Εξατομίκευση και Αυταρχισμός/απο τους danger.few!!!

03 Απριλίου 2014

Εξατομίκευση και Αυταρχισμός

Πάρα πολλοί −και όχι μόνο από τη μεριά των λεγόμενων φιλελεύθερων ή νεοφιλελεύθερων− εξακολουθούν να θεωρούν, ότι η εξατομίκευση και η μαζοποίηση είναι δυο αλληλοαποκλειόμενες πραγματικότητες, με την πρώτη να ενσαρκώνει, στα μάτια τους, την μοντέρνα ελευθερία και τη δεύτερη την μεσαιωνικού τύπου απολυταρχία. Έτσι, πιστεύουν πως αν υπάρχει λύση στα σημερινά δεινά, αυτή βρίσκεται «εμπρός», όπου εμπρός ίσον «εκσυχγχρονισμός» στο κοινωνικό πεδίο και ασφαλώς «εξατομίκευση» στο πεδίο του πνεύματος και της παιδείας −με αποτέλεσμα να μην καταλαβαίνουν αυτό που γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο, ότι δηλαδή η πορεία προς τα εκεί ουδόλως «μειώνει», αλλά απεναντίας ενισχύει ολοένα και περισσότερο και τη μαζοποίηση στο κοινωνικό πεδίο, και τον αυταρχισμό στο πολιτικό.

Είναι γνωστό ότι σε αυτό εδώ το blog υποστηρίζουμε, πως η μοντέρνα εξατομίκευση με τον φιλελευθερισμό της από τη μια και η μαζοποίηση με τον αυταρχισμό της από την άλλη δεν προσδιορίζουν αλληλοαποκλειόμενους όρους μιας αντίφασης αλλά συγκροτούν μια «συμπληρωματική αντίθεση», τουτέστιν ένα εκκρεμές του τρόμου, στο οποίο έχει μπλεχτεί ο σύγχρονος άνθρωπος και από το οποίο δεν θα απαλλαγεί αν δεν προχωρήσει σε κόψιμο του γόρδιου ανθρωπολογικού δεσμού αυτών των ψευτοδιλημμάτων.

Αλλά στο κάτω-κάτω, θα πείτε, ποιοι είμαστε εμείς; Ας δούμε λοιπόν τι λέει σχετικά ο πολύ πολύ ενδιαφέρων φιλόσοφος Βενσάν Ντεκόμπ.

Vincent Descombes

«Θεωρώ σημαντικό να διακρίνουμε δυο πράγματα. Υπάρχει το ζήτημα της επινοητικότητας στο επίπεδο του ατόμου και το ανθρωπολογικό ζήτημα της επινοητικότητας, το οποίο κατά βάθος είναι αφορά τη θεσμιστική ισχύ της κοινωνίας. Στο ατομικό επίπεδο, το μοντέρνο άτομο οφείλει βέβαια να είναι πιο επινοητικό από το άτομο που ζει σε μια κοινωνία, στην οποία πολύ περισσότερες συμπεριφορές είναι εθιμικές και τελετουργικές.

Όμως αυταπατάται εντελώς όποιος νομίζει ότι στις μοντέρνες κοινωνίες μας δεν υπάρχουν κανόνες. Απεναντίας, όπως το είδε πολύ καλά ο Εμίλ Ντιρκέμ, όσο περισσότερο μια κοινωνία καταργεί τα έθιμα και τα τελετουργικά, τόσο περισσότερο μένει έκθετη σε συγκρούσεις και επομένως τόσο μεγαλύτερη ανάγκη έχει να φτιάχνει νόμους, να αναπτύσσει το Κράτος, να ενισχύει τη δικαστική εξουσία. Πρέπει λοιπόν να μιλάμε για μια μετατόπιση και όχι για ξεπέρασμα της κοινωνικής κανονιστικότητας.»

Vincent Descombes, Συνέντευξη στο Sciences Humaines

«Όταν μια εξουσία παύει να είναι εξωτερική, όταν υποτίθεται ότι περνάει στα χέρια καθενός ατόμου σε μια κοινωνία, αυτό δεν σημαίνει διόλου ότι εξαφανίζεται. Το άτομο εξακολουθεί πάντοτε να εξαρτάται από μια πηγή, από την οποία θα αντλεί τις γνώμες που δεν είναι σε θέση να διαμορφώσει από μόνο του.

Επομένως, λέει ο Τοκβίλ, το ζήτημα δεν είναι να ξέρουμε αν στις δημοκρατικές κοινωνίες υπάρχει ή όχι μια πνευματική εξουσία, αλλά από πού αυτή πηγάζει και ποια είναι η έκταση της δύναμής της.

Δεν θα ήταν άστοχο αν λέγαμε, ότι ο Τοκβίλ είναι κοινωνιολόγος στο βαθμό που θέτει την (κανονιστική) πολιτική φιλοσοφία του υπό την αιγίδα μιας (περιγραφικής) κοινωνικής φιλοσοφίας. Έτσι, ενώ ακόμα και σήμερα οι ατομιστές κληρονόμοι της φιλοσοφίας του Διαφωτισμού εξακολουθούν να λένε, ότι “στο παρελθόν οι άνθρωποι καθοδηγούνταν από την παράδοση, ενώ σήμερα πλέον κάθε άνθρωπος οδηγείται από τη δική του λογική”, ο Τοκβίλ, παραμένοντας συνεπής στη συγκριτική οπτική κάτω από την οποία περιγράφει την αμερικάνικη και τη γαλλική κοινωνία, διαπιστώνει ότι:

Στο παρελθόν οι άνθρωποι αναζητούσαν την πνευματική καθοδήγηση εκεί όπου θεωρούσαν ότι υπήρχε κάτι το ανώτερο (οι θεμελιωτές πρόγονοι, οι αδιαφιλονίκητοι διδάσκαλοι), ενώ σήμερα την αναζητούν στην ανθρώπινη λογική, δηλαδή στην κοινή γνώμη, την οποία εκπροσωπεί γι’ αυτούς η γνώμη του μεγαλύτερου αριθμού των γειτόνων τους.

Η εξατομίκευση λοιπόν της σκέψης και της άποψης στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες έχει να κάνει με ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους: σε αυτές τις κοινωνίες, η “κύρια πηγή των πεποιθήσεων” δεν βρίσκεται ούτε στους ουρανούς, ούτε και εντός του ατόμου, αλλά “στην ανθρώπινη λογική”, δηλαδή στην κοινή γνώμη.»

Le Complément du Sujet, 2004

«Το ότι το άτομο κηρύσσεται ανεξάρτητο από τα άλλα στο επίπεδο των δικαιωμάτων του, δεν σημαίνει καθόλου ότι γίνεται και πνευματικά ανεξάρτητο. Το άτομα έχουν τις ιδέες που έχει όλος ο κόσμος και, για να θρέψει το πνεύμα του, το μοντέρνο άτομο εξαρτάται από αυτά που σκέφτονται οι άλλοι για τα πράγματα. Επομένως υπάρχει διαρκής σύγκρουση ανάμεσα στο ατομιστικό ιδεώδες που έχει τεθεί, και σε μια κοινωνική πραγματικότητα, η οποία είναι καμωμένη από αλληλεξαρτήσεις. […]

Άλλωστε, παρ’ όλο που οι σημερινοί άνθρωποι θεωρούν τον εαυτό τους ως άτομο, δεν έχουν καμιά όρεξη να γίνουν γνήσια άτομα, δηλαδή άτομα “εκτός κόσμου”, αναχωρητές ή μοναχικοί. Δεν έχουν καμιά όρεξη να απαρνηθούν την κοινωνική ζωή. Κι εδώ βρίσκεται η κύρια πνευματική σύγκρουση που μας διαπερνά εξαιτίας των αξιών μας. […]

Το γεγονός ότι το μοντέρνο άτομο σιχαίνεται την ιεραρχία, δεν σημαίνει οπωσδήποτε ότι απορρίπτει και κάθε μορφή ανισότητας, ούτε ότι απεχθάνεται την ιδέα να έχουν κάποιοι πολλά και κάποιοι άλλοι ελάχιστα. Η αμερικάνικη κοινωνία είναι στον ύψιστο βαθμό ατομικιστική και εξισωτική, όμως οι Αμερικάνοι δεν σοκάρονται όπως εμείς με την τεράστια ανισοκατανομή του πλούτου. Το ότι εμείς θεωρούμε εντελώς σκανδαλώδη αυτή την ανισοκατανομή, την οποία ένα πιο μοντέρνο βλέμμα δεν βρίσκει και τόσο σοκαριστική, το οφείλουμε σε ό,τι έχει απομείνει από την παραδοσιακή κουλτούρα μας.»

Προς μια συγκριτική ανθρωπολογία των μοντέρνων δημοκρατιών, ­

Συζήτηση, επιθεώρηση ESPRIT, Μάιος 2000

UPDATE απογευματινό: Διαβάστε στο blog Σπουδαστήριον συνέντευξη του Ντεκόμπ για τον Κορνήλιο Καστοριάδη.