Η ΛΑΚΑΝΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗς ΡΑΦΗΣ ( στον κινηματογράφο
Σελ.411,412,413
SUSAN HAYWARD
ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ρίτα Κολαΐτη
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ Κατερίνα Κακλαμάνη
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ
( 1996 ) 2006
ΡΑΦΗ
Ο όρος κυριολεκτικά, σημαίνει το ράμμα (σε μια τομή ή τραύμα με την ιατρικη έννοια του όρου). Στη θεωρία του κινηματογράφου, το σύστημα της ραφής κατέληξε να σημαίνει, στην απλούστερη σημασία του, την «ένωση» του θεατή με το φιλμικό κείμενο.
Ως έννοια της κριτικής, εισήχθη στις κινηματοαφικές μελέτες από θεωρητικούς, με πρώτο τον Jean-Pierre Oudart (1977), και βασίστηκε σε μελέτες για την παιδική ψυχανάλυση που εκπόνησε ο Jacques lacan κατα τη δεκαετία το 1960
.Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Lacan είχε επιντρωθει και στην ψυχολογία του αγοριού και ότι οι φεμινίστριες οπαδοί του Lacan Cixous, Luce Trigaray και Julia Kristeva- είναι εκείνες που έφεραν την ψυχο σεξουαλική εξέλιξη του κοριτσιού στο επίκεντρο του προβληματισμού.
Κατά παρεμφερή τρόπο, μέχρι πρόσφατα, όσον αφορά την εφαρμογή της στις κληματογραφικές μελέτες, οι θεωρητικοί του κινηματογράφου αγνοούσαν εντελώς την περίπτωση της γυναίκας-θεατή
. Η φεμινιστική θεωρία του κινηματογράφου όμως αποκατέστησε σε μεγάλο βαθμό αυτή την ανισορροπια
Ο Lacan χρησιμοποίησε τον όρο ραφή, για να σηματοδοτήσει τη σχέση μεταξύ συνειδητού και ασυνειδήτου, την οποία στη συνέχεια θεώρησε μια διαταραγμένη συνάφεια ανάμεσα σε αυτά που όρισε ως φαντασιακή και συμβολική -ταξη η- δύο τάξεις που, μετά τη νηπιακή ηλικία, συνυπάρχουν πάντα.
Στην αρχικη του έκφανση το Φαντασιακό αντιστοιχεί στη νηπιακή περίοδο της ζωής του παιδιού, όταν αυτό κοιτάζει για πρώτη φορά το είδωλό του στον καθρέφτη και βλέπει τον εαυτό του ως ενιαία οντότητα
. Αυτή η περίοδος, την οποία ο Lacan ονομάζει «το στάδιο του καθρέφτη»,
σηματοδοτεί την πρώτη φάση όπου το παιδι αποκτά ταυτότητα χωριστή από τη μητέρα και σηματοδοτεί επίσης την πρώτη κατανόηση του χώρου, της απόστασης και της θέσης εκ μέρους του παιδιού.
Αυτή είναι μια προ-οιδιπόδεια στιγμή.
Είναι μια στιγμή καθαρής jouissance" ή αγαλλίασης (βλ. ψυχανάλυση) και ναρκισσισμού, κατά την οποία το παιδί, σταματημένο στην αγκαλιά της μητέρας του μπροστά στον καθρέφτη, βλέπει ή αιοθάνεται τον εαυτό του ως ενοποιημένη οντότητα στο κέντρο του κόσμου.
Η συγγκεκριμένη στιγμή
όμως δεν μπορεί να διαρκέσει
και επέρχεται μια δεύτερη στιγμή, επίσης στο στάδιο του καθρέφτη, όπου το παιδί αναγνωρίζει τη διαφορά του ή την ομοιότητα με τη μητέρα και αισθάνεται την απουσία και την απώλειας μητέρας – αφού ταυτοποιείται ως κάτι το ξεχωριστό από αυτήν.
Σελ 411
Σε αυτή τη συγκυρία, σύμφωνα με τον Lacan,
το οιδιπόδειο σύμπλεγμα παίζει τον ρόλο του εξαφανίζοντας το στάδιο του καθρέφτη και ωθώντας το παιδί προς το. Συμβολικό.
Με την είσοδο τους στο Συμβολικό, αμφότερα τα παιδιά - αγόρι και κορίτσι θα αισθανθούν διχασμένα και μη ενιαία.
Τώρα και τα δύο φύλα προσπαθούν να σηματοδοτήσουν τους εαυτούς τους
μέσω της γλώσσας, αυτού που βρίσκεται έξω από τον εαυτό τους
( η γλώσσα / το Όνομα Πατρός).
Το Συμβολικό γίνεται πλέον το Άλλο ( που ο Lacan σημαίνει με κεφαλαίο «Α»).
Το υποκείμενο εκπροσωπεί τον εαυτό του στο πεδίο του Άλλου (γλώσσα) – με κεφαλαίο «Α», επειδή πρόκειται για το Όνομα του Πατρός.
Σε αυτή την πρώτη αίσθηση κατακερματισμού προστίθεται και μια άλλη που γίνεται αισθητή από το γεγονός ότι το υποκείμενο ουδέποτε μπορεί να εκπροσωπηθεί πλήρως στον λόγο,
εφόσον ο λόγος δεν μπορεί να αντανακλά καταπιεσμένη άρρητη επιθυμία για την μητέρα η τον πατέρα
Το υποκείμενο, εκπροσωπώντας τον εαυτό του, μπορεί μόνο να το πράξει με το κόστος του διχασμού (συνειδητό/ασυνείδητος εαυτός/Άλλο).
Η διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα είναι, ασφαλώς, ο βαθμός διχασμού η κατακερματισμού
Αυτό βρίσκεται σε ευθύ συσχετισμό με την υπεροχή του ως υποκείμενου μέσα και από αυτή τη γλώσσα.
Το αγόρι μπορεί να αποτελεί μέρος της στο πεδίο του Άλλου, εφόσον ακολουθεί το όνομα του πατέρα,
έστω και αν διατρέχει πάντα τον κίνδυνο του ευνουχισμού από το κεφαλαίο «Α» -απο όπου και το. κεφαλαίο γράμμα (που συμβολίζει τη μεγάλη τιμωρία).
Το ανέκαθεν ενουχισμένο κορίτσι είναι αποκλεισμένο από αυτήν•όμως, ως αντάλλαγμα βρίσκεται πάντα στη θέση να επιθυμεί διπλά
Για να επανέλθουμε στο γενικό ζήτημα του διχασμού, καθώς το (συνειδητά υποκείμενο επιδιώκει να εκπροσωπήσει τον εαυτό του στο πεδίο του Άλλου ,το πράττει με τίμημα την έλευση μετά την πράξη ή τη λέξη από τη χρονική στιγμή που το (ασυνείδητο) υποκείμενο είναι ήδη απόν, αλλά έχοντας γίνει κάτι άλλο, μια κατάσταση που ο Lacan (1977: 304) αναφέρει ως «μελλοντικό παρεθόν» (βλ. εκφορά και απουσία/παρουσία).
Με άλλα λόγια, το συνειδητό υποκείμενο προφέρει ή εκφέρει ένα «εγώ» και τοποθετείται ως «εγώ»
(το ομιλούν υποκείμενο γίνεται παρουσία).
Το ασυνείδητο υποκείμενο όμως βρίσκεται ήδη πέρα από αυτό το «εγώ» και γίνεται κάτι άλλο
(το ομιλούν υποκείμενο γίνεται τώρα απόν).
Καθώς το ομιλούν υποκείμενο χάνεται, γίνεται απώλεια ή έλλειψη θα προσπαθήσει να ανακτήσει τον εαυτό του ως ενοποιημένης οντότητας, την εξιδανικευμένη εικόνα του Φαντασιακού.
Όμως, αυτή η εξιδανικευμένα εικόνα είναι μια ανάκληση εκείνου του πρώτου ειδώλου στον καθρέφτη και της ταύτισης
του παιδιού με τη δική του κατοπτρική εικόνα.
Με άλλα λόγια ,αυτή η εικόνα είναι εξωτερική, με το υποκείμενα ιδωμένο απέξω ( και όχι από μέσα)
Συνεπώς είναι το υποκείμενο όπως φαντάζεται ότι το βλέπουν οι άλλοι
Ο Lacan διατείνεται ότι αυτό είναι το σημείο όπου · τον υποκείμενο βρίσκεται αντιμέτωπος με τη διχασμένη αντίληψη του εαυτού
Η εικόνα του εαυτού είναι πιστή αλλά και παραπλανητική. Είναι το ίδιο αλλά και αλλά
Το υποκείμενο αναγνωρίζει αλλά και παρανοεί τον εαυτό του ως εαυτό και συνάμα ως άλλο.
Η απόπειρα παραγωγής η ανά παραγωγής αυτής της εικόνας. συνεπιφερει παρανόηση του εαυτού - του εαυτού όπως δεν μπορεί να είναι και άλλο.Και σε αυτόν ακριβώς την συγκυρία επέρχεται η σύνδεση την οποία ο Lacan ορίζει ως ραφή-ανάμεσα στο Φαντασιακό και στο Συμβολικό, για να κλείσει το κενό που έχει ανοίξει το ρήγμα στην ταυτότητα του υποκειμένου (ανάμεσα στην αναγνώριση και την παράγνωριση και ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο).
Σύνοψη
Το
Συμβολικό δεν «εκτοπίζει» το Φαντασιακό, αλλά λειτουργεί ως ρυθμιστής του και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δύο τάξεις περιγραφονται ως διαρκώς συνυπάρχουσες
Η συνύπαρξη μπορεί κάλλιστα να συνοψιστει το με τον ακόλουθο τρόπο.
Η αρχική jouissance ή αγαλλίαση, που γίνεται αισθητή στο στάδιο του καθρέφτη, σύντομα απειλείται από τη συνειδητοποίηση του παιδιού ότι δεν είναι ένα ενοποιημένο ον στο κέντρο του κόσμου,
αλλα μέρος μιας ευρύτερης κοινωνικής και συμβολικής τάξης εντός και έναντι της οποίας το άτομο προσπαθεί να ορίσει την ταυτότητά του – συμπεριλαμβανομενης της. επαναβεβαίωσής του ως ενοποιημένου όντος. Ως εκ τούτου, συναγεται ότι η ψυχή δεν είναι μια απλοποιημένη οντότητα, καθώς αμφιρρέπει ταση στην επιθυμία για το ιδεώδες του ενοποιημένου όντος του Φαντασικου - και στη γνώση που επιβάλλει το Συμβολικό ότι συντίθεται από πολλές συγκλίνουσες δυνάμεις. Με ψυχαναλυτικούς όρους επομένως η ραφή νοείται ως προσπάθεια του «εγώ» να συνενώσει αυτές τις δύο τάξεις, να γεμίσει το κενό της ρήξης που προκαλείται σαφώς από αυτές τις δύο τάξεις, να τις ενοποιησει, παρά να τις αφήσει να διχαστούν χωριστά κι έτσι (όπως εύλογα υπο- σμεί να διχάσει την ψυχή. (Για περαιτέρω μελέτη σχετικά με τις θέσεις Lacan, Bl. Grosz, 1990.)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου