,Η εξατομίκευση ως χειροτεχνημενη βιογραφία

 Η ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗ ΩΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΗΜΕΝΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΛΛΑ  Από τον                          Ulrich Beck 

Η Επινόηση του Πολιτικού

Για του μια θεωρία του  εκσυγχρονισμού

Πρόλογος: ΝΙΚΟΣ ΚΟΤΖΙΑΣ

«ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ» - Α. Α. ΛΙΒΑΝΗ 1996 

Το πρωτοδιαβασα πριν 27 περίπου χρόνια .( Ακόμα το θυμάμαι σε κάποια σημεία.Μαζι με τα βιβλία του Γκίντενς εξηγούν πολλά από το Τώρα ,) 

Εξατομίκευση Περί της αξίωσης νεωτερικότητας

«Εξατομίκευσης δεν σημαίνει αυτό που πολλοί νομίζουν ότι ση μαίνει, προκειμένου να μπορούν να θεωρούν ότι δεν σημαίνει τίποτα - για παράδειγμα δεν σημαίνει ατομικοποίηση, απομό νωση, μοναξιά, το τέλος κάθε είδους κοινωνίας, έλλειψη σχέσεων •   επίσης ακούμε συχνά τη θέση, που οφείλουμε να αναιρέσουμε, ότι πρόκειται για χειραφέτηση, για αναβίωση του αστικου ατομικισμού μετά το θάνατό του. Αν όμως όλα αυτά είναι σκόπιμες παρανοήσεις, τι θα πρέπει να υποθέσουμε ότι σημαίνει τελικά;

• Εξατομίκευση» σημαίνει, πρώτον, την αποδιάρθρωση και δεύτερον, την αντικατάσταση των βιομηχανικοκοινωνικών μορφων ζωής μέσω άλλων, στις οποίες τα μεμονωμένα άτομα πρεπει να κατασκευάσουν, να σκηνοθετήσουν, να συρράψουν τη βιογραφία τους.                                        Εξ ου και ο όρος «εξατομίκευση».                              Και τα δύο η αποδιάρθρωση και η αντικατάσταση, με τα λόγια του Γκίντενς «disembedding» και «reembedding» * - δεν συντελούνται τυχαία, δεν συντελούνται ατομικά, εθελοντικά, μέσω διαφορετικών ιστορικών συνθηκών, αλλά μαζί και στο κοινωνικοκρατικό πλαίσιο της αναπτυγμένης κοινωνίας της εργασίας, όπως αυτη διαμορφώθηκε σε πολλές δυτικές βιομηχανικές χώρες, από τη δεκαετία του '60.

Ως εικόνα της βιομηχανικής κοινωνίας σκεφτόμαστε συλλογικές μορφές ζωής που μπαίνουν η μία μέσα στην άλλη, σαν τις ρώσικες κούκλες. Η κοινωνική τάξη προϋποθέτει την πυρηνική οικογένεια, τούτη προϋποθέτει τους ρόλους των δύο φύλων, αυτοί τον καταμερισμό της εργασίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, κι αυτός ο τελευταίος το γάμο. Συγχρόνως, οι κοινωνικές τάξεις νοούνται ως το άθροισμα των καταστάσεων των πυρηνικών οικογενειών, οι οποίες είναι μεταξύ τους ίδιες και οριοθετούνται απέναντι σε άλλες «χαρακτηριστικές για μια κοινωνική τάξη καταστάσεις πυρηνικών  οικογενειών (191 )π.χ του ανώτερου   κοινωνικού στρώματος). Επίσης, για τον εμπειρικό ορισμό της έννοιας της τάξης χρησιμοποιείται το οικογενειακό εισόδημα διάβαζε, το εισόδημα της λεγόμενης «κεφαλής της οικογένειας - ένας ουδέτερος όρος, που όμως στην πραξη  μεταφράζεται με ξεκάθαρα αρσενικό τρόπο.          Γι' αυτό και η γυναικεία απασχόληση δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη ή «παραγκωνίζεται"  στην ταξική ανάλυση. Για να το πούμε αντίστροφο. Όποιος παίρνει κάθε φορά ως βάση χωριστά το ανδρικό από το γυναικείο εισόδημα, είναι αναγκασμένος να κατασκευάσει την εικόνα μιας διασπασμένης κοινωνικής δομής, η οποία δεν μπορεί πια να εννοποιηθεί σε κάποια «εικόνα των τάξεων» που να περιλαμβάνει τις γυναίκες. Αυτά είναι απλώς παραδείγματα για το ότι οι βιομηχανικοκοινωνικές κατηγορίες της κατάστασης και του τρόπου ζωής προϋποθέτουν, κατά συγκεκριμένο τρόπο, τον εαυτό τους. Με επίσης συγκεκριμένο τρόπο αποδιαρθρώνονται και αντικαθίστανται συστηματικά -- αυτό μας λέει η θεωρία της εξατομίκευσης.

Στη θέση τους δεν μπαίνει λοιπόν το τίποτα (αυτή ακριβώς είναι η δυσμενής κατάσταση που υπογραμμίζουν οι περισσότερες αναιρέσεις της θεωρίας της εξατομίκευσης), αλλά μια άλλη μορφή του τρόπου ζωής και της διαμόρφωσής της, η οποία εξ ου και ο όρος «εξατομίκευση»- δεν είναι πια «εγκατεστημένη» δεσμευτικά στις παραδοσιακές προδιαγραφές, αλλά στηρίζεται κ σε κοινωνικοκρατικές ρυθμίσεις.                    Τούτες προϋποθέτουν, όμως, το άτομο ως δρώντα κατασκευαστή, ισορροπιστή και σκηνοθέτη της βιογραφίας του, της ταυτότητάς του, της κοινωνικής που δικτύωσης, των δεσμών, των πεποιθήσεων. Ειπωμένο απλά, εξατομίκευση» σημαίνει αποσύνθεση των βιομηχανικοκοινω νικών αυτονόητων, καθώς και την ανάγκη να βρει κανείς και να επινοήσει για τον εαυτό του και με τους άλλους νέα «αυτονόητα -». Καθένας που έχει δει ταινίες του Τσάρλι Τσάπλιν και του Γούντι Άλεν γνωρίζει ότι κάτι τέτοιο προκαλεί κάποιες φασαριες.

Ας το ξαναπούμε με άλλη διατύπωση: Η γκρίνια γύρω απο εξατομίκευση, η οποία είναι τώρα στη μόδα, η επίκληση των ( 192)«συναισθημάτων του εμείς», η οριοθέτηση απέναντι στους ξενους, το χάιδεμα της οικογένειας και της αλληλεγγύης, με τη νέα θεωρητική ορολογία ο «κοινοτισμός», προπαγανδίζονται υπό την προϋπόθεση της συντελεσμένης εξατομίκευσης, είναι συνήθως αντιδράσεις στη βίωση του αβίωτου χαρακτήρα της εξατομίκευσης που παίρνει χαρακτηριστικά στερούμενα νομικής επιταγής.

Άλλη μια φορά. Η εξατομίκευση δεν στηρίζεται στην ελεύθερη απόφαση των υποκειμένων. Για να το πούμε με τα λόγια του Ζαν-Πολ Σαρτρ, οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι στην  εξατομίκευση.                                                                    Η εξατομίκευση είναι μια αναγκαιότητα, μια πα ράδοξη ωστόσο αναγκαιότητα της κατασκευής, της αυτοδιαμόρφωσης, της αυτοσκηνοθεσίας όχι μόνο της βιογραφίας μας, αλλά και των δεσμών και των δικτυώσεών της, κι αυτό εντός των αλλαγών των προτιμήσεων, των αποφάσεων και των φάσεων της ζωής, αλλά πάντως σε συνθήκες και υπό τις προϋποθέσεις του κοινωνικοκρατικού πλαισίου, όπως το εκπαιδευτικό σύστημα (η απόκτηση εκπαιδευτικών τίτλων), η αγορά εργασίας, το εργασιακό και κοινωνικό δίκαιο, η αγορά κατοικιών κ.λπ.                                                 Επίσης, ο παραδοσιακός γάμος και η οικογένεια εξαρτώνται πια από αποφάσεις, πρέπει να βιωθούν με όλες τους τις αντιφάσεις ως προσωπικό ρίσκο.

• Εξατομίκευση» σημαίνει λοιπόν: Η φυσιολογική βιογραφία γίνεται επιλεγμένη βιογραφία, γίνεται «χειροτεχνημένη βιογραφία» (Ρόναλντ Χίτσλερ). Αυτό που ένας άνδρας και μια γυναίκα ήταν και ταυτοχρόνως είναι, σκέπτονται, κάνουν, καθορίζεται από την ατομικότητα του καθενός. Τούτο δεν έχει αναγκαστικά να κάνει με το θάρρος της γνώμης και την προσωπικότητα, αλλά με τις θρυμματισμένες επιλογές και την ανάγκη να μετατρέψει κανείς αυτές τις ξένες-οικείες επιλογές σε μια «ενότητα» για τον εαυτό του και τους άλλους.

Πώς πρέπει τώρα να σκεφτόμαστε τη σχέση μεταξύ εξατομίκευσης και κοινωνικού κράτους, εξατομίκευσης και δικαιικά εξασφαλισμένης αγοράς εργασίας; Ένα παράδειγμα μπορεί να το αποσαφηνίσει, το παράδειγμα της επαγγελματικής σταδιοδρομίας - για τους άνδρες είναι αυτονόητη, για τις γυναίκες δεν είναι, συνεχίζει να μην είναι! Παρ' όλα αυτά, σε όλες τις βιομηχανικές χώρες οι μισές τουλάχιστον- γυναίκες αυτοαπασχολουνται επαγγελματικά•  όλο και περισσότερες ακόμα και όταν έχουν παιδιά. Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι η γενιά των γυναικών που μεγαλώνουν τώρα θεωρεί το επάγγελμα και τη μητρότητα ως  αυτονόητες επιλογές στη ζωή. Αν η κίνηση οδηγεί στην επαγγελματική απασχόληση και των δύο φύλων, θα πρέπει σήμερα και στο μέλλον να συναρμοστούν και να συνδυαστούν δύο                   ξεχωριστές σταδιοδρομίες - εκπαίδευση, επάγγελμα, καριέρα στη μορφή της «πυρηνικής οικογένειας».

Παλαιότερα κυριαρχούσαν παραδοσιακοί κανόνες γάμου και επιταγές (όπως η αδυναμία διάλυσης του γάμου, τα καθήκοντα της μητέρας κ.λπ.). Τούτα στένευαν μεν τα περιθώρια κίνησης, όμως επενεργούσαν δεσμευτικά, δημιουργούσαν (συχνά αναγκαστικά) κοινά στοιχεία μεταξύ των ατόμων. Αντίθετα, σήμερα δεν είναι ότι δεν υπάρχουν καθόλου προκαθορισμοί, αλλά υπάρχουν επιταγές με αντίστροφα πρόσημα: Να οικοδομήσει και να ακολουθήσει ένα άτομο, ακόμα και ως γυναίκα, μια δική του εκπαιδευτική και επαγγελματική καριέρα, γιατί διαφορετικά οι γυναίκες βρίσκονται, στην περίπτωση διαζυγίου, μπροστά στο μηδέν, ενώ στα πλαίσια της συζυγικής ζωής εξαρτώνται από τα χρήματα του άνδρα – με όλες τις συμβολικές και πραγματικές εξαρτήσεις που συνεπάγεται κάτι τέτοιο. Όμως αυτοί οι προκαθορισμοί δεν συγκολλούν, αλλά κομματιάζουν και πολλαπλασιάζουν τα ζητήματα. Έτσι αναγκάζουν τον καθένα και την καθεμία να συμπεριφερθεί ως ατομικός Δρων και κατασκευαστής της βιογραφίας του, τόσο εντός όσο και εκτός του γάμου.

Τα περισσότερα κοινωνικά δικαιώματα είναι ατομικά δικαιώματα. Όχι οι οικογένειες αλλά τα άτομα ή, ακριβέστερα τα εργαζόμενα (ή έτοιμα να εργαστούν αλλά άνεργα άτομα)  μπορούν να κάνουν χρήση τους. Η συμμετοχή στις υλικές    εξασφαλίσεις και προσφορές του κοινωνικού κράτους προϋποθετει, στις περισσότερες περιπτώσεις, την επαγγελματική απασχόληση.. Αυτό αποδεικνύει, μεταξύ των άλλων, η διαμάχη γυρω από τις εξαιρέσεις, γύρω από το μισθό της οικιακής εργασίας, τη σύνταξη της νοικοκυράς.    Η συμμετοχή στην απασχόληση προϋποθέτει πάλι τη συμμετοχή στην εκπαίδευση, και τα δύο αυτά προϋποθέτουν την κινητικότητα και την ετοιμότητα για κινητικότητα. Όλα αυτά αποτελούν επιταγές που δεν διατάζουν αλλά ωθούν το άτομο να συγκροτηθεί ως άτομο, δηλαδή να σχεδιάσει, να κατανοήσει, να προτείνει, να δράσει - ή, στην περίπτωση της «αποτυχίας» του, να κοιμηθεί όπως έστρωσε.

Κι εδώ πάλι η ίδια εικόνα: Αποφάσεις, ενδεχομένως αποφάσεις που δεν μπορούν να ληφθούν, δηλαδή με κανέναν τρόπο ελεύθερες, αλλά αναγκαστικές, εκβιασμένες αποφάσεις, υπό προϋποθέσεις που οδηγούν σε διλήμματα, αλλά πάντως αποφάσεις, οι οποίες θέτουν στο κέντρο το μεμονωμένο άτομο και παραμερίζουν τις παραδοσιακές μορφές σχέσεων και ζωής. Το κοινωνικό κράτος είναι –ίσως ενάντια στη θέλησή του- μια πειραματική δομή για τη σταθεροποίηση τρόπων ζωής που αναφέρονται στο εγώ. Και μπορεί κανείς να περάσει το «κοινό καλό» στην καρδιά των ανθρώπων κάνοντάς τους μια ένεση καθηκόντων, όμως αυτή η επίκληση της χαμένης κοινότητας μιλάει δύο γλώσσες, έχει δύο ηθικές, όσο παραμένει ανέπαφος ο μηχανισμός της εξατομίκευσης και κανένας δεν τον θέτει πραγματικά υπό αμφισβήτηση – κανένας δεν θέλει ούτε και μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο.

Σελίδες 190 - 194