Η κουλτούρα του καταναλωτισμού(Ζ Μπαουμαν )

Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΝΟΣΦΕΡΑΤΟΥ: Η κουλτούρα του καταναλωτισμού

αποσπασμα απο το ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΖΙΓΚΜΟΥΝΤ ΜΠΑΟΥΜΑΝΑπό την κοινωνία των παραγωγών στην κοινωνία των καταναλωτών και των «απορριμμάτων»ΖΙΓΚΜΟΥΝΤ ΜΠΑΟΥΜΑΝΖωή για κατανάλωση ΜΤΦΡ.: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ«ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ»βιβλιοπαρουσιαση ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗ:απο το Από την κοινωνία των παραγωγών στην κοινωνία των καταναλωτών και των «απορριμμάτων»της Βιβλιοθηκης της ''Ε '' ''Η κουλτούρα του καταναλωτισμού Η κουλτούρα του καταναλωτισμού συνδέεται με την επιδίωξη να μην είσαι μέλος του σμήνους, με την επιδίωξη «να είσαι μπροστά από το κοπάδι».

Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλίσει κανείς την ένταξή του στην κοινωνία των καταναλωτών. Πρέπει να θέλεις να προπορεύεσαι για να μη χάσεις το υπόλοιπο κοπάδι.

Η άρνηση του κοπαδιού αποτελεί την προϋπόθεση ένταξης του καταναλωτή σ' αυτό.

Αυτό, με άλλα λόγια, γίνεται μέσα από την ταύτιση της ελευθερίας με την επιλογή. Ελεύθερος δεν είναι αυτός που στο χεγκελιανό σύμπαν γνωρίζει την αναγκαιότητα, αλλά αυτός που γνωρίζει και μπορεί να επιλέγει. Ελευθερία είναι η επιλογή και επιλογή η εκχώρηση της ελευθερίας.

Οσον αφορά τις αξίες της κουλτούρας του καταναλωτισμού, αυτές συνίστανται στην εμφατική άρνηση της αρετής της αναβλητικότητας και της καθυστέρησης της ικανοποίησης. Δύο αρετές που ο βεμπεριανός κόσμος τις συνέδεσε άμεσα με το «πνεύμα του καπιταλισμού».

Η κουλτούρα του καταναλωτισμού ταυτίζεται με τη θεοποίηση της καινοτομίας. Οχι τυχαία, ένας κόσμος της Αριστεράς που παλαιότερα θεοποιούσε τον οικονομισμό και τον παραγωγικισμό, σήμερα θεοποιεί την καινοτομία.

Ταχύτητα, καινοτομία, ανία, απόρριψη,

το μαγικό τετράπτυχο της κουλτούρας του καταναλωτισμού.

Υπερβολή, ασωτία και εξωφρενική σπατάλη, τα ψυχοφάρμακά της.

Ο Μπάουμαν όμως δεν είναι καταστροφολόγος. Η απορρυθμισμένη κοινωνία των καταναλωτών δεν είναι ο χωρίς ηγεμόνα ζοφερός χομπσιανός κόσμος, ούτε η ιδιωτικοποίηση της ευθύνης παραλύει ανεπιστρεπτί τα υποκείμενα της ιστορίας, όπως πρόβλεψε ο Λεβινάς.

Σήμερα όμως, αντί του κράτους πρόνοιας, το καθήκον της «ανακούφισης από την ευθύνη» αναλαμβάνει πλήθος ιδιωτικών φορέων παροχής υπηρεσιών, οι οποίοι σπεύδουν με το αζημίωτο να αναλάβουν τα καθήκοντα που εγκατέλειψε η κοινωνία. Τελικά οι κοινωνίες του καταναλωτισμού είναι κοινωνίες «κατάστασης έκτακτης ανάγκης».

Σ' αυτές τις κοινωνίες οι νευρώσεις προέρχονται από το αίσθημα ανασφάλειας και όχι από τη φρίκη της ενοχής.

Αίσθημα που αντιμετωπίζεται μόνο με συνεχή δράση.

Κάτι που γνωρίζουν πολύ καλά οι εξουσίες των αγορών, γι' αυτό και κηρύττουν την κατάσταση έκτακτης ανάγκης ως την «καλύτερη μέθοδο για να πείθονται οι διοικούμενοι να δέχονται τις πιο δραστικές αλλαγές που πλήττουν τη ζωή τους».

Η συνεχής δράση είναι η μόνη θεραπευτική δύναμη.

Το σύμπλεγμα της ανεπάρκειας αντιμετωπίζεται μόνο με μία εξαιρετικά έντονη προσπάθεια.

Αρωγός σ' αυτή την προσπάθεια είναι ο «κυβερνοχώρος».

Ο συγγραφέας διακρίνει εδώ, αντίθετα με τις ιδεολογίες του συρμού, τον κατεξοχήν χώρο αποπολιτικοποίησης του πολιτικού. Η ισχυρή ροή της πληροφορίας δεν «είναι παραπόταμος» του ποταμού της δημοκρατίας, αλλά ακόρεστος αγωγός, που διοχετεύει τα περιεχόμενα της πραγματικής πολιτικής σε «ηλεκτρονικές αποθήκες», καθιστώντας τη λαϊκή κυριαρχία στείρα, ανενεργή και ασήμαντη. Στο Διαδίκτυο η σύγκρουση και η αντιπαράθεση αντικαθίστανται από ηχητικά αποσπάσματα και φωτογραφικά στιγμιότυπα.

Οι σελίδες που ο Μπάουμαν αφιερώνει στην κριτική του Διαδικτύου είναι συγκλονιστικές και διδακτικές μέσα στην υπερβολή τους.

Τελικά, αντίθετα με όσα κάποιες επιδερμικές κριτικές αποδίδουν στην κοινωνία των καταναλωτών, το κατά Μπάουμαν κύριο ελάττωμά της δεν είναι η κατανάλωση η ίδια, αλλά οι συνέπειες του κυνηγιού της.

Σ' αυτό το κυνήγι υπάρχουν πολλά «υποκείμενα» που δεν κατορθώνουν να γίνουν εμπορεύματα, που όχι μόνο δεν πιάνουν θηράματα, αλλά γίνονται τα ίδια θήραμα. Αυτοί είναι οι παράπλευρες απώλειες του καταναλωτισμού.

Σήμερα υπάρχει μια νέα κατηγορία πληθυσμού η οποία γίνεται το συλλογικό θύμα των διαδικασιών που ήδη έχουν αναφερθεί.

Ο όρος «υπο-τάξη» (underclass) υποδηλώνει μια ιδιαίτερα αφιλόξενη κοινωνία για μεγάλες και ετερόκλιτες κατηγορίες ανθρώπων.

Σ' αυτές τις κατηγορίες στοιβάζονται εγκληματίες και ανύπαντρες μητέρες που ζουν από την πρόνοια, νεαροί παραβάτες και τοξικομανείς, αποφυλακισθέντες και άστεγοι, βαποράκια και επαίτες, μετανάστες και αλκοολικοί κ.ο.κ.

Κατηγορίες που το μόνο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η αποτυχία τους να είναι καταναλωτές. Αποτυχία που φυσικά η ευθύνη αποδίδεται στους ίδιους.

Εγκληματικότητα, ναρκωτικά και πρόνοια παρατίθενται από κοινού, με προφανή στόχο την απαξίωση της πρόνοιας.

Ο Μπάουμαν εδώ πολύ σωστά διακρίνει πως πίσω απ' αυτές τις κατηγορίες κρύβεται μια αξιολόγηση και όχι μια περιγραφή. Ο όρος της υπo-τάξης αποσκοπεί στην απόκρυψη του «ζητήματος της φτώχειας». Τη φτώχεια την παράγει η κοινωνία, την υπο-τάξη ή τους ανεπαρκείς καταναλωτές τούς παράγει η ίδια τους η ανικανότητα.

Με έναν σμπάρο δυο τρυγόνια και η φτώχεια δεν υφίσταται και οι υποταγμένοι είναι θύματα της απροθυμίας τους να είναι καταναλωτές.

....................