πηγη:
http://antonisliakos.gr/2011/11/23/%ce%b1%cf%80%ce%bf%ce%ba%ce%ac%ce%bb%cf%85%cf%88%ce%b7-%ce%bf%cf%85%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%af%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1/
Αποκάλυψη, Ουτοπία και Ιστορία
Πρόλογος και περιεχόμενα
Αν το καλοσκεφτούμε, ζούμε σε μια εποχή που κατέρρευσαν τρεις ουτοπίες. Λίγο πριν μεσήσει ο 20ος αιώνα κατέρρευσε η ουτοπία της φυλετικής καθαρότητας, αλλά και της κυριαρχίας του λευκού ανθρώπου, μέσα στον ορυμαγδό ενός παγκόσμιου πολέμου, αλλά και πολλών περιφερειακών που σήμαναν το τέλος της αποικιοκρατίας. Πριν περατωθεί ο αιώνας κατέρρευσε η ουτοπία της κοινοκτημοσύνης, αφήνοντας πίσω της κοινωνίες ερειπωμένες, αλλά και ένα τεράστιο κενό στην επιθυμία των ανθρώπων για μια καλύτερη κοινωνία. Τώρα, με την τρέχουσα κρίση στην οποία έχει εισέλθει ο κόσμος, και η Ελλάδα ως προπομπός, ζούμε την κατάρρευση της κοινωνίας της ευημερίας και του καταναλωτισμού, μιας κοινωνίας στην οποία θα έσβηναν οι συγκρούσεις και οι εντάσεις, και στην οποία θα παρέδιδε ευτυχισμένα το πνεύμα η Ιστορία. Αν όλα αυτά τα είχε κανείς προφητέψει ότι θα συμβούν συμπυκνωμένα, στα όρια μιας ζωής, τότε το βιβλίο του θα διαβαζόταν με το ίδιο δέος που επί αιώνες διαβάστηκε η Αποκάλυψη του Ιωάννου. Η εποχή που ζούμε δεν υστερεί σε τίποτε από όσα οραματίστηκαν για το μέλλον, άνθρωποι προηγούμενων εποχών. Πώς όμως όλα αυτά διαμόρφωσαν τη συνείδηση των ανθρώπων; Πώς μπορούν να σκεφτούν, αν μπορούν συνεκτικά, και το παρελθόν, και το παρόν και το μέλλον; Πώς μπορούν να σκεφτούν μαζί ουτοπίες που έδυσαν και καινούργιες που ανατέλλουν, ουτοπίες που έγιναν δυστοπίες και πραγματικότητες που αποδεικνύονται μετα-ουτοπικές; Το αντικείμενο αυτού του βιβλίου είναι αυτό το ερώτημα: Πώς, μέσα από τις αναμονές, τις εκπληρώσεις και τις διαψεύσεις, μεταμορφώθηκε η ιστορική μας συνείδηση;
Η ιστορική συνείδηση δεν είναι απλώς κάτι που ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα, όπως έγραφε ο Νίτσε στην Ιστορία και Ζωή. Δεν είναι απλώς η συνείδηση του χτές, και η έγνοια για το αύριο. Οι μελέτες που αφορούν την ιστορική συνείδηση συνήθως την περιγράφουν ως μια εκλογικευμένη αντίληψη της μεταβολής του κόσμου στη ροή του χρόνου: «Η συνειδητοποίηση της ιστορίας, έχει γράψει ο Γκάνταμερ, είναι πιθανώς η σημαντικότερη επανάσταση από όσες γνωρίσαμε, αφότου εμφανίστηκαν οι νέοι χρόνοι»[1] Ωστόσο αυτή είναι μια αναδρομική προβολή την σημερινής αντίληψης της ιστορικής συνείδησης και το βιβλίο αυτό ξεκινά από τον αντίποδά της. Αποφεύγει δηλαδή να υιοθετήσει μια κανονιστική και αξιολογική αντίληψη για την ιστορική συνείδηση, να την τοποθετήσει σε ένα δυαδικό σχήμα μύθου και λόγου, ή να αντιπαραβάλλει την ψευδή στην αληθή συνείδηση (Λούκατς). Δεν αντιμετωπίζει την ιστορική συνείδηση ιεραρχικά, ταξινομώντας εποχές με μεγαλύτερη ή μικρότερη συνειδητοποίηση της ιστορίας τους, ούτε αντιπαραθέτει ιστορική συνείδηση και συλλογική μνήμη. Θεωρεί ότι ακόμη και η αδιαφορία ή η άρνηση της ιστορίας, όπως συνέβη με τους φουτουριστές ή τις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες του 20ου αιώνα, και τούτες μορφές ιστορικής συνείδησης είναι. Η ιστορική συνείδηση αλλάζει, μεταμορφώνεται, εκφράζει δίψα για γνώση και κατανόηση του ποιοι είμαστε, αλλά περιλαμβάνει επίσης ένα ισχυρό αίσθημα δικαιοσύνης. Αποτυπώνει ελπίδες και φόβους για το μέλλον , νοσταλγία ή απώθηση.
H ιστορική συνείδηση είναι σαν τον ηλεκτρισμό. Τον χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή με διάφορες μορφές, αλλά τον αντιλαμβανόμαστε μόνο όταν υπάρξει βραχυκύκλωμα ή διακοπή. Η ιστορική συνείδηση είναι ένα ρεύμα που διοχετεύεται σε θεσμούς, τρόπους σκέψης, ιδεολογίες, συμπεριφορές, πολιτικές, σε υλικά και άυλα στοιχεία. Παράγει εντάσεις, μπορεί να κινήσει κοινωνίες ολόκληρες, ή να προκαλέσει ταραχές. Ταυτιζόμαστε με πρόσωπα, ιδέες, κοινωνίες και πολιτισμούς που υπήρξαν πολλές γενιές πριν από μας, διχογνωμούμε για ιστορικά ζητήματα, μας απασχολούν τα μνημονικά τραύματα, αναρωτιόμαστε ποιοι είμαστε, τι θέλουμε, που να πάμε. Αλλά όλα αυτά, και ακόμη περισσότερα, σχετίζονται με κάτι που σπανίως αντιλαμβανόμαστε ως αυτό καθ’ αυτό. Γιατί δεν σκεφτόμαστε την ιστορική συνείδηση ως ενέργεια παρά μόνο όταν υπάρχει κρίση, διακοπή, σύγχυση, δίλημμα. Δεν αντιλαμβανόμαστε τη δυναμική της γιατί τη σχετίζουμε μόνο με το συλλογικό μας παρελθόν, όχι με την ανάγκη του προσανατολισμού μας στο παρόν και στο μέλλον. Χάνουμε από τα μάτια μας τη δομική σημασία που έχει για το σύγχρονο πολιτισμό επειδή την περιορίζουμε στην έννοια της ταυτότητας· επειδή τη συρρικνώνουμε σε ιδεολογία ή σε γνώση ιστορικών δεδομένων· γιατί την ταυτίζουμε με την ιστορική αυτογνωσία, την αυταπάτη δηλαδή ότι η γνώση του παρελθόντος θα μας κάνει σοφότερους στις αποφάσεις μας, ή θα οδηγήσει σε καλύτερο μέλλον. Η ιστορική συνείδηση όμως βρίσκεται πέραν του αληθούς και του ψευδούς, πέραν του καλού και του κακού, πέραν του αντικειμενικού και του υποκειμενικού.
Έχει αλλάξει στην εποχή μας η ιστορική συνείδηση, η σχέση μας με την ιστορία; Αυτό είναι το αφετηριακό ερώτημα. Πολλοί γύρω μας υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι έχουν όλο και λιγότερο συνείδηση της ιστορίας τους, ότι είναι προσανατολισμένοι στο παρόν, ότι η εποχή είναι ανιστορική, ότι ο πολιτισμός μας πάσχει από ιστορική αμνησία. Αλλά την ιστορία δεν πρέπει να την αντιμετωπίζουμε απλώς ως γνώση, μα ως πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσονται οι σκέψεις μας, οι αντιλήψεις μας για το χρόνο, όπου τοποθετούμε τον εαυτό μας. Αυτό είναι σημαντικότερο από τις ιστορικές γνώσεις γιατί πρόκειται για ένα πολιτισμικό πλαίσιο, αναμφίβολα ευρύχωρο, το οποίο καθορίζει τα όρια των σκέψεων και των πράξεων μας και δίνει τονικότητα στις όποιες ιστορικές γνώσεις διαθέτουμε. Επίσης, η ιστορία δεν σημαίνει μόνο ότι κοιτάμε προς τα πίσω, από όπου ενδεχομένως παραδειγματιζόμαστε. Το αναδρομικό βλέμμα μας εξαρτάται από το προδρομικό. Η ιστορική συνείδηση καθορίζεται από τη συνολική σύλληψη του χρόνου. Αυτή αλλάζει, και μαζί της μεταβάλλεται το κέντρο βάρους της ιστορικής συνείδησης.
Η ιστορική συνείδηση έχει κι αυτή την ιστορία της, γιατί το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον αρθρώνονται διαφορετικά σε κάθε εποχή: Άλλοτε σαν ένα διαρκές παρόν, άλλοτε ως ριζική ετερότητα του παρελθόντος. Το μέλλον, όπως και το παρελθόν παίρνουν κατά εποχές, διαφορετικές μορφές. Το μέλλον μπορεί να γίνει κατανοητό ως το τέλος του κόσμου, ως η Αποκάλυψη· μπορεί όπως να πάρει και τη μορφή της ουτοπίας, ή της προόδου. Το παρελθόν πάλι μπορεί να είναι εύθραυστο και αναστρέψιμο, ή αμετάκλητα συντελεσμένο. Μπορεί να καλλιεργεί επαναλαμβανόμενες προσδοκίες διόρθωσης, η να γίνει αντικείμενο αποστασιοποιημένης μελέτης και ερμηνείας. Γι αυτό μέλλον και παρελθόν είναι αντικείμενα διαμάχης, πολύ πιο άτεγκτης, πολύ πιο σκληρής από ότι οι διαμάχες για τα υλικά αγαθά.
Την ιστορική συνείδηση θα την μελετήσουμε λοιπόν εδώ σε σχέση με την Αποκάλυψη, την Ουτοπία και την Ιστορία. Η Αποκάλυψη, σήμερα είναι συνώνυμη μιας μείζονος καταστροφής, υπήρξε για αιώνες, συστατικό στοιχείο της ιστορικής συνείδησης γιατί πρόσφερε μια συνεκτική θέαση της πορείας του κόσμου, από τη δημιουργία του έως τις έσχατες ημέρες, αλλά και κάτι παραπάνω: διαχειριζόταν το τραύμα, την απογοήτευση και την προσδοκία που προέκυπτε από τη συνάντηση των ανθρώπων με την ιστορία. Έχει επηρεάσει βαθειά, τους σύγχρονους τρόπους σκέψης και αναπαράστασης του κόσμου. Είναι μια μορφή ιστορικής συνείδησης, και ένα νήμα μέσα από το οποίο μεταμορφώνεται η ιστορική συνείδηση. Η ιστορία της Αποκάλυψης δεν έχει κλείσει ακόμη. Ως προς την Ουτοπία, σήμερα θεωρείται επίσης μια εξοβελισμένη λέξη, και η ουτοπική σκέψη έχει ενταχθεί στη γενεαλογία του ολοκληρωτισμού. Ωστόσο, η ουτοπία ως εναλλακτικός κόσμος, ως ευτοπία, ή μεταμορφωμένη σε πρόοδο, εξέλιξη, αλλά και δυστοπία, έγινε το πεδίο επεξεργασίας της νεωτερικότητας, αλλά και κριτικής της. Χαρτογράφησε το μέλλον. Τα μεγάλα σχέδια αναμόρφωσης της κοινωνίας, οι θεσμοί, τα τεχνοεπιστημονικά προγράμματα συνελήφθησαν πρώτα ως ουτοπικά σχέδια. Εντός της ουτοπικής σκέψης, όπως θα δούμε, ακούστηκαν και οι φωνές προειδοποίησης για την μετατροπή των ελπίδων σε εφιάλτες. Και αυτή η δυστοπική προφητεία του μέλλοντος δημιούργησε μια στροφή προς την ιστορία. Την ιστορία ως παρακαταθήκη ελπίδων, ως δέσμευση για την αποκατάσταση των αδικιών, την ιστορία ως Θεοδικία. Σ’ αυτή την πορεία η ιστορία μεταμορφώθηκε. Αυτονομήθηκε από το μέλλον, αποκτώντας μια δική της επικράτεια, δηλαδή το παρελθόν∙ επανασυμφιλιώθηκε με το μέλλον και απέκτησε την μετωνυμία της πορείας του κόσμου, έδωσε νόημα στο κόσμο και στις πράξεις των ανθρώπων, αλλά στο τέλος έχασε το δικό της.
Για να μελετήσουμε λοιπόν αυτή την ιστορία της ιστορικής συνείδησης, θα επιχειρήσουμε ένα μακρύ ταξίδι στο χρόνο. Το πρώτο μέρος αφορά την ιστορία του σχηματισμού της ιστορικής συνείδησης από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια έως την αρχή των νεωτέρων χρόνων, όπου Αποκάλυψη, Ουτοπία και Ιστορία συναγωνίζονταν στο σχηματισμό του καινούργιου κόσμου.[2] Στο δεύτερο μέρος θα δούμε την ιστορία να αυτονομείται και να μεταμορφώνεται μέσα από το Διαφωτισμό και την επιστημονική επανάσταση, μέσα από την πρόθεση μετασχηματισμού του κόσμου από την επιστήμη και την τεχνολογία. Και τέλος στο τρίτο μέρος, που αφορά τον εικοστό αιώνα και τις προεκτάσεις του, θα δούμε το παράδοξο της στροφής στην ιστορία μέσα από τους πιο τολμηρούς πειραματισμούς με το μέλλον. Θα δούμε τον εναγκαλισμό με την ιστορία, στο βαθμό που χανόταν το νόημα της. Τη δημιουργία μιας ιστορικής κουλτούρας.
Το βιβλίο αυτό δεν προσφέρεται για βιαστικές και χρησιμοθηρικές αναγνώσεις. Eπιδίωξή του είναι να προκαλέσει τον ήρεμο στοχασμό, και γιατί όχι, την απόλαυση της διανοητικής εξερεύνησης. Όσοι και όσες αποφάσισαν να το διαβάσουν θα πρέπει να φανταστούν τον εαυτό τους να συμμετέχει σε μια παρέα που πορεύεται, παρατηρεί, κοντοστέκεται και σχολιάζει. Ακολουθεί μονοπάτια χορταριασμένα από καιρό, που κάπου χάνονται, κάπου ξαναφαίνονται, κάπου συμπορεύονται ή διασταυρώνονται με άλλα. Η Αποκάλυψη, η Ουτοπία και η Ιστορία, σε εναλλασσόμενες θέσεις και σχέσεις συγκροτούν την πλοκή. Αλλά καθώς το ταξίδι σημαίνει κίνηση και στάσεις, υπάρχει ένα διπλό νήμα που θα ακολουθήσουμε. Το ένα είναι ο χρόνος του σεναρίου, της πλοκής. Τα κεφάλαια ανταποκρίνονται στη ροή αυτού του χρόνου, αλλά δεν παρατάσσονται γραμμικά. Δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι, αλλά οι ποταμοί περιλαμβάνουν ρεύματα, λιμνάσματα, αναστροφές και περιδινήσεις. Το άλλο νήμα είναι τα ερωτήματά μας και η διαδρομή των ερωτημάτων και των ιδεών, της συζήτησης της παρέας. Ταξιδεύοντας στο χρόνο, καλούμαστε να σταθούμε και να στοχαστούμε ένα θέμα, ένα ερώτημα. Όχι μόνο ως προς τα χρονικά του συμφραζόμενα αλλά και ως προς το δικό μας ενδιαφέρον γι’ αυτό. Γιατί το παρελθόν δεν αποτελείται από μια εποχή που ακολουθεί την προηγούμενη. Κάθε εποχή μπορεί να παρομοιαστεί με ένα κομήτη που διασχίζει τον ορίζοντα, αλλά η ουρά του διαχέεται στο χρόνο, αφήνοντας κατάλοιπα σε μεταγενέστερες εποχές, ακόμη και αν η αρχική αιτία έχει παρέλθει. Σε κάθε εποχή φτάνουν λοιπόν ιδέες και τρόποι σκέψης που ανήκουν σε προηγούμενες. Kάθε εποχή δεν διαλέγεται μόνο με το Θεό, όπως έλεγε ο Ράνκε, θέλοντας να τονίσει πως θα πρέπει να κρίνουμε το παρελθόν με τα δικά του κριτήρια∙ ανοίγει επίσης θέματα με τα οποία διαλεγόμαστε ακόμη. Σύμφωνα με τον Μπένγιαμιν, ο στοχασμός συνεπάγεται όχι μόνο τη ροή των σκέψεων, αλλά επίσης την ανακοπή τους, την προσωρινή παύση, εκείνη τη στιγμή δηλαδή που η σκέψη ξαφνικά σταματά σε ένα συνδυασμό έμφορτο έντασης και τον αποσπά από τις συνέχειες και τα ιστορικά του συμφραζόμενα, έτσι ώστε να τον αποκρυσταλλώσει σε ένα ξεχωριστό αντικείμενο ενδιαφέροντος.
Κάπως έτσι συγκροτήθηκαν οι σταθμοί του ταξιδιού, τα κεφάλαια του βιβλίου. Αυτή η απόσπαση από τις συνέχειες και από τη γραμμικότητα του χρόνου, στην οποία το ένα γεγονός έπεται του άλλου και η μία σκέψη προϋποθέτει την προηγούμενή της, είναι αναγκαία γιατί μπορεί να συνδυάσει όχι μόνο παρελθόντα γεγονότα και σύγχρονες ερμηνείες, αλλά προβλήματα που ανήκουν σε διαφορετικές χρονικότητες, και τα οποία δεν μπορούν να αναδειχθούν παρά στο βαθμό που απελευθερώνονται από τις χρονικές τους συντεταγμένες. Ο ιστορισμός μας έχει επιβάλλει έναν τρόπο σκέψης από τον οποίο χρειάζεται να καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για να απελευθερωθούμε και να γίνουμε ικανοί να διακρίνουμε διαφορετικές συνδεσμολογίες ανάμεσα στα παρελθόντα και στα παρόντα.
Η εξάρτηση του παρελθόντος από το μέλλον, είναι κάτι που η γενιά των ιστορικών που άρχισαν να διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους στις ανταύγειες του ουτοπικού 1968 και στην ατμόσφαιρα των συλλογικών ελπίδων εκείνης της εποχής, που άρχισαν να ενδιαφέρονται για την μελέτη της ιστορίας στα χρόνια της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης για να καταλάβουν που φτάσαμε, που θέλουμε να πάμε και πώς, το γνωρίζει καλά∙ ακόμη κι αν διστάζει να το ομολογήσει, ή ακόμη κι αν καταδικάζει τα νεανικά της φτερουγίσματα. Όσοι γοητευτήκαμε εκείνα τα χρόνια από τη μελέτη της ιστορίας και αποφασίσαμε να της αφιερωθούμε, και όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στις άλλες δυτικές χώρες, το κάναμε γιατί πιστεύαμε ότι έτσι θα φωτιζόταν ένας δρόμος για ένα καλύτερο μέλλον. Ότι η γνώση της ιστορίας κάνει τις κοινωνίες σοφότερες και καλύτερες. Ότι το παρελθόν ήταν μια κιβωτός που διέσωζε σπόρους που θα μπορούσαν να βλαστήσουν στο μέλλον. Η τελεολογία της προόδου ήταν το υφάδι της σκέψης μας. Το πεδίο των εμπειριών μας συναντούσε τον ορίζοντα των προσδοκιών μας. H σημερινή κρίση προκάλεσε την κατάρρευση αυτής ακριβώς της σχέσης, και αυτή θα είναι η πιο σημαντική της και μακροπρόθεσμη συνέπεια. Δεν είναι η πρώτη φορά, φυσικά που συμβαίνει μια παρόμοια κατάρρευση. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, μετά από 100 χρόνια ευρωπαϊκής ειρήνης ήταν το πρώτο σοκ της ευρωπαϊκής ιστορικής συνείδησης. Ακολούθησε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, του οποίου η βαρβαρότητα έδειξε ότι τίποτε δεν εγγυόταν πλέον την πρόοδο και την αισιοδοξία.
Σήμερα το αίσθημα απειλής και φόβου για το μέλλον, είναι τόσο ευρύ ώστε απέσπασε την έννοια της ελπίδας από την ιδιότητα της μελλοντικότητας. Η ίδια η έννοια του μέλλοντος είναι σε κρίση, συμπαρασύροντας μαζί και το παρελθόν. Η κοινωνία του ρίσκου, σημαίνει ότι η διακινδύνευση έγινε σταθερό χαρακτηριστικό της μελλοντικότητας. Αν δούμε το φόβο από την οπτική της μακράς διάρκειας, ήταν κάτι εμπεδωμένο στις προνεοτερικές κοινωνίες με εικόνες που αντλούνταν από την Αποκάλυψη. Τιθασεύτηκε από τον Διαφωτισμό και την συνακόλουθη εκκοσμίκευση της σκέψης, για να γίνει ξανά δομικό στοιχείο της σύγχρονης κοινωνίας με απειλές που προέρχονται πλέον από τις ίδιες τις δικές της επιδιώξεις: από το εργαστήριο, όπως η πυρηνική ενέργεια και τα βιολογικά όπλα, από το σώμα και την ιατρική του διαχείρηση, από την επίδραση των ανθρώπινων πράξεων πάνω στο περιβάλλον, όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η καταστροφική μεταβολή του κλίματος του πλανήτη. Η επανάκαμψη του φόβου δεν ήταν παράλληλη με την υποχώρηση της αισιοδοξίας. Γεννήθηκε μέσα από αυτήν όπως η δυστοπία μέσα από την ουτοπία, ως το κακό που αποτελεί την άλλη πλευρά του καλού. Αυτή η εναλλαγή αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας, παντοδυναμίας και αδυναμίας, φόβου και ελπίδων αποτυπώθηκε στις μεταμορφώσεις της ιστορικής μας συνείδησης που θα μελετήσουμε εδώ.
Περιεχόμενα
Προοίμιο
1
Εισαγωγή
Η αρχιτεκτονική του χρόνου
Τα καθεστώτα ιστορικότητας • Τι κοινό μεταξύ ουτοπίας και ιστορίας;
Πώς σχετίζονται Αποκάλυψη και ουτοπία; • Η αναμενόμενη Χιλιετία • Χρόνος και καιρός
Ο λόγος περί εσχάτων ημερών • Η δόμηση του ιστορικού χρόνου
Μέρος Πρώτο
Αποκάλυψη
2
Πώς η ιστορία μετασχηματίζεται σε προφητεία
Ιστορία και αντι-ιστορία • Το βιβλίο του Δανιήλ • Η συμβολική γλώσσα της ιστορίας•
Αναδρομικές προφητείες • Έλληνες ιστορικοί • Ρωμαϊκή κοσμοθεώρηση •Υπονομευτική εσχατολογία•
Διαφορετικές λειτουργίες του ιστορείν
3
Εξηγεί η ιστορία την προφητεία, ή η προφητεία την ιστορία;
Το αποκαλυπτικό φαντασιακό• Χριστιανικός λόγος-ρωμαϊκή ράβδος •
Θεολογία της εξουσίας• Η γέννηση του ιστορικού χρόνου•
Κατά χριστιανών
4
Ο θαυματουργικός ρεαλισμός
Αντί του μαγικού ρεαλισμού• Η χριστιανική εσχατολογία •Το τέλος του αρχαίου κόσμου•
Στη σκιά του Αντίχριστου • Εάλω η Πόλις • Άλωση και Συντέλεια•
Συνέπειες ενός χαμένου ραντεβού • Ο γήινος παράδεισος •
1492: Νέος κόσμος • Η κυριαρχία στον χρόνο
5
Η διόρθωση της Ιστορίας
Η συνάντηση με το κακό • Αποκάλυψη και τραύμα • Πάλι με χρόνους με καιρούς…
Προφήτες της εξέγερσης • Προφητική θέαση του παρελθόντος
6
Πώς αποκτούν νόημα τα ιστορικά γεγονότα;
Δυο τύποι ιστορικής αντίληψης • Translatio imperii • Το βαθύ κείμενο•
Επαγγελία και εκπλήρωση • Προτύπωση • Η Νευτώνεια ιστορία•
Σχόλιο: H προτύπωση στη νεοελληνική ιστοριογραφία
7
Η Αποκάλυψη εδώ και τώρα
Μεταρρύθμιση και ιστορία • Η θεολογία της εξέγερσης•
Η αποκαλυπτική συνείδηση στις δυο ακτές του Ατλαντικού •
Ο επαναστατικός χρόνος • Ιστορία ερχόμαστε!
Μέρος Δεύτερο
Ουτοπία
8
Αναδόμηση του χρόνου και ανάδυση νέας συνείδησης
Η απόδραση από την αμφισημία • Ο δεύτερος θάνατος του Αδάμ• Η εμφάνιση του Μεσαίωνα •
Ο χρόνος του ταξιδιώτη •Η επανάσταση των ιστορικών • Η στροφή στην ιστορική προοπτική•
Το πολιτικό διακύβευμα
9
Το διαζύγιο Ιστορίας και Ουτοπίας
H ιστορία μέσα στην ουτοπία• Τοπολογία του διλήμματος: κριτική εντός ή εκτός εξουσίας;
Η επιλεκτική ανάγνωση των ουτοπιών • Η αναδυόμενη Ατλαντίδα της επιστήμης•
Η ουτοπία ως διακοπή της ιστορίας • Επαναλαμβανόμενη εμπειρία•
Επανάληψη και Τύχη • Η κατάφαση στις ατελείς παραδόσεις•
Ρεπουμπλικανική ουτοπία
10
Ευχρονία και Πρόοδος
Μια νέα συνάντηση με το μέλλον • Η κοινωνία ως προϋπόθεση•
Σωτηρία ή βαθμιαία βελτίωση; • Από τη Σωτηρία στην Πρόοδο•
• Η ιστορία ως εξιστόρηση των αλλαγών
11
Ιστορία με κεφαλαίο
Η υποστασιοποίηση και το αίνιγμα της ιστορίας • Τελεολογία• Ιστορία με κατεύθυνση παρά την ετερογονία των σκοπών •Η Ιστορία ως πορεία και ως γνώση της πορείας •
Η ιστορία ως υποκείμενο εξελίξεων• Βούληση ή αναγκαιότητα;
12
Στον αστερισμό της εξέλιξης
Η εξελικτική βιολογία συναντά την ιστορία• Ευγονική •Φυλετική ιστορία•
Το σχίσμα ιστορίας – προϊστορίας (και η πιθανότητα μεταϊστορίας) •
Πως η εξέλιξη δημιούργησε ιστορία
13
Ο ιστορισμός, ανάμεσα στο έθνος και στο Θεό
Εθνική συνείδηση •Ο Θεός και η ιστορία •Συντηρητισμός και παθητικότητα•
Η ιστορία ως Θεοδικία• Θεολογική αμφισβήτηση του ιστορισμού
14
Μετασχηματιστικές επιστήμες
Η γένεση ενός καινούργιου κόσμου • H εξίσωση της ευτυχίας•
Η λατρεία της μηχανής και η απαξίωση της ιστορίας•
Για μια νέα δυναμική ιστορία• Ιστοριογραφία και τέχνη
15
Αντιμέτωπες ουτοπίες- Αμφίθυμες ιστορίες
Οι μηχανές και ο κήπος •Ο σχεδιασμός των πόλεων •Οι κοινωνικές επιστήμες•
Διαβάζοντας αναδρομικά την ιστορία •Το όχι ακόμη
Μέρος τρίτο
Ιστορία
Αναζητώντας έναν τόπο για την ελπίδα
16
Επανάσταση και δυστοπία
Νεωτερικότητα στα άκρα •Οι μπολσεβίκοι ουτοπιστές •Πειραματισμοί με το παρελθόν •
Ο καινούργιος άνθρωπος•Φωνές από τα σπλάχνα του Λεβιάθαν •
Πρόοδος χωρίς ιστορία• Διασώζοντας την ιστορία
17
H ιστορία ως απόδοση δικαιοσύνης
Ο Άγγελος της Ιστορίας στη θύελλα της καταστροφής•
Η Μεσσιανική δύναμη της ιστορίας• Η δημόσια δέσμευση στην ιστορική μνήμη•
Να σκεφτούμε το παρελθόν μέσα από τις ζωές των μανάδων μας
18
Τελεολογία, Εσχατολογία και Ιστορία χωρίς νόημα
Αυτονομία και ετερονομία •Ο Αντίχριστος ως αμφισημία της νεοτερικότητας• Η αρνητική συνείδηση•
Ο πάνοπλος προφήτης μετά τους δίδυμους πύργους• Μεσσιανικότητα χωρίς Μεσσία•
Από τo νόημα της ιστορίας, στην ιστορία χωρίς νόημα• Ο θάνατος του υποκειμένου•
Και η σχέση πολιτικής και ιστορίας;
19
Από την αναμονή στην ανάμνηση
Το παρελθόν ως ουτοπία και η επιθυμία της ιστορίας• Η επιθυμία της επιθυμίας•
Από την ουτοπία στις ουτοπίες και από την ιστορία στις ιστορίες•
Η μετάβαση στον μεταμοντερνισμό• H παρελθοντικότητα
•Η στροφή στην ιστορική εμπειρία
20
Άλλαξε το παρελθόν στα τέλη του εικοστού αιώνα;
Η ανάδυση της μνήμης• Γιατί ξεχνάμε; •Η πολιτικοποίηση της μνήμης•
Από το γεγονός στην εμπειρία• Ανάκληση των νησίδων οικειότητας•
Κριτική της μνήμης• Η ανανεωμένη νοσταλγία•
H διαπραγμάτευση του τραύματος•
Ο πύργος της Βαβέλ και το Σινικό τείχος
21
Ιστορίες για το Τέλος της Ιστορίας
Τέλος της πολιτικής• Η αρχαιολογία του τέλους• Η εκπνοή της ιστορικής συνείδησης•
Η εξάντληση του νοήματος της Ιστορίας• Η διαχείριση του μέλλοντος αλλάζει χέρια
22
Έξοδος
Τι θα είναι οι άνθρωποι στο μέλλον; • Τα όρια της ανθρωπινότητας• Cyber-culture ουτοπία•
Η βιοκλιματική Αποκάλυψη• Χωρίς ελπίδα δεν υπάρχει ιστορία
--------------------------------------------------------------------------------
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου