«Κατάρρευση»: το Καλύτερο Οικολογικό Βιβλίο της Τελευταίας Δεκαετίας;

αναδημοσιευση απο το  www.ecology-salonika.org

Του Γ. Μπλιώνη

Μετά από αρκετό χρόνο κατάφερα τελικά να ολοκληρώσω την ανάγνωση του βιβλίου «ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ. Πως οι κοινωνίες επιλέγουν να αποτύχουν ή να επιτύχουν» του Jared Diamond, Καθηγητή Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες, Καλιφόρνια (UCLA) σχεδόν 700 σελίδων! Δεν πρόκειται για νέα κυκλοφορία. Πρωτοκυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 2005. Στην Ελλάδα εκδόθηκε το 2006 (πανόδετο) και το 2007 (χαρτόδετο), από τις εκδόσεις Κάτοπτρο, σε μετάφραση και επιστημονική επιμέλεια της Σοφίας Νικολαϊδου και του Βασίλη Σακελλαρίου.

Το βιβλίο καταπιάνεται με τις «κοινωνικές καταρρεύσεις» που έχουν καταγραφεί από την αρχαιότητα και περιλαμβάνουν μια σαφή περιβαλλοντική διάσταση, για να καταλήξει στην απειλή κατάρρευσης λόγω περιβαλλοντικής υποβάθμισης που αντιμετωπίζουν οι σημερινές κοινωνίες. Αποτελείται από τέσσερα μέρη. Το πρώτο αναφέρεται σε περιβαλλοντικά προβλήματα της Μοντάνα των ΗΠΑ (μεταξύ άλλων και στα προβλήματα που προέκυψαν από μεταλλευτικές δραστηριότητες και στην απαγόρευση που αποφασίστηκε από την Πολιτεία σχετικά με την τοπική εξόρυξη χρυσού με κυάνιο – σας θυμίζει κάτι;) και στον αντίκτυπο που αυτά έχουν στην προσωπική ζωή συγκεκριμένων ανθρώπων που έχει γνωρίσει ο συγγραφέας.

Το δεύτερο μέρος περιγράφει κοινωνίες του παρελθόντος που κατέρρευσαν, όπως στο Νησί του Πάσχα, σε νησιά της Πολυνησίας, στους Ανασάζι της Β. Αμερικής, στους Μάγια της Κ. Αμερικής και στους Σκανδιναβούς που αποίκησαν τη Γροιλανδία. Περιλαμβάνει επίσης περιγραφές τριών επιτυχημένων περιπτώσεων οικολογικής διαχείρισης: του νησιού Τικόπια του Ειρηνικού, της κεντρικής Ν. Γουϊνέας και της δασικής διαχείρισης κατά την περίοδο Tokugawa στην Ιαπωνία.

Το τρίτο μέρος εξετάζει σύγχρονες κοινωνίες: τη γενοκτονία που έγινε στη Ρουάντα, την περιβαλλοντική υποβάθμιση στην Αϊτή, σε σύγκριση με τη γειτονική Δομινικανή Δημοκρατία, την Κίνα ως αναπτυσσόμενη χώρα και την Αυστραλία ως αναπτυγμένη χώρα. Το τέταρτο μέρος συνοψίζει τη μελέτη, αναφερόμενο σε ζητήματα όπως η εταιρική περιβαλλοντική και κοινωνική υπευθυνότητα, η παγκοσμιοποίηση και τα επιχειρήματα επιστημόνων όπως ο Μπ. Λόμποργκ. Επίσης, εστιάζει σε προσεγγίσεις «από κάτω προς επάνω» (bottom-up), ως προτιμότερες από τις σημερινές προσεγγίσεις αντιμετώπισης των κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Όσοι αναρωτιούνται για την πολιτική του τοποθέτηση δεν πρόκειται να ικανοποιηθούν. Δεν μπορεί να καταταχθεί ούτε στην επαναστατική αριστερά, ούτε και στη νεοφιλελεύθερη δεξιά. Στοχεύοντας να κινητοποιήσει ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο ακροατήριο, αποφεύγει να πάρει πολιτικές θέσεις και διατηρεί μια εξαιρετικά μετριοπαθή στάση. Κατορθώνει, παρόλα αυτά, να διατυπώσει σαφείς πολιτικές κατευθύνσεις, οι οποίες απευθύνονται ιδιαίτερα για τους πιο… απολίτικους! Και δηλώνει βέβαια ότι για τα περιβαλλοντικά προβλήματα «ένα μεμονωμένο άτομο δεν μπορεί να περιμένει ότι μια μοναδική ενέργεια θα έχει αποτέλεσμα, ούτε καν μια σειρά ενεργειών οι οποίες θα ολοκληρωθούν σε διάστημα τριών εβδομάδων. Απεναντίας, εάν θέλετε πραγματικά να έχετε ένα αποτέλεσμα, πρέπει να αφιερωθείτε σε μια συνεπή πολιτική ενεργειών για όλη τη διάρκεια της ζωής σας» (σελ. 675).

Το βιβλίο του Diamond κατηγορήθηκε από τον νεοφιλελεύθερο Economist ως «απαισιόδοξο»! Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν πέφτει σ’ αυτή την παγίδα. Εν κατακλείδι περιγράφει αυτά που θεωρεί ως «ελπιδοφόρα σημάδια» και υιοθετεί μια στάση «συγκρατημένης αισιοδοξίας», όπου το μέλλον εξαρτάται σαφέστατα από τις επιλογές των ανθρώπινων κοινωνιών και είναι βέβαια, ανοιχτό…

Στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Science, η υποδοχή που του έγινε ήταν διθυραμβική: «το γεγονός ότι ένας από τους πιο πρωτότυπους διανοητές του κόσμου επέλεξε να συγγράψει αυτό το πελώριο έργο όταν η καριέρα του βρισκόταν στο απόγειό της αποτελεί ένα πειστικό επιχείρημα για το ότι η Κατάρρευση πρέπει να αντιμετωπιστεί πολύ σοβαρά. Είναι πιθανώς το πιο σημαντικό βιβλίο που έχετε διαβάσει ποτέ» (Flannery, T. 2005. «Learning from the past to change our future». Science, 307, 45).

Μετά από τέτοια κριτική τι να πει κανείς; Θα είχαμε άδικο λοιπόν, αν προτείναμε αυτό το βιβλίο ως το καλύτερο οικολογικό ανάγνωσμα τουλάχιστον της δεκαετίας; Αν έχετε διαφορετική άποψη πάντα μπορείτε να μας προτείνετε το βιβλίο που θεωρείτε εσείς ως το κορυφαίο οικολογικό βιβλίο της περιόδου 2000-2010.