ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΛΗΜΜΑΤΑ Φετιχισμός Φουκουγιάμα (Fukuyama Φράνσις) Χυδαίος υλισμός. πηγη Πολιτικό καφενείο

πηγη:http://www.politikokafeneio.com/leksiko/l35.htm#5

ΛΗΜΜΑΤΑ ΣΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, Τ. 1-5, ΑΘΗΝΑ 1994-1995, ΕΚΔ. ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ

ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ

Φετιχισμός (γαλ. fetichisme από το fetiche = είδωλο, φυλακτό).

1. Η πίστη ότι ορισμένα αντικείμενα, τα φετίχ, διαθέτουν μαγική-υπερφυσική ισχύ. Εισηγητής του όρου ήταν ο ολλανδός Β. Μπόσμαν στις αρχές του 18ου αϊ. Ο γάλλος Σ. ντε Μπρος στο έργο του Η λατρεία των θεών-φετίχ (1760) ερευνά τον φετιχισμό των αρχαίων θρησκειών. Κατά τον Ε. Μπ. Τάυλορ, φετιχισμός είναι η πίστη σε πνεύματα ταυτιζόμενα προς ορισμένα υλικά αντικείμενα ή συνδεδεμένα με αυτά ή επιδρώντα μέσω αυτών. Ο διαφωτισμός* συνέδεε άμεσα τον φετιχισμό με την αμάθεια (π.χ. Χολμπάχ*). Έντονα στοιχεία φετιχισμού διατηρούνται και στις παγκόσμιες θρησκείες (εικονίσματα, "άγια λείψανα", "άγιοι τόποι" κ.λπ.).

2. Τύπος σεξουαλικής διαστροφής (άντληση ερωτικής ικανοποίησης από την επαφή ή την επίκληση αντικειμένων συνδεδεμένων με το πρόσωπο-ερωτικό αντικείμενο).

3. "Φετιχισμός του εμπορεύματος" (αγγλ. Commodity Fetishism). Έννοια του μαρξισμού*, που υιοθετήθηκε και από άλλα ρεύματα της φιλοσοφίας* και της κοινωνικής θεωρίας. Υποδηλώνει το γεγονός της κυριαρχίας των πραγμάτων-προϊόντων της εργασίας* πάνω στους ανθρώπους και την απόδοση σε αυτά υπερφυσικών - μυστηριωδών ιδιοτήτων, λόγω της πραγμοποίησης των ανθρώπων* και των κοινωνικών σχέσεων και της προσωποποίησης των πραγμάτων, σε συνθήκες κυριαρχίας των εμπορευματικών και χρηματικών σχέσεων (κεφαλαιοκρατία*). Σε αυτές τις συνθήκες, η αμεσότητα του κάθε πράγματος (εμπορεύματος) προβάλλει, κατά τον Μαρξ*, ως "αισθητή υπεραισθητή", ως ουσιώδης αμεσότητα, η ουσία εκλαμβάνεται ως άμεσα υφιστάμενη και όχι ως υπάρχουσα μέσω της εσωτερικής ενότητας αυτών ίων πραγμάτων, μέσω της κοινής γενεσιουργού υπόστασης* τους (της εργασίας*).

Έτσι η ουσία του πράγματος εκλαμβάνεται ως κάτι το εντελώς αυτοτελές και ανάγεται στις φυσικές ιδιότητες του, δηλαδή κοινωνικού-πολιτισμικού χαρακτήρα λειτουργίες εκλαμβάνονται ως φυσικές ιδιότητες του πράγματος (π.χ. η ταύτιση της αξίας του χρυσού με τις φυσικές του ιδιότητες, είτε η αναγωγή της ουσίας και της προσωπικότητας* του ανθρώπου στη διάπλαση και στην κληρονομικότητα του κ.λπ.).

Ο φετιχισμός αποτελεί γνωσιολογική πηγή για τη θρησκεία* (μυθολογία, μαγεία κ.λπ.). Ο φετιχισμός αποτελεί γνωσεολογική πηγή για τη θρησκεία* (μυθολογία, μαγεία κ.λπ.), τον ιδεαλισμό* και τις επιστημονικές πλάνες*. Βλ. επίσης: φαινομενικότητα, ουσία και φαινόμενο.

Βιβλιογρ.: C. des Brosses, Du culte dieux fetiches, Paris, 1760.- В. Tylor, Primitive Culture, London, 1903.-I. Kon, Eififuhrung in die Sexuologie, Berlin, 1985.- Κ. Μαρξ, Те Κεφάλαιο, τομ. 1, Σ.Ε. - Β. Α. Βαζιούλιν, Η λογική του Κεφαλαίου του Κ. Μαρξ, Μόσχα, 1968.

Φιλοσοφία κοινωνική.

1. Με την ευρεία έννοια η φιλοσοφία συνολικά, στον βαθμό που συνιστά μορφή κοινωνικής συνείδησης* και συμπεριλαμβάνει την εξέταση της ποιοτικής και ουσιώδους ιδιοτυπίας της κοινωνίας* (στη διαφορά της από τη φύση*), τους σκοπούς* της (κοινωνικά ιδεώδη), την εμφάνιση, τη διαμόρφωση και την ανάπτυξη της (φιλοσοφία της ιστορίας*) και τις προοπτικές της.

2. Με τη στενή έννοια, το μέρος εκείνο της κοινωνιολογίας*, το οποίο εμπεριέχει τη διερεύνηση των προαναφερθέντων ζητημάτων, με τη βοήθεια των κατηγοριών της θεωρητικής κοινωνιολογίας και των διεπίστημονικών προσεγγίσεων (πολιτικής οικονομίας*, ανθρωπολογίας, ψυχολογίας*, πολίτισμολογίας κ.λπ.). Παρά τις απόπειρες του νεομαρξισμού*, της ανθρωπολογικής κοινωνιολογίας, του δομισμού* κ.ά., επικρατεί σύγχιση κατά τον προσδιορισμό των γνωστικών αντικειμένων, του ερευνητικού πεδίου και των ορίων της φιλοσοφίας και της κοινωνικής θεωρίας, της γενικής κοινωνιολογίας και των επί μέρους εφαρμοσμένων και εμπειρικών ερευνών, της μακρο-κοινωνιολογίας και τις μικρο-κοινωνιολογίας. Σύγχιση που συνδέεται με την αντίθεση (και την αδυναμία διευθέτησης της αντίθεσης) "εμπειρικού και θεωρητικού"*, "μέρους και όλου"*, "διάνοιας και λόγου"*, και επιτείνεται, αφ' ενός μεν με τη θετικιστικού χαρακτήρα απόρριψη του φιλοσοφικού στοχασμού από τους εμπειριστές κοινωνιολόγους, αφ' ετέρου δε με την εμμονή σε μεταφυσικού χαρακτήρα οντολογικές κατασκευές διαφόρων φιλοσόφων (βλ. π.χ. "φυσική φιλοσοφία'"). Η σύγχιση αυτή έχει σε τελευταίο ανάλυση ως βάση της την "αντίθεση μεταξύ χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας"* και την συνακόλουθη αντίθεση μεταξύ ιδεαλισμού* και υλισμού*. Η προοπτική της άρσης της αντίθεσης, μεταξύ κοινωνιολογίας (κοινωνικής θεωρίας εν γένει) και φιλοσοφίας* διαφαίνεται μέσω της άρσης της "υλιστικής αντίληψης της ιστορίας"* από τη "Λογική της ιστορίας"* ως συνθετική επιστημονική και φιλοσοφική συνείδηση της κοινωνίας ως ολότητας. Βλ. επίσης; κοινωνία*, κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός*, νομοτέλεια*.

Φουκουγιάμα (Fukuyama Φράνσις)

Φιλοσοφίζων πολιτικός αξιωματούχος (υποδιευθυντής του Γραφείου Σχεδιασμού Πολιτικής του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ), που έγινε γνωστός το 1989, λόγω της τεράστιας προβολής του από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, για τις ιδέες του περί του τέλους της ιστορίας*. Ερμηνεύει τη συγκυρία που διαμορφώθηκε από την κλιμακούμενη κεφαλαιοκρατική αντεπανάσταση* στην ΕΣΣΔ και σε χώρες του "υπαρκτού σοσιαλισμού", από το "τέλος του ψυχρού πολέμου" κ.λπ. κατά έναν άκρως ιδεολογικό τρόπο ως "то τέλος της ίδιας της ιστορίας, δηλαδή το τελικό σημείο της ιδεολογικής εξέλιξης του ανθρώπινου γένους και την οικουμενικοποίηση της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας ως της τελικής μορφής ανθρώπινης διακυβέρνησης". Το εγχείρημα του αποτελεί "υπόδειγμα" εκλεκτισμού* και εργαλειακής χρήσης ετερόκλητων φιλοσοφικών θέσεων (Χέγκελ*. Πλάτωνα*, Μπένθαμ*. Νίτσε* κ.ά.) για την ιδεολογική επένδυση μιας άκρως κυνικής πολιτικής σκοπιμότητας, η οποία προβάλλει την τρέχουσα διεθνή συγκυρία ως απαλοιφή οποιασδήποτε εναλλακτικής λύσης και την κεφαλαιοκρατία* ως το άκρον άωτο της κοιωνικο-οικονομικής και πολιτικής ζωής της ανθρωπότητας.

Συνιστά το προκάλυμμα της πολιτικής στρατηγικής των κυρίαρχων μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες επιδιώκουν τη διαιώνιση της κυριαρχίας τους έναντι των ασθενέστερα ανεπτυγμένων πληθυσμών του πλανήτη, μέσω μιας "νέας τάξης πραγμάτων" που βασίζεται στη βίαιη επιτήρηση, στον αποκλεισμό και τη διαρκή αστυνόμευση του κόσμου. Πρόκειται για ένα αντιδραστικό ουτοπικό ιδεολόγημα νε-οαποικιακού - ρατσιστικού χαρακτήρα, που αποσκοπεί στον εξορκισμό οποιασδήποτε "επανάστασης κοινωνικής'" και του "σοσιαλισμού"*. Έργο του: The End of History and the Last Man, New York, 1992 (Ελλην. έκδοση: Αθήνα 1993, "Νέα Σύνορα", Α. Α. Λιβάνης).

Χειραγώγηση (αγγλ. manipulation).

Σύστημα χειρισμών ιδεολογικής και κοινωνικοψυχολογικής επίδρασης, που αποσκοπεί στην αλλαγή της σκέψης και της συμπεριφοράς των ανθρώπων εις βάρος των συμφερόντων* τους. Σε αυτή την περίπτωση, οι άνθρωποι συχνά δεν γνωρίζουν ότι η κοσμοθεώρηση, οι ανάγκες*, τα συμφέροντα και συνολικά ο τρόπος ζωής τους εξαρτώνται από τους χειραγωγούς τους. Η προσωπικότητα μετατρέπεται σε ενεργούμενο. Στις ανταγωνιστικές κοινωνίες ή χειραγώγηση είναι αναπόφευκτο επακόλουθο των κυριαρχικών και εκμεταλλευτικών σχέσεων και συνδέεται με την αλλοτρίωση* και τον φετιχισμό* του εμπορεύματος. Συχνά χρησιμοποιούνται επιτεύγματα της κοινωνικής ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας* στη μαζική προπαγάνδα, στη βιομηχανία θεάματος - ακροάματος και διαφήμισης, με στόχο την επιβολή και υποβολή των αστικών αξιών* και ιδεωδών, της ψυχολογίας του καταναλωτισμού* και των αντίστοιχων στερεοτύπων* συμπεριφοράς. Η πλέον "έντεχνη" χειραγώγηση δημιουργεί στον χειραγωγούμενο την ψευδαίσθηση ότι "ο ίδιος νποφα1· σίζει και επιλέγει". Βλ. επίσης, υποκείμενο, συνείδηση κοινωνική, τάξεις κοινωνικές.

Χυδαίος υλισμός.

Φιλοσοφικό ρεύμα που ανέκυψε στα μέσα του 19ου αϊ. με κύριο χαρακτηριστικό την υπεραπλούστευση και τη χονδροειδή ερμηνεία των αρχών του υλισμού* υπό την επίδραση της θυελλώδους ανάπτυξης των φυσικών επιστημών (νόμος διατήρησης της ύλης, νόμος της μετατροπής της ενέργειας, δαρβινισμός, φυσιολογία κ.λπ.). Αποτελούσε έκφραση μιας θετικιστικής αντίδρασης του μεταφυσικού και εν πολλοίς μηχανιστικού "επιστημονικού υλισμού"* της εποχής στην ιδεαλιστική (προπαντός στη γερμανική κλασική) διαλεκτική*, παρά το γεγονός ότι οι Μαρξ* και Ένγκελς* ήδη θεμελίωναν την υλιστική διαλεκτική* και την "υλιστική αντίληψη της ιστορίας"*. Οι εκπρόσωποι του εν λόγω ρεύματος (Κ. Φογκτ*, Λ. Μπύχνερ* και Γ. Μολεσότ*) επιδίδονταν στην ενεργό εκλαΐκευση των φυσικών επιστημών, με ιδιαίτερη έμφαση στις αθεϊστικές προεκτάσεις τους, θεωρώντας εφικτή την επίλυση και των φιλοσοφικών προβλημάτων μέσω των συγκεκριμένων φυσικών ερευνών, τις οποίες αντιπαρέθετον στον "φιλοσοφικό τσαρλατανισμό". Απέρριπταν την αυτοτέλεια της φιλοσοφίας* και τη σημασία των κοινωνικών - ανθρωπιστικών επιστημών, θεωρούσαν τη συνείδηση*, τον ψυχισμό και άλλα κοινωνικά φαινόμενα ως άμεσα αποτελέσματα είτε ως επιφαινόμενα* φυσικο-χημικών διαδικασιών. Στα πλαίσια αυτού του αναγωγισμού* οι χυδαίοι υλιστές ταύτιζαν το ψυχικό με το σωματικό, ορίζοντας τη σκέψη ως έκκριμα του εγκεφάλου. Πίστευαν ότι το περιεχόμενο της συνείδησης* καθορίζεται κυρίως από τη χημική σύσταση της τροφής, από το κλίμα κ.λπ. Σε αυτούς του παράγοντες καθώς και στη "φύση" της κληρονομικότητας* απέδιδε ο Μπύχνερ την αποικιοκρατία και την ύπαρξη "τάξεων κοινωνικών"* (κοινωνικός δαρβινισμός). Χυδαίες υλιστικές τάσεις εκδηλώθηκαν και εκδηλώνονται μέχρι σήμερα με ποικίλες μορφές, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με φιλοσοφικών αξιώσεων ερμηνείες γεγονότων των φυσικών επιστημών, και ιδιαίτερα της φυσιολογίας, της γενετικής*, της κυβερνητικής* και της πληροφορικής*. Διαδεδομένο προπαγανδιστικό τέχνασμα είναι η δήθεν ταύτιση του χυδαίου υλισμού με τον μαρξισμό*. Βλ. επίσης: θετικισμός, βιολογισμός, φυσικαλισμός.