εάν οι άνθρωποι επιθυμούν να είναι ελεύθεροι...
Στην παιδική ηλικία η απελευθέρωση είναι μια προσπάθεια να φτάσουμε στο βάθος των πραγμάτων ή "πίσω από τα πράγματα": γι' αυτό κατασκοπεύουμε τις αδυναμίες όλων, πράγμα για το οποίο, όπως είναι γνωστό, τα παιδιά έχουν σίγουρο ένστικτο· γι' αυτό μας αρέσει να σπάζουμε πράγματα, να ανασκαλεύουμε κρυφές γωνιές, να ερευνούμε καθετί καλυμμένο ή αποσυρμένο, και δοκιμάζουμε τον εαυτό μας σε όλα. Όταν κάποτε φτάσουμε σ' αυτό που υπάρχει "πίσω" από τα πράγματα, ξέρουμε πως είμαστε ασφαλείς· αν έχουμε καταλήξει στο ότι, για παράδειγμα, το μπαστούνι είναι πολύ αδύναμο για την απείθειά μας, τότε δεν το φοβόμαστε πια, "έχουμε παραμεγαλώσει γι' αυτό".
Ο Στίρνερ και ο Μοναδικός του και πάλι, για την παιδική ηλικία και την αταραξία, την απάθειά της,
τη χρονική της απόσταση από τον "σκληρό αγώνα ζωής και θανάτου με το
λογικό" των ενηλίκων. Τον αγώνα που μπήκαμε κάποτε, καθώς έπηζε το μυαλό,
καθώς μας αποχαιρετούσε "η δύναμη της εναντίωσής μας, η υπεροχή της
δύναμής μας, το αήττητό μας". Πήγα προχθές στην τράπεζα, ένα παιδί
ξέφυγε από τη μάνα του και περιφερόταν τραγουδώντας και χοροπηδώντας
ανάμεσα σ' αιχμάλωτους της κοινής λογικής. Κάποια στιγμή έπεσε κάτω,
κυλιόταν στο δάπεδο, το ζήλεψα, με φαντάστηκα στη θέση του αλλά δεν το
μιμήθηκα, παρέμεινα δέσμιος της λογικής, συναλλασσόμενος μπατίρης.
Σ' ένα αυτοβιογραφικό παραμύθι με τίτλο τα Τρυφερά Χρόνια ενός Μάγου, ο Hermann Hesse παραδέχεται τη σχέση που είχε αναπτύξει παιδί με το ανθρωπάκι "ένα απειροελάχιστο, φαιόχρωμο σκιώδες ον, ένα ανθρωπάριο, φάντασμα ή στοιχειό, άγγελος ή δαίμονας που παρουσιαζόταν πότε πότε μπροστά του, στον ύπνο ή τον ξύπνιο του κι ήταν τότε υποχρεωμένος να το ακολουθήσει, μια υποχρέωση πιο βαριά απ' αυτή που είχε απέναντι στους δικούς του, απέναντι στη λογική, συχνά μάλιστα πιο επιτακτική κι από το φόβο". Έτσι τα έγραψε ο Hesse, σε πρώτο πρόσωπο, γι' αυτό το ανθρωπάκι που τον καθοδηγούσε όταν ήταν παιδί. Σήμερα κάποιοι ειδικοί θα μπορούσαν να διαγνώσουν πρώιμη σχιζοφρένεια σ΄ένα παιδί σαν τον μικρό Hermann. Πάντως το ανθρωπάκι δεν τον συντρόφευε αδιάλειπτα:
Μόνο που δυστυχώς το ανθρωπάκι δεν ήταν πάντοτε παρόν κι όταν έλειπε, έλειπε κι από τις πράξεις μου η φυσικότητα και η αναγκαιότητα· τότε τα πάντα μπορούσαν να είναι και διαφορετικά, τότε για το κάθε μου βήμα υπήρχε η δυνατότητα της πράξης ή της παράλειψης, του δισταγμού, της σκέψεης. Όλα τα καλά, τα χαρωπά, τα ευτυχή βήματα της τότε ζωής μου έγιναν όμως χωρίς την παραμικρή σκέψη. Το βασίλειο της ελευθερίας είναι μαζί και βασίλειο της αυταπάτης, ίσως.
Η ελευθερία σαν αυταπάτη και σαν ουτοπία έδωσε νόημα στο θέρος του μπλογκ MHNYMAL. Οι θερινοί ύμνοι εις την ελευθερίαν και εις την ουτοπίαν αυτής, που ξεκίνησαν με αφορμή το τέλος της απεργίας πείνας του Σακκά, διακόπτονται βίαια από τις δολοφονικές σταγόνες μιας προαναγγελθείσας βροχής. Το ξέραμε, άλλωστε. Έτσι γίνεται πάντα. Στην πραγματικότητα η ξεκαλοκαιρία συμβαίνει προδιαγεγραμμένα αργά, σταδιακά. Όπως η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην επόμενη. Η βιαιότητα χαρακτηρίζει μάλλον την συνειδητή πρόσληψη αυτών των αλλαγών. Κι ο Hesse, που ήθελε να γίνει μάγος, δεν έγινε ποτέ:
Ήδη ο άπειρος, μυριόπτυχος κόσμος του εφικτού περιοριζόταν, κερματιζόταν σε περιοχές, περιφρασσόταν. Σιγά σιγά το παρθένο δάσος των ημερών μου άλλαζε όψη, ξεψυχούσε ο παράδεισος γύρω μου. Αλλά κι εγώ δεν έμεινα απαράλλαχτος, πρίγκιπας και βασιλιάς στη χώρα του εφικτού, δεν έγινα μάγος, άρχισα να μαθαίνω αρχαία ελληνικά, σε δυο χρόνια θα έρχονταν και τα εβραϊκά, σε έξι χρόνια θα ήμουν φοιτητής.
Αυταπάτη ή ουτοπία... "Η διατύπωση του ερωτήματος "τι είναι η ελευθερία;" φαίνεται να μας βυθίζει στην απόγνωση". Μ' αυτή τη φράση ξεκινά ένα σύντομο κείμενο της Hannah Arendt με τίτλο το ίδιο ερώτημα, όπου εξηγεί πώς η "εσωτερική ελευθερία" που (υποστήριξε ότι) βίωνε στην παιδική του ηλικία ο Hermann Hesse, η ελευθερία του "μύχιου κόσμου" είναι το αντίθετο της ελευθερίας σαν αιτίας ύπαρξης ή σκοπού της πολιτικής. Η Arendt εντοπίζει στην όψιμη αρχαιότητα, και στον Επίκτητο, την ανακάλυψη "της εσωτερικότητας ως χώρου απόλυτης ελευθερίας". Αλλά επιμένει ότι "ο άνθρωπος δεν θα είχε την παραμικρή ιδέα για την εσωτερική ελευθερία αν δεν θα είχε πρώτα γνωρίσει εμπειρικά μία κατάσταση ελευθερίας που ήταν μία απτή εγκόσμια πραγματικότητα". Ο Επίκτητος, ο Παύλος, ο Αυγουστίνος και η χριστιανική ιδέα για τη δύναμη της θέλησης εξομοιώνουν την ελευθερία με την ανθρώπινη ικανότητα της βούλησης. Όμως,
Στις ανθρώπινες καταστάσεις που καθορίζονται από το γεγονός ότι στη γη δεν ζει ο άνθρωπος αλλά ζουν άνθρωποι, η ελευθερία και η κυριαρχία ταυτίζονται τόσο λίγο ώστε ούτε καν μπορούν να υφίστανται ταυτοχρόνως. Όποτε οι άνθρωποι επιθυμούν να είναι κυρίαρχοι πρέπει να υποτάσσσονται στην καταπίεση της βούλησης, είτε πρόκειται για την ατομική βούληση με την οποία εξαναγκάζω τον εαυτό μου, είτε για τη "γενική βούληση" μιας οργανωμένης ομάδας. Εάν οι άνθρωποι επιθυμούν να είναι ελεύθεροι, τότε είναι σίγουρο ότι πρέπει να αποκηρύξουν την κυριαρχία.
Αν σήμερα δεν καταφέρνουμε να αισθανθούμε ελεύθεροι, αν η ανακάλυψη της αυταπάτης της εσωτερικής ελευθερίας μάς παρασύρει από τον τρόμο στην κατάθλιψη, αιτία πριν απ' όλα είναι η αδυναμία μας να αποκηρύξουμε την κυριαρχία. Όσο δεν καταφέρνουμε, θα πει δεν επιθυμούμε, κάτι τέτοιο, η ελευθερία θα διαφημίζεται αναίσχυντα και θα προσφέρεται δελεαστικά από τραπεζικά ιδρύματα και άλλες φατρίες της κυριαρχίας. Διαφορετικά, όπως γευτήκαμε σε προηγούμενη ανάρτηση των θερινών ύμνων εις την ελευθερίαν και εις την ουτοπίαν αυτής, ενώ τίποτα δεν μαρτυρά μια νέα ουτοπία, ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο κοντά, εξαιτίας αυτού του τίποτα, το νησάκι της ουτοπίας και ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο βέβαιη η αποβίβασή μας στις ακτές του. Διαφορετικά, λοιπόν, ας ετοιμαστούμε για θαύματα. Η Arendt, που θεωρούσε τη συνταύτιση ελευθερίας και κυριαρχίας σαν "την πιο ολέθρια και επικίνδυνη συνέπεια της εξομοίωσης ελευθερίας και ελεύθερης βούλησης", μας συγκινεί με τη διαπίστωσή της ότι
Είναι μια παρακαταθήκη του ρεαλισμού, και σε καμία περίπτωση δεισιδαιμονία, να αναζητούμε το απροσδόκητο και το απρόβλεπτο, να είμαστε προετοιμασμένοι για "θαύματα" και να τα αναμένουμε στη σφαίρα του πολιτικού. [...] Η αποφασιστική διαφορά μεταξύ των "άπειρων απιθανοτήτων" στις οποίες εδράζεται η ζωή μας πάνω στη γη και του θαυμαστού χαρακτήρα που είναι εγγενής σε όσα συμβάντα καθίδρυσαν την ιστορική πραγματικότητα είναι ότι, στη σφαίρα των ανθρώπινων υποθέσεων, γνωρίζουμε τον δημιουργό των "θαυμάτων". Είναι οι άνθρωποι οι οποίοι τα επιτελούν - οι άνθρωποι που επειδή δέχτηκαν το διττό χάρισμα της ελευθερίας και της πράξης μπορούν να δημιουργήσουν μια δική τους πραγματικότητα.
Προς το παρόν, έρμαια των πεπερασμένων πιθανοτήτων ενός στατιστικού τραγέλαφου, αναμασάμε την κρίση μας. Η κρίση διαπερνά και καθορίζει κάθε σκέψη, κάθε πράξη, κάθε διαμαρτυρία, κάθε ελπίδα, μα κανένα θαύμα, καμιά ουτοπία. Η κρίση σαν ομίχλη μάς εμποδίζει να δούμε πόσο κοντά είμαστε στην ακτή που, αν την πεθυμούσαμε στ' αλήθεια, θα μας ζάλιζαν κιόλας οι ευωδιές τής χλωρίδας της. Μα δεν μπορεί να περνά η ζωή διαβαίνοντας κι επιβεβαιώνοντας θανάτους. Θ' αρκούσε να το νιώσουμε πως είμαστε το στατιστικό λάθος. Έλα. Λέξεις είναι στην οθόνη, άυλα πλάσματα πλαστικού πληκτρολογίου. Τι να λέμε. Και ποιος τα έλεγε αυτά πριν από 30 χρόνια;:
Ο τρόπος κατανόησης της παρούσας κρίσης είναι αυτός καθεαυτός ένα από τα ζητούμενα. Πράγματι, αυτή η κρίση, μόνο και μόνο από την υπόστασή της, βάζει σε αμφισβήτηση την ορθότητα των προηγούμενων πολιτικών, την προτεραιότητα της οικονομικής διάστασης, τη νομιμότητα της κυρίαρχης ιδεολογίας και του κυρίαρχου πολιτικού προσωπικού, είτε αυτό είναι δεξιό είτε αριστερό. Γιατί η κρίση κάνει πρόδηλο ότι η λειτουργία της οικονομίαςόχι μόνο δεν ελέγχεται αλλά ούτε καν γίνεται κατανοητή από τους ηγέτες και τους διεκπεραιωτές της. Οι κοινωνίες μας δεν κυριαρχούν πάνω στο μέλλον τους. Ενώ ζούμε την αποδιάρθρωση αυτού του μέλλοντος, ταυτόχρονα μας υπόσχονται πως αύριο θα ξαναβρούμε τις ελπίδες της προηγούμενης δεκαπενταετίας, που στο μεταξύ έχουν διαψευσθεί. Όλες οι κυρίαρχες ιδεολογίες συνασπίζονται για να μας εμποδίσουν να δούμε την κρίση σαν το τέλος της βιομηχανιστικής εποχής και την ενδεχόμενη αρχή μιας άλλης, θεμελιωμένης σε κάποια διαφορετική ορθολογικότητα, διαφορετικές αξίες, σχέσεις, ζωή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου