Θανάσης Τζαβάρας, 1939-2016
Εκτός από λύπη και θλίψη για
την απώλεια ενός ξεχωριστού φίλου, ενός άξιου κλινικού και δασκάλου της
ψυχανάλυσης, η είδηση για τον θάνατο του ψυχίατρου και ψυχαναλυτή Θανάση
Τζαβάρα προκάλεσε πάνω απ’ όλα έκπληξη. Οχι μόνο γιατί ο Θανάσης ήταν
ακόμα ακμαίος πνευματικά.
Αλλά και γιατί είχε κατορθώσει, με τον σπάνιο και τολμηρό αναστοχασμό
του πάνω στο ζήτημα του θανάτου –και μάλιστα όχι μόνο του θανάτου εν
γένει, αλλά και του ίδιου του δικού του θανάτου–, να δημιουργήσει την
εντύπωση ότι είχε γεφυρώσει το κατώφλι ανάμεσα στη ζωή και το επέκεινα.
Και ότι, ως εκ τούτου, θα μπορούσε για πάντα να θρονιαστεί ανάμεσά τους,
τρώγοντας και πίνοντας, κουβεντιάζοντας με φίλους και αφηγούμενος, όπως
πάντα, τις πιο γοητευτικές ιστορίες.
Γιατί ο Τζαβάρας, χωρίς αστεία, ενσάρκωσε με τον πιο σαφή και
αμετακίνητο τρόπο το φροϋδικό παράδειγμα. Ως γνωστόν, ο Freud
παραλαμβάνει το παλιό λατινικό γνωμικό «Si vis pacem, para bellum» («Αν
θέλεις την ειρήνη, προετοιμάσου για τον πόλεμο») και το μετουσιώνει σε
μια προσωπική ηθική προστακτική:
«Si vis vitam, para mortem» («Αν
θέλεις τη ζωή, προετοιμάσου για τον θάνατο).
Πιστός στη θεωρητική επεξεργασία του, ο Freud θα αφήσει την τελευταία
του πνοή στο Λονδίνο, το 1939, έχοντας συμφωνήσει με τον γιατρό του,
Max Schur, την πραγματοποίηση ενεργού ευθανασίας. Ο Θανάσης Τζαβάρας,
πιστός και ο ίδιος στο παραπάνω φροϋδικό ήθος, δεν θα αναδείξει απλώς
στα κείμενά του τη στάση του Freud (από τους λίγους ψυχαναλυτές που το
έχουν κάνει), ούτε και θα αρκεστεί να αντιμετωπίσει με τους ασθενείς του
το φάσμα του θανάτου και τις προκλήσεις της ζωής – εκείνης που φεύγει
και εκείνης που έρχεται στον κόσμο και καλείται να πορευτεί εντός του.
Οταν θα βιώσει και ο ίδιος μια σοβαρή περιπέτεια υγείας, που θα τον
φέρει στο χείλος του θανάτου, θα βρει το κουράγιο και το θάρρος να
εξιστορήσει την ψυχο-σωματική αλλά και ψυχο-κοινωνική πορεία από τη
μεταφορά στο νοσοκομείο και την τρίμηνη παραμονή στη μονάδα εντατικής
θεραπείας του «Ευαγγελισμού» πίσω στον κόσμο, αλλά με μια σοφία
παραπάνω, ικανή να εμφυσήσει στους γύρω του την ωριμότητα της φροϋδικής
στάσης, την οριακή υπέρβαση του φόβου και την αναστοχαστική αποδοχή της
έλλειψης στην πιο ριζική της εκδοχή.
Ολα αυτά θα αποτυπωθούν και σε ένα βιβλίο του («Ταξείδι από τα
Κύθηρα»), που θα παραμείνει πολύτιμη μαρτυρία αυτής της διαδρομής,
συνοψίζοντας τόσο το βιωματικό όσο και το ψυχαναλυτικό παράδειγμα που
συνιστά.
Ο Τζαβάρας, βέβαια, δεν αφήνει πίσω του μόνο αυτήν την παρακαταθήκη.
Ως νευρολόγος-ψυχίατρος δραστηριοποιήθηκε στη Γαλλία αλλά και στην
Ελλάδα σε μια σειρά από θεματικές αιχμής (τη σχέση νευροψυχολογίας και
ψυχανάλυσης, την ιστορία της ψυχιατρικής και της ψυχανάλυσης, τη
μεθοδολογία και τη θεωρία των πεδίων αυτών, αλλά και τις συγκλίσεις τους
με τη γλωσσολογία, τη λογοτεχνία κ.λπ.).
Πρωτοστάστησε στην καταξίωση του φροϋδικού και του λακανικού λόγου,
συμμετέχοντας σε όλες τις προσπάθειες εκκίνησης και στήριξης σχετικών
πρωτοβουλιών (σεμιναριακών, εκδοτικών κ.λπ.) που πραγματοποιήθηκαν στον
ελληνικό χώρο τις τελευταίες δεκαετίες. Υπήρξε από τους εμψυχωτές της
δεύτερης γενιάς ψυχαναλυτών που, μετά τη μάλλον άδοξη προσπάθεια της
πρώτης γενιάς (Εμπειρίκος, Κουρέτας, Ζαβιτσιάνος) υπό την αιγίδα της
Μαρίας Βοναπάρτη, θα επιτύχουν την εδραίωση ενός ακμαίου ψυχαναλυτικού
πεδίου στον ελληνικό χώρο.
Ταυτίστηκε με το σημαντικό περιοδικό «Εκ των υστέρων» και με την
ψυχαναλυτική σειρά βιβλίων «Τρίαψις λόγος», ενώ δίδαξε σε πληθώρα
πανεπιστημίων, ολοκληρώνοντας την υπηρεσία του ως καθηγητής της
Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας των Νευροεπιστημών και της
Ψυχιατρικής στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας των Επιστημών
του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τέλος, δεν κουράστηκε ποτέ να βοηθά το έργο των νέων ανθρώπων μέσα
από την καθοδήγηση διδακτορικών διατριβών, ερευνητικών προσπαθειών και
εκδόσεων, μέσα από την πληθωρική του παρουσία και το γάργαρό του γέλιο.
Για όλα αυτά θα μας λείψει. Πολύ.
*καθηγητής Πολιτικών Επιστημών, ΑΠΘ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου