της Ρένας Δούρου*
- ...Η ανάδειξη της πολλαπλότητας των ταυτοτήτων αμφισβητεί με ιδιαίτερα επικίνδυνο τρόπο την παράδοση του έθνους-κράτους, η οποία ξεκίνησε με το Διαφωτισμό. Η εθνική ταυτότητα αποτελούσε -μέχρι προσφάτως- και εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις ισχυρότερες συλλογικές ταυτότητες που τα υποκείμενα έχουν ποτέ μοιρασθεί ή "κατασκευάσει". Η συγκρότησή της εμφανίζεται από την πρώτη στιγμή της νεωτερικότητας και αποτελεί ορόσημο καθώς, επίσης, και μία προσπάθεια κάλυψης του περίφημου καντιανού κενού του Πράγματος, από το Έθνος-Κράτος. Η κατασκευή αυτή, σε συμβολικό επίπεδο, διαμέσου της δράσης πληβειακών μορφών, όπως η Ιωάννα της Λωραίνης, αποτελεί μία από τις πρώτες σημαντικές στιγμές της ανάδυσης του "λαού" ως ιστορικού παράγοντα (Laclau & Mouffe, 1985). Άρα, το έθνος συνιστά μία σχετικώς πρόσφατη και χωρίς ιστορικό προηγούμενο "κατασκευή", με την οποία τα ανθρώπινα όντα μπόρεσαν να συγκροτήσουν ταυτότητα. Για να το θέσουμε με χαϊντεγκεριανούς όρους, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το έθνος-κράτος δεν προσφέρει απλώς μια υπηκοότητα, αλλά μία ταυτότητα μέσα στην οποία έχουμε "ριχθεί" και η οποία μάς συγκροτεί, είτε το θέλουμε είτε όχι. Ωστόσο, η αποσύνθεση της σοβιετικής αυτοκρατορίας, ο διαμελισμός της Γιουγκοσλαβίας, ο πόλεμος ή η επέμβαση (sic) στο Κόσσοβο, κατά την οποία ο κυρίαρχος ρόλος του έθνους-κράτους δέχθηκε ένα καίριο πλήγμα αμφισβήτησης, καθώς φάνηκε ότι οι εθνικές μειονότητες "πήραν το πάνω χέρι" και, τέλος, οι αγώνες των μεταναστών στη Δυτική Ευρώπη, οδηγούν σε μία έκρηξη αυτού που ονομάζουμε μερικότητα. Σε όλα τα παραπάνω έρχονται να προστεθούν νέες μορφές πολυπολιτισμικών πια διαμαρτυριών στις ΗΠΑ και καινούργια κοινωνικά κινήματα, όπως η οικολογία, ο αντιρατσισμός, το κίνημα για την αποποινικοποίηση της χρήσης ελαφρών ναρκωτικών και ούτω καθεξής. Γι' αυτόν το λόγο, γίνεται σήμερα πολύς λόγος για κοινωνικές, εθνοτικές και εθνικές ταυτότητες. "Ο θάνατος του 'υποκειμένου', που τόσο περίτρανα είχε διακηρυχθεί urbi et orbi όχι στο τόσο απώτερο παρελθόν, έχει επιτευχθεί διαμέσου ενός καινούργιου, ευρέως διαδεδομένου, ενδιαφέροντος για τις πολλαπλές ταυτότητες, οι οποίες εμφανίζονται και πολλαπλασιάζονται στο σύγχρονο κόσμο μας" (Laclau, 1996). Μπροστά σε αυτήν τη ριζική απροσδιοριστία είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε την τρομακτική αναβίωση του εθνικισμού. Για να θέσουμε το τελευταίο με τους όρους του Laclau, βρισκόμαστε εν μέσω μίας κρίσης της καθολικότητας, η οποία βρίσκεται σταθερά σε υποχώρηση εξαιτίας της αυξανόμενης μερικότητας, η οποία φαίνεται να κατακτά το ενδιαφέρον οποιασδήποτε συζήτησης. Αυτό συνδέεται με την επίγνωση νέων και πολύπλοκων μηχανισμών, διαμέσου των οποίων συγκροτούνται όλες οι ταυτότητες, συμπεριλαμβανομένης και της εθνικής. "Αυτό οδηγεί σε μία συναίσθηση των διφορούμενων συνθηκών ύπαρξης" (Laclau, 1994). ... Έτσι, το υποκείμενο, τόπος έλλειψης και διχασμού, έρχεται αντιμέτωπο με τον "Άλλον" κάθε φορά που βιώνει την απόλαυση και, αντιστρόφως, το υποκείμενο βιώνει ό,τι καλείται απόλαυση κάθε φορά που συναντά τον Άλλον, αφού η εμπειρία του Ιδεατού Εγώ, του υποκειμένου στο στάδιο του καθρέπτη είναι πάντα αλλοτριωτική. Για το υποκείμενο η απόλαυση του Άλλου είναι ολική και ποτέ μερική. Ο Άλλος μπορεί πάντοτε να "απολαμβάνει" εξαιτίας της μετάθεσης στην οποία προβαίνει το υποκείμενο. Και είναι εξαιτίας, πάλι, της μετάθεσης που το εν διαστάσει υποκείμενο εναντιώνεται και επιτίθεται στην υποτιθέμενη αλλοτριωτική απόλαυση του Άλλου. Ακριβώς για τους ίδιους λόγους το υποκείμενο αποδίδει στον Άλλο τη δυνατότητα της υπερβολικής απόλαυσης, καθώς επίσης τρομάζει ενώπιον εκείνων των ικανοτήτων που καταλογίζει στο Άλλον, ικανότητες σφετερισμού της απόλαυσης του υποκειμένου. Το τελευταίο απορρέει από το περίφημο φροϋδικό παράδοξο της εμπειρίας του ευνουχισμού, η οποία είναι τρομακτική και διαλυτική για τη λιμπιντική ψυχική οικονομία του υποκειμένου, και που την ίδια στιγμή, ωστόσο, είναι απίθανο να του συμβεί. Mutatis mutandis, θεωρώντας ότι ο Άλλος έχει πάντοτε πρόσβαση στη δική μας ευχαρίστηση και προσάπτοντάς του την κατηγορία της "υπεξαίρεσης" της δικής μας απόλαυσης, δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να υποκρύπτουμε από τους ίδιους τους εαυτούς μας το τραυματικό γεγονός ότι ουδέποτε θα αποκτήσουμε αυτό που υποτίθεται ότι μας έχει κλαπεί. Για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Zizek: "Το βασικό παράδοξο είναι ότι το [εθνικό] μας Πράγμα γίνεται αντιληπτό ως κάτι απρόσιτο για τον Άλλον και ταυτόχρονα ως επαπειλούμενο από αυτόν" (Zizek, 1993). Από μία ελαφρώς διαφορετική σκοπιά, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το υποκείμενο είναι ο τόπος της έλλειψης και η συγκρότησή του τελείται πάντοτε μέσω και εξαιτίας διαρρήξεων και διχασμών, απορρέουσα από την περίφημη συμβολική συγκρότηση του προ-συμβολικού υποκειμένου. Δηλαδή, πρόκειται για την είσοδο του υποκειμένου στο συμβολικό, την υποταγή του στο Όνομα του Πατέρα, τη γλώσσα, το Νόμο και τον Μεγάλο Άλλον. Και, εν τέλει, είναι τούτη η υποταγή που "δωρίζει" την πρωταρχική έλλειψη στο υποκείμενο, εξαιτίας της προτεραιότητας του σημαίνοντος, το οποίο είναι αδύνατο να συλλάβει και να συμβολοποιήσει το Πραγματικό (Stavrakakis, 1999).
[Προσωρινός τίτλος του βιβλίου: Πολιτική και Απόλαυση. Η ψυχαναλυτική έννοια της jouissance (απόλαυσης) ως εργαλείο πολιτικής ανάλυσης] - πηγη
- http://www.politicaldialogue.gr/dourou/article_03_2007_b_politics.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου