''Ένα κομμάτι της γνώσης για τη ζωή και το θάνατο στο Τρίτο Ράιχ είναι η διαρκής ελλειμματικότητα της ερμηνείας.'' αποσπασμα απο το Fritzsche, Peter, Ζωή και θάνατος στο Τρίτο Ράιχ, Εκδόσεις ΘΥΡΑΘΕΝ, Θεσσαλονίκη 2013.

 

''Η επιτακτική ανάγκη επίκλησης απρόσωπων, δαιμονικών δυνάμεων που δρουν στη σύγχρονη εποχή, καθώς και ο πόθος να κλείσει επιτέλους η αφήγηση, φανέρωναν πόσο ελλειπής ήταν η γνώση για τον πόλεμο, για το φυλετικό πρόγραμμα των Ναζί ή το Ολοκαύτωμα. Οι ερμηνείες της καταστροφής έβριθαν παραβλέψεων και αποφυγών. Τύλιξαν τους ανθρώπους μέσα στο επικίνδυνο παρόν, όμως συγκάλυψαν τις σιωπές και τις απουσίες του παρελθόντος. Οι δολοφόνοι και τα θύματα απαριθμήθηκαν αλλά σπανίως κατονομάστηκαν. Ώς και το δράμα του Κλέμπερερ για τον Weigmann (όμοια με το γερμανικό δράμα του Στάλινγκραντ ή της Δρέσδης ή του Wilhelm Gustoff *) παραλείπει το Ολοκαύτωμα. Όμως, έμμεσα και απρομελέτητα, το τεράστιο έργο της κατανόησης παρέπεμπε στη βασική αδυναμία κατανόησης από πλευράς τόσων και τόσων επιζώντων.

 Οι ακλόνητες καταθέσεις των Εβραίων που υπήρξαν μάρτυρες, συνοδεύονταν από τον φόβο ότι ο κόσμος δεν θα καταλάβαινε τι έλεγαν, και από την υποψία ότι τα λόγια που χρησιμοποιούσαν δεν εξέφραζαν με επάρκεια αυτό που βίωσαν ή αυτό που ήθελαν να πουν. Τα γραπτά της Alice Ehrmann \που μοιάζουν με τραυλίσματα, είναι χαρακτηριστικά. Η περιορισμένη ικανότητα έκφρασης αποτύπωνε αυτό που η Charlottte Delbo θεώρησε ως «κόσμο πέραν της γνώσης» _ οι κατοπινοί ιστορικοί χρησιμοποίησαν τη φράση «όρια της αναπαράστασης»

Ούτε η πρώτη φορά στην ιστορία και ίσως ούτε η τελευταία| τούτη τη φορά όμως, το Ολοκαύτωμα σίγουρα κατέστρεψε κάθε βεβαιότητα για το πώς λειτουργεί ο κόσμος. Πολλά χρόνια αργότερα ένας Εβραίος επιζών μονολογούσε: «Μου φαίνεται ότι ο Χίτλερ έκοψε ένα κομμάτι του σύμπαντος και δημιούργησε ζώνες εξόντωσης και τόπους βασανιστηρίων και σφαγών. Ξέρεις, σαν να κόπηκε ο πλανήτης σε ένα φυσιολογικό κομμάτι _ας πούμε φυσιολογικό| οι ζωές μας δεν είναι στ' αλήθεια φυσιολογικές_ και σ' έναν άλλο πλανήτη, κι εμάς μας μάζεψαν σαν κοπάδι και μας πήγαν σ' εκείνον τον άλλο πλανήτη, και μετά, σαν τα ζώα θαρρείς, πάλι πίσω σε τούτον εδώ» Η θεωρία και η αφήγηση προσπαθούν να τοποθετήσουν όλες αυτές τις ζωές σε μια τροχιά κατανόησης, αλλά τα γεγονότα ξεγλιστρούν και ξαφνιάζουν. Ένα κομμάτι της γνώσης για τη ζωή και το θάνατο στο Τρίτο Ράιχ είναι η διαρκής ελλειμματικότητα της ερμηνείας.''