Η στιγμιαία κοινωνία «σμήνος»απο το ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΖΙΓΚΜΟΥΝΤ ΜΠΑΟΥΜΑΝ του Γ Σιακανταρη στην Βιβλιοθήκη της'' Ε''

Η στιγμιαία κοινωνία «σμήνος»

αποσπασμα απο το ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΖΙΓΚΜΟΥΝΤ ΜΠΑΟΥΜΑΝ
Από την κοινωνία των παραγωγών στην κοινωνία των καταναλωτών και των «απορριμμάτων»
ΖΙΓΚΜΟΥΝΤ ΜΠΑΟΥΜΑΝΖωή για κατανάλωση ΜΤΦΡ.: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ«ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ»

βιβλιοπαρουσιαση ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗ

Από την κοινωνία των παραγωγών στην κοινωνία των καταναλωτών και των «απορριμμάτων»

''...Ενώ η νεωτερική κοινωνία των παραγωγών πόνταρε στην ανθεκτικότητα και στην ασφάλεια, η ρευστή κοινωνία των καταναλωτών μετατρέπει την ανθρώπινη επιθυμία για σταθερότητα από συστημική αρετή σε μεγάλο ελάττωμα. Το μεταμοντέρνο ρευστό περιβάλλον είναι εχθρικό στον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, στην επένδυση και στην αποθήκευση. Ο καταναλωτισμός είναι μια ζωή που βιώνεται στο «τώρα», μια ζωή «βεβιασμένη». Οι ευκαιρίες του είναι μοναδικές και ο χρόνος του διακεκομμένος. Σ' αυτόν τον κόσμο ο παραμικρός δισταγμός τιμωρείται με πέταγμα στα σκουπίδια. Για να υπηρετήσει όλες αυτές τις νέες «ανάγκες» η οικονομία του καταναλωτισμού δεν μπορεί να σταματά στην παρόρμηση απλής απόκτησης και κατοχής, αλλά να επεκτείνεται και να συμπληρώνεται από την παρόρμηση απαλλαγής και ξεσκαρταρίσματος των γρήγορα αντικαταστάσιμων προϊόντων. Αυτή η κοινωνία υπόσχεται μια στιγμιαία «εδώ και τώρα» ευτυχία. Μια ευτυχία διηνεκών στιγμών. Αν όμως είναι δύσκολο να απαντηθεί γενικά το ερώτημα πότε οι άνθρωποι είναι ευτυχείς, είναι ακόμα πιο δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να βρεθεί απάντηση σ' αυτό το ερώτημα στο πλαίσιο της καταναλωτικής κοινωνίας. Γιατί σ' αυτήν την κοινωνία η υπόσχεση ικανοποίησης παραμένει δελεαστική μόνον όσο η επιθυμία και η ευτυχία παραμένουν ανικανοποίητες. Ετσι ο καταναλωτισμός δεν είναι μόνο μια οικονομία της υπερβολής και της σπατάλης, είναι επίσης και μια οικονομία της εξαπάτησης και του ανικανοποίητου.Η κοινωνία των καταναλωτών δεν κρίνει ικανότητες, γνώσεις, προθέσεις. Ολα αυτά κρίνονται και αναγνωρίζονται μόνον όταν στηρίζουν την καταναλωτική ικανότητα των κατόχων τους. Κατά τη γνώμη μου, η μεγαλύτερη συμβολή του Μπάουμαν στην κριτική του καταναλωτισμού έγκειται στην αποκάλυψη του «πέπλου άγνοιας» που κρύβεται πίσω από τις εγκλήσεις και τους όρκους στην κοινωνία της γνώσης, των ίσων ευκαιριών, της διά βίου μάθησης και άλλων συμπαρομαρτούντων «προσόντων». Η επίκληση των παραπάνω προσόντων είναι σε εισαγωγικά, όσο αυτά θεωρούνται συνοδοί στο καφέ-μπαρ της κατανάλωσης και όχι συνοδοιπόροι της αυταξίας του ανθρώπου ως δημιουργού, ως ενότητα παραγωγού και καταναλωτή. Για τον Μπάουμαν ο σκοπός των όποιων απαιτούμενων προσόντων είναι να κάνει τους κατόχους τους ευπώλητο εμπόρευμα. Το να είναι κανείς καταναλωτής αποτελεί ένα ατέρμονο καθήκον και προϋποθέτει επίπονο αγώνα. Ο ελαττωματικός καταναλωτής βρίσκεται αυτομάτως εκτός κοινωνίας. Ο φόβος για να γίνει κανείς ελαττωματικός καταναλωτής κεφαλοποιείται από τις εταιρείες, αλλά και από τους διοικητικούς και εκπαιδευτικούς μηχανισμούς. Μία άλλη ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση του θαρραλέου κριτικού της κοινωνικής αποδιοργάνωσης είναι η ματιά που ρίχνει στην αγορά. Μια ματιά που έχει και τεράστια πολιτική σημασία. Στην κοινωνία των καταναλωτών η αγορά δεν είναι ο χώρος όπου πραγματοποιούνται οι παραγμένες στον χώρο της παραγωγής αξίες, αλλά ένας χώρος που εκφέρει «ετυμηγορίες αποκλεισμού». Στις προ-πολιτικές κοινωνίες, αλλά και σε αυτές της πρώτης νεωτερικότητας μόνον ο κυρίαρχος, δηλαδή η πολιτική και το κράτος, μπορούσε να εκφέρει ετυμηγορίες αποκλεισμού. Σήμερα αυτόν τον ρόλο αναλαμβάνει η αγορά. Στην ανάλυση του Μπάουμαν δεν είναι η πολιτική (κράτος) που χάνει αρμοδιότητες, αλλά είναι η αγορά που αποκτά πολιτικές εξουσίες. Δεν απουσιάζει όμως μόνον η πολιτική από την κοινωνία των καταναλωτών, απουσιάζει και η ταξική ένταξη. Εδώ ο Μπάουμαν, από άλλους βεβαίως δρόμους, συγκλίνει με την ιδέα της εξατομικευμένης κοινωνίας και των κατηγοριών «ζόμπι» του Ούλριχ Μπεκ. Η κοινωνία των καταναλωτών, κατά τον συγγραφέα του παρόντος βιβλίου, διασπά τις ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, διαλύει τις συλλογικές ταξικές ταυτότητες. Μόνον που ο Μπεκ στις διαδικασίες ρευστοποίησης των ταξικών ταυτοτήτων βλέπει τη διαμόρφωση εξατομικευμένων ρίσκων, ενώ ο Μπάουμαν βλέπει τη διαμόρφωση σμηνών. Σμήνη από καταναλωτές και σμήνη από «αποτυχημένους καταναλωτές».