ΜΕΤΑΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ.
411
Όπως έχουν εξηγήσει ο Τόμσον και ο Φουκό, αυτή η ιστορική αλλαγή συνέπεσε με μεγάλη κλίμακα νέων μορφών πειθαρχίας, επιτήρηση και τιμωρία» - που επηρέασαν όλες τις διαστάσεις της κοινωνικής ζωής, από την εισαγωγή σε τα δημοτικά σχολεία ως τους στρατώνες και περνώντας από τα εργοστάσια, οι ανθρωποι έμαθαν την πειθαρχία των σωμάτων και τους εξαναγκασμούς του καπιταλιστικού χρόνου. Το «ατσάλινο κλουβί» η εικόνα με την οποία ο Μαξ Βέμπερ απεικόνιζε την ανθρώπινη ζωή, διαβρωμένη πια από τους δαίμονες της ορθολογικότητας- ήταν επίσης και χρονικό κλουβί. » Αντί ν' αποτελούν μορφή αγιολογικού μηδενισμού, οι λουδίτες εκφράζανε τη ριζική τους απόρριψη της καπιταλιστικής οργάνωσης του χρόνου.
Στην Ευρώπη, αυτή η μεταμόρφωση του κοινωνικού χρόνου επεκτάθηκε από τη βιομηχανική επανάσταση ως τον Μεγάλο Πόλεμο, γεγονός που οδήγησε στην από φυσικοποίηση της ανθρώπινης ζωής. Όταν εκατομμύρια χωρικοί, φορώντας στολή, ανακάλυψαν το απαίσιο θέαμα του ολοκληρωτικού πολέμου, νύχτες φωτισμένες από πυρκαγιές κι εκρήξεις, με σώματα κομματιασμένα από τα άρματα μάχης, με βομβαρδισμούς και πυρά μυδραλιοβόλων, ο χρόνος αποκαλύφθηκε οργανωμένος από ένα φονικό μηχανισμό που είχε χάσει κάθε ανθρώπινη ή φυσική πλευρά. Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν θεώρησε ότι ο Μεγάλος Πόλεμος ήταν το συμβολικό τέλος της μορφής του αφηγητή. Για μια γενιά που, , γεννημένη σ' έναν αγροτικό κόσμο, είχε συνειδητοποιήσει πόσο εύθραυστα είναι τα ανθρώπινα σώματα στα πεδία των μαχών της μη γενικής και σειριοποιημένης εξόντωσης, η εμπειρία είχε γίνει μια κούφια και χωρίς νόημα λέξη. Η μεταφερμένη από στόμα σε στόμα εμπειρία, η ίδια η ουσία της παραδοσιακής αφήγησης, συνεπάγεται μια μεταβιβάσιμη μνήμη του που ο βιομηχανικός πόλεμος είχε εξαφανίσει. 104 Όπως κι οι εργάτες των φορντιστικών εργοστασίων, οι στρατιώτες των σύγχρονων στρατών εκτελούσαν μηχανικά καθήκοντα, για τα οποία κάθε κληρονομημένη γνώση και κάθε πρακτική κουλτούρα αποδεικνύονταν απλώς άχρηστες.
Στην ανάλυσή του για την ιστορική διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου, ο Μαρξ δίνει μεγάλη προσοχή στην εσωτερική της χρονική δομή. Ο πρώτος τόμος του Κεφαλαίου περιγράφει τον γραμμικό, ομοιογενή και αφηρημένο χρόνο της παραγωγής, ο δεύτερος ασχολείται με τον κυκλικό χρόνο της διευρυμένης αναπαραγωγής των ανταλλακτικών αξιών του, και ο τρίτος συνδυάζει το χρόνο παραγωγής του κεφαλαίου και της κυκλοφορίας και το χρόνο κυκλοφορίας σε μία μόνο ενιαία κίνηση. (Gesamtkapital) Αντί να είναι ομοιογενής και γραμμική, αυτή η κίνηση περιλαμβάνει περιοδικούς σπασμούς που διασπούν τη συνέχεια της και, σε συνδυασμό με άλλους, εξωοικονομικούς τη μετατρέπουν σε μια διαδοχή κυμάτων επέκτασης και σύμπτυξης. Επομένως, στο θεμέλιο του καπιταλισμού δεν βρίσκεται μόνο ο διαχωρισμός των εργατών από τα μέσα παραγωγής τους αλλά και ο σφετερισμός του χρόνου της ζωής τους, που τώρα έχει ορθολογικοποιηθεί» και μετριέται σύμφωνα με την παραγωγή εμπορευμάτων. Από τη στιγμή που μετατρέπεται σε «αφηρημένη» εργασία –μια αλλαγή που συνδέεται με την εμφάνιση της «εργατικής δύναμης», που αναφέρεται στο πρώτο κεφάλαιο τούτου του βιβλίου- η δραστηριότητα του εργάτη αποσυνδέεται από τον φυσικό χρόνο. Η αφηρημένη εργασία συνεπάγεται την πραγμοποίηση του υποκειμένου που παράγει. Αντίθετα από τον τεχνίτη που δημιουργεί αξίες χρήσης ελέγχοντας την εργασιακή διαδικασία και οργανώνοντας το χρόνο του ανάλογα με τις ανάγκες του και τις προτεραιότη τές του, ο βιομηχανικός εργάτης παράγει εμπορεύματα, ανταλλακτικές αξί ες. Όχι μόνο δεν κατέχει τα εργαλεία της εργασίας του, αλλά και δεν ελέγχει την εργασιακή διαδικασία στην οποία εμπλέκεται, και ο χρόνος του υπολογιζεται σύμφωνα με εξωτερικά κριτήρια. 10 Η αφηρημένη εργασία της καπιταλιστικής παραγωγής συνεπάγεται την αλλοτρίωση των παραγωγών, τη φυλάκιση των ζωών τους πίσω από τα χρονικά τείχη της εργασιακής πει- αρχίας και της οργανωμένης παραγωγής. Στα οικονομικά του χειρόγραφα ου 1857-1858, ο Μαρξ θεωρεί την κατάργηση του καπιταλισμού ως αποκατάσταση του χρόνου, αφιερωμένου στην ανθρώπινη πραγμάτωση και ευτυχια 1. Αντί να είναι η συνθήκη της συσσώρευσης του κεφαλαίου, η ανάπτυξη αν παραγωγικών δυνάμεων θα έπρεπε να δημιουργήσει ελεύθερο χρόνο και να μετατρέψει τους παραγωγούς σε υποκείμενα ικανά να ελέγχουν τις ζωές τους: με το τέλος της αλλοτρίωσης, η αφηρημένη εργασία αντικαθίσταται από τη δημιουργία κοινού, κοινωνικοποιημένου πλούτου, και μέτρο προόδου δεν είναι πια η εργασία αλλά ο ελεύθερος χρόνος:
Επανάσταση του ΕΝΤΖΟ ΤΡΑΒΕΡΣΟ Σελ 411-412
5. Βλ. Stavros Tombazos, Le Temps dans Tanalyse économique. Les catégories du temps
Le Capital, Παρίσι, Société des saisons, 1994. 6. Η καλύτερη μελέτη του θέματος αυτού παραμένει το Harry Braverman, Labour and oly Capital: The Degradation of Work in the Twentieth Century, Νέα Υόρκη, Monthly • Press, 1998.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου