄΄απελευθέρωση΄΄ των Γερμανόφωνων που ζούσαν εκτός Γερμανίας, εκδίωξη των Εβραίων, οικονομική ανόρθωση και πλήρη απασχόληση, κοινωνική εξασφάλιση και εργασιακή ειρήνη, κέρδισε την εμπιστοσύνη των μεσαίων στρωμάτων και την ανοχή της μεγαλοαστικής μη εβραϊκής τάξης. Ταυτόχρονα φρόντισε από το πρόγραμμά του να εξαλείψει τα αντικαπιταλιστικά συνθήματα μιμούμενος τον πολιτικό του μέντορα, Μουσολίνι7. Στις προεδρικές εκλογές του 1932 ο Χίτλερ απέσπασε το 36% των ψήφων και την ίδια χρονιά το κόμμα του κατέλαβε την πρώτη θέση με το 37% των ψήφων. Στις 28 Ιανουαρίου του 1933 ο πρόεδρος Χίντεμπουργκ τον διόρισε πρωθυπουργό υποκύπτοντας στις πιέσεις ενός κύκλου μεγαλοβιομήχανων, Πρώσων γαιοκτημόνων και τραπεζιτών, οι οποίοι έβλεπαν στο πρόσωπο του Χίτλερ τη μόνη λύση για να βγει από την ακυβερνησία η χώρα7. Με μια σειρά προσχεδιασμένων ενεργειών ο Χίτλερ κατέστη απόλυτος ηγέτης ενός μονοκομματικού, βίαιου και μισαλλόδοξου κράτους. Στις 27 Φεβρουαρίου σκηνοθέτησε τη πυρπόληση του γερμανικού Κοινοβουλίου για την οποία κατηγόρησε τους κομμουνιστές. Επισείοντας κίνδυνο κομμουνιστικής εξέγερσης ανάγκασε το πρόεδρο Χίντεμπουργκ να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να άρει τις πολιτικές ελευθερίες. Εξαπέλυσε κύμα συλλήψεων κατά των κομμουνιστών και αξίωσε νέες εκλογές. Μέσα σε ένα κλίμα τρομοκρατίας για το οποίο φρόντιζαν οι παραστρατιωτικές ομάδες των SA και των SS, οι Εθνικοσοσιαλιστές συγκέντρωσαν το 44% των ψήφων, στη συνέχεια εκβίασαν την εκχώρηση απόλυτων εξουσιών στο πρόσωπο του Χίτλερ, κήρυξαν έκπτωτους τους 81 βουλευτές του κομμουνιστικού κόμματος, διέλυσαν όλους τους άλλους πολιτικούς σχηματισμούς, κατήργησαν όλα τα συνδικάτα και κατέσχεσαν τους οικονομικούς πόρους τους. Τέλος έθεσαν όλους τους πολίτες κάτω από την άγρυπνη παρακολούθηση της μυστικής αστυνομίας, της Γκεστάπο. Εξαπέλυσαν διωγμούς κατά των Εβραίων, των κομμουνιστών, των αντιφρονούντων, των ομοφυλόφιλων, των τσιγγάνων, ενώ προχώρησαν και σε μαζικές εκκαθαρίσεις εσωκομματικών αντιπάλων με αριστερίζουσες θέσεις. Επέβαλαν αυστηρή λογοκρισία σε όλους τους τομείς και υποχρέωσαν τους νέους και τις νέες να οργανώνονται στη Χιτλερική νεολαία8. Όμως, παρά τον ολοκληρωτικό ( ο όρος ολοκληρωτισμός δηλώνει την κατάργηση της διάκρισης μεταξύ κράτους και κοινωνίας και την εισβολή του κράτους στην ιδιωτική ζωή των πολιτών, ο Μουσολίνι πιο κομψά τον είχε ορίσει ως εξής: ΄΄Ο φιλελευθερισμός θέτει το κράτος στην υπηρεσία του ατόμου΄΄)9 και ανελεύθερο χαρακτήρα του, ο ναζισμός είχε μεγάλη λαϊκή αποδοχή. Κατόρθωσε να δαμάσει την ανεργία και να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικό τρόπο τη μεγάλη οικονομική ύφεση χάρη σε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, αλλά και λόγω των διώξεων των Εβραίων. Οι αγρότες, έχαιραν γενναιόδωρης αντιμετώπισης και αποκτούσαν συνήθως πολλά παιδιά. Εφάρμοσε ευρύ κοινωνικό πρόγραμμα, το οποίο περιελάμβανε διακοπές, αθλητισμό και τη διάδοση του αυτοκινήτου του λαού. Μαζί μ΄ αυτά ο Χίτλερ ικανοποιούσε και τον αναγεννημένο γερμανικό εθνικισμό με την δυναμική έως επιθετική εξωτερική πολιτική του
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Ο Ιταλικός φασισμός και ο Γερμανικός ναζισμός αποτέλεσαν πρότυπα για διάφορα κόμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η έλλειψη φιλελεύθερων παραδόσεων και στέρεων δημοκρατικών θεσμών σε συνδυασμό με τα εκρηκτικά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που επενεργούσαν αποσταθεροποιητικά ευνόησαν την επιβολή αυταρχικών λύσεων και διδακτορικών καθεστώτων σε μια σειρά από χώρες κυρίως της Κεντρικής, Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης (Λιθουανία, Εσθονία, Λετονία, Πολωνία, Ουγγαρία, Αυστρία, Γιουγκοσλαβία, Αλβανία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία). Σε αυτές τις περιοχές ο αυταρχισμός πήρε διάφορες μορφές, ανάλογα με τις ιδιαίτερες κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε χώρα8. Αντίθετα, στη Βόρεια και τη Δυτική Ευρώπη (Σκανδιναβικές χώρες, Βρετανία, Γαλλία, Κάτω Χώρες), η σταθερότητα του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, οι φιλελεύθερες παραδόσεις, καθώς και η ισχύς των αστικών στρωμάτων απέτρεψαν την επικράτηση φασιστικών κινημάτων8. Η επικράτηση του ναζισμού στη Γερμανία ανέτρεψε άρδην τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής διπλωματίας. Ο Χίτλερ, αποφασισμένος να ακυρώσει στη πράξη τις Συνθήκες του 1919 με κάθε μέσο, προχώρησε σε μια σειρά από ενέργειες που τελικά οδήγησαν στην αποσταθεροποίηση ολόκληρης της Ευρώπης. Το 1933 η Γερμανία αποχώρησε από τη Κοινωνία των Εθνών, το 1934 οι ναζί υποκίνησαν πραξικόπημα στην Αυστρία, ενώ το 1935 παραβίασαν κατάφωρα τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών προχωρώντας στην υποχρεωτική στράτευση των Γερμανών πολιτών. Το 1936 υπέγραψαν πρωτόκολλο συνεργασίας με την φασιστική Ιταλία, ενώ το 1937 ο Χίτλερ έλαβε την ιστορική απόφαση να προχωρήσει στη συγκρότηση της μεγάλης Γερμανίας προσαρτώντας τις γερμανικές κοινότητες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στο γερμανικό Ράιχ. Τον Μάρτιο του 1938 οι ναζί εισβάλουν την Αυστρία και τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου στη Τσεχοσλοβακία. Σε αυτές τις κινήσεις η Γαλλία και η Βρετανία παραμένουν αδρανείς και ακολουθούν μια πολιτική κατευνασμού της Γερμανικής επιθετικότητας. Τα κυρίαρχα στρώματα του πολιτικού κατεστημένου ήλπιζαν πως τελικά ο Χίτλερ θα στρέφονταν εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης και θα κατάφερνε ένα ισχυρό πλήγμα στο κομμουνισμό. Θεωρούσαν πως σε ενδεχόμενη πολεμική σύγκρουση των ναζί με τους κομμουνιστές, η Σοβιετική Ένωση και η Γερμανία θα αποδυναμώνονταν σημαντικά, χωρίς απαραίτητα την εμπλοκή των Αγγλογάλλων2. Όμως τα γεγονότα δεν εξελίχθηκαν σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους και ο πόλεμος σύντομα θα χτυπούσε ξανά τη πόρτα της Ευρώπης10.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου