Η γραμματική της φαντασίωσης/ απο το Στο ντιβάνι με το Λακάν

Παρασκευή, 11 Μαΐου 2012

Η γραμματική της φαντασίωσης

του  Kraftwerk

Το κείμενο του Φρόιντ «Χτυπούν ένα παιδί. Μια συνεισφορά στη μελέτη της προέλευσης των διαστροφών»  ανάγεται στο 1919. Στο κείμενο αυτό, ο Φρόιντ επιδιώκει να ερμηνεύσει την γέννηση του μαζοχισμού, ερμηνεύοντας την πορεία κατασκευής της μαζοχιστικής φαντασίωσης. Βέβαια η μαζοχιστική φαντασίωση δεν παρατηρείται μόνο σε διαστροφικούς αλλά και σε νευρωτικούς (ιδεοψυχαναγκαστικούς και υστερικές). Η διαφορά είναι ότι οι διαστροφικοί περνούν στην πράξη ενώ οι νευρωσικοί όχι. Το υλικό της εργασίας του αντλείται από κλινικές περιπτώσεις που συμπεριλαμβάνουν και την ανάλυση της κόρης του Άννας.  Αργότερα (1924) ο Φρόιντ στο «Οικονομικό πρόβλημα του μαζοχισμού θα διατυπώσει τη δεύτερη θεωρία του για το μαζοχισμού όπου αυτός εξηγείται με βάση την ενόρμηση θανάτου. Ο Λακάν θα σχολιάσει εκτενώς το κείμενο «Χτυπούν ένα παιδί» προκειμένου να αναφερθεί στην έννοια της θεμελιώδους φαντασίωσης. Σύμφωνα με τον Φρόιντ η φαντασίωση δεν εμφανίζεται πριν την ηλικία των τεσσάρων ή πέντε ετών. Η φαντασίωση διαμορφώνεται σταδιακά. Ο σχηματισμός της φαντασίωσης «χτυπούν ένα παιδί» βασίζεται σε τρία στάδια: ο πατέρας χτυπά το παιδί (που εγώ μισώ), ο πατέρας με χτυπά , χτυπούν ένα παιδί (Serge,2010:210). Ο μετασχηματισμός των σταδίων της φαντασίωσης αναδεικνύει μια γραμματική της φαντασίωσης.

Το πρώτο στάδιο μπορεί να μην είναι φαντασίωση αλλά μπορεί να είναι το περιεχόμενο μιας ανάμνησης . Ο Φρόιντ λέει ότι διστάζει να αποκαλέσει το πρώτο στάδιο φαντασίωση. Σε αυτό το στάδιο το παιδί φαντασιώνεται μια ευχάριστη σκηνή, πώς ο αντίπαλός του που διεκδικεί την γονική στοργή δέρνεται. Εδώ τίθεται το ζήτημα της διανομής της αγάπης στην οικογένεια, ποιος την οικειοποιείται. Εκφράζει την ιδέα ότι «ο πατέρας δεν αγαπά το άλλο παιδί, αγαπά μόνο εμένα». Η φαντασίωση στο πρώτο στάδιο δεν είναι σεξουαλική και δεν μπορεί ακόμη να αποκληθεί ξεκάθαρα σαδιστική αφού αυτός που χτυπά το παιδί δεν είναι το υποκείμενο (Freud,1919). Σε αυτό το στάδιο κυριαρχεί η αιμομικτική αγάπη.

Στο δεύτερο στάδιο η φαντασίωση είναι ασυνείδητη και κατασκευάζεται κατά τη διάρκεια της ανάλυσης. Το δεύτερο στάδιο υπάρχει μόνο ως λογική υπόθεση σύμφωνα με το  Λακάν, δεν έλαβε ποτέ χώρα.  Ο πατέρας είναι αυτός που χτυπά πάλι αλλά το πρόσωπο που δέχεται τον ξυλοδαρμό έχει αλλάξει, δεν είναι πια ο αντίπαλος αλλά το ίδιο το υποκείμενο (Serge,2010:210). Η τιμωρία του παιδιού επιτελεί μια διπλή λειτουργία, από τη μια εκφράζει μια οιδιπόδεια επιθυμία  και από την άλλη αποτελεί έκφραση της τιμωρίας για αυτή την επιθυμία (Armostrong,1997). Το «ο πατέρας με αγαπά» γίνεται ισοδύναμο με το «ο πατέρας με χτυπά». Από τη μια εκφράζεται η αιμομικτική επιθυμία για τον πατέρα και από την άλλη επιβάλλεται η ανάλογη ποινή για αυτή. Αποτελεί ένα μίγμα αγάπης και ενοχής. Ο ξυλοδαρμός δεν είναι μόνο τιμωρία για την αγάπη του πατέρα αλλά και υποκατάστατο της σχέσης με τον πατέρα  (Freud,1919). Το δεύτερο στάδιο έχει ξεκάθαρο μαζοχιστικό χαρακτήρα. Το κοινό στοιχείο μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου σταδίου είναι η επιθυμία για τον γονέα.  

Στο τρίτο στάδιο ο πατέρας και το υποκείμενο εξαφανίζονται από τη σκηνή. Το πρόσωπο που χτυπά δεν είναι ποτέ ο πατέρας, μπορεί να μην καθορίζεται ή μπορεί να είναι ένας αντιπρόσωπος του πατέρα, ένα πρόσωπο αυθεντίας όπως ο δάσκαλος (Freud,1919). Επίσης αυτός που δέχεται τον ξυλοδαρμό δεν καθορίζεται. Το χτύπημα ενός παιδιού, από μια μονότονη και απλή κατάσταση γίνεται πιο περίπλοκο και παρουσιάζεται με διάφορες παραλλαγές. Οι τιμωρίες και οι εξευτελισμοί μπορούν να υποκαταστήσουν τον ξυλοδαρμό. Το παιδί που δημιουργεί την φαντασίωση παρουσιάζεται αμέτοχο, ως απλός θεατής. Στο τρίτο στάδιο η φαντασίωση μοιάζει με αυτή του πρώτου σταδίου, φαίνεται να είναι σαδιστικό. Παρόλα αυτά μόνο η μορφή της φαντασίωσης είναι σαδιστική αφού στο τρίτο στάδιο η φαντασίωση προκαλεί μαζοχιστική ικανοποίηση (Freud,1919). Στο τρίτο στάδιο της φαντασίωσης σύμφωνα με τον Φρόιντ γίνεται φανερό ότι μόνο αγόρια είναι αυτά που δέρνονται τόσο στις φαντασιώσεις των αγοριών όσο και στων κοριτσιών.

Σύμφωνα με το Φρόιντ η φαντασίωση είναι μια πρόταση, που όταν η  διατύπωσή της  αλλάζει, παράγονται διαφορετικά αποτελέσματα. Ο Φρόιντ υποστήριξε ότι τα ρήματα στην ενεργητική και παθητική φωνή και η εναλλαγή του υποκειμένου στα τρία στάδια της φαντασίωσης ξυλοδαρμού έχουν την δική τους σύνταξη. Για παράδειγμα το πέρασμα από το πρώτο στο δεύτερο στάδιο συμβαίνει μέσα από έναν μετασχηματισμό της ενεργητικής σε παθητική φωνή. H Michèle Perron-Borelli (1997) υποστήριξε ότι η φαντασίωση έχει τριμερή δομή ανεξάρτητα από το αν η δράση που αναπαριστά είναι ενεργητική ή παθητική. Η φαντασίωση αποτελείται από το πρόσωπο, τη δράση και το αντικείμενο της δράσης. Αυτή η δομή είναι ανάλογη με τη βασική γραμματική δομή υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο. Κάθε φαντασίωση σχηματίζεται από τον μετασχηματισμό αυτών των τριών όρων. Μπορεί για παράδειγμα να αλλάξει θέση το υποκείμενο με το αντικείμενο ή να αντικατασταθεί το αντικείμενο ή το υποκείμενο.