ΡΕΖΙΣ ΝΤΕΜΠΡ«Οσο καλύτερα χειρίζεστε τις λέξεις τόσο περισσότερες εικόνες θα απολαμβάνετε» Από την αξιοκρατία περάσαμε στην τηλεκρατία Από τη ΒΙΚΗ ΤΣΙΩΡΟΥ «Ο νέος κόσμος δεν είναι ο δικός μου κόσμος», δηλώνει ο Ρεζίς Ντεμπρέ, μέσα από το τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο «Degagements», λέξη που παραπέμπει στην απελευθέρωση προφανώς από δεσμεύσεις ή στρατεύσεις. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα απάνθισμα άρθρων του που έχουν δημοσιευτεί στο περιοδικό Medium. Απελευθερωμένος και από το μικρόβιο της πολιτικής, όπως ομολογεί ο Γάλλος φιλόσοφος, αλλά και φίλος του «κομαντάντε» Μάρκος, βιογράφος του Τσε και σύμβουλος του Μιτεράν, απολαμβάνει πλέον τη χαρά που του προκαλεί η παρατήρηση μικρών γεγονότων, λεπτομερειών της καθημερινότητας. Ενας mediologue, δηλαδή «μελετητής των συμβολικών μέσων μετάδοσης και πληροφόρησης», v ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 31 Μαρτίου 2010

ΡΕΖΙΣ ΝΤΕΜΠΡΕ «Οσο καλύτερα χειρίζεστε τις λέξεις τόσο περισσότερες εικόνες θα απολαμβάνετε»

Από την αξιοκρατία περάσαμε στην τηλεκρατία

Από τη ΒΙΚΗ ΤΣΙΩΡΟΥ

«Ο νέος κόσμος δεν είναι ο δικός μου κόσμος», δηλώνει ο Ρεζίς Ντεμπρέ, μέσα από το τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο «Degagements», λέξη που παραπέμπει στην απελευθέρωση προφανώς από δεσμεύσεις ή στρατεύσεις.

Πρόκειται ουσιαστικά για ένα απάνθισμα άρθρων του που έχουν δημοσιευτεί στο περιοδικό Medium. Απελευθερωμένος και από το μικρόβιο της πολιτικής, όπως ομολογεί ο Γάλλος φιλόσοφος, αλλά και φίλος του «κομαντάντε» Μάρκος, βιογράφος του Τσε και σύμβουλος του Μιτεράν, απολαμβάνει πλέον τη χαρά που του προκαλεί η παρατήρηση μικρών γεγονότων, λεπτομερειών της καθημερινότητας. Ενας mediologue, δηλαδή «μελετητής των συμβολικών μέσων μετάδοσης και πληροφόρησης», που καυτηριάζει την τηλεοπτική δημοκρατία της εποχής μας. Καυστικός στα άρθρα του απέναντι στην κοινωνία του πλούτου και της πάση θυσία προβολής, δηλώνει: «Μετά την εποχή του λόγου, ήρθε η εποχή του γραπτού και σήμερα ζούμε την εποχή της εικόνας. Στη βιντεόσφαιρα, η κινητικότητα αποτελεί must και το κατεπείγον είναι ο αγαπημένος μας ήρωας».


Κατά τον Ντεμπρέ, η αξιοκρατία αντικαταστάθηκε με την «τηλεκρατία».

Ο αφρός της κοινωνίας, οι πραγματικά εκλεκτοί της είναι οι άνθρωποι του life style, των περιοδικών και των τηλεοπτικών εκπομπών.

Το γόητρο που έχουν αποκτήσει δεν οφείλεται ούτε στην καταγωγή τους ούτε στα διπλώματά τους, αλλά στη θεαματικότητα που σημειώνεται σε κάθε εμφάνισή τους.
«Θέλετε να γίνετε κάποιος; Πουλήστε "μούρη" και το όνομά σας σύντομα θα γίνει γνωστό. Αν έχετε σημειώσει επιτυχία στο τραγούδι, θα σας ζητήσουν τη γνώμη σας για το Αφγανιστάν ή για τη θανατική ποινή. Εδώ ισχύει το "Υπάρχω, άρα σκέπτομαι".

Είναι σημεία των καιρών αυτή η υπερβολική προσωποποίηση, η υπερ-προβολή του "εγώ". Μπορεί να μας απογοητεύουν όλα αυτά, μπορεί να μας κάνουν να γελάμε ή να χαμογελάμε και εγώ μάλλον αυτό κάνω. Δεν παίρνω τον εαυτό μου στα σοβαρά, στα σοβαρά παίρνω ένα εξώφυλλο του Paris Match με τον Μπελμοντό ή τον Μάικλ Τζάκσον. Δεν ξέρω αν ο Θεός ή ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες, αλλά μόνο οι λεπτομέρειες με ενδιαφέρουν. Αφήνω τις συνολικές εικόνες στους χονδρέμπορους. Εγώ αν ακόμη θεωρούμαι φιλόσοφος, δεν είμαι παρά ένας λιανοπωλητής».


Το βιβλίο έχασε την αίγλη του, λέει ο Ρεζίς Ντεμπρέ σε μια μεγάλη συνέντευξη στο περιοδικό «Λε Πουάν». Οι συγγραφείς μπαίνουν στο περιθώριο, χωρίς να συγκινούν συλλογικά τους ανθρώπους. Σήμερα υπάρχεις μόνο αν φαίνεσαι. Η κάμερα προσφέρει την κοινωνική ορατότητα και μόνο τότε μπορούμε να επηρεάσουμε, ακόμη και να υπουργοποιηθούμε.
Το σύστημα: παραγωγή-εκδόσεις-κριτική-ΜΜΕ έγινε ένας μηχανισμός αυτοσυγχαρητηρίων που λειτουργεί σε κλειστό κύκλωμα. Ηθοποιοί, αθλητές, τραγουδιστές, τηλεπαρουσιαστές μας καταξιώνονται.
Οταν ο Σαρκοζί ποζάρει δίπλα στον φίλο του τον Τζόνι (Χαλιντέι), το αφεντικό είναι ο Τζόνι που ακουμπά χαλαρά το χέρι του πάνω στον ώμο του Νικολά. 
Η πολιτική έγινε ένα παράρτημα μεταξύ τόσων άλλων της show biz, όπως άλλωστε και η φιλοσοφία -ή ό,τι θεωρείται φιλοσοφία- και το ποδόσφαιρο. Δύσκολοι καιροί για τις λέξεις. Οσοι αγαπούν να γεύονται λέξεις αντί να καταπίνουν ειδήσεις θα επιζήσουν μακριά από τα μπεστ σέλερ, εκτός αγορών, σε νησίδες ή μοναστήρια, ίσως σε κάποια εκπαιδευτικά ιδρύματα αν στο μεταξύ δεν εκλείψουν. Ωστόσο, οι Βολτέροι και οι Ουγκό στη μεταβιομηχανική Δύση είναι τεχνολογικά καταδικασμένοι. Ο κλασικός διανοούμενος δεν είναι λειτουργικός.

Ποιος είναι ο ορισμός του;

«Σε αντίθεση με τον σοφό ή τον καλλιτέχνη, ο διανοούμενος στο παρελθόν είχε ένα σχέδιο επιρροής. Δημοσιοποιώντας την προσωπική του άποψη για την πορεία των θεμάτων, επιθυμούσε να κυβερνήσει το μυαλό των ανθρώπων. Με αυτή την έννοια ήταν ένας "εκκοσμικευμένος" ιεροκήρυκας. Το πρόβλημα σήμερα είναι πως το κόστος της κοινωνικής επιρροής έχει γίνει απαγορευτικό. Πρέπει να κατακλύζεις τους πάντες με συνθήματα και να βρίσκεσαι πάντα στην πλευρά της πλειονότητας. Ετσι λοιπόν θα δούμε την επιστροφή του μορφωμένου και του λόγιου με τη σχεδόν α-πολιτική έννοια της λέξης».
Εσείς είστε απολιτικός;
«Δεν έχω πια κανένα σχέδιο επιρροής πάνω στην πορεία των πραγμάτων. Σήμερα, ο αυτοπροωθούμενος δημόσιος γραφιάς έχει δύο τρόπους να παρεμβαίνει στις δημόσιες υποθέσεις: είτε πουλά οργή είτε προσφέρει ελπίδα. Οι νέοι φιλόσοφοι παράγουν περιφρόνηση στον ρυθμό της επικαιρότητας καταδεικνύοντας στον καλό αστό τον κακό της ημέρας -τον αυταρχικό, τον κακομοίρη Γάλλο, τον ισλαμο-φασίστα και άλλους. Προτιμώ το υποσχόμενο είδος που μας ορίζει το σημείο "ωμέγα" που πρέπει να φτάσουμε. Είναι λιγότερο χυδαίοι και πιο απαιτητικοί, αλλά δεν είμαι από αυτούς. Δεν έχω λύσεις-θαύματα στο τσεπάκι μου».

Ισως πενθείτε την Πολιτική, την Ιστορία και την Πρόοδο, τις «τρεις παθιασμένες νεκρές», όπως τις αποκαλείτε, και για να μην κρυβόμαστε και τον μαρξισμό. Ομως πώς εξηγείται η επιτυχία του Αλέν Μπαντιού;

«Το 1844, ο Μαρξ πίστευε πως έπρεπε να σταματήσουμε να ερμηνεύουμε τον κόσμο για να τον αλλάξουμε. Το 2010, ο μαρξιστής παίρνει τον αντίθετο δρόμο. Ανεβαίνει στα φιλοσοφικά υψώματα για να αναπνεύσει τον καθαρό αέρα της άποψης. Ο επικοινωνιολόγος παραμένει πιστός στον μεγάλο Μαρξ αφού ασχολείται με τα μέσα με τα οποία θα εισαγάγει την ιδέα στην πραγματικότητα, στους δρόμους και τα μέσα συγκεκριμένης μετενσάρκωσης. Δεν μεταμορφώνουμε τον κόσμο αν δεν επιδιώξουμε να τον καταλάβουμε, αν δεν αναμείξουμε τη δημογραφία, την οικονομία, τη γεωγραφία, την τεχνολογία. Ο εξαίρετος φίλος μου Μπαντιού είναι ένας πλατωνικός, ένας μαθηματικός. Εγώ δεν φτάνω τόσο ψηλά. Είμαι πιο ταπεινός. Μη πιστεύοντας πια στους ωραίους ολοκληρωτισμούς, ασχολούμαι με τις λεπτομέρειες, τα επί μέρους, τη λάμψη. Για αυτό τον λόγο αισθάνομαι πιο κοντά στον Βάλτερ Μπένγιαμιν».

Ποιος είναι ο ρόλος του διανοούμενου, σήμερα;

«Εκτιμώ πως έχω κάνει τη δουλειά μου όταν έχω φωτίσει σκοτεινές περιοχές, όπως είναι η θρησκεία, όπως όταν έχω συνενώσει πεδία, όταν έχω προτείνει εργαλεία αντίληψης κυρίως για να εξηγήσω γιατί κάτι δεν προχωρά και γιατί δεν θα προχωρήσει περισσότερο στο μέλλον. Αλλά δεν καλώ κανέναν σε αυτήν τη μετουσίωση. Ανάμεσα στην απόσυρση σε έναν γυάλινο πύργο και την κούρσα ταχύτητας με την επικαιρότητα, ελπίζω να βρω έναν τρίτο δρόμο, τον οποίο ονομάζω "απελευθέρωση" ή πλάγιο βλέμμα. Δεν έχω πια το μικρόβιο της πολιτικής, αλλά με ενδιαφέρει ακόμη το συλλογικό: μου αρέσουν η παρέα, η συνωμοσία, οι μαζικές δράσεις. Είναι χαρακτηριστικά της Αριστεράς».

Είστε ειρωνικός ή νοσταλγικός;

«Το τέλος ενός κόσμου δεν είναι το τέλος του κόσμου.

Χάνουμε κάποιες ικανότητες, κερδίζουμε κάποιες άλλες. Τα λατινικά και τα αρχαία ελληνικά που μαθαίναμε στο σχολείο φεύγουν, το Αβαταρ έρχεται. Είναι ένας καταπληκτικός μύθος που μιλά για το ουσιώδες της στιγμής: την καταδίκη της τεχνολογικής αλαζονείας, το όνειρο της τρυφερότητας, την ένωση με τη φύση, την επιστροφή στις πηγές, όλα βρίσκονται εκεί. Επί πλέον δείχνει πως η αμερικανική αυτοκρατορία έχει μέλλον, γιατί είναι η μόνη που μπορεί να παραγάγει σήμερα ένα μεγάλο πλανητικό διήγημα, ικανό να συγκινήσει όλες τις γενιές όλων των χωρών, περιλαμβανομένης και της Κίνας. Ο Κάμερον μιλά στον κόσμο με το 3D όπως το έκανε ο Βικτόρ Ουγκό με τους "Αθλιους"».

Γιατί οι νεαροί κάτοικοι των σύγχρονων μεγαλουπόλεων που δεν γνωρίζουν τίποτε για τον σαμανισμό ενδιαφέρθηκαν τόσο για το Αβαταρ;

«Είναι θέμα ισορροπίας: όσο περισσότερο εκσυγχρονίζεσαι με τα χέρια τόσο περισσότερο αρχαϊκός γίνεσαι στο μυαλό. Πάνω σε αυτό το ζεύγος δυνάμεων ακουμπά το μεγάλο κύμα της οικολογίας. Στη Silicon Valley οι σαμάνοι ακμάζουν. Ο αρχαϊσμός δεν είναι αυτό που βρίσκεται πίσω μας, αλλά αυτό που είναι μπροστά μας».
Για σας ο «αρχαϊσμός» δεν είναι αναγκαστικά μια κακόσημη έννοια. Η επανάσταση -που τόσο είχατε αγαπήσει- αναζητά και αυτή τις ρίζες των ανθρώπων...
«Η επανάσταση είναι αναζωογόνηση των σωμάτων.

Ο Λένιν θέλει να κάνει καλύτερα από τη γαλλική κομμούνα, οι επαναστάτες της κομμούνας καλύτερα από τους επαναστάτες του '48, το 1848 μιμείται το 1789, ο Σεν Ζιστ ανταγωνίζεται τη Σπάρτη, ο υποδιοικητής Μάρκος ονειρεύεται τον Ζαπάτα. Οσοι θεωρούν τον εαυτό τους απελευθερωμένο από κάθε νοσταλγία, όσοι είναι ικανοποιημένοι από το παρόν και ονειρεύονται μόνο το μοντέρνο, είναι συντηρητικοί. Οι επαναστάτες είναι εκείνοι που έχουν την τύχη να μην είναι "μέσα στα πράγματα", ούτε εντελώς στην εποχή τους. Η εποχή των επαναστάσεων, με την έννοια του Ροβεσπιέρου και του Λένιν, έχει περάσει. Δεν ξέρω αν είναι καλό για την ανθρωπότητα, όμως δεν είναι καλό για τους φιλοσόφους, αφού η επανάσταση είναι στο βάθος ο θρίαμβος της ιδέας επί του γεγονότος. Υπάρχει μια συμφωνία χιλιετιών μεταξύ των φιλοσόφων και της ιδέας της επανάστασης την οποία πρέπει να διαχωρίζουμε από αυτήν της εξέγερσης. Η επανάσταση έχει να κάνει με τον συλλογισμό, η εξέγερση με το ένστικτο. Για αυτό τον λόγο οι εξεγέρσεις μέσα στις επαναστάσεις δεν έχουν καλό τέλος».

Πιστεύετε πως ο οικουμενικός μαρξισμός απέτυχε λόγω της ανικανότητάς του να αγκιστρωθεί στις τοπικές και εθνικές πραγματικότητες και ιστορίες. «Ο ανταρτοπόλεμος του Τσε απέτυχε γιατί δεν ήταν αρκετά προκολομβιανός», γράφετε....

«Το ριζοσπαστικό στη Βολιβία είναι οι ρίζες ίνκα, αϊμάρα και κέτσουα. Ως καλοί προοδευτικοί, το ρίζωμα για μεγάλη διάρκεια στα υψίπεδα δεν ήταν δικό μας πρόβλημα. Η μεγάλη επιστροφή των θεμάτων των ιθαγενών, την οποία διεξάγει ο Εβο Μοράλες, είναι σαφώς μια αντεκδίκηση της μνήμης απέναντι στον δυτικό φουτουρισμό. Ολες οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις είναι εθνικισμοί. Ο Μάο άρχισε με την επίθεση στην Ιαπωνία. Γιατί οι Ταλιμπάν είναι ισχυροί; Γιατί έχουν εισβάλει ξένοι στην πατρίδα τους, οι οποίοι επί πλέον είναι και άπιστοι. Δεν κερδίζουμε ποτέ εναντίον ενός πολιτισμού».

Ο κομμουνισμός έχει τελειώσει, είχατε αναγγείλει το 1984. Το μόνο θέμα που παραμένει είναι το Ισλάμ.

«Εκείνη την εποχή ήταν δύσκολο να το παραδεχθεί κανείς. Είχα επίσης πει πως η μισαλλοδοξία δεν θα προέλθει από την ύπαιθρο αλλά από τις πόλεις, μέσω των επιστημών και της τεχνολογίας. Οσο περισσότερο προοδεύεις τόσο υποχωρείς. Οταν χάνεις την προσωπικότητά σου με τους αριθμούς και τα μηχανήματα, ξαναβρίσκεις τα σημεία αναφοράς στους προγόνους σου. Το μόνο πράγμα που η Δύση δεν μπόρεσε να συντρίψει στην Ανατολή είναι το Ισλάμ - δείτε την Αλγερία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν. Αυτό που ο έποικος δεν μπορεί να σου πάρει είναι ο τρόπος που τρως και ντύνεσαι, η γλώσσα, το ημερολόγιο, ο σκληρός πυρήνας. Είναι το οδόφραγμα της ταυτότητας».

«Επιστρέφουμε στη φύση και στους παλιούς φόβους»

Δηλώνετε αριστερός ενώ δέχεστε πως η απόσταση ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά δεν έχει πια νόημα...

«Η απόσταση παραμένει, αλλά είναι κοινωνιολογική ή φολκλορική με την καλή έννοια της λέξης. Οσο για τις ιδέες και τις αξίες, είναι δύσκολο να βρεις άκρη. Από το 1789 έως το 1968 ζήσαμε την ιστορία ως πάθος σε μια ρομαντική πολιτική. Τώρα επιστρέφουμε στη φύση και στους παλιούς φόβους. Η Αριστερά θα δυσκολευτεί να επιβιώσει βλέποντας την πολιτική δράση ως την υπέρτατη ολοκλήρωση. Ποιος θα το έλεγε πως το αφεντικό του ΔΝΤ, εγκατεστημένο στη Νέα Υόρκη, θα γινόταν κάποια μέρα η άλλοτε βεντέτα της γαλλικής Αριστεράς; Πριν από είκοσι χρόνια μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε έναν δεξιό από τη γραβάτα του, από την μπουτονιέρα του και από την "καθώς πρέπει" όψη του. Σήμερα το σπορ ντύσιμο και τα γένια των τριών ημερών είναι κοινή στολή».

Μπορούμε να συμπεράνουμε πως δεν συμπαθείτε τους πλουσίους; Υποδεικνύετε τους νέους εχθρούς του λαού;

«Το βιβλίο μου μιλά για άλλα πράγματα: τη ζωγραφική, τη μουσική, τον κινηματογράφο. Για τον Μαρσέλ Προυστ και τον Κεν Λόουτς. Για τα υπόλοιπα, ναι, η ευαισθησία μου είναι με τη μεριά των αγνώστων, των αδύναμων, των Αϊτινών, των Παλαιστινίων, των Λατινοαμερικανών. Αν και γνωρίζω πολύ καλά την ικανότητα των καταπιεσμένων να μετατρέπονται σε καταπιεστές. Οι παλαιοί κρατούμενοι γίνονται εξαιρετικοί δεσμοφύλακες. Αυτός δεν είναι λόγος όμως για να τους αφήσεις να σαπίσουν στη φυλακή».

Εχετε πει πως η Αριστερά είναι πληκτική... Αναφερόμενος στον Λεϊρίς, γράφετε: «Η αρετή του τού κολλάει στο δέρμα».

«Το κακό με την Αριστερά, όσον αφορά την τέχνη, είναι το ήθος.
Το υπερεγώ είναι ελάχιστα δημιουργικό. Η Δεξιά οφείλει σε κάποιον κυνισμό της ότι έχει ελεύθερα τα χέρια. Μου συμβαίνει να απολαμβάνω περισσότερο την ανάγνωση του "Ημερολόγιου" του Μοράν, πολιτικά απαράδεκτο, από το ηθικά άψογο του Λεϊρίς».
Τι συμβουλές θα δίνατε στους εφήβους, σήμερα;


«Δεν έχω κάποιο θαυματουργό εργαλείο για όλον τον κόσμο, αλλά θα τους έλεγα μόνο αυτό: Για να διασώσετε την ικανότητά σας να είστε εσείς οι ίδιοι, μελετήστε Ιστορία, βγείτε από τα όριά σας και διαβάστε βιβλία: όσο καλύτερα χειρίζεστε τις λέξεις τόσο περισσότερες εικόνες θα απολαμβάνετε».

tsiorou@enet.gr